Tài liệu Skkn hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục của địa phương.

TÊN ĐỀ TÀI: HOẠT ĐỘNG THANH TRA CHUYÊN NGÀNH TRONG LĨNH VỰC GIÁO DỤC CỦA ĐỊA PHƯƠNG I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Nền giáo dục nước ta trong thời gian qua đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ, góp phần quan trọng trong việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, chất lượng giáo dục ở nước ta hiện nay còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển. Cùng với đó, tình trạng dạy thêm, học thêm vẫn còn tiếp diễn, tình trạng lạm thu ở các bậc học đang gây nhiều bức xúc trong xã hội, vấn đề quy hoạch, thành lập, nâng cấp các trường đại học, cao đẳng, liên kết đào tạo còn nhiều bất cập; quản lý giáo dục còn nhiều lúng túng; công tác thanh tra, kiểm tra chưa thực sự hiệu quả. Để phát huy những thành tựu đã đạt được, cũng như khắc phục có hiệu quả những yếu kém, để đưa sự nghiệp giáo dục và đào tạo phát triển, đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới, tạo nển tảng đưa nước ta thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại, Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI định hướng: “Tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, đào tạo trên tinh thần tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cơ sở giáo dục, đào tạo. Thực hiện hợp lý cơ chế tự chủ đối với các cơ sở giáo dục, đào tạo gắn với đổi mới cơ chế tài chính. Làm tốt công tác xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển, quản lý mục tiêu, chất lượng giáo dục, đào tạo. Phát triển hệ thống kiểm định và công bố công khai kết quả kiểm định chất lượng giáo dục, đào tạo; tổ chức xếp hạng cơ sở giáo dục, đào tạo. Tăng cường công tác thanh tra; kiên quyết khắc phục các hiện tượng tiêu cực trong giáo dục, đào tạo…” 1 Với định hướng trên, Thanh tra giáo dục đóng vai trò quan trọng, như một kênh để đánh giá chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, hoạt động thanh tra giáo dục còn gặp nhiều khó khăn như: bất cập, chồng chéo trong cơ chế quản lý giữa các ngành, các cấp; các quy định của pháp luật chuyên ngành mâu thuẫn, chồng chéo; đối tượng thanh tra đa dạng, phức tạp; phạm vi thanh tra rộng; tổ chức thanh tra chưa phù hợp với trách nhiệm quản lý ngành… Để nâng cao hiệu quả, hiệu lực của hoạt động thanh tra giáo dục góp phần vào đổi mới cơ chế quản lý giáo dục thì còn nhiều vấn đề cần được nghiên cứu, mổ xẻ về mặt lý luận và thực tiễn. Với góc nhìn Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, tr.217-218. 1 1 pháp lý và thực tiễn bản thân đang công tác tại Thanh tra Sở Giáo dục và Đào tạo ý, tác giả quyết định chọn đề tài “Hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục của địa phương”. II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lý luận. 1.1 Các công trình nghiên cứu liên quan đến Đề tài. Qua tìm hiểu, tác giả nhận thấy đề tài nghiên cứu có liên quan đến một số đề tài như: Các bài viết khoa học trên sách, báo, tạp chí như: Nguyễn Thị Thương Huyền (2008), “Đánh giá thực trạng pháp luật về tổ chức thanh tra – cơ sở để hoàn thiện pháp luật thanh tra”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, (12), Hà Nội; Phan Trung Lý (2010), “Thanh tra chuyên ngành: khái niệm, tổ chức và hoạt động”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, (12), Hà Nội; Hoàng Văn Vy (2010), “Luật Thanh tra cần có những quy định linh hoạt cho hoạt động thanh tra chuyên ngành”, Tạp chí Thanh tra, (3), Hà Nội. Các luận văn chuyên ngành luật học liên quan đến tổ chức và hoạt động thanh tra chuyên ngành như: Võ Thị Mai Trâm (2005), Hoạt động thanh tra trong lĩnh vực văn hóa – Thực trạng và kiến nghị, Luận văn cử nhân, Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh; Đặng Thị Ngọc Uyên (2006), Hoạt động thanh tra vệ sinh an toàn thực phẩm, Luận văn cử nhân, Đại học Luật Tp. Hồ Chí Minh; Lý Thanh Long (2008), Thanh tra xây dựng quận, huyện; thanh tra xây dựng xã, phường, thị trấn tại thành phố Hồ Chí Minh, Luận văn thạc sỹ, Đại học Luật TP.Hồ Chí Minh; Thái Bỉnh Nghĩa (2010), Nâng cao hiệu quả thanh tra đất đai trong giai đoạn hiện nay, Luận văn thạc sỹ, trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh; Bùi Ngọc Thanh Trung (2011), Pháp luật về hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực văn hóa, Luận văn thạc sỹ, Đại học Luật TP.Hồ Chí Minh; Các công trình trên nghiên cứu nhằm làm rõ những vấn đề lý luận về thanh tra, kiểm tra, giám sát ở Việt Nam; phân định phạm vi hoạt động giữa thanh tra với kiểm tra, giám sát; phân biệt giữa hoạt động thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành; quá trình hình thành và phát triển của thanh tra chuyên ngành. Tập trung lý giải những vấn đề về khái niệm, vị trí, vai trò của thanh tra, kiểm tra, giám sát; đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của các cơ quan thanh tra chuyên ngành. Lý giải những vấn đề về thực tiễn thi hành pháp luật thanh tra nói chung và pháp luật thanh tra chuyên ngành nói riêng, bất cập, vướng mắc và giải pháp hoàn 2 thiện pháp luật thanh tra nói chung và pháp luật thanh tra chuyên ngành nói riêng, các biện pháp tăng cường cơ chế quản lý ngành. Luận án tiến sĩ luật học: Nguyễn Thị Thương Huyền (2009), Hoàn thiện pháp luật thanh tra trong giai đoạn hiện nay, Luận án tiến sỹ, Viện Nhà nước và Pháp luật, Hà Nội. Luận án đã có cách tiếp cận mới trong việc phân tích làm sáng tỏ cơ sở lý luận của việc hoàn thiện pháp luật thanh tra với quan điểm là một chức năng của quản lý nhà nước nhằm kiểm soát thực hiện quyền lực nhà nước trong hành pháp. Pháp luật thanh tra với tính cách là một chế định của ngành Luật hành chính và những đặc điểm, nội dung cơ bản của chúng. Luận án đã chỉ ra những tiêu chí xác định đối tượng điều chỉnh của pháp luật thanh tra, đặc điểm của quan hệ pháp luật thanh tra cũng như tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện của pháp luật thanh tra. Luận án đã so sánh đối chiếu tổ chức và hoạt động thanh tra hành chính và chuyên ngành của Việt Nam với một số quốc gia trên thế giới. Từ cơ sở lý luận của khoa học hành chính và luật học, Luận án đã phân tích, tổng kết và chỉ ra những thành công cũng như hạn chế của pháp luật thanh tra từ góc độ pháp luật thực định cũng như thực tiễn việc thực hiện pháp luật là những nguyên nhân chủ yếu làm hạn chế hiệu quả, hiệu lực của hoạt động thanh tra. Luận án đã phân tích những nhu cầu khách quan, đòi hỏi tất yếu của việc hoàn thiện pháp luật thanh tra; trình bày hệ thống quan điểm hoàn thiện để từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật thanh tra có tính khoa học và thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả, hiệu lực của hoạt động thanh tra trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền, cải cách hành chính, yêu cầu giải quyết khiếu nại, tố cáo, chống tham nhũng ở Việt Nam. Tuy nhiên, các công trình trên chưa nghiên cứu cơ sở lý luận, pháp luật thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục, chưa lý giải những vấn đề về thực tiễn thi hành pháp luật thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục nói chung và thanh tra giáo dục địa phương nói riêng. Các đề tài trên cũng chưa đề cập tới tổ chức và hoạt động thanh tra giáo dục, cũng như hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục của địa phương. Như vậy, đến nay chưa có một đề tài khoa học nào tiếp cận ở góc nhìn pháp lý về hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục của địa phương một cách có hệ thống và toàn diện về mặt lý luận cũng như đánh giá thực trạng, đề ra các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của thanh tra giáo dục. 3 1.2. Khái niệm, đặc điểm hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục của địa phương. 1.2.1. Khái niệm hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục. Theo Từ điển Việt Nam từ thanh tra dùng để chỉ “kiểm soát, xem xét tại chỗ việc làm của địa phương, cơ quan xí nghiệp” 2. Với nghĩa này, “thanh tra” bao hàm kiểm soát, xem xét để phát hiện, ngăn chặn những gì trái với quy định. Theo Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học: “Thanh tra” là “việc kiểm tra, giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, kế hoạch nhà nước của cơ quan, tổ chức, cá nhân…”3. Theo Từ điển Luật học, “Thanh tra” là hoạt động “xem xét để làm rõ việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, kế hoạch nhà nước của các cơ quan, tổ chức, cá nhân…” (4). Từ đó, Thanh tra được hiểu là hoạt động nhằm nhận xét, làm rõ quá trình thực hiện các chủ trương, chính sách, pháp luật, nhiệm vụ của các chủ thể. Còn Thanh tra chuyên ngành theo Từ điển giải thích thuật ngữ luật học: “Tổ chức thanh tra thuộc bộ, sở có quyền thanh tra mọi cơ quan, tổ chức và cá nhân trong việc thực hiện chính sách, pháp luật liên quan tới chức năng quản lý nhà nước chuyên ngành của bộ, sở.”5 Từ các khái niệm trên, thanh tra chuyên ngành được hiểu là việc xem xét, làm rõ, ngăn chặn việc thực hiện chính sách, pháp luật liên quan tới chức năng quản lý nhà nước chuyên ngành của mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân. Khi có Pháp lệnh Thanh tra năm 1990 đến trước thời điểm Luật Thanh tra năm 2004 ban hành thì chưa có một khái niệm pháp lý đầy đủ về thanh tra chuyên ngành. Sau khi có Pháp lệnh Thanh tra 1990, khái niệm thanh tra chuyên ngành cũng chưa được khẳng định. Điều 1, Nghị định số 358/HĐBT ngày 28 tháng 9 năm 1992 của Hội đồng bộ trưởng quy định về tổ chức và hoạt động thanh tra giáo dục (sau đây gọi tắt là Nghị định số 358/HĐBT) đưa ra một khái niệm chung về thanh tra giáo dục như sau mà không thể hiện rõ như thế nào là hoạt động thanh tra chuyên ngành: “Thanh tra giáo dục thực hiện quyền thanh tra Nhà nước về giáo dục và đào tạo trong phạm vi cả nước nhằm tăng cường hiệu lực quản lý, bảo đảm Viện ngôn ngữ học - Trung tâm từ điển học (1998), Từ điển tiếng Việt, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, tr.882. 3 Trường Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ luật học, NXB Công an nhân dân, Hà Nôi, tr 106. 4 Viện khoa học pháp lý – Bộ Tư pháp (2006), Từ điển Luật học, NXB Từ điển Bách khoa-NXB Tư pháp, Hà Nội, tr 696. 5 Trường Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ luật học, NXB Công an nhân dân, Hà Nôi, tr 107. 2 4 nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo”. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu của công tác quản lý ngành, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 101/2002/NĐ-CP ngày 10 tháng 12 năm 2002 quy định về tổ chức và hoạt động của thanh tra giáo dục (sau đây gọi tắt là Nghị định số 101/2002/NĐ-CP) thay thế Nghị định số 358/HĐBT và tại Nghị định này đã đưa ra khái niệm pháp lý về thanh tra giáo dục như sau: “Thanh tra giáo dục là thanh tra chuyên ngành về giáo dục. Thanh tra giáo dục thực hiện quyền thanh tra trong phạm vi quản lý nhà nước về giáo dục, nhằm bảo đảm việc thi hành pháp luật, phát huy nhân tố tích cực, phòng ngừa và xử lý vi phạm, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực giáo dục”. Như vậy, tại văn bản này đã khẳng định thanh tra giáo dục là thanh tra chuyên ngành nhưng nội hàm của khái niệm cũng không làm rõ thế nào là hoạt động thanh tra chuyên ngành về giáo dục. Đến khi có Luật Thanh tra năm 2004, tại Nghị định số 85/2006/NĐ-CP ngày 18 tháng 8 năm 2006 của Chính Phủ quy định về tổ chức và hoạt động của thanh tra giáo dục (sau đây gọi tắt là Nghị định số 85/2006/NĐ-CP) không đưa ra khái niệm thanh tra giáo dục mà liệt kê các hoạt động thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành tại Điều 13, Điều 14. Đến nay tuy không có một khái niệm pháp lý thanh tra chuyên ngành về giáo dục nhưng căn cứ khái niệm thanh tra chuyên ngành của Luật Thanh tra năm 2010 và các đặc trưng của thanh tra giáo dục, Thanh tra chuyên ngành về giáo dục được hiểu là: “là hoạt động thanh tra của cơ quan quản lý nhà nước theo ngành, lĩnh vực về giáo dục đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành chính sách, pháp luật chuyên ngành về giáo dục, những quy định về chuyên môn – kỹ thuật, quy tắc quản lý của ngành, lĩnh vực thuộc quyền quản lý về giáo dục”. 1.2.2. Đặc điểm hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục của địa phương. Hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục cũng là một chức năng cơ bản và vô cùng thiết yếu của hoạt động quản lý nhà nước về giáo dục . Theo quy định của Luật Giáo dục số 38/2005/QH11 ngày 14 tháng 6 năm 2005 của Quốc hội khóa XI được sửa đổi bổ sung bởi Luật số 44/2009/QH12 ngày 25 tháng 11 năm 2009 của Quốc hội khóa XII (sau đây viết tắt là Luật Giáo dục) thì giáo dục bao gồm giáo dục và đào tạo. Giáo dục cũng được hiểu bao gồm việc dạy và học và đôi khi nó cũng mang ý nghĩa như là quá trình truyền thụ, phổ biến tri thức, truyền thụ sự suy luận đúng đắn, truyền thụ sự hiểu biết. Giáo dục là nền tảng cho việc truyền thụ, phổ biến văn hóa từ thế hệ này đến thế hệ khác. Giáo dục là phương tiện để đánh thức và nhận ra khả năng, năng lực tiềm ẩn của chính mỗi cá nhân, đánh thức trí tuệ của mỗi người. Nó ứng dụng phương pháp giáo dục, một 5 phương pháp nghiên cứu mối quan hệ giữa dạy và học để đưa đến những rèn luyện về tinh thần, và làm chủ được các mặt như: ngôn ngữ, tâm lý, tình cảm, tâm thần, cách ứng xử trong xã hội. Theo từ "Giáo dục" tiếng Anh - "Education" - vốn có gốc từ tiếng La tinh "Educare" có nghĩa là "làm bộc lộ ra". Có thể hiểu "giáo dục là quá trình, cách thức làm bộc lộ ra những khả năng tiềm ẩn của người được giáo dục". Bất kỳ ở một giai đoạn lịch sử nào, giáo dục - đào tạo luôn đóng một vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển của mỗi cá nhân, tập thể, cộng đồng, dân tộc và cả nhân loại. Giáo dục - đào tạo là chìa khoá, là động lực đối với sự phát triển của xã hội. Từ lâu Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã nhận thức được vai trò của giáo dục. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận thức rõ vai trò của giáo dục trong việc cải tạo, phát triển con người, làm biến đổi con người cũ, xây dựng con người mới. Người viết: “Thiện, ác vốn chẳng phải là bản tính cố hữu, phần lớn đều do giáo dục mà nên” 6. Giáo dục là một mặt trận quan trọng trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam. Giáo dục có vai trò nâng cao về trình độ nhận thức đường lối, chính trị, giáo dục nhất thiết phải gắn liền với sản xuất và đời sống nhân dân, theo Người: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”7. Đảng ta khẳng định: “Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam. Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và cộng nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển.”8 Quản lý nhà nước về giáo dục là sự tác động có tổ chức của bộ máy hành chính nhà nước đối với các hoạt động giáo dục nhằm phát triển sự nghiệp giáo dục và đào tạo. Nhà nước thống nhất quản lý hệ thống giáo dục quốc dân về mục tiêu, chương trình, nội dung, kế hoạch giáo dục, tiêu chuẩn nhà giáo, quy chế thi cử, hệ thống văn bằng, chứng chỉ; tập trung quản lý chất lượng giáo dục, thực hiện phân công, phân cấp quản lý giáo dục, tăng cường quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của cơ sở giáo dục. Hệ thống giáo dục quốc dân gồm giáo dục chính quy và giáo dục thường xuyên. Các cấp học và trình độ đào tạo của hệ thống giáo dục quốc dân bao gồm: giáo dục mầm non có nhà trẻ và mẫu giáo; giáo dục phổ thông có tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông; giáo dục nghề nghiệp có trung cấp chuyên Hồ Chí Minh: Toàn tập (2000), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, t3, tr 383. Hồ Chí Minh: Toàn tập (2000), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, t4, tr 8. 8 Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI, NXB Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội, tr.77. 6 7 6 nghiệp và dạy nghề; giáo dục đại học, sau đại học đào tạo trình độ cao đẳng, trình độ đại học, trình độ thạc sĩ, trình độ tiến sĩ. Giáo dục và đào tạo nước ta trong thập kỷ tới phát triển trong bối cảnh thế giới có nhiều thay đổi nhanh và phức tạp. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế về giáo dục đã trở thành xu thế tất yếu. Cách mạng khoa học công nghệ, công nghệ thông tin và truyền thông, kinh tế trí thức ngày càng phát triển mạnh mẽ, tác động trực tiếp đến sự phát triển của các nền giáo dục trên thế giới. Trong khi đó, quản lý giáo dục vẫn còn nhiều bất cập, còn mang tính bao cấp, ôm đồm, sự vụ và chồng chéo, phân tán; trách nhiệm và quyền hạn quản lý chuyên môn chưa đi đôi với trách nhiệm, quyền hạn quản lý về nhân sự và tài chính. Hệ thống pháp luật và chính sách về giáo dục thiếu đồng bộ, chậm được sửa đổi, bổ sung. Sự phối hợp giữa ngành giáo dục và các bộ, ngành, địa phương chưa chặt chẽ. Vậy nên, vấn đề đổi mới về quản lý giáo dục đặt ra hết sức bức thiết, trong đó có công tác thanh tra giáo dục. Giữa quan lý nhà nước về giáo dục và thanh tra chuyên ngành về giáo dục có mối quan hệ mật thiết với nhau. Thế nên nội dung, phạm vi quản lý nhà nước quyết định phạm vi, nội dung hoạt động thanh tra chuyên ngành về giáo dục. Và thông qua hoạt động thanh tra chuyên ngành về giáo dục không chỉ giúp chủ thể quản lý nhà nước về giáo dục phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, khiếm khuyết của pháp luật chuyên ngành về giáo dục để kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền biện pháp khắc phục nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật mà còn giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định của pháp luật chuyên ngành, các quy định về chuyên môn – kỹ thuật, quy tắc quản lý ngành; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước; bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh, trong công tác giáo dục “nên kiểm thảo kỹ công tác “cải cách” về chương trình chủ trương và cách thi hành, để tìm thấy những khuyết điểm mà sửa đổi, những ưu điểm mà phát triển thêm”9 Điều 99, Luật Giáo dục quy định nội dung quản lý giáo dục bao gồm: 1. Xây dựng và chỉ đạo thực hiện chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách phát triển giáo dục; 2. Ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật về giáo dục; ban hành điều lệ nhà trường; ban hành quy định về tổ chức và hoạt động của cơ sở giáo dục khác; 9 Hồ Chí Minh: Toàn tập (2000), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, t6, tr 266. 7 3. Quy định mục tiêu, chương trình, nội dung giáo dục; tiêu chuẩn nhà giáo; tiêu chuẩn cơ sở vật chất và thiết bị trường học; việc biên soạn, xuất bản, in và phát hành sách giáo khoa, giáo trình; quy chế thi cử và cấp văn bằng, chứng chỉ; 4. Tổ chức, quản lý việc bảo đảm chất lượng giáo dục và kiểm định chất lượng giáo dục; 5. Thực hiện công tác thống kê, thông tin về tổ chức và hoạt động giáo dục; 6. Tổ chức bộ máy quản lý giáo dục; 7. Tổ chức, chỉ đạo việc đào tạo, bồi dưỡng, quản lý nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục; 8. Huy động, quản lý, sử dụng các nguồn lực để phát triển sự nghiệp giáo dục; 9. Tổ chức, quản lý công tác nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ trong lĩnh vực giáo dục; 10. Tổ chức, quản lý công tác hợp tác quốc tế về giáo dục; 11. Quy định việc tặng danh hiệu vinh dự cho người có nhiều công lao đối với sự nghiệp giáo dục; 12. Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật về giáo dục; giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về giáo dục. Từ đó, hoạt động thanh tra chuyên ngành về giáo dục nói chung và hoạt động thanh tra chuyên ngành của địa phương có những đặc điểm sau: Chủ thể thanh tra: Sau khi có Pháp lệnh Thanh tra năm 1990 thì lĩnh vực giáo dục đã có Nghị định số 358-HĐBT, tại văn bản này đã quy định hệ thống thanh tra giáo dục gồm Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT và “ở huyện và cấp tương đương, công tác thanh tra giáo dục do Trưởng phòng Giáo dục - Đào tạo trực tiếp phụ trách” (khoản 3, Điều 3). Thực hiện Luật Giáo dục, kế thừa Nghị định số 358-HĐBT, Nghị định số 85/2006/NĐ-CP khẳng định cơ quan thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục là Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT nhưng ở văn bản này có một điểm mới là quy định trách nhiệm phụ trách công tác thanh tra của Hiệu trưởng, thủ trưởng các trường trung cấp chuyên nghiệp, cao đẳng, đại học: “… Hoạt động thanh tra giáo dục trong cơ sở giáo dục đại học, trường trung cấp chuyên nghiệp do Hiệu trưởng, thủ trưởng cơ sở trực tiếp phụ trách theo quy định của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo.” (Điều 19, Nghị định số 85/2006/NĐ-CP). 8 Như vậy, chủ thể thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực của địa phương bao gồm: Thanh tra Sở GD&ĐT, Trưởng phòng GD&ĐT, Hiệu trưởng các trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp đóng trên địa bàn mỗi tỉnh. Chủ thể thanh tra trong lĩnh vực giáo dục của địa phương có một điểm đặc thù so với các chủ thể thanh tra chuyên ngành khác là có Trưởng phòng GD&ĐT, Hiệu trưởng các trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp đóng trên địa bàn mỗi tỉnh. Nhưng vấn đề đặt ra là hoạt động thanh tra của các chủ thể này so với Luật Thanh tra năm 2010 có chính danh hay không. Vì theo quy định của Luật Thanh tra năm 2010 và Nghị định số 07/2012/NĐ-CP ngày 09 tháng 02 năm 2012 của Chính Phủ quy định về cơ quan được giao thực hiện hoạt động thanh tra chuyên ngành và hoạt động thanh tra chuyên ngành (sau đây gọi tắt là Nghị định số 07/2012/NĐ-CP) thì Phòng GD&ĐT không thuộc phạm vi điều chỉnh. Nội dung thanh tra: Theo quy định tại Điều 14, Nghị định số 85/2006/NĐCP, nội dung hoạt động thanh tra chuyên ngành về giáo dục gồm: 1. Thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật chuyên ngành về giáo dục đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi quản lý về giáo dục. 2. Thanh tra việc thực hiện mục tiêu, kế hoạch, chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục, quy chế chuyên môn, quy chế thi cử, cấp văn bằng, chứng chỉ; việc thực hiện các quy định về điều kiện cần thiết bảo đảm chất lượng giáo dục ở cơ sở giáo dục; 3. Thực hiện nhiệm vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực giáo dục theo quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo; 4. Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính; Trong các nội dung trên thì nội dung 2 là nội dung thanh tra mang tính đặc trưng của thanh tra giáo dục, phân biệt với các hoạt động thanh tra chuyên ngành khác, cụ thể: - Đánh giá các cá nhân, tổ chức thực hiện mục tiêu đào tạo, giáo dục do nhà nước quy định trong toàn bộ kế hoạch của một khóa đào tạo hay một nội dung của bài giảng là nhằm mục đích ngằn ngừa những hiện tượng đưa những nội dung giáo dục không lành mạnh vào nhà trường và đảm bảo chuẩn kiến thức, kỹ năng cho người học. - Chương trình giáo dục và đào tạo nhằm đảm bảo đầy đủ chất lượng giáo dục, đào tạo, đạt mục tiêu đã đề ra; chống các hiện tượng cắt xén chương trình 9 nhằm để giảm chi phí đào tạo, chạy theo tỷ lệ tốt nghiệp… dẫn đến nội dung giáo dục bị bóp méo. - Việc kiểm soát quy chế chuyên môn trong quá trình giảng dạy, đánh giá, thi cử là nội dung thanh tra hết sức cần thiết. Vì việc thực hiện quy chế chuyên môn không nghiêm túc sẽ dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng, phản ánh không đúng thực chất chất lượng đào tạo, không đảm bảo sự công bằng, ảnh hưởng đến tư chất của người học. Ví dụ: Vụ việc tiêu cực tại trường Trung học phổ thông Đồi Ngô, tỉnh Bắc Giang trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông năm 2012. - Văn bằng, chứng chỉ là một trong những vấn đề có tính thời sự. Nạn bằng cấp giả đang tràn lan trong xã hội, len lõi khắp các ngành nghề và hành vi làm bằng cấp giả ngày một tinh vi hơn thì nội dung thanh tra văn bằng, chứng chỉ là một trong những biện pháp hữu hiệu hạn chế nạn bằng cấp giả. - Thanh tra nội dung, phương pháp giảng dạy của giáo viên là một hoạt động thanh tra đặc thù của thanh tra giáo dục. Đây là biện pháp nhằm tư vấn, thúc đẩy năng lực sư phạm của giáo viên, ngăn ngừa việc giảng dạy tùy tiện ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục cho cả một thế hệ học sinh. - Thanh tra các điều kiện đảm bảo chất lượng giáo dục như: Diện tích khuôn viên, cảnh quan, môi trường sư phạm; số lượng phòng học, phòng làm việc, phòng thí nghiệm thực hành, phòng bộ môn, thư viện, phòng đa chức năng, phòng y tế, bếp ăn tập thể, khu nội trú, bán trú, khu vực để xe, vệ sinh, sân chơi, bãi tập, nhà đa chức năng, môi trường sư phạm, đội ngũ nhà giáo/quy mô người học, chương trình, giáo trình… là nội dung thanh tra cần được quan tâm nhiều hơn trong hoàn cảnh các trường tư thục ngày một nhiều trong khi việc đầu tư nhằm thực hiện các cam kết khi thành lập trường còn nhiều hạn chế. Tùy từng cấp học, bậc học, loại hình đào tạo mà chủ thể thanh tra căn cứ vào các văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh cụ thể về mục tiêu, kế hoạch, chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục, quy chế chuyên môn, quy chế đánh giá, xếp loại nhà giáo và những quy định về điều kiện bảo đảm chất lượng giáo dục, đào tạo để xác định các nội dung thanh tra tương ứng. Ví dụ: Ở bậc học mầm non có những nội dung đặc trưng như: đồ dùng, đồ chơi trong lớp và ngoài trời, thực hiện kế hoạch chăm sóc giáo dục trẻ (chế độ ăn ngủ, học tập, tổ chức các hoạt động vui chơi, theo dõi biểu đồ phát triển của trẻ..) …; ở các bậc học phổ thông: bàn nghế, đồ dùng dạy học, sân chơi, bãi tập, tuyển sinh, kiểm tra, đánh giá xếp loại học sinh, cấp phát văn bằng, chứng chỉ, thi tốt nghiệp… Đối tượng thanh tra: 10 Đối tượng thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục: Cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam và tổ chức, cá nhân nước ngoài tham gia hoạt động giáo dục tại Việt Nam. Như vậy, đối tượng của thanh tra giáo dục rất rộng, đa dạng nhưng có thể chia thành hai nhóm đối tượng sau: Nhóm 1: Các cá nhân, tổ chức hoạt động giáo dục từ nguồn ngân sách nhà nước hoặc một phần từ ngân sách nhà nước (mầm non, phổ thông công lập, các trung tâm giáo dục thường xuyên, cơ sở giáo dục đại học…). Nhóm 2: Các cá nhân, tổ chức hoạt động giáo dục từ nguồn vốn tự có (trường phổ thông tư thục, công ty hoạt động trong lĩnh vực giáo dục…). Đối với thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục của địa phương, đối tượng thanh tra gồm các cá nhân, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực giáo dục thuộc thẩm quyền quản lý của Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT và các cá nhân, đơn vị thuộc quyền quản lý của thủ trưởng các cơ sở đại học, trung cấp chuyên nghiệp. Trình tự thủ tục: Ngoài các trình tự, thủ tục chung theo Luật thanh tra năm 2010 thì của hoạt động thanh tra giáo dục có những trình tự cụ thể đặc thù, ví dụ: thanh tra các kỳ thi (trình tự thanh tra chuẩn bị thi, thanh tra coi thi, thanh tra chấm thi, phúc khảo), thanh tra hoạt động sư phạm của nhà giáo (xem xét hồ sơ, giáo án, dự giờ, phân tích, đánh giá giờ dạy...), thanh tra toàn diện nhà trường, cơ sở giáo dục... Phạm vi thanh tra: Cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam và tổ chức, cá nhân nước ngoài tham gia hoạt động giáo dục tại địa phương thuộc phạm vi quản lý của các Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT, thủ trưởng các cơ sở đại học, trung cấp chuyên nghiệp. 2. Nhận xét chung về hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục của địa phương. 2.1. Những kết quả đạt được. Thời gian qua, các Sở, Phòng GD&ĐT, cán bộ, giáo viên, nhân viên trong ngành nhận thức ngày càng đầy đủ về công tác thanh tra giáo dục. Đội ngũ thanh tra chuyên trách tương đối ổn định, có năng lực, kinh nghiệm, nhiệt tình, chủ động trong hoạt động trên cơ sở chương trình, kế hoạch được phê duyệt. Cộng tác viên thanh tra được bổ nhiệm theo nhiệm kỳ, được bồi dưỡng nghiệp vụ, chuyên môn, đáp ứng nhiệm vụ được giao. Các Sở GD&ĐT đã tổ chức thực hiện hoàn thành kế hoạch, chương trình công tác thanh tra năm học 2009-2010. Hoạt động thanh tra thực hiện có chất lượng, nền nếp, hiệu quả. Qua thanh tra các cấp quản lý đã kịp thời phát hiện, ngăn ngừa, chấn chỉnh những lệch lạc, xử lý những sai phạm. Hoạt động thanh tra đã góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, quản lý dạy thêm, học 11 thêm đúng quy định, việc cấp phát, quản lý văn bằng chứng chỉ chặt chẽ, công tác tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo kịp thời, đúng pháp luật, kỷ cương, nền nếp của ngành được giữ vững. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật ngày càng được hoàn thiện, cụ thể, đầy đủ, đảm bảo cơ sở pháp lý cho hoạt động thanh tra, cụ thể: Nghị định số 85/2006/NĐ-CP, Thông tư 43/2006/TT- BGDĐT; Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính được ban hành từ năm 2002 và đến năm 2005, lĩnh vực giáo dục đã có Nghị định số 49/2005/NĐ-CP ngày 11 tháng 4 năm 2005 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục (sau đây gọi tắt là Nghị định số 49/2005/NĐ-CP); Thông tư số 51/2006/TT-BGDĐT ngày 13 tháng 12 năm 2006 của Bộ GD&ĐT Hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định số 49/2005/NĐCP ngày 11 tháng 4 năm 2005 của Chính phủ quy định về xử phạtvi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục và Nghị định số 40/2011/NĐ-CP ngày 08 tháng 6 năm 2011 Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 49/2005/NĐ-CP ngày 11 tháng 4 năm 2005 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục (sau đây gọi tắt là Nghị định số 40/2011/NĐ-CP) … Căn cứ vào các Chỉ thị của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT về nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên và giáo dục chuyên nghiệp; văn bản của Bộ GD&ĐT về Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ thanh tra năm học và các văn bản chỉ đạo của địa phương, các Sở và Phòng GD&ĐT đã xây dựng kế hoạch thanh tra năm học trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. Kế hoạch thanh tra cơ bản đã triển khai được các nhiệm vụ trọng tâm của năm học và phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương. Thanh tra chuyên ngành đã được triển khai cụ thể, thiết thực, có trọng tâm, trọng điểm. Các chỉ tiêu thanh tra toàn diện đơn vị và thanh tra hoạt động sư phạm của giáo viên các địa phương xây dựng sát với chỉ tiêu Bộ GD&ĐT quy định. Một số chuyên đề về đổi mới công tác quản lý, nâng cao chất lượng giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá; hoạt động của các trường ngoài công lập đã được các Sở, Phòng GD&ĐT tổ chức thanh tra, kiểm tra luân phiên hầu hết các cơ sở giáo dục. Theo báo cáo tổng kết năm học của Bộ GD&ĐT: trong năm học 2011-2012, toàn quốc có 13.446 trường mầm non (tăng 470 trường so với năm học 20102011). Trong đó, công lập 11.462 trường (tăng 1.720 trường), bán công 536 trường (giảm 1.262 trường), dân lập 112 trường (giảm 204 trường), tư thục 1.336 trường (tăng 216 trường). Cấp tiểu học 15.273 trường (tăng 101 trường so với năm học 2009-2010). Cấp trung học cơ sở có tổng số 10.859 trường, tăng 115 trường so với năm học 2010-2011. Cấp trung học phổ thông có tổng số 2.683 trường, tăng 76 trường so với năm học 2010-2011; Cả nước hiện có 70 trung tâm giáo dục thường 12 xuyên cấp tỉnh; 642 trung tâm giáo dục thường xuyên cấp tỉnh cấp huyện (tăng 6 trung tâm so với năm học 2010-2011), chiếm tỷ lệ 91,45% tổng số huyện/thị. cụ thể là: có 191 trung tâm giáo dục thường xuyên - hướng nghiệp - dạy nghề (29,6 %); 116 trung tâm giáo dục thường xuyên - hướng nghiệp (18%); 52 trung tâm giáo dục thường xuyên - dạy nghề (8%). Cả nước có tổng cộng 596 cơ sở có đào tạo trung cấp chuyên nghiệp, trong đó có 272 trường trung cấp chuyên nghiệp, 204 trường cao đẳng đào tạo trung cấp chuyên nghiệp, 86 trường đại học đào tạo trung cấp chuyên nghiệp và 34 cơ sở khác đào tạo trung cấp chuyên nghiệp. 10 Kết quả thanh tra trong năm 2011-2012: 11 * Thanh tra toàn diện đơn vị Năm học 2011- 2012 các Sở GD&ĐT đã thanh tra được 668 cơ sở giáo dục đạt tỷ lệ 18%, các Phòng GD&ĐT đã thanh tra được 7519 cơ sở, đạt tỷ lệ 19%. Các cuộc thanh tra toàn diện đơn vị đã triển khai theo đúng Thông tư 43/2006/TTBGDĐT ngày 20/10/2006 của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT về việc Hướng dẫn thanh tra toàn diện nhà trường, cơ sở giáo dục khác và thanh tra hoạt động sư phạm của giáo viên. Tổ chức thanh tra đúng quy trình, kế hoạch và đảm bảo tiến độ đề ra. Trên cơ sở các hoạt động giáo dục của nhà trường, Đoàn thanh tra đánh giá đúng thực trạng, khẳng định những mặt đã làm được, nêu ra những hạn chế thiếu sót trong công tác quản lý điều hành của lãnh đạo, thực hiện quy chế chuyên môn, kỷ cương, nền nếp dạy học của giáo viên, kết quả rèn luyện văn hóa, đạo đức của học sinh. Nhận xét, đánh giá của Đoàn là cơ sở để nhà trường phát huy ưu điểm, tìm giải pháp khắc phục hạn chế thiếu sót, mặt khác giúp các cơ quan quản lý giáo dục có phương án, quyết sách phù hợp trong việc phát triển giáo dục địa phương. Các cuộc thanh tra toàn diện đơn vị góp phần quan trọng trong việc duy trì nền nếp và nâng cao chất lượng hoạt động dạy và học trong các nhà trường hiện nay. * Thanh tra hoạt động sư phạm của giáo viên. Các Sở, Phòng GD&ĐT tổ chức thanh tra hoạt động sư phạm của giáo viên theo các chuyên đề riêng hoặc lồng ghép trong cuộc thanh tra toàn diện đơn vị. Không tổ chức cho Cộng tác viên thanh tra tiến hành thanh tra độc lập. Tổng số giáo viên được thanh tra là 23.722, đạt tỷ lệ 14,5%. Các cuộc thanh tra được triển khai đồng đều ở các cấp học mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông và trung tâm giáo dục thường xuyên. Trong quá trình thanh tra, các Cộng tác viên đã phát huy tinh thần trách nhiệm và năng lực nghiệp vụ, phát hiện những Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012), Tài liệu hướng dẫn nhiệm vụ năm học 2012 – 2013, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, tr 106-107. 11 Thanh tra Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012), Tài liệu Hội nghị Triển khai nhiệm vụ thanh tra khối các Sở Giáo dục và Đào tạo năm học 2012 – 2013, Hà Nội, tr 17-19. 10 13 điểm mạnh, điểm yếu của giáo viên qua việc kiểm tra hồ sơ, giáo án, việc thực hiện chương trình quy chế chuyên môn, dự giờ thăm lớp, qua đó đánh giá toàn diện chất lượng hoạt động sư phạm của giáo viên. Giúp giáo viên ở các đơn vị thấy rõ các ưu điểm để phát huy, những tồn tại để rút kinh nghiệm. Trên cơ sở những hạn chế thiếu sót, Cộng tác viên thanh tra đã tư vấn trao đổi về phương pháp, kinh nghiệm giảng dạy, giáo dục học sinh để giáo viên tham khảo, áp dụng. Mặt khác, kết quả thanh tra hoạt động sư phạm của giáo viên là cơ sở để bồi dưỡng, phát triển cán bộ quản lý và chấn chỉnh kỷ cương nền nếp trong hoạt động giáo dục của nhà trường. * Thanh tra các chuyên đề. - Thanh tra công tác quản lý mua sắm, bảo quản và sử dụng thiết bị dạy học: các Sở GD&ĐT tổ chức thanh tra 2228 lượt việc quản lý, sử dụng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học. - Thanh tra quản lý dạy thêm, học thêm. Các Sở, Phòng GD&ĐT tổ chức các cuộc thanh tra, kiểm tra việc thực hiện quy định về dạy thêm, học thêm của Bộ GD&ĐT và việc ban hành các quy định dạy thêm, học thêm của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Qua thanh tra cho thấy: Các Sở GD&ĐT đã tham mưu Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh ban hành Quyết định về dạy thêm, học thêm trên địa bàn tỉnh. Các Sở GD&ĐT tiến hành cấp giấy phép dạy thêm cho giáo viên dạy chương trình trung học phổ thong đồng thời hướng dẫn các Phòng GD&ĐT tham mưu Uỷ ban nhân dân cấp huyện cấp giấy phép dạy thêm cho giáo viên dạy chương trình trung học cơ sở của địa phương. Việc tổ chức dạy thêm, học thêm ở các địa phương cơ bản thực hiện đúng quy định của Bộ GD&ĐT và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Công tác quản lý, thu, chi ở các lớp dạy thêm, học thêm do nhà trường tổ chức được công khai minh bạch theo đúng quy định. Một số cơ sở giáo dục có giáo viên mở lớp dạy thêm, học thêm ngoài nhà trường đã được chính quyền địa phương phối hợp cùng nhà trường quản lý nên tránh được những hạn chế tiêu cực. Những cơ sở không có giấy phép dạy thêm, học thêm trên địa bàn, các Đoàn thanh tra đã kiến nghị cơ quan quản lý giáo dục phối hợp với chính quyền địa phương xử lý. - Thanh tra việc cấp phát, quản lý, sử dụng văn bằng, chứng chỉ. Tại các địa phương, việc thanh tra, kiểm tra công tác quản lý, cấp phát, sử dụng văn bằng chứng chỉ được thực hiện thường xuyên, với hình thức lồng ghép hoặc theo chuyên đề. Các Đoàn thanh tra đã kiểm tra việc: quản lý và sử dụng phôi 14 bằng; quản lý hồ sơ cấp phát; thực hiện quy trình cấp phát; quy định việc nhận bằng thay; xử lý văn bằng viết sai, tồn đọng…Thông qua kiểm tra cho thấy công tác quản lý, cấp phát văn bằng chứng chỉ ở các đơn vị theo đúng quy định tại quyết định số 33/2007/QĐ-BGDĐT ngày 20/6/2007 của Bộ GD&ĐT. Hầu hết các Sở, Phòng GD&ĐT có đủ hồ sơ cấp phát văn bằng, chứng chỉ theo đúng mẫu. Các cơ sở giáo dục được hướng dẫn cụ thể nên hồ sơ sổ sách nhận và cấp bằng tốt nghiệp cho học sinh đầy đủ, khoa học. Những văn bằng, chứng chỉ có nghi vấn tiến hành phối hợp với Công an tỉnh, Sở Tư pháp xác minh. Kiên quyết thu hồi, xử lý văn bằng, chứng chỉ bất hợp pháp. * Thanh tra các kỳ thi. Thực hiện kế hoạch thanh tra thi, các Sở GD&ĐT đã thành lập các đoàn thanh tra thi. Kiểm tra việc quán triệt các văn bản chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố và ban hành các văn bản chỉ đạo về công tác thi và tuyển sinh. Tiến hành thanh tra công tác chuẩn bị thi, coi thi, chấm thi, phúc khảo các kỳ thi tốt nghiệp, thi tuyển sinh, thi nghề, thi cấp chứng chỉ ngoại ngữ, tin học, thi chọn học sinh giỏi; công tác tuyển sinh đầu cấp, xét hoàn thành chương trình tiểu học, xét công nhận tốt nghiệp trung học cơ sở. Tại các địa phương đã xây dựng kế hoạch tổ chức thi, thành lập Ban Chỉ đạo thi; soạn thảo các văn bản chỉ đạo về kỳ thi; chuẩn bị lực lượng tham gia kỳ thi; tổ chức tập huấn, học tập quy chế thi, bố trí các phương án phối hợp bảo vệ kỳ thi và xử lý sự cố bất thường có thể xảy ra trong khi tổ chức thi; điều động cán bộ trực tiếp thanh tra tại các Hội đồng coi thi, thành lập đoàn thanh tra lưu động phối hợp với thanh tra uỷ quyền của Bộ GD&ĐT trực tiếp kiểm tra, giám sát các Hội đồng coi thi; cử cán bộ, giáo viên thanh tra công tác chấm thi, phúc khảo tại các Hội đồng chấm thi, phúc khảo theo sự điều động của Bộ GD&ĐT. Cán bộ thanh tra đã phát huy tinh thần trách nhiệm và trình độ nghiệp vụ nên đã góp phần đưa công tác thi vào kỷ cương nền nếp. Ngoài ra, còn có các cuộc thanh tra chuyên ngành khác như: thanh tra công tác đổi mới quản lý, nâng cao chất lượng giáo dục, thực hiện 3 công khai; thanh tra công tác chuẩn bị đầu năm học, tuyển sinh đầu cấp, các khoản thu, chi trong nhà trường; thanh tra hoạt động của các trung tâm ngoại ngữ - tin học; thanh tra hoạt động của các trường ngoài công lập… Nhìn chung, các Sở, Phòng GD&ĐT đã tích cực triển khai các cuộc thanh tra chuyên đề, phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương, theo đúng kế 15 hoạch và tiến độ. Chuyên đề trọng điểm như công tác quản lý tài chính, tài sản; ứng dụng công nghệ thông tin; đổi mới quản lý, nâng cao chất lượng giáo dục; mua sắm, bảo quản, sử dụng thiết bị dạy học, đồ chơi tre em được tiến hành ở một số địa phương, nghiêm túc góp phần chấn chỉnh kịp thời các sai sót trong công tác quản lý của các cơ sở giáo dục và cơ quan quản lý giáo dục. Công tác tuyển sinh đầu cấp và các khoản thu đầu năm được thanh tra, kiểm tra trên diện rộng, hầu hết các nhà trường và trung tâm giáo dục thường xuyên. Các cuộc thanh tra chuyên đề góp phần khẳng định tính chủ động, tích cực của cán bộ quản lý, giáo viên các cơ sở giáo dục trong việc triển khai thực hiện nhiệm vụ năm học đồng thời nêu ra những hạn chế thiếu sót để đơn vị có biện pháp khắc phục. 2.2. Những hạn chế, bất cập 2.2.1 Hạn chế về hệ thống văn bản quy phạm pháp luật - Điều 37, Luật Thanh tra năm 2010 quy định hoạt động thanh tra thực hiện theo các hình thức: thanh tra theo kế hoạch, thanh tra đột xuất, thanh tra thường xuyên. Tuy nhiên, hình thức thanh tra thường xuyên chỉ áp dụng cho hoạt động thanh tra của cơ quan được giao chức năng thanh tra chuyên ngành (khoản 3, Điều 37). Quy định như trên là không phù hợp với thực tiễn hoạt động thanh tra nói chung và hoạt động thanh tra chuyên ngành nói riêng. Vì thực tế ngoài các cuộc thanh tra theo kế hoạch thì cơ quan thanh tra cũng phải căn cứ vào tình hình nội bộ của các đối tượng thanh tra để tiến hành các cuộc thanh tra thường xuyên nhằm kịp thời chấn chỉnh các tồn tại của các cơ quan, tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, khi những diễn biến này chưa có dấu hiệu rõ của các hành vi vi phạm pháp luật. Hơn nữa, trong lĩnh vực giáo dục không có cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành. - Thẩm quyền của thanh tra chuyên ngành của thanh tra Sở GD&ĐT theo quy định của Luật Thanh tra là thanh tra việc chấp hành pháp luật chuyên ngành, quy định về chuyên môn – kỹ thuật, quy tắc quản lý ngành, lĩnh vực của cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý của sở. Theo phân cấp quản lý có những cơ quan, tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực giáo dục thuộc thẩm quyền quản lý của các Bộ, ngành hoạt động tại địa phương, khi có hành vi vi phạm thì Thanh tra Sở không thể tiến hành thanh tra chuyên ngành để xử lý. - Về giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra: Theo Quy chế giám sát, kiểm tra hoạt động của Đoàn thanh tra hiện hành thì sau khi thành lập Đoàn thanh tra, người ra quyết định thanh tra phải giám sát Đoàn thanh tra hoặc cử người giám sát. Tuy nhiên, quá trình áp dụng quy định này trên thực tế đã gặp không ít khó khăn, việc thực hiện việc giám sát hoạt động thanh tra thực hiện khó khả thi. Thực tiễn 16 các cuộc thanh tra trong lĩnh vực giáo dục trên địa bàn tỉnh Đồng Nai hầu như không thực hiện. Lý do: Thứ nhất: Người ra Quyết định thanh tra thường là Thủ trưởng cơ quan hoặc là Chánh Thanh tra nên việc bố trí thời gian để giám sát các Đoàn trong thực tế không thể thực hiện, Thứ hai: nếu giao cho cán bộ, công chức không thuộc biên chế của cơ quan thanh tra đi giám sát thì yêu cầu về sự am hiểu pháp luật thanh tra, nghiệp vụ thanh tra không đảm bảo nên cũng khó có thể thực hiện; nếu giao cho Cán bộ thanh tra, Thanh tra viên thuộc biên chế của Thanh tra Sở đi giám sát thì biên chế không đảm bảo và trong trường hợp này Trưởng Đoàn thanh tra là Chánh Thanh tra thì liệu cán bộ giám sát có thực thi nhiệm vụ khách quan không; trong trường hợp trưởng Đoàn thanh tra là Chánh Thanh tra đồng thời đảm nhận hai chức trách là Trưởng đoàn và cán bộ giám sát thì việc cử người giám sát là rất hình thức. Đặc thù của hoạt động thanh tra được chia thành các tổ, nhóm làm việc độc lập với Trưởng Đoàn thanh tra, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục khi tổ chức Đoàn thanh tra thì các tổ, nhóm độc lập đi xuống các đơn vị trường học và mỗi nhóm lại chia ra để làm việc với từng bộ phận, như vậy liệu cán bộ được cử giám sát liệu có thực hiện trọn vẹn nhiệm vụ của mình không. - Chưa có khái niệm về thanh tra giáo dục, khái niệm hoạt động thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giáo dục trong Nghị định số 85/2006/NĐ-CP; Hoạt động thanh tra toàn diện trong Thông tư số 43/2006/TT-BGDĐT không được quy định rõ là hoạt động thanh tra chuyên ngành hay vừa là thanh tra hành chính và chuyên ngành. - Nghị định số 85/2006/NĐ-CP có một số quy định không còn phù hợp với Luật Thanh tra năm 2010 và Nghị định số 86/2011/NĐ-CP. Ví dụ nguyên tắc hoạt động thanh tra quy định tại khoản 1, Điều 3; nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại khoản 1, Điều 6, khoản 1, Điều 8, khoản 1, Điều 9, khoản 1, Điều 10; quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm và mối quan hệ của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động thanh tra giáo dục quy định tại Chương V... - Quyền hạn, nhiệm vụ của Trưởng phòng GD&ĐT trong hoạt động thanh tra chưa được quy định cụ thể trong Nghị định số 85/2005/NĐ-CP. - Thời hạn thanh tra toàn diện quy định tại khoản 3, mục 2, Thông tư số 43/2006/TT-BGDĐT là không phù hợp với Luật Thanh tra và tình hình thực tế của một số địa phương. - Năm 2004, Bộ GD&ĐT ban hành Thông tư số 07/2004/TT-BGDĐT ngày 30/3/2004 về hướng dẫn thanh tra toàn diện trường phổ thông và thanh tra hoạt động sư phạm của giáo viên phổ thông đã hướng dẫn khi thanh tra đánh giá có xếp loại nhà trường, cơ sở giáo dục theo 4 mức: tốt, khá, đạt yêu cầu, chưa đạt yêu cầu 17 nhưng khi Thông tư số 43/2006/TT-BGDĐT thay thế Thông tư số 07/2004/TTBGDĐT không quy định việc đánh giá xếp loại. Qua thực tiễn thực hiện thanh tra toàn diện tại các cơ sở giáo dục trong những năm qua nếu khi đánh giá chỉ mang tính tư vấn, thúc đẩy mà không xếp loại sẽ làm hạn chế nhiều đến hiệu quả, hiệu lực của kết luận thanh tra. - Thẩm quyền ra Quyết định thanh tra thi tốt nghiệp trung học phổ thông quy định tại khoản 2, Điều 41, Thông tư số 10/2012/TT-BGDĐT ngày 06 tháng 3 năm 2012 của Bộ GD&ĐT quy định về quy chế thi tốt nghiệp không phù hợp với Luật Thanh tra và Quyết định số 41/2006/QĐ-BGDĐT ngày 16 tháng 10 năm 2006 của Bộ GD&ĐT ban hành quy định tổ chức và hoạt động thanh tra các kỳ thi. - Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành thường xuyên thay đổi, thiếu tính ổn định. Có một số quan hệ pháp luật phát sinh không điều chỉnh kịp thời ví dụ như: liên kết đào tạo, tin học ngoại ngữ… - Các Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục quy định còn nhiều sơ hở, chưa toàn diện nên có những hành vi vi phạm không thể xử lý. Ví dụ: hành vi tổ chức thi lấy chứng chỉ ngoại ngữ có yếu tố nước ngoài. - Thực tế hiện nay, mỗi địa phương vận dụng Thông tư số 28/2009/TTBGDĐT ngày 21 tháng 10 năm 2009 của Bộ GD&ĐT Quy định chế độ làm việc với giáo viên phổ thông để thực hiện chế độ thanh tra cho đỗi ngũ Cộng tác viên thanh khác nhau và Thông tư này chỉ điều chỉnh đối với đội ngũ Cộng tác viên thanh tra phổ thông còn đội ngũ Cộng tác viên thanh tra bậc học mầm non vẫn chưa có quy định chế độ mới. - Còn có sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nhà nước về GD&ĐT, giữa cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục và các cơ quan chủ quản, giữa quản lý GD&ĐT theo ngành và theo lãnh thổ nên các hoạt động thanh tra chuyên ngành cũng gặp nhiều khó khăn. 2.2.2 Cơ cấu, tổ chức, nhân sự. - Biên chế cho thanh tra Sở GD&ĐTquá ít trong khi địa bàn, phạm vi thanh tra rộng, có những địa phương khó khăn về mặt địa lý như các tỉnh miền núi phía bắc hoặc có đối tượng quản lý nhiều thì vấn đề biên chế cần được coi trọng. - Do yêu cầu thanh tra về hoạt động sư phạm của giáo viên với nhiều chuyên môn khác nhau trong một trường học nên đói hỏi một lực lượng Cộng tác viên thanh tra lớp có giàu kinh nghiện, giỏi chuyên môn giàu năng lực sư phạm. Nhưng trên thực tế đội ngũ này khi được trưng tập không hẳn đáp ứng được yêu cầu trên, vì không ít giáo viên khi được trưng tập không giỏi chuyên môn, thiếu kinh 18 nghiệm nên khi thanh tra đã không được đồng nghiệp kính nể và không thực hiện được mục tiêu thanh tra hoạt động sư phạm của giáo viên là tư vấn, thúc đẩy. Khi thanh tra các đơn vị nếu có sai phạm thì một số Cộng tác viên thanh tra lúng túng vận dụng các quy định của pháp luật, cộng với tâm lý cả nể đồng nghiệp nên càng khó khách quan, chính xác để đánh giá, xử lý. Thực tế, vẫn còn một số ít Cộng tác viên thanh tra mới bổ nhiệm lần đầu còn chưa có kinh nghiệm trong phương pháp đánh giá, kỹ năng tư vấn, điều này cũng chứng tỏ công tác tập huấn, bồi dưỡng chỉ chú trọng đến việc triển khai các quy định mới về nội dung thanh tra, rút kinh nghiệm tổng thể, chưa đi sâu vào chuyên đề tập huấn về kỹ năng đánh giá và tư vấn vì đây là những thao tác đòi hỏi nghệ thuật xử lý tình huống cần phải có sự trao đổi, bàn bạc, định hướng chung; trình độ chuyên môn của một số Cộng tác viên thanh tra vẫn chưa tạo uy tín và độ tin cậy cao, chủ yếu là ở những bộ môn mỏng về nhân sự nên việc lựa chọn, bổ nhiệm chưa đảm bảo tính toàn diện. Một số Cộng tác viên thanh tra lâu năm còn thể hiện những nhận xét, đánh giá mang tính áp đặt bởi kinh nghiệm tạo cho đối tượng được thanh tra tâm lý căng thẳng, lo sợ, thậm chí chán nản. Theo quy định, các Cộng tác viên thanh tra không đủ điều kiện là Thanh tra viên để thực hiện việc thanh tra độc lập, trong một thời gian dài họ phải đi thanh tra độc lập để đánh giá hoạt động sư phạm của nhà giáo, từ khi có Luật thanh tra năm 2010 thì năm học 2011-2012 Thanh tra Bộ GD&ĐT mới có hướng dẫn trong kế hoạch thanh tra năm học là Cộng tác viên thanh tra không phải đi thanh tra độc lập. Hiện nay, do yêu cầu của công tác thanh tra tại địa phương kể từ khi có Pháp lệnh thanh tra năm 1990, ngành giáo dục đã vượt rào bằng các Nghị định về tổ chức và hoạt động thanh tra (Nghị định số 358/HĐBT ngày 28/9/1992; Nghị định số 101/2002/NĐ-CP ngày 10/12/2002; Nghị định số 85/2006/NĐ-CP và Luật hóa ở trong Luật Giáo dục năm 1997 theo đó khẳng định sự tồn tại chức năng thanh tra ở Phòng GD&ĐT mà không xác định được tổ chức của nó. Người phụ trách công tác thanh tra tại các phòng GD&ĐT chưa được đào tạo thường xuyên về nghiệp vụ công tác thanh tra, khối lượng công việc liên quan đến công tác thanh tra rất nhiều, biên chế giao cho các phòng GD&ĐT ít nên cán bộ thanh tra phải kiêm nhiệm nhiều, cán bộ làm công tác này không ổn định mà thường xuyên bị thay đổi, luân chuyển và chưa có chế độ khuyến khích cho đội ngũ này dẫn đến hiệu quả công việc thấp. Trong khi đó bản thân Phòng GD&ĐT lại quản lý hàng chục thậm chí là hàng trăm đơn vị trường học, hàng ngàn cán bộ, giáo viên chưa kể là trong giai đoạn hiện nay các nhóm trẻ dân lập thành lập ngày một nhiều. Xin lấy đơn cử tại Phòng GD&ĐT thành phố Biên Hòa, Đồng Nai: cán bộ phụ trách công tác thanh 19 tra là người tham mưu cho Trưởng phòng về công tác thanh tra nhưng chưa qua bồi dưỡng nghiệp vụ thanh tra viên chuyên ngành, các đơn vị trực thuộc nhiều (tại Phòng GD&ĐT Biên Hòa đơn vị trực thuộc: mầm non 53, tiểu học 52, trung học cơ sở 31), khối lượng công việc phụ trách lớn. Tại phòng GD&ĐT Biên Hòa, trong một năm học để thực hiện thanh tra toàn diện đạt tỷ lệ 20% đơn vị trực thuộc thì Phòng GD&ĐT Biên Hòa phải thanh tra được gần 27 đơn vị (mầm non, tiểu học, trung học cơ sở), mỗi cuộc thanh tra toàn diện từ khâu chuẩn bị thanh tra đến khi kết thúc thanh tra phải mất thời gian ít nhất một tuần, nếu đi 27 đơn vị thì phải mất 27 tuần mà trong một năm học chỉ có 35 tuần (chiếm 2/3 thời gian), ngoài ra cán bộ thanh tra phải tham mưu thực hiện các đợt thanh tra chuyên đề, tham mưu công tác giải quyết tố cáo, công tác phòng chống tham nhũng và các công tác khác… Thực hiện hoạt động thanh tra chuyên ngành lại gặp khó khăn về nghiệp vụ thanh tra, thực hiện quyền trong quá trình thanh tra theo pháp luật thanh tra cũng khó vận dụng. Thủ trưởng các trường trung cấp chuyên nghiệp, cao đẳng, đại học là một chủ thể thực hiện hoạt động thanh tra chuyên ngành giáo dục nhưng so với Luật Thanh tra năm 2010 thì cũng không phù hợp, hơn nữa các đơn vị này không phải là một cơ quan quản lý nhà nước mà chỉ là một đơn vị sự nghiệp, vậy hoạt động thanh tra của các chủ thể này chỉ có thể coi là hoạt động kiểm tra nội bộ. Mặt khác, cán bộ phụ trách công tác thanh tra tại các đơn vị này lại chưa được đào tạo, bồi dưỡng về nghiệp vụ thanh tra, thực tế các hoạt động thanh tra tại các đơn vị này chỉ mang tính kiểm tra nội bộ mà không phải là hoạt động thanh tra theo đúng nghĩa. Thư ký Đoàn thanh tra là thành viên Đoàn thanh tra, được Trưởng đoàn phân công nhiệm vụ giúp cho lãnh đạo Đoàn chuẩn bị hồ sơ thanh tra, soạn thảo biên bản thanh tra, ghi chép về các hoạt động của Đoàn thanh tra từ khi công bố quyết định thanh tra đến khi kết thúc thanh tra, tổng hợp kết quả thanh tra và thực hiện các nhiệm vụ khác theo phân công của Trưởng đoàn. Trong quá trình thanh tra Thư ký Đoàn thanh tra là người thực hiện các nhiệm, vụ quyền hạn của thành viên Đoàn thanh tra, ngoài ra giúp Trưởng đoàn thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của pháp luật thanh tra. Qua thực tế, Thư ký Đoàn thường thực hiện một số công việc cụ thể: thu thập các văn bản quy phạm pháp luật, các văn bản do các cấp có thẩm quyền ban hành quy định trong lĩnh vực quản lý giáo dục có liên quan đến nội dung, đối tượng thanh tra; dự kiến thành phần tham gia Đoàn thanh tra, tham mưu cho lãnh đạo lực chọn hoặc đề nghị cơ quan, đơn vị trường học cử công chức, viên chức có chuyên môn, nghiệp vụ phù hợp với nhiệm vụ thanh tra để tham gia với tư cách là cộng tác viên thanh tra; giúp Trưởng đoàn soạn thảo quyết định, kế hoạch thanh tra trình 20