Tài liệu Skkn hình tượng thơ mang nghĩa biểu trưng về tổ quốc trong thơ tố hữu

Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 SƠ LƢỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC –––––––––––––––––– I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN 1. Họ và tên: Đào Vân Anh 2. Ngày tháng năm sinh: 24/01/1979 3. Nam, nữ: nữ 4. Địa chỉ: B5B, Khu phố 4 – Phường Tân Hiệp – Biên Hòa – Đồng Nai. 5. Điện thoại: 0613857821 (CQ)/ (NR); ĐTDĐ: 0982464432 6. Fax: 0613857821 E-mail: [email protected] 7. Chức vụ: PCT Công đoàn 8. Nhiệm vụ được giao - Phó chủ tịch Công Đoàn - Giảng dạy môn Ngữ Văn lớp 12A2, 12A4, 12A10. 9. Đơn vị công tác: Trường THPT Tam Hiệp – Biên Hòa – Đồng Nai II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO - Học vị (hoặc trình độ chuyên môn, nghiệp vụ) cao nhất: Thạc sĩ - Năm nhận bằng: 2012 - Chuyên ngành đào tạo: Văn học Việt Nam. III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC - Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: giảng dạy môn Ngữ Văn Số năm có kinh nghiệm: 14 năm - Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: 1. Một vài đóng góp phương pháp dạy học tạo hứng thú phần văn học nước ngoài trong trường trung học phổ thông 2. Kiểu truyện người lấy vật, vật lấy người trong truyện cổ Châu Ro. (Bài tham luận đăng trong kỷ yếu Hội thảo khoa học của học viên cao học và nghiên cứu sinh năm 2012 – 2013). 3. Bồi dưỡng học sinh giỏi lớp 12 4. Quản lý đổi mới tiết dạy ngoài giờ lên lớp 5. Phương pháp dạy học tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học môn Ngữ Văn Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 1 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 HÌNH TƢỢNG THƠ MANG NGHĨA BIỂU TRƢNG VỀ TỔ QUỐC TRONG THƠ TỐ HỮU I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Trong đời sống xã hội, giáo dục và đào tạo là lĩnh vực có vai trò quan trọng đối với mọi quốc gia, dân tộc ở mọi thời đại. Trong xu thế phát triển tri thức ngày nay, giáo dục - đào tạo được xem là chính sách, biện pháp quan trọng hàng đầu để phát triển đất nước “giáo dục là quốc sách hàng đầu”. Việc đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay đang là mối quan tâm của các cấp, ngành, các nhà khoa học và toàn xã hội. Vì vậy, vấn đề được đặt ra ở đây là làm thế nào để nâng cao chất lượng giảng dạy? Trên thực tế đã thử nghiệm ứng dụng nhiều phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giảng dạy và phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong hoạt động tập thể để tự phát hiện, tự sáng tạo, tự giải quyết những vấn đề trong học tập và cuộc sống. Trong văn kiện của Đại hội Đảng toàn quốc khóa IX đã nhấn mạnh “Tiếp tục nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung phương pháp dạy và học, phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo học tập của học sinh, đề cao năng lực tự học, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề”. Cùng với các môn học khác, môn Ngữ Văn là một một môn khoa học về nhân học. Văn học Việt Nam đã trải qua một thời kỳ dài gắn bó, đồng hành với suốt chiều dài lịch sử của đất nước. Một trong những tác giả có sự nghiệp sáng tác gắn bó lâu dài nhất với những trang sử hào hùng, với những thăng trầm của dân tộc là nhà thơ Tố Hữu. Suốt thời gian qua thơ Tố Hữu không chỉ là đối tượng nghiên cứu hấp dẫn mà còn là đối tượng dạy và học trong trường THPT, Tố Hữu là tác gia có vị trí quan trọng và là lá cờ đầu cho thơ ca cách mạng Việt Nam hiện đại . Tuy nhiên việc dạy và học tác phẩm thơ Tố Hữu trong trường THPT hiện nay còn mang tính đơn điệu, tẻ nhạt. Học sinh chưa cảm nhận được những vấn đề lớn, lẽ sống lớn, tình cảm lớn, cách mạng và con người cách mạng trong thơ Tố Hữu. Với những trăn trở của một giáo viên giảng dạy môn Ngữ Văn về hiệu quả tiếp nhận tác phẩm văn học của học sinh cùng với ước muốn đóng góp vào việc dạy và học thơ Tố Hữu đạt hiệu quả hơn theo hướng tiếp cận từ hình tượng văn học, hình tượng Tổ quốc, hình tượng biểu trưng về Tổ quốc. Đây là hình tượng có vị trí quan trọng, trung tâm trong thơ Tố Hữu và được biểu hiện qua nhiều hình ảnh khác nhau. Đó là những bài thơ về Tổ quốc, về làng quê, con đường, về người mẹ, lịch sử, cha ông… Những hình tượng mang nghĩa biểu trưng về Tổ quốc trong thơ ông khá mới lạ nhưng những hình tượng ấy rất đỗi giản dị và gần gũi: con đường, các chị dân công, bà mẹ, nhân dân, thiên nhiên,... Tổ quốc không chỉ là không gian cư trú làm ăn sinh sống mà còn là truyền thống văn hóa lịch sử, thiêng liêng, là tất cả những gì thân thuộc tạo thành cuộc sống Việt Nam. Vì vậy, trong phạm vi sáng kiến kinh nghiệm này, tôi chọn đề tài “Hình tượng thơ mang nghĩa biểu trưng về Tổ quốc trong thơ Tố Hữu”. Hy vọng đề tài này sẽ là một tiểu luận về thơ Tố Hữu nhằm bổ trợ cho học sinh, đồng nghiệp. Đồng thời góp thêm hướng giảng dạy mới về những tác phẩm thơ ca cách mạng Việt Nam hiện đại nói chung và thơ Tố Hữu nói riêng. Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 2 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. Cơ sở lý luận Theo Từ điển thuật ngữ văn học: hình tượng nghệ thuật là sản phẩm của phương thức chiếm lĩnh, thể hiện và tái tạo hiện thực theo quy luật. Đó là chất liệu cụ thể mà chúng ta có thể ngắm nghía, thưởng ngoạn, tưởng tượng; qua đó thấy được tư tưởng, tình cảm của tác giả. Hình tượng nghệ thuật là bức tranh sinh động của cuộc sống được xây dựng nhờ trí tưởng tượng, óc sáng tạo và cách đánh giá của người nghệ sĩ trước thế giới. Mỗi loại hình nghệ thuật có cách xây dựng hình tượng khác nhau, âm nhạc dùng âm thanh, điêu khắc dùng đường nét và hội họa dùng màu sắc... còn chất liệu của văn học là ngôn từ, hình tượng nghệ thuật trong các tác phẩm đã cho ta những hình ảnh hiển hiện, sống động của cuộc sống và thế giới tâm hồn phong phú của con người. Hình tượng nghệ thuật chính là yếu tố kết tinh giá trị tư tưởng, tình cảm của tác giả, là nhân vật trung tâm của tác phẩm văn học, là một khách thể tinh thần đặc thù bởi nó tồn tại độc lập với ý thức chủ quan của nhà văn, độc lập với ý muốn của người đọc; nhằm thỏa mãn nhu cầu tinh thần của con người. Hình tượng nghệ thuật gợi ra một thực thể toàn vẹn, sống động như thật, có diện mạo riêng, cá biệt, đặc thù, không giống nhau. Nó còn là một loại kí hiệu đặc biệt để nhà văn thể hiện quan điểm, gửi gắm tư tưởng của mình vào đời sống. Hơn thế, hình tượng nghệ thuật là một quan hệ xã hội thẩm mĩ với tính tạo hình và biểu hiện, tính nghệ thuật. Nó xuất hiện như một yếu tố trung tâm của tác phẩm văn học, hình tượng nghệ thuật với tư cách là phương thức tồn tại của nghệ thuật sẽ xác định đặc trưng trọn vẹn của nghệ thuật 2. Cơ sở thực tiễn Tố Hữu là nhà văn hóa lớn, nhà thơ kỳ tài, nhân cách cộng sản mẫu mực cao quí. Với ông làm thơ là để làm cách mạng, cách mạng và thơ là một. Ông xứng đáng là ngọn cờ đầu tiêu biểu, con chim đầu đàn của thơ ca cách mạng Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng “Suốt một đời, ông nhiệt thành làm người chiến sĩ cách mạng kiên trung và nhà thơ kiệt xuất, dùng thơ ca để diễn đạt về số phận dân tộc mình” - lời nhà văn Pháp Emmanuel. Thơ Tố Hữu là mảnh đất màu mỡ của những nhà nghiên cứu văn học Việt Nam hiện đại. Hiện nay, có nhiều công trình nghiên cứu về thơ Tố Hữu. Trước hết phải kể đến những công trình của Đặng Thai Mai, Hoài Thanh, Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Nguyễn Đình Thi, Hoàng Trung Thông; các chuyên luận và bài nghiên cứu của Lê Đình Kị, Nguyễn Đăng Mạnh, Hà Minh Đức… dành cho sáng tác thơ của Tố Hữu; Trần Đình Sử cũng có hẳn một công trình nghiên cứu tác phẩm của nhà thơ Tố Hữu từ góc độ tiếp cận của thi pháp học . Đây là góc độ mới mẻ, Trần Đình Sử đã đặt ra và giải quyết hàng loạt vấn đề mà trước nay nghiên cứu văn học ít quan tâm. Đó là những vấn đề như quan niệm nghệ thuật về con người, không gian và thời gian nghệ thuật, chất thơ và phương thức thể hiện. Thể tài trong sáng tác của nhà thơ cũng được nhìn nhận theo một tinh thần mới. Việc khẳng định giá trị thẩm mĩ của thơ Tố Hữu như đỉnh cao của thơ trữ tình chính trị Việt Nam là kết luận có ý nghĩa mạnh mẽ đối với tư duy lí luận. Từ góc độ thi pháp học, Trần Đình Sử đã mở rộng phạm vi nhận thức của Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 3 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 nghiên cứu văn học trước sáng tác nghệ thuật, qua đó ông mang đến cho khoa học văn học một tiếng nói mới mẻ. Bên cạnh đó, còn phải kể đến những luận văn thạc sĩ Văn học Việt Nam như: Thế giới nghệ thuật thơ Tố Hữu thời kì đổi mới – luận văn thạc sĩ của Phạm Thị Hoàng Lan; Dấu ấn thi pháp văn học dân gian trong thơ Tố Hữu qua “ Một tiếng đờn” và “ Ta với ta” – luận văn thạc sĩ của Phạm Phương Chi; Giá trị và vị trí tập thơ “Việt Bắc” trong hành trình thơ Tố Hữu – luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Mỹ. Mỗi luận văn đều có những khám phá mới mẻ về giá trị thơ văn Tố Hữu. “Thơ Tố Hữu bao giờ cũng mới, càng ngày càng mới, vì nó thể hiện thế giới quan cách mạng của chủ nghĩa Mác, hệ tư tưởng vô sản, đạo đức cộng sản chủ nghĩa là những tư tưởng càng ngày càng trở thành cách nhìn, nếp sống phổ biến của những con người mới của thời đại.” (Nhƣ Phong - Bình luận văn học, 1964). Điều này đã minh chứng thơ văn Tố Hữu là nguồn cảm hứng bất tận, mảnh đất màu mỡ cho những ai yêu thích thơ ông. 2.1 Thuận lợi Tập thể giáo viên Ngữ Văn trường chúng tôi luôn cố gắng tìm chọn những phương pháp giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu về tác phẩm văn học phù hợp với đối tượng học sinh của nhà trường để nâng cao chất lượng dạy và học, đồng thời cung cấp thêm nguồn tư liệu tại đơn vị cho các em học sinh . Tất cả giáo viên trong tổ chia sẻ nhiều hướng tiếp cận tác phẩm văn học thông qua những báo cáo chuyên môn . Bên cạnh đó, Ban giám hiệu nhà trường đã quan tâm, chỉ đạo và tổ chức cho các tổ chuyên môn báo cáo trước hội đồng sư phạm về phương pháp dạy học tạo hứng thú ở từng bộ môn để các tổ bộ môn đóng góp, học tập kinh nghiệm lẫn nhau trong quá trình giảng dạy. Về phía các em học sinh, các em cũng nỗ lực học tập, chịu khó tìm hiểu, nghiên cứu, sáng tạo trong học và làm bài tập. Các em rất hào hứng với những đề tài nghiên cứu về một tác phẩm văn học hay một tác gia văn học dựa trên những định hướng, gợi ý hoặc bắt chước giáo viên cách tiếp cận tác phẩm hoặc sưu tầm bổ sung những vấn đề tương tự mà đã được giáo viên trình bày trước đó. Phần nào với ước muốn của các em là sẽ góp thêm nguồn tư liệu cho môn học của mình. 2.2 Khó khăn Từ thực tiễn phong phú về nghiên cứu thơ Tố Hữu của các tác giả chuyên ngành, họ đã đóng góp một số lượng lớn về chất cũng như về lượng cho những thế hệ sau nghiên cứu về thơ Tố Hữu. Cá nhân tôi nhận thấy rằng những nghiên cứu chuyên sâu ấy khó có điều kiện cho học sinh trường tôi tiếp cận. Vì nhiều lý do khác nhau, khách quan lẫn chủ quan. Thực tế, tại trường tôi, nguồn tư liệu về thơ Tố Hữu còn hạn chế, học sinh chưa có điều kiện tiếp cận những tài liệu chuyên sâu về thơ Tố Hữu. Tôi nghĩ rằng những tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về thơ Tố Hữu ở trên là những tài liệu có khuynh hướng dành cho đối tượng chuyên ngành, nghiên cứu chuyên sâu. Kiến thức ấy còn khá mang tính uyên bác với trình độ các em học sinh. Về phía học sinh ở trường tôi, một số các em học sinh còn thờ ơ, chưa thực sự chủ động tự giác trong học tập môn Ngữ Văn. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hiện tượng trên: một là do chất lượng đầu vào của các em chưa cao so với những trường bạn xung quanh; hai là học sinh trường tôi có xu thế chọn khối môn học tự Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 4 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 nhiên nên học sinh chưa thực sự chú trọng vào môn học; và còn vài lý do khách quan, chủ quan khác. III. PHẠM VI ĐỀ TÀI Để việc dạy và học thơ Tố Hữu trong chương trình Ngữ Văn 11, 12 đạt hiệu quả và với phạm vi thực hiện của đề tài này, tôi viết về những hình tượng tiêu biểu mang nghĩa biểu trưng về Tổ quốc một cách hệ thống trong hai tác phẩm Từ ấy - chương trình Ngữ Văn 11 và đoạn trích Việt Bắc - chương trình Ngữ Văn 12. Đề tài này sẽ giúp học sinh hiểu rõ về hình tượng Tổ quốc, hình tượng linh hồn trong thơ Tố Hữu. Từ đó học sinh có thể tự tìm hiểu, nghiên cứu thêm về những hình tượng biểu trưng về Tổ quốc trong thơ Tố Hữu. Học sinh sẽ có tâm thế hào hứng, chủ động hơn trong quá trình học thơ cách mạng Việt Nam hiện đại. IV. TỔ CHỨC THỰC HIỆN GIẢI PHÁP Trong thơ Tố Hữu nói riêng và thơ ca cách mạng Việt Nam 1945 -1975, hình tượng Tổ quốc hay những hình tượng biểu trưng về Tổ quốc trở thành hình tượng chủ đạo, là môtip nghệ thuật xuất hiện phổ biến: môtip mặt trời, môtip con đường, môtip dòng sông, môtip nhân dân, môtip bà mẹ, môtip em bé, môtip đặc sản dân gian, môtip thiên nhiên, cỏ cây, hoa, lá... trong thơ ca giai đoạn này. 1. Những hình tƣợng mang nghĩa biểu trƣng về Tổ quốc trong bài thơ Từ ấy Ngữ Văn 11. Bài thơ Từ ấy được Tố Hữu sáng tác tháng 7 - 1938, thời gian nhà thơ được kết nạp vào Đảng. Bài thơ nằm trong phần Máu lửa của tập thơ Từ ấy (tập thơ Từ ấy gồm 3 phần: Máu lửa; Xiềng xích; Giải phóng). Bài thơ là lời tâm nguyện của người thanh niên yêu nước giác ngộ lí tưởng cộng sản. Sự vận động của tâm trạng nhà thơ được thể hiện sinh động bằng những hình ảnh tươi sáng, các biện pháp tu từ và ngôn ngữ giàu nhạc điệu. 1.1 Hình tƣợng Mặt trời chân lí biểu trƣng về Tổ quốc Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ Mặt trời chân lí chói qua tim Mặt trời chân lý đó chính là những lý tưởng sáng sủa, mới mẻ của Đảng, của cách mạng đang thấm sâu vào từng thớ da thịt, vào tận xương tủy, tới trái tim đang lỗi nhịp, đang khô cằn, phủ bụi của Tố Hữu. Làm cho ông phải dùng đến “vườn hoa lá”, “đậm hương”, “tiếng chim” mới diễn đạt hết những niềm hạnh phúc, những sự hân hoan trong tâm hồn của người chiến sĩ trẻ tuổi lúc bấy giờ. Phải chăng, tâm hồn của người chiến sĩ này trước đây rất mông lung, rất tăm tối nhưng từ khi gặp được lý tưởng ấy, Tố Hữu đã phải ví von, so sánh với “vườn hoa lá” đang ở độ xuân thì, đang sinh sôi, nảy nở với trăm hoa, muông thú cùng khoe hương, khoe sắc, khoe thanh. Sự náo nức, nhiệt huyết, sự mãnh liệt đến cùng cực của niềm vui hân hoan là những gì mà ta cảm nhận được ở khổ thơ mở đầu này. Mặt trời chân lý là một hình ảnh ẩn dụ tượng trưng cho lí tưởng của Đảng,của cách mạng , mặt trời của chủ nghĩa xã hội. Tố Hữu với tấm lòng nhiệt thành của mình đã tự hào đón lấy ánh sáng của mặt trời, sẵn sàng hành động cho lí tuởng cách mạng cao đẹp. Bởi lí tưởng đã “chói” vào tim - chính là nơi kết tụ của Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 5 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 tình cảm, là nơi kết hợp hài hòa giữa tâm lí và ý thức trí tuệ chỉ thực sự hành động đúng khi có lí tưởng cách mạng, khi có ánh sáng rực rỡ của mặt trời chân lí chiếu vào. 1.2 Hình tƣợng Tập thể nhân dân biểu trƣng về Tổ quốc Đặc điểm văn học từ 1945 – 1954 là sự phát hiện ra con người quần chúng trong văn học. Cách mạng tháng tám đã mở ra một kỷ nguyên mới cho con người Việt Nam và văn học Việt Nam. Chỉ trong sự nghiệp chung đó, con người mới cảm thấy hạnh phúc, tự do, có tầm quan trọng và ý nghĩa. Người ta đi vào cách mạng như đi trẩy hội. Cái chung lấn át cái riêng, đời sống chính trị lấn át đời sống hằng ngày. Đó là hình thái lịch sử khách quan của con người trong các thời đại cách mạng, và cũng là cơ sở khách quan của quan niệm con người trong văn học kháng chiến nói riêng và toàn bộ văn học cách mạng nói chung. Tôi buộc lòng tôi với mọi người Để tình trang trải với trăm nơi Để hồn tôi với bao hồn khổ Tôi đã là con của vạn nhà Là em của vạn kiếp phôi pha Là anh của vạn đầu em nhỏ Nhận thức mới về lẽ sống của Tố Hữu là đoàn kết gắn bó, tự nguyện gắn bó đời mình với nhân dân cần lao, với hết thảy nhân dân lao động Việt Nam. Lý tưởng sống mới, lẽ sống mới mà nhà thơ nói đến ở đây là sự tự nguyện đến chân thành khi ông sẵn sàng “buộc” lòng mình với tất cả mọi người, tất cả mọi nơi. Ông nhận mình là một người dân lao động bình thường, là một người đồng bào của đất nước Việt Nam, là người cùng chia sẻ vui buồn, khổ cực, cùng ăn uống, cùng ngủ nghỉ như tất cả mọi người. Và tất cả gắn kết họ thành một đại gia đình, thành một khối thống nhất không gì tách rời được Họ là số đông vạn kiếp, vạn nhà, bao hồn khổ. Những hồn chất phác hiền như đất những linh hồn trẻ, những mắt viền bóng chết, những linh hồn thép… Họ là muôn chân, muôn bạn, muôn người, trăm tay “Một than ngã, một trăm đầu xốc tới - Trăm đầu rụng thì muôn chân lính mới”, muôn chiến sĩ, muôn trái tim, vạn em nhỏ, vạn anh hùng, nghìn thế hệ, muôn trái tim, trăm vạn thiên thần. Họ là khối đời, khối người, khối đồng tâm, loài cơ cực, loài người đau khổ, đoàn quân nô lệ, đoàn chim quyết thắng, dòng người cuộn thác. 2. Những hình tƣợng mang nghĩa biểu trƣng về Tổ quốc trong bài thơ Việt Bắc - Ngữ Văn 12 Sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ (7-5-1954), Hiệp định Giơnevơ được kí kết, hoà bình được lập lại, một trang sử mới của đất nước và một giai đoạn mới của cách mạng được mở ra. Tháng 10-1954, các cơ quan của Trung ương Đảng và Chính phủ rời chiến khu Việt Bắc, nơi đã che chở, nuôi dưỡng cho cách mạng trong suốt những năm trường kì chống thực dân Pháp trở về Hà Nội. Cuộc sống thay đổi có tính chất bước ngoặt: từ chiến tranh sang hoà bình, từ núi rừng về thành thị. Biết bao lưu luyến ân tình với những nơi đã từng đồng cam cộng Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 6 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 khổ, với những người đã từng chia ngọt sẻ bùi. Người ra đi không khỏi bâng khuâng thương nhớ; người ở lại cũng không khỏi bịn rịn, trống trải, bùi ngùi. Nhân sự kiện có tính chất thời sự và lịch sử ấy, Tố Hữu một cán bộ của Đảng, một nhà thơ lớn của cách mạng đã sáng tác bài thơ Việt Bắc vào tháng 10-1954. Bài thơ đã có vinh dự được lấy làm tên chung cho cả tập thơ Việt Bắc, một đỉnh cao của thơ Tố Hữu và cũng là một tác phẩm xuất sắc của thơ Việt Nam thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp. 2.1. Hình tƣợng Con đường mang nghĩa biểu trƣng về Tổ quốc Hình tượng Con đường trong thơ Tố Hữu mang nghĩa biểu trưng về con đường lý tưởng cách mạng và cũng là biểu trưng mới về Tổ quốc “Hình tượng con đường có thể nói là đặc điểm chung của thơ ca cách mạng Việt Nam (…) chẳng cần đặc biệt nhấn mạnh, ai cũng biết hình ảnh con đường là sự phản ánh không gian tồn tại của dân tộc ta nửa thế kỷ qua. Bao nhiêu năm dân tộc ta tìm đường, mở đường, giữ vững con đường, đi đến thắng lợi, hầu như luôn luôn chỉ sống trên đường, chưa một phút nào có dịp dừng lại, nghỉ ngơi. Con đường là nơi chúng ta gặp nhau, đưa nhau, là nơi ta làm quen với mọi miền khác nhau của đất nước, là nơi ta tiếp xúc với mọi cái mới của cuộc sống cách mạng, là nơi đầu tiên con người mới hiện ra, là nơi ta ngoái trông quá khứ, nhìn trước tương lai, ngẩng nhìn bầu trời cao rộng. Cảm xúc trên đường là mới mẻ nhất và điển hình nhất của dân tộc ta trong thế kỷ XX” Trần Đình Sử - Thi pháp thơ Tố Hữu, trang 186. Con đường là biểu tượng của sự thống nhất của không gian và thời gian, là không gian vận động, không gian của con người đi tới. Hình tượng Con đường là hình tượng không gian đóng vai trò xuyên suốt và đánh dấu sự cách tân quan trọng trong cảm nhận và miêu tả hình tượng Tổ quốc của các nhà thơ cách mạng 1945 – 1975 nói chung và của Tố Hữu nói riêng. Dĩ nhiên, Con đường trong thơ Tố Hữu còn là hình ảnh tượng trưng cho ý thức hệ, đường cách mạng, đường lên Chủ nghĩa xã hội…. Trong những năm kháng chiến chống Pháp, Tổ quốc hiện lên trên những nẻo đường Việt Bắc in dấu chân người chiến sĩ, là con đường cách mạng và kháng chiến: “Những đường Việt Bắc của Ta Đêm đêm rầm rập như là đất rung Quân đi điệp điệp trùng trùng Ánh sao đầu súng, bạn cùng mũ nan…” Cuộc kháng chiến của nhân dân ta là một cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc. Một cuộc chiến chính nghĩa hợp với lòng dân. Cho nên lực lượng của ta ngày càng trở nên lớn mạnh không ngừng. “Những đường” là từ chỉ số nhiều về không gian. Hình ảnh khiến ta hồi tưởng lại hào khí Đông A “Tam quân tì hổ khí thôn ngưu” ngày nào . “ Ðường về, đây đó gần thôi! Hôm nay rời bản về nơi thị thành Nhà cao chẳng khuất núi xanh Phố đông càng giục chân nhanh bước đường Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 7 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 Ngày mai về lại thôn hương Rừng xưa núi cũ yêu thương lại về..” “Đường về” - con đường trở về thành thị của cán bộ và cũng là lời đáp lại của người cán bộ cách mạng đã khẳng định tấm lòng son sắt thủy chung của mình: dù hoàn cảnh sống có thay đổi nhưng lòng luôn hướng về Việt Bắc, con tim luôn dạt dào nỗi nhớ và tình cảm dành cho con người và thiên nhiên nơi đây. Có thể nói, hình tượng Con đường, đường cách mạng, đường ra trận đánh giặc chiếm vị trí chủ đạo trong cảm nhận mới về Tổ quốc của thơ Tố Hữu. Con đường cũng là biểu trưng mới về sự thống nhất đất nước. Những con đường xuyên làng, nối làng đi suốt từ Nam ra Bắc, đã tạo nên sắc thái mới mẻ về Tổ quốc. 2.2 Hình tƣợng Con người mang nghĩa biểu trƣng về Tổ quốc 2.2.1 Hình tượng Bác Hồ mang nghĩa biểu trƣng về Tổ quốc Bác Hồ vị lãnh tụ vĩ đại, anh hùng giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam. Bác là người chiến sỹ tiên phong trên mặt trận cứu nước đầy gian khổ, lãnh đạo nhân dân ta chiến thắng, khai sáng nền độc lập tự do ở đất nước Việt Nam. Một người lãnh tụ giản dị, gần gũi với nhân dân. Bác Hồ trở thành biểu tượng của niềm tin chiến thắng, của tinh thần giản dị thanh khiết, của tình yêu thương vô bờ bến đối với quần chúng lao khổ: “Người là Cha, là Bác, là Anh Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ” “Ở đâu u ám quân thù Trông về Việt Bắc Cụ Hồ sang soi Ở đâu u ám giống nòi Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền” Tố Hữu khắc ghi vĩnh cửu hình ảnh Bác Hồ qua những vần thơ giản dị mà đầy cảm xúc. Bác là vị cha già kính yêu của dân tộc một cách thật tha thiết - Người đã mở cho Cách mạng Việt Nam một con đường mới. ''Cụ Hồ sáng soi'' gợi đến ánh sáng của lí tường soi đường cho dân tộc, ánh sáng của những chỉ đạo sáng suốt, ánh sáng của niềm tin và hy vọng. Cụm từ '' mà nuôi chí bền '' diễn tả dù hiện thực có gian khổ đến đâu thì, phải đối diện với những khó khăn thử thách nhiều thế nào thì chỉ cần nhìn về Việt Bắc nhân dân sẽ cảm thấy có lòng tin và ý chí chiến đấu, nuôi chí bền, trường kì kháng chiến chắc chắn sẽ thành công. Áo em thêu chỉ biếc hồng Mùa xuân ngày hội lùng tùng thêm tươi Còn non, còn nước, còn trời Bác Hồ thêm khỏe, cuộc đời càng vui! Tố Hữu đã vẽ lên chân dung Bác – một lãnh tụ cách mạng đồng thời là một thành viên thân thiết trong đại gia đình các dân tộc ở chiến khu. Người dân chiến khu gọi Bác Hồ bằng cách gọi thành kính và thân mật: Ông Cụ. Nhớ Ông Cụ trước hết là nhớ đôi mắt sáng ngời, biểu lộ trí tuệ sắc sảo và lòng nhân ái bao la. Những năm tháng sống ở rừng, Bác gần gũi, hòa hợp với đồng bào các dân tộc từ cách nói, dáng đi đến lối ăn mặc dân dã: Áo nâu, túi vải đẹp tươi lạ thường. Nét đẹp tâm Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 8 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 hồn và phẩm giá cao quý từ bên trong tỏa sáng ra bên ngoài làm cho hình ảnh Bác càng trở nên rạng ngời trong những tấm lòng thành kính yêu thương. Mình về với Bác đường xuôi Thưa giùm Việt Bắc không nguôi nhớ Người Nhớ ông Cụ mắt sáng ngời Áo nâu túi vải đẹp tươi lạ thường! Nhớ Người những sáng tinh sương Ung dung yên ngựa trên đường suối reo Nhớ chân Người bước lên đèo Người đi rừng núi trông theo bóng Người... Hình ảnh Bác Hồ càng trở nên thân thiết yêu thương đối với mỗi con người Việt Nam. Hình ảnh Bác Hồ có vị trí chủ đạo trong sự nghiệp thơ Tố Hữu. 2.2.2 Hình tƣợng Quần chúng nhân dân là con người số đông mang nghĩa biểu trƣng về Tổ quốc Tác giả đã xây dựng nên những hình tượng tập thể kì vĩ, đầy sức mạnh, hào hùng, chưa từng có trong văn thơ cách mạng đầu thế kỷ XX . Quân đi điệp điệp trùng trùng Ánh sao đầu sung bạn cùng mũ nan Dân công đỏ đuốc từng đoàn Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay Hình tượng tập thể nổi lên như những người anh hùng có sức mạnh phi thường, hai hình tượng tập thể với phẩm chất anh hùng, dũng cảm, với trái tim yêu nước nồng nàn và sẵn sàng hi sinh cho lí tưởng, có tâm hồn lãng mạn. Khẳng định lẽ sống cao đẹp sẵn sàng hiến dâng tuổi thanh xuân cho đất nước. Hình tượng tập thể anh hùng, những người lính đông đảo và có sức mạnh lay trời chuyển đất, thể hiện ánh sáng lí tưởng đẹp đẽ, tâm hồn lãng mạn. Xây dựng hình tượng tập thể anh hùng đã góp phần thể hiện đặc điểm của thơ ca cách mạng là khuynh hướng sử thi vẻ đẹp lãng mạn. Cùng thể hiện lòng yêu nuớc, đề cao lí tưởng sống cao đẹp của con người. Những đoàn quân như nối tiếp nhau trải dài không dứt, hết lớp này đến lớp khác. Họ không chỉ được miêu tả như tập thể đầy sức mạnh mà còn hiện lên chân thực, lãng mạn qua hình ảnh “ánh sao đầu súng" quen thuộc trong thơ ca thời kì chống Pháp. Trên con đường ra trận không chỉ có những người lính mà còn có những đoàn dân công trực tiếp vận chuyển lương thực vũ khí ra chiến trường. Họ đi trong đêm, dưới những bó đuốc đỏ rực, dưới những tàn lửa bập bùng bay theo chiều gió như trải dài không ngớt tạo thành một không gian lung linh huyền ảo, mang âm hưởng huyền thoại. Dường như cả thiên nhiên đất trời và con người cùng hòa chung một ý chí quyết tâm "Rùng cây núi đá ta cùng đánh Tây". Số đông ở đây không chỉ là số lượng nhiều. Nó là sự giàu có bất tận, phong phú, bền vững, vô địch. Đó là nhân dân, tuy con mắt nhìn còn rất trừu tượng. Những con người ấy, không còn là con người của gia đình, không chỉ là đồng bào như trong thơ văn giai đoạn trước, cũng không phải là những cá nhân cô đơn, đơn độc trước vũ trụ. Đó là con người của loài, của số đông. Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 9 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 Chúng ta có thể nhận thấy một nét cách tân quan trọng trong cảm nhận về hình tượng Tổ quốc của Tố Hữu là miêu tả hình tượng quần chúng, hình tượng con người tập thể, hình tượng con người làm chủ…Thơ Tố Hữu đã kế thừa truyền thống tinh thần quý báu của dân tộc – truyền thống tâm lý tập thể cộng đồng. 2.2.3 Hình tƣợng Người phụ nữ mang nghĩa biểu trƣng về Tổ quốc Trong không khí của cuộc cách mạng sục sôi và dưới ánh sáng của lý tưởng mới, hơn bao giờ hết hình ảnh người phụ nữ hiện lên với vẻ đẹp mới. Vẻ đẹp của những con người đã được giải phóng hoàn toàn, tháo ra khỏi vòng cương tỏa của lễ giáo phong kiến, để hòa mình vào công cuộc chung của đất nước. Hình ảnh người phụ nữ trong thơ Tố Hữu đã trở thành những biểu tượng chung cho phụ nữ Việt Nam. Họ đã sống và cống hiến hết mình cho đất nước, cho dân tộc “Dân tộc Việt Nam anh hùng...Phụ nữ Việt Nam là phụ nữ anh hùng”. Với họ, việc tham gia kháng chiến, tham gia cách mạng là một lẽ thường tình, một điều tất yếu. Các mẹ, các chị, những người phụ nữ anh hùng đã cống hiến toàn bộ cuộc đời mình cho sự nghiệp kháng chiến của cách mạng sẽ mãi mãi in dấu trong “hình của nước”. 2.2.3.1 Hình tƣợng Người mẹ mang nghĩa biểu trƣng về Tổ quốc Có thể nói, hình tượng Người mẹ là một trong những hình tượng nghệ thuật tiêu biểu của thơ ca Việt Nam (1945 - 1975). Hình tượng ấy vừa phản ánh khí thế hào hùng của dân tộc, vừa là biểu trưng của văn hóa truyền thống và hiện đại của nhân dân Việt Nam. Như một nỗi niềm ân nghĩa thiêng liêng, xưa cũng như nay, trong quan niệm về Bà mẹ - Tổ Quốc của người Việt Nam là hướng về cội nguồn, hướng về người mẹ đã sinh ra dân tộc này, con người của đất nước này. Trong Việt Bắc hình tượng Người mẹ là một trong nhưng biểu trưng đẹp nhất, sáng chói nhất, tượng trưng sâu sắc nhất về hình tượng Tổ Quốc. Người mẹ, một hình tượng có khả năng khái quát được tầm vóc, phẩm chất của Tổ Quốc Việt Nam. Nó, thầm lặng mà mãnh liệt, dịu dàng, thủy chung mà anh dũng, kiên trung, giản dị, đau thương, vất vả mà đôn hậu, hào hùng và tươi thắm vô ngần. “ Nhớ người mẹ nắng cháy lưng Địu con lên rẫy, bẻ từng bắp ngô Hình tượng Người mẹ Việt Nam là nét đẹp của lòng vị tha nhân hậu, thủy chung, là sự biểu hiện sức sống mãnh liệt, ý chí quật khởi của con người Việt Nam. Sự miêu tả, cảm nhận về hình ảnh bà mẹ qua thơ Tố Hữu xuất phát từ cội nguồn sâu thẳm của truyền thống văn hóa dân tộc. Qua hình tượng Người mẹ, Tố Hữu đã khắc họa thêm một nét đẹp truyền thống của tâm hồn Việt Nam, bản sắc văn hóa Việt Nam – hình tượng của Tổ quốc. 2.2.3.2 Hình tƣợng Người con gái - con người vì tập thể mang nghĩa biểu trƣng về Tổ quốc “..Dân công đỏ đuốc từng đoàn...” Trên các nẻo đường ra hỏa tuyến, bộ đội, dân công với súng đạn, gánh gồng, với khí thế bừng bừng xung trận. Họ là lực lượng thanh niên, rường cột của kháng chiến. “..Nhớ cô em gái hái măng một mình..” Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 10 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 Họ là người em gái trong công việc lao động hàng ngày giản dị: hái măng. Vẻ đẹp lãng mạn thơ mộng bộc lộ thầm kín niềm mến thương của tác giả. Nhớ về em, nhớ về một mùa hoa… “..Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang...” Hình ảnh những cô gái trong lao động bình dị, gợi ra dáng điệu cần mẫn, cẩn trọng, tài hoa của người lao động. Hành động chuốt từng sợi giang là biểu hiện của sự cần mẫn , khéo léo , tài hoa trong tâm hồn , tính cách người dân Việt Bắc . Họ nhẫn nại , tỉ mỉ trong từng cử chỉ để tạo ra những sản phẩm đẹp cho đời. Câu thơ chứa đựng một thái độ trìu mến , thân thương , trân trọng những người lao động của nhà thơ Tố Hữu Hình tượng Người con gái đã đi vào thơ Tố Hữu, những con người tay yếu chân mềm ấy là những anh hùng, những con người quên mình vì cộng đồng dân tộc. Nhưng ở họ vẫn có những nét đằm thắm dịu dàng, đảm đang tháo vát điển hình cho hình ảnh người phụ nữ Việt Nam “Anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang”. V. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI Hình tượng thơ mang nghĩa biểu trưng về Tổ quốc không phải là đề tài mới. Nhưng tôi hy vọng những gợi ý trong đề tài là phù hợp với trình độ và sát với khung chương trình học của các em ở chương trình Ngữ Văn 11 và 12. Việc ứng dụng đề tài này trong công tác giảng dạy, phù hợp với đối tượng học sinh của trường tôi. Tôi nhận thấy kết quả giảng dạy khá khả quan. Các em học sinh hứng thú, yêu mến, tự hào về sự nghiệp thơ Tố Hữu nói riêng và thơ ca cách mạng Việt Nam hiện đại nói chung. Đề tài đã kích thích sự say mê tự tìm hiểu tư liệu, đọc văn bản ở học sinh. Đặc biệt các em học sinh bước đầu hình thành kỹ năng làm việc nhóm kết hợp công nghệ thông tin để thuyết trình vấn đề mà nhóm nghiên cứu, sưu tầm. Đây là bước chuyển đáng mừng! Vì những công việc này trước đây học sinh của tôi rất ngại thực hiện thậm chí là lười đọc văn bản trước ở nhà. Ban đầu đề tài này chỉ ở dạng gợi mở, bổ trợ cho việc học những tác phẩm thơ Tố Hữu. Sau đấy, chúng tôi phát triển hướng tiếp cận thơ bằng hình tượng nghệ thuật thay thế dần cho hướng tiếp cận tác phẩm bằng phân tích, bình giảng đơn điệu một chiều từ phía giáo viên ở từng khổ thơ, đoạn thơ trong quá trình giảng dạy. Tôi thiết nghĩ rằng, phương pháp truyền thống cũng có những ưu thế nhưng hiện nay thực trạng dạy và học Ngữ Văn hiện nay ở tường THPT dường như kém hiệu quả hơn, đặc biệt là những trường có trình độ học sinh chưa cao. Kết quả là các em dễ nản chí, kém hứng thú, thiếu tập trung, không nắm vững trọng tâm bài học . Khi làm bài các em dễ sa đà vào trình bày lan man, không định hướng được trọng tậm bài. Có thể nói, đề tài này là những thành công ban đầu trong việc tìm hiểu nghiên cứu, giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng dạy và học văn tại trường chúng tôi Tôi ứng dụng đề tài này trong quá trình giảng dạy, cùng đồng nghiệp khảo sát trên một số lớp ở các khối 12 (lớp 12A2, 12A4, 12A10); khối 11 ( lớp 11A3,11A5, 11A7), đây là các lớp có nhiều học sinh ban tự nhiên và học sinh ban Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 11 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 xã hội nhưng lực học ở các em học sinh ban xã hội ở mức trung bình và yếu. Tôi cho các em học sinh thực hiện 2 yêu cầu: Yêu cầu 1: Học sinh đọc tác phẩm, tác giả Tố Hữu, trả lời các câu hỏi bài tập trong sách giáo khoa. Yêu cầu 2: Học sinh sưu tầm những hình ảnh, phim tư liệu, tài liệu về Tố Hữu; Tìm hiểu thêm những hình tượng mang nghĩa biểu trưng về Tổ quốc với những gợi ý có sẵn trong tài liệu. Học sinh sưu tầm, tìm hiểu những hình tượng ấy được thể hiện ra sao trong những tập thơ khác của Tố Hữu. Sau đó, học sinh tự chia thành 4 nhóm / lớp, chọn chủ đề thuyết trình những hình tượng mang nghĩa biểu trưng về Tổ quốc trong những tập thơ của Tố Hữu (khuyến khích sử dụng Power point thuyết trình). Những bài báo cáo thu hoạch của các nhóm lớp sẽ được thực hiện ở tiết tự chọn. Chúng tôi có số liệu thống kê sau: Khối Tổng số HS Số HS thích và hoàn thành yêu cầu 1 Tỉ lệ 12 11 115 121 29 40 25,2% 33,05% Số HS thích và hoàn thành yêu cầu 2 91 78 Tỉ lệ 79,1% 64,5% Như vậy, qua khảo sát thực tế tôi nhận thấy tỉ lệ học sinh yêu thích và có hứng thú , sáng tạo trong việc tự nghiên cứu, tự học tập. Các em có thể trình bày lưu loát, sáng tạo, tìm hiểu sâu, khắc sâu kiến thức. Cho nên, tôi thiết nghĩ đề tài nghiên cứu này có thể nhân rộng, áp dụng cho các lớp có nhiều học sinh trung bình, yếu cũng như chưa hứng thú học môn Ngữ Văn . VI. KẾT LUẬN Nói đến Tố Hữu, người ta nghĩ ngay đến nhà thơ thời sự thành công nhất trong nền thơ hiện đại - nhà thơ của lý tưởng cộng sản. Thơ ông có chất men lửa nồng nàn, có sức thanh lọc tâm hồn và kêu gọi con người trong tranh đấu. Hình tượng Tổ quốc trong thơ Tố Hữu là hình tượng chủ đạo tạo nên hồn thơ Tố Hữu. Vì vậy trong quá trình dạy và học ta không thể bỏ qua hình tượng này. Vì thông qua hình tượng ấy, Tố Hữu đã minh chứng hình tượng Tổ quốc luôn hiện diện trong sự gần gũi của tình cảm máu thịt, tình cảm gia đình hòa chung nhiệt huyết, ý chí trên con đường giải phóng của dân tộc. Quý đồng nghiệp thân mến! Sáng kiến kinh nghiệm của tôi như một tiểu luận nghiên cứu thơ văn Tố Hữu, phạm vi nghiên cứu đề tài là bài thơ Từ Ấy và bài Việt Bắc. Tôi nghĩ rằng, trong quá trình tiếp nhận tác phẩm văn học, mỗi giáo viên Ngữ Văn sẽ có những cảm nhận, hướng tiếp cận khác nhau. Do đó, sáng kiến kinh nghiệm này chắc chắn sẽ có những mặt hạn chế, mang tính chủ quan cá nhân. Tôi mong muốn rằng, với tâm huyết và sự yêu mến thơ ca cách mạng nói chung và thơ Tố Hữu nói riêng, tôi muốn góp thêm nguồn tư liệu về thơ Tố Hữu, hướng tiếp cận tư duy về hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm văn học nói chung Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 12 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 và trong thơ Tố Hữu nói riêng. Với đề tài này, tôi cũng hi vọng mình đã làm được một điều gì đó cho các em học sinh, để giúp các em có hứng thú, chủ động tích cực học Ngữ Văn. Các em học sinh của tôi sẽ nhận thấy sự đồng hành của tôi trong quá trình tự học tập, nghiên cứu của các em. Sáng kiến kinh nghiệm này, phần nào giúp các em tích cực, chủ động, cố gắng học tập. Bên cạnh ấy, các em sẽ biết cách phối hợp các thành viên trong nhóm để hoàn thành bài tập; tự tin khi trình trình bày hay thuyết trình về một vấn đề nào dấy trong cuộc sống. Đây là một trong những phương pháp góp phần nâng cao kỹ năng sống cho các em học sinh. Với tâm huyết của một giáo viên, tôi hy vọng sáng kiến kinh nghiệm của tôi sẽ được nhân rộng và có thể áp dụng ở những đơn vị bạn vào việc tìm hiểu nghiên cứu, giảng dạy thơ Tố Hữu nhằm nâng cao chất lượng dạy và học Ngữ văn. Trong lúc thực hiện đề tài sẽ không tránh khỏi những thiết sót . Tôi rất mong và trân trọng những ý kiến đóng góp của quý thầy cô và quý bạn đồng nghiệp gần xa. Mọi ý kiến đóng góp, mong quí thầy cô gởi về: GV: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn- Trƣờng THPT Tam Hiệp Điện thoại: 0982464432 Tôi xin được cảm ơn và trân trọng kính chào! Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 13 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 VII. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Văn học : Trung tâm Nghiên cứu Quốc học (2003), Tố Hữu sống mãi trong lòng nhân dân và đất nước. 2. Vũ Tiến Quỳnh – NXB Văn nghệ Tp. HCM (1995), Tuyển chọn và trích dẫn những bài phê bình – bình luận văn học của các nhà văn – nhà nghiên cứu Việt Nam và thế giới: Tố Hữu . 3. Mai Hương, Vân Trang, Nguyễn Văn Long sưu tầm và biên soạn - Hội nhà văn (1996) Tố Hữu thơ và cách mạng 4. Trần Đình Sử (1995), Thi pháp thơ Tố Hữu 5. Lê Đình Kỵ (1987), Thơ Tố Hữu: chuyên luận 6. Hà Minh Đức (1979) Tố Hữu tác phẩm: thơ 7. Thiên Chương (2002) – Thơ Tố Hữu: Thi ca Việt Nam tuyển chọn 8. Hà Minh Đức, Mai Hương, Phong Lan, tuyển chọn (Tái bản lần thứ 3. Giáo dục, 2007) - Tố Hữu về tác gia và tác phẩm 9. Nguyễn Duy Bắc (1998) – Bản sắc trong thơ ca Việt Nam hiện đại (1945 – 1975) 10. Phạm Phương Chi (2015) Dấu ấn thi pháp học văn học dân gian trong thơ Tố Hữu qua Một tiếng đàn và Ta với ta, luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội – Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân Văn. 11. Nguyễn Thị Mỹ (2009), Giá trị và vị trí tập thơ Việt Bắc trong hành trình thơ Tố Hữu, luận văn thạc sĩ Trường Đại học sư phạm Thái Nguyên. 12. Phạm Thị Hoàng Lan (2014), Thế giới nghệ thuật thơ Tố Hữu thời kỳ đổi mới, luận văn thạc sĩ Trường Đại học Quốc gia Hà Nội – Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân Văn. Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 14 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 VIII. PHỤ LỤC HÌNH ẢNH MINH HỌA Bài thuyết trình của các em học sinh Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 15 Sáng kiến kinh nghiệm Người thực hiện: Đào Vân Anh Năm học 2016 - 2017 Tổ Ngữ Văn Trang 16 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 BÀI TẬP SƢU TẦM CỦA NHÓM 1 Hình tƣợng quần chúng nhân dân biểu trƣng về Tổ quốc. Dân ta gan dạ anh hùng Trẻ làm đuốc sống già xông lửa đồn (Ba mươi năm đời ta có Đảng) Ba mươi mốt triệu nhân dân Tất cả hành quân. Tất cả thành chiến sĩ (Chào xuân 1967) Quân đi rụng lá ngụy trang Xôn xao như sóng trường giang trùng trùng (Đường vào) Quần chúng nhân dân trong thơ tố Hữu được cảm nhận và miêu tả trong nhiều nét giống nhau về cảnh ngộ và cuộc đời, làng quê, lý tưởng, ăn mặc, giai cấp… Một thoáng lặng nhìn nhau Mắt đã âm thầm hỏi chuyện Đôi bộ áo quần nâu đã âm thầm thương mến (Cá nước) Con người quần chúng trong thơ Tố Hữu được khắc họa trong cái chung của tâm lý tập thể: công tác xã hội, nhận nhiệm vụ gian khổ, hy sinh,.. Yêu con yêu luôn đồng chí Bầm quý con Bầm uý an hem (Bầm ơi) Nhà em con bế con bồng Em cũng theo chồng đi phá đường quan (Phá đường) Hình tượng chị Trần Thị Lý là một sự điển hình sống động của con người vì tập thể Ôi trái tim mẹ, trái tim vĩ đại Còn một giọt máu tươi, còn đập mãi Không phải cho em, cho lẽ phải trên đời Cho quê hương em, cho Tổ quốc, loài người (Người con gái Việt Nam) Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 17 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 BÀI TẬP SƢU TẦM CỦA NHÓM 2 Hình tƣợng ngƣời phụ nữ biểu trƣng về Tổ quốc. Rừng một dải U Minh sớm tối Má lom khom đi lượm củi khô Ngày đêm củi chất bên lò Ai hay má cất củi khô làm gì? (Bà má Hậu Giang) Việt Nam ôi Tổ quốc thương yêu! Trong đau khổ người đẹp hơn nhiều Như bà mẹ sớm chiều gánh nặng Nhẫn nại nuôi con, suốt đời im lặng… Biết hy sinh nên chẳng nhiều lợi… (Chào xuân 1967) Hình ảnh “bà má Hậu Giang”, người má kiên trung nuôi giấu cán bộ, bất chấp hiểm nguy một mình bám trụ với mảnh đất chết, “lom khom đi lượm củi khô” nấu cơm cho Việt Minh... đã khắc sâu trong tâm trí của người đọc. Trong kháng chiến, những người chiến sĩ cộng sản đã không thể cầm được nước mắt trước lời nhắn nhủ của má: Má già nhắm mắt rưng rưng: Các con ơi! Ở trong rừng U Minh Má có chết một mình má chết Cho các con trừ hết quân Tây! (Bà má Hậu Giang) Má đã không hề run sợ trước gót giày của quân xâm lược. Tình cảm dành cho cách mạng, cho đất nước đã tạo thành nguồn sức mạnh lớn lao cho má: Sức đâu như ngọn sóng trào Má già đứng dậy, ngó vào thằng Tây Má hét lớn: “Tụi bay đồ chó! Cướp nước tao cắt cổ dân tao! Tao già không sức cầm dao Giết bay có các con tao trăm vùng! Con tao gan dạ anh hùng Như rừng đước mạnh, như rừng chàm thơm! Thân tao chết, dạ chẳng sờn! (Bà má Hậu Giang) Những lời đanh thép của má không chỉ làm kinh hồn bạt vía quân thù mà còn là lời thúc giục tinh thần đấu tranh của các chiến sĩ trên khắp mọi miền đất nước: Má ơi, con đã nghe lời má kêu Nước non muôn quý ngàn yêu Còn in bóng má sớm chiều Hậu Giang (Bà má Hậu Giang) Nụ cười thầm lặng, nước mắt thầm lặng, cái chết thầm lặng của bà má Hậu Giang là nét phẩm chất chung của các bà mẹ Việt Nam, phụ nữ Việt Nam. Với bài Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 18 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 “ Bầm ơi” bằng việc tìm sự đối xứng và tương phản, Tố Hữu đã khắc họa một người mẹ lam lũ, vất vả, thầm lặng quên nỗi đau của mình để hướng về con người ngoài mặt trận, hướng về Tổ Quốc: Con đi trăm núi ngàn khe Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng Bầm Con đi đánh giặc mười năm Chưa bằng khó nhọc đời Bầm sáu mươi. Ở đây có nỗi xót xa, cay đắng, có nỗi nhọc nhằn, tần tảo của người Mẹ, người phụ nữ trong ca dao, dân ca, trong thơ các nhà thơ cổ điển. Những con người quanh năm “ gửi lưng cho trời, gửi mặt cho đất”, lặn lội “ mom sông” để “ nuôi đủ năm con với một chồng”: “ Nhớ người mẹ nắng cháy lưng Địu con lên rẫy, bẻ từng bắp ngô (Việt Bắc - 1954) Có nỗi truân chuyên, cay đắng của cuộc đời Kiều Hà ơi tiếng Mẹ ru nhè nhẹ Cay đắng trăn năm nỗi đoạn trường (Quê mẹ- Gió lộng). Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 19 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học 2016 - 2017 BÀI TẬP SƢU TẦM CỦA NHÓM 3 Hình tƣợng ngƣời phụ nữ biểu trƣng về Tổ quốc. Vẻ đẹp và niềm kiêu hãnh của người mẹ Việt Nam anh hùng trong thơ Tố Hữu, đấy là tinh thần bất khuất, kiên trung. Con người ý chí khí phách đạp mọi trở ngại để vươn đến đạo lý truyền thống, đến với các giá trị vĩnh cửu và thiêng liêng: Sức đâu như ngọn sóng trào Má già đứng dậy ngó vào thằng Tây Má thét lớn: Tụi bây đồ chó/ Cướp nước tao, cắt cổ dân tao. (Bà má Hậu Giang) Hình tượng người mẹ Việt Nam trong thơ Tố Hữu, đấy là quan niệm về con người bất tử, con người thoát thân vào vĩnh cửu. Người Việt Nam cho rằng: những người anh hùng của dân tộc là hồn thiêng của Tổ quốc. Họ sống muôn đời với đất nước, núi sông của nhân dân Việt Nam Một dòng máu đỏ lên trời Má ơi, con đã nghe lời má kêu Nước non muôn quý ngàn yêu Còn in bóng má sớm chiều Hậu Giang (Bà má Hậu Giang) Hình tượng bất khuất của người mẹ - Mẹ Suốt, người mẹ chèo đò trên sông Nhật Lệ: Một tay lái chiếc đò ngang Bến sông Nhật Lệ, quân sang đêm ngày Sợ chi sóng nước tàu bay Tây kia ta đã thắng, Mỹ này ta chẳng thua! Kể chi tuổi tác già nua Chống chèo xin cứ thi đua đến cùng! (Mẹ Suốt) Lời bộc bạch giản dị, chân tình của mẹ đã khiến bao thế hệ cảm phục và xúc động: Gan chi, gan rứa, mẹ nờ? Mẹ rằng: Cứu nước, mình chờ chi ai? Chẳng bằng con gái, con trai Sáu mươi còn một chút tài đò đưa Tàu bay hắn bắn sớm trưa Thì tui cứ việc nắng mưa đưa đò... (Mẹ Suốt) Dường như với mẹ, việc chèo đò đưa quân, việc cách mạng là một lẽ thường tình. Hình ảnh mẹ Một tay lái chiếc đò ngang đã trở thành “nguồn sức mạnh cổ vũ động viên hàng chục nghìn cán bộ, chiến sĩ ta vững tay súng ở chiến trường đánh Mỹ.”( Phụ nữ Việt Nam trong sự nghiệp giải phóng dân tộc và công cuộc đổi mới đất nước, NXB Phụ nữ, 2007). Sẽ còn mãi trong tâm trí mọi người dân đất Việt bức tượng đài của mẹ, một người phụ nữ hiên ngang, bất khuất: Người thực hiện: Đào Vân Anh Tổ Ngữ Văn Trang 20