Tài liệu Skkn kinh nghiệm dạy học văn bản chiều tối (mộ) – hồ chí minh.

Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Chủ tịch Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ thiên tài, nhà cách mạng lỗi lạc, đồng thời là một nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc. Bên cạnh sự nghiệp cách mạng vĩ đại, Người để lại một sự nghiệp văn học đa dạng, phong phú .Nhật kí trong tù chẳng những cung cấp cho ta những hiểu biết về chế độ lao tù khắc nghiệt của chính quyền Tưởng Giới Thạch, mà quan trọng hơn còn giúp ta hiểu rõ vẻ đẹp tâm hồn của nhà cách mạng, nhà thơ Hồ Chí Minh. Đúng như nhà thơ Xuân Diệu đã nói: “cái hay vô song của tập thơ là chất người cộng sản Hồ Chí Minh” (Yêu thơ Bác, tạp chí văn học số 5/1966) . Cũng vì những giá trị tinh thần to lớn đó mà thơ văn của Bác nói chung và Nhật kí trong tù nói riêng đã được đưa vào chương trình phổ thông. Cụ thể bài thơ Chiều tối (Mộ) và bài đọc thêm Lai Tân đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn lớp 11 . Lẽ dĩ nhiên, trước mỗi tác phẩm mới giáo viên không khỏi trăn trở, lo nghĩ: làm thế nào để có một giáo án tốt, một giờ dạy hay, một lớp học sinh động, học sinh tích cực, chủ động và hứng thú trong tiết học, mà đặc biệt là học sinh hiểu và cảm nhận được giá trị của tác phẩm, đồng thời thể hiện sự đổi mới phương pháp dạy ở giáo viên Ngữ văn trung học? Đó là những băn khoăn, trăn trở không chỉ ở riêng tôi mà còn ở tất cả những giáo viên dạy Ngữ văn khác. Và đặc biệt bài thơ Chiều tối ( Mộ) tuy rằng không phải là mới đối với những giáo viên giảng dạy lâu năm nhưng với một giáo viên chưa dạy chương trình lớp 12 cũ như tôi thì quả thật là mới mẻ. Đồng thời đây là một tác phẩm tương đối khó với học sinh lớp 11, các em không dễ tiếp cận, giải mã. Trong khi đó kinh nghiệm giảng dạy của bản thân tôi tích lũy chưa nhiều, tư liệu tham khảo cũng hạn chế.Vì vậy, với vốn kinh nghiệm còn khiêm tốn của bản thân, tôi chỉ xin được trao đổi với quý đồng nghiệp cách giảng dạy một bài cụ thể, bài Chiều tối (Mộ - Hồ Chí Minh). Bởi theo tôi, Chiều tối là bài tiêu biểu cho vẻ đẹp tâm hồn, ý chí nghị lực phi thường, tinh thần lạc quan yêu đời cùng tấm lòng nhân đạo bao la đến quên mình của Bác. Dạy bài học này cũng là cách giúp các em có ý thức tự bồi dưỡng tâm hồn và tìm hiểu về tấm gương của Bác để từ đó các em có thể tự rút ra được những bài học thiết thực cho cho chính mình.Chọn đề tài “Kinh nghiệm giảng dạy văn bản Chiều tối (Mộ - Hồ Chí Minh)”, không chỉ từ những lí do trên, mà qua đó tôi còn muốn chia sẻ những kinh nghiệm giảng dạy với quý thầy cô và rất mong được bổ sung những khiếm khuyết để bài giảng ngày càng hoàn thiện hơn. II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN “Văn học là tấm gương phản chiếu cuộc sống”. Chúng ta có thể tìm thấy ở văn học những hình ảnh rất đỗi quen thuộc của cuộc sống đời thường. Mỗi tác phẩm văn chương đến với chúng ta chứa đựng biết bao tình cảm mà các nhà thơ, nhà văn gửi gắm. Đó là lòng yêu nước thương đời, đó là tình thần lạc quan, nghị lực sống phi thường trước phong ba bão táp của cuộc đời, đó là lòng dạ ngay thẳng, thủy chung, là lối sống giàu tình nặng nghĩa,…. Chính vì vậy, dạy văn là dạy cho học sinh nhận ra trong tác phẩm văn chương nguồn tri thức vô cùng phong phú, đa dạng, hấp dẫn và bổ ích để nuôi dưỡng tâm hồn, trí tuệ để sống có ý nghĩa hơn, sâu sắc hơn, tinh tế hơn. Dạy văn là dạy cách sống, dạy làm người, dạy mở mang trí tuệ và học văn chính là học làm người. Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 1 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Trong quá trình dạy văn cần xác định học sinh là nhân vật trung tâm, là chủ thể cảm thụ. Giáo viên không được cảm nhận thay mà chỉ là người định hướng, “chỉ đường” cho các em đi khám phá tác phẩm, khơi nguồn, tạo cảm hứng để học sinh tích cực tự giác trong việc cảm thụ, chiếm lĩnh tri thức và chủ động thưởng thức tác phẩm văn chương. Như vậy, yêu cầu phát huy chủ thể học sinh gắn liền với tài năng sáng tạo của người giáo viên. Hay nói đúng hơn đó là sự hết hợp nhuần nhuyễn tính nghệ thuật và tính sư phạm trong quá trình dạy văn. Làm thế nào để một tác phẩm văn học đi sâu vào trong tâm trí của học sinh, để lại dư âm trong các em là điều mà mỗi giáo viên Ngữ văn trăn trở, đắn đo khi dạy một tác phẩm văn học nói chung và thơ văn Hồ Chí Minh nói riêng. Đặc biệt đây lại là một bài văn học chữ Hán khá khó tiếp cận và giải mã đối với đối tượng là học sinh lớp 11. Xuất phát từ những thực tế dạy và học trên , tôi đã viết sáng kiến kinh nghiệm này. 2.NỘI DUNG, BIỆN PHÁP THỰC HIỆN ĐỀ TÀI a. ĐẶC ĐIỂM TÌNH HÌNH KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI * Thuận lợi - Sự nghiệp và tên tuổi của Bác đã đi sâu vào trong tâm trí mỗi người dân Việt. Chúng ta đã được biết về Bác qua các bài học lịch sử, qua các tác phẩm thơ văn đã được học. Đó là một thuận lợi, là cơ sở để các em có thể dễ dàng cảm thụ bài thơ. - Tư liệu về cuộc đời, thơ văn của Bác rất nhiều để giáo viên cũng như học sinh tìm hiểu tham khảo. - Nhà trường luôn quan tâm, tạo mọi điều kiện thuận lợi như hỗ trợ phòng máy, trang thiết bị khi giáo viên có kế hoạch ứng dụng CNTT trong dạy học; các giáo viên trong tổ góp ý, động viên, giúp đỡ nhiệt tình. - Bên cạnh đó, bản thân tôi cũng luôn có ý thức đổi mới phương pháp dạy học, mong muốn tạo ra một giờ học có hứng thú cho học sinh. * Khó khăn - Tìm hiểu để làm bật vẻ đẹp tâm hồn Bác qua một bài thơ trong thời lượng 45 phút của tiết học là điều không dễ, nhất đây là một bài thơ chữ Hán. - Đối tượng học sinh của tôi dạy , năm học 2010-2011 có 2 lớp 11 : lớp 11B8 rất ít học sinh khá giỏi ít chủ yếu là học sinh trung bình và yếu kém, lớp 11A2 là học sinh học ban A , nhiều em còn có tư tưởng xem nhẹ môn Ngữ văn, cho rằng môn xã hội không cần học nhiều, chỉ tập trung các môn tự nhiên, ngoại ngữ nên không có sự đầu tư cần thiết cho môn học. b. NỘI DUNG THỰC HIỆN ĐỀ TÀI PHẦN 1: MỤC ĐÍCH YÊU CẦU CỦA BÀI DẠY: Giúp HS: * Kiến thức: - Cảm nhận được một vẻ đẹp của bức tranh chiều tối và vẻ đẹp của tâm hồn Hồ Chí Minh: sự kết hợp hài hòa giữa chiến sĩ và thi sĩ, giữa yêu nước và nhân đạo. - Thấy được vẻ đẹp của thơ trữ tình Hồ Chí Minh: sự kết hợp hài hòa giữa màu sắc cổ điển và hiện đại, giữa chất thép và chất tình. * Kĩ năng: - Đọc –hiểu tác phẩm trữ tình . - Phân tích một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt theo đặc trưng thể loại. Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 2 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. - Nâng cao kĩ năng, phương pháp phân tích thơ chữ Hán qua bản dịch * Thái độ: trân trọng vẻ đẹp tâm hồn của Bác và những giá trị tinh thần mà Bác để lại; từ đó có ý thức học tập, rèn luyện, trau dồi để trở thành con người toàn tài, toàn đức. PHẦN 2: NHỮNG CHUẨN BỊ CẦN THIẾT CHO BÀI GIẢNG * Đối với giáo viên - Chuẩn bị chung: + Trước hết, giáo viên cần đọc và nghiên cứu kỹ sách giáo khoa để nắm được nội dung phần Tiểu dẫn, văn bản và hệ thống câu hỏi ở phần Hướng dẫn học bài. + Nghiên cứu, làm việc với Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng và sách giáo viên để xác định đúng mục đích yêu cầu, hệ thống tri thức cơ bản, trọng tâm của bài giảng. + Sưu tầm các tài liệu tham khảo có liên quan đến nội dung bài giảng như: tập Nhật kí trong tù, các tài liệu nghiên cứu phê bình “Nhật kí trong tù”, bài thơ Chiều tối… để có những hiểu biết sâu sắc, phong phú về nội dung sẽ dạy trên lớp. + Chuẩn bị các Slide Power Point hoặc bảng phụ để chiếu những hình ảnh trực quan, minh hoạ tranh ảnh, thơ văn và trình chiếu nội dung cần thiết của bài giảng như: trang bìa Nhật kí trong tù; sơ đồ con đường tù đày, chuyển lao của Bác qua 13 huyện tỉnh Quảng Tây- Trung Quốc; bài thơ Mộ viết bằng chữ Hán; hình ảnh cánh chim, áng mây, lò than rực hồng; một số bài thơ trong tập Nhật kí trong tù để so sánh, đối chiếu mở rộng kiến thức. - Giáo án: cần được trình bày ngắn gọn, bố cục rõ ràng, đầy đủ làm nổi bật trọng tâm kiến thức, kĩ năng; thể hiện được phương pháp truyền thụ, đặc biệt là hệ thống câu hỏi. * Đối với học sinh: - Đọc sách giáo khoa: giáo viên yêu cầu học sinh đọc bài trước ở nhà nhằm giúp các em nắm được những nét cơ bản về tập Nhật kí trong tù, hoàn cảnh sáng tác bài thơ, thể thơ, bố cục, nội dung bài thơ. - Bài soạn: Để tránh tình trạng học sinh lười soạn bài mà chỉ lấy sách tham khảo chép, tôi yêu cầu các em soạn bài theo câu hỏi mà giáo viên đưa ra sát với nội dung bài giảng. Với bài học này, tôi yêu cầu các em thực hiện các việc sau: + Đọc kĩ phần Tiểu dẫn và ghi lại những hiểu biết của em về tập Nhật kí trong tù; hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ của bài thơ Chiều tối, chia bố cục. + Bức tranh chiều tối hiện ra với những hình ảnh nào? Nhận xét về bút pháp nghệ thuật được thể hiện trong bài thơ? Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 3 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. + Qua bài thơ, em có nhận xét gì về vẻ đẹp tâm hồn của Bác? + Đặc sắc nghệ thuật của bài thơ? - Khuyến khích học sinh tìm đọc tập Nhật kí trong tù, một số bài viết về tập Nhật kí trong tù và bài thơ Chiều tối. Đây là sự chuẩn bị có tính chất tích cực, tự giác có tác dụng làm tiền đề, cơ sở để giáo viên phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong quá trình lĩnh hội bài mới. Như vậy để tiết học đạt hiệu quả cao phải có sự hợp tác tích cực từ hai phía: GV và HS. PHẦN 3:NỘI DUNG BÀI GIẢNG (hoạt động chính của giáo viên và học sinh) I. Tìm hiểu chung Giới thiệu khái quát về tập thơ Nhật kí trong tù, hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ, chủ đề của bài thơ Chiều tối. 1/ Tập thơ Nhật kí trong tù: Hỏi (tái hiện): Nhật kí trong tù ra đời trong hoàn cảnh nào? Học sinh trả lời GV giới thiệu: - Hoàn cảnh ra đời: Tháng 8/1942, với danh nghĩa là đại biểu của Việt Nam độc lập đồng minh hội và Phân bộ quốc tế phản xâm lược của Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc lấy tên là Hồ Chí Minh lên đường sang Trung Quốc để tranh thủ sự viện trợ của quốc tế. Sau nửa tháng đi bộ, đến Túc Vinh, Quảng Tây, người bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam một cách vô cớ và giải qua rất nhiều nhà tù thuộc 13 huyện tỉnh Quảng Tây –Trung Quốc. Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 4 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Suốt 14 tháng ở tù tuy bị đày ải vô cùng cực khổ, Hồ Chí Minh vẫn làm thơ. Người đã sáng tác 134 bài thơ bằng chữ Hán ghi lại trong một cuốn sổ tay mà người đặt tên là Ngục trung nhật kí (Nhật kí trong tù) Tác phẩm viết từ ngày 29 tháng 8 năm 1942 đến ngày 10 tháng 9 năm 1943. Nguyên gốc tập thơ chỉ là một quyển sổ tay nhỏ, bìa xanh đã bạc màu, có ghi bốn chữ Ngục trung nhật ký (Nhật ký trong tù) kèm theo bốn câu đề từ: Thân thể tại ngục trung, Tinh thần tại ngục ngoại; Dục thành đại sự nghiệp Tinh thần cánh yếu đại! Dịch: “Thân thể ở trong lao Tinh thần ở ngoài lao Muốn nên sự nghiệp lớn Tinh thần càng phải cao” Và trên trang bìa có một hình vẽ hai nắm tay bị xích; bên trong có 134 bài thơ bằng chữ Hán và một số ghi chép. Tập thơ được nhiều người đánh giá là một thể hiện khác của con người Hồ Chí Minh qua cách nhìn là một nhà thơ. Hỏi: (nâng cao) Nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của tập Nhật kí trong tù? Sau khi HS trả lời, GV chốt lại: Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 5 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. + Giá trị nội dung: . Bức tranh hiện thực tố cáo chế độ nhà tù, chế độ xã hội Tưởng Giới Thạch. . Tấm lòng đại nhân, đại trí, đại dũng của Bác -> có thể coi Nhật kí trong tù là một bức chân dung tự hoạ con người tinh thần Hồ Chí Minh. + Nghệ thuật: kết hợp nhiều bút pháp: tự sự và trữ tình, trữ tình và trào phúng, cổ điển và hiện đại, hiện thực và lãng mạn,… Tóm lại: Giá trị của Nhật kí trong tù phong phú ở nhiều mặt. GV giới thiệu một số lời nhận xét về tập Nhật kí trong tù . Theo nhà thơ Hoàng Trung Thông “…Toàn bộ tập thơ đó là một tuyên ngôn về tự do với tấm lòng yêu thương, tinh thần kiên quyết, với khí phách anh hùng của một người cộng sản vĩ đại”, giá trị của Nhật kí trong tù thâu tóm ở hai điểm chủ yếu: chất thép và tình người. Tôi đọc trăm bài trăm ý đẹp Ánh đèn tỏa rạng mái đầu xanh Vần thơ của Bác vần thơ thép Mà vẫn mênh mông bát ngát tình. (Cảm tưởng đọc Thiên gia thi – Hoàng Trung Thông) Nhà thơ Tố Hữu nhận xét: “Bấy lâu người ta chỉ hiểu người chiến sĩ cách mạng là thép ở mũi nhọn chiến đấu. Trong tập thơ này ta hiểu rõ thêm người cộng sản là tình. Tình ở đây là tình yêu thương đất nước; cuộc sống và con người. Chủ yếu ở đây ta tìm hiểu khai thác tình cảm với con người”. Theo Phong Lê“…Điều quan trọng là, với tất cả phẩm chất của một nghệ thuật lớn, Nhật kí trong tù đã sống cuộc sống xứng đáng của nó, nó đã gieo trồng được những giá trị văn minh và nhân đạo cao nhất vào đời sống tinh thần của nhân dân Việt Nam. Biết bao người, trong đó có không ít nhà văn hóa lớn, hoặc nghệ sĩ tên tuổi ở trong nước và trên thế giới đã nói về giá trị lớn của tập thơ…” . Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 6 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. GV giới thiệu với HS hình bìa gốc cuốn Ngục trung nhật kí (Nhật kí trong tù) - Hình bìa gốc Ngục trung nhật ký Buùt tích trang bìa vaø trang cuoái cuûa taäp Nhaät kyù trong tuø GV giới thiệu: Với những giá trị to lớn đó, Nhật ký trong tù đã được xuất bản nhiều lần, được dịch và giới thiệu ở nhiều nước trên thế giới, nhiều lần được thể hiện bằng thư pháp tiếng Việt, Hán, Triều Tiên, Nhật... Và đây là một số trang bìa của Nhật ký trong tù Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 7 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 8 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Một số trang bìa của Nhật ký trong tù 2. Bài thơ Chiều tối: a. Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ của bài thơ: Hỏi (tái hiện): Bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh nào? Nêu xuất xứ của bài thơ? Trả lời: Bài thơ được Bác sáng tác trên đường chuyển từ nhà lao Tĩnh Tây sang nhà lao Thiên Bảo vào lúc buổi chiều tối cuối thu 1942. Đây là bài thơ thứ 31/134 bài trong tập thơ Nhật kí trong tù. GV gọi HS đọc bài thơ, sau đó GV đọc lại một lần. Yêu cầu đọc diễn cảm, đúng nhịp thơ, hai câu đầu đọc chậm rãi, trầm buồn; hai câu cuối giọng đọc vui tươi, ấm ở câu thơ cuối, ở chữ hồng, đọc hơi to và kéo dài hơn. b. Thể thơ: Hỏi: (phát hiện) Bài thơ được viết theo thể thơ gì? TL: Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật. Chủ đề: Hỏi (gợi mở): - Bức tranh chiều tối bao gồm những hình ảnh nào? Cảnh được miêu tả là cảnh vật ở đâu? Vào lúc nào? - Tình cảm của tác giả đối với cảnh vật, con người? Vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ- chiến sĩ? HS trả lời và thâu tóm thành chủ đề của bài thơ. Chủ đề: Qua bức tranh chiều tối nơi xóm núi, bài thơ thể hiện tình yêu thiên nhiên, cuộc sống, con người và bản lĩnh phi thường, tinh thần lạc quan cách mạng của người chiến sĩ cộng sản Hồ Chí Minh. II. Đọc hiểu bài thơ GV yêu cầu HS đối chiếu với nguyên tác để phát hiện những chỗ dịch chưa đạt. - Câu 2: Cô vân mạn mạn độ thiên không dịch là Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không chưa rõ ý cô đơn, cô lẻ (cô vân: chòm mây lẻ loi, mạn mạn: chầm chậm, lững lờ). Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 9 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. - Câu 3: Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc dịch Cô em xóm núi xay ngô tối thừa chữ tối làm bài thơ mất hay (trong nguyên tác không có chữ tối mà vẫn rõ ý tối mới hàm súc, kín đáo). - Câu 3, 4: chỉ lặp lại được một chữ xay, không thể hiện được biện pháp điệp ngữ chuyển tiếp (điệp ngữ vòng) ma bao túc –bao túc ma hoàn. Chữ thiếu nữ dịch thành cô em chưa thật phù hợp với giọng điệu và tình cảm chung của tác giả trong bài thơ. - Câu 4: nhịp ngắt của nguyên tác là 4/3 phù hợp hơn nhịp 2/5 trong câu dịch (diễn tả sự bùng lên nhanh, mạnh của ngọn lửa). Hỏi (tư duy): Theo em, bài thơ này chúng ta có thể đọc- hiểu theo bố cục như thế nào? HS trả lời GV chốt: Có nhiều cách đọc- hiểu bài thơ: đọc - hiểu theo bố cục (2 phần: hai câu đầu, hai câu cuối); đọc - hiểu theo kết cấu của bài thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật (khai, thừa, chuyển, hợp); đọc –hiểu theo chủ đề. Tuy nhiên, ở bài này tôi nhận thấy trọng tâm bài học gồm các nội dung sau: - Vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên (hai câu đầu) và bức tranh đời sống con người (hai câu sau). - Qua bức tranh cảnh vật, ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ, chiến sĩ: lòng yêu thiên nhiên, cuộc sống, con người; phong thái ung dung tự chủ, tinh thần lạc quan, nghị lực kiên cường vượt lên hoàn cảnh tù đày khắc nghiệt, tối tăm. - Bài thơ có sự kết hợp hài hòa giữa tính cổ điển và hiện đại. Như vậy, bài thơ không đơn thuần tả bức tranh chiều tối mà còn thể hiện vẻ đẹp tâm hồn người tù Hồ Chí Minh. Chính vì vậy, tôi muốn làm bật cả hai nội dung trên bên cạnh đặc sắc nghệ thuật. Đó là lí do mà bài này tôi không đi theo kết cấu của các tài liệu mà tìm cho mình một hướng tiếp cận riêng: đọc – hiểu bài thơ theo chủ đề. - Bức tranh chiều tối (gồm bức tranh thiên nhiên và bức tranh cuộc sống con người). - Vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ, chiến sĩ. - Đặc sắc nghệ thuật. 1. Bức tranh chiều tối: a. Bức tranh thiên nhiên (hai câu đầu): Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ, Cô vân mạn mạn độ thiên không ; (Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ, Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không) Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 10 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Cảnh chiều tối (hình minh họa) Hỏi (phát hiện): Ở hai câu đầu, bức tranh thiên nhiên hiện lên như thế nào (không gian, thời gian, cảnh vật)? Trả lời: Hai câu đầu là bức tranh thiên nhiên miền sơn cước lúc chiều tà được phác họa với hai hình ảnh: + Cánh chim bay về rừng tìm chốn ngủ, + Chòm mây lẻ loi trôi lơ lửng giữa tầng không . Hỏi (nâng cao): So với thơ ca cổ, bức tranh thiên nhiên trong hai câu đầu có gì giống và khác? Từ đó, em phát hiện được điều gì kín đáo ẩn giấu sau bức họa bằng ngôn từ? (dành cho HS khá, giỏi) HS suy nghĩ và tự do phát biểu ý kiến. GV chốt ý và bình: - Cũng giống như trong thơ ca cổ điển phương Đông, khung cảnh thiên nhiên miền sơn cước trong hai câu đầu đã được phác họa bằng bút pháp chấm phá với hai hình ảnh: “cánh chim”, “áng mây”. Nhà thơ không nghiêng về tả mà chỉ gợi ra một vài nét, cốt ghi lấy cái linh hồn của tạo vật. + Hình ảnh cánh chim bay về tổ, về rừng núi thường mang ý nghĩa tượng trưng cho buổi chiều “Chim bay về núi tối rồi” (Ca dao), “Chim hôm thoi thóp về rừng, Đoá trà mi đã ngậm trăng nửa vành” (Truyện Kiều) Trong thơ Bác cũng thế. Đọc câu thơ của Bác khiến người đọc nhớ tới những tứ thơ của người xưa, ý thơ mang đậm sắc thái cổ điển. “Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ” vừa là một nét vẽ phác họa không gian, vừa gợi ra ý niệm thời gian. Mặc dù vậy, hình tượng cánh chim trong thơ Bác không chỉ được quan sát ở trạng thái vận động bên ngoài mà còn cảm nhận được trang thái bên trong (mỏi). Ở đây, ngoại cảnh cũng là tâm cảnh, hình ảnh cánh chim chiều mỏi mệt phải chăng là sự phản chiếu trạng thái của người tù. - Mây: lẻ loi lững lờ trôi giữa không gian rộng lớn của trời chiều -> gợi cảm giác bình Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 11 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. thản, tự do. Bản dịch thơ chưa dịch hết nghĩa nguyên tác, không dịch được chữ cô trong cô vân, nó không làm bật được sắc thái cô đơn, lẻ loi của áng mây cũng như nỗi cô đơn trong lòng người và chưa thể hiện được hết ý nghĩa của 2 từ “mạn mạn”: nhịp bay chầm chậm, lững lờ của những đám mây. Chòm mây như có hồn người, nó lẻ loi, đơn độc gợi lên thân phận cô đơn và nỗi băn khoăn, trăn trở chưa biết tương lai phía trước sẽ đi về đâu của người tù đang trôi dạt nơi đất khách. Hỏi (phát hiện): Cảnh vật được miêu tả bằng bút pháp nghệ thuật gì? Em có nhận xét gì về bức tranh thiên nhiên buổi chiều tà? Trả lời: Cảnh vật được miêu tả bằng bút pháp cổ điển: + Lấy điểm tả diện: cánh chim, chòm mây gợi bầu trời mênh mông + Lấy động tả tĩnh: sự chuyển động nhẹ nhàng của làn mây và cánh chim mỏi gợi sự tĩnh lặng ở miền sơn cước lúc chiều buông. + Tả cảnh ngụ tình + Cách cảm nhận thời gian: chim bay về tổ báo hiệu thời gian của buổi chiều tối.  Cảnh vật chiều buồn nhưng không ảm đạm mà nên thơ, êm đềm, thanh cao, khoáng đạt. Cảnh tuy cô đơn (chim mỏi mệt, mây cô đơn) nhưng không lạnh lẽo mà ấm áp (chim: tìm về chốn ngủ, tổ ấm, mây: lững lờ giữa tầng không gợi cảm giác tự do thanh thản, không hề bị trói buộc). -> cái nhìn đồng cảm đối với cảnh vật. b. Bức tranh cuộc sống con ngƣời: (hai câu cuối) Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc, Bao túc ma hoàn, lô dĩ hồng. (Cô em xóm núi xay ngô tối, Xay hết, lò than đã rực hồng) Hình ảnh thiếu nữ xay ngô (hình minh họa) Hỏi (phát hiện): Bức tranh cuộc sống con người được mở ra với hình ảnh nào?Nhận xét về cách chuyển điểm nhìn của tác giả trong bài thơ? Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 12 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Trả lời: Bức tranh cuộc sống con người được mở ra với hình ảnh cô thôn nữ xóm núi xay ngô -> điểm nhìn của tác giả trong bài thơ chuyển từ viễn cảnh sang cận cảnh, từ cao xa xuống gần thấp, từ bức tranh thiên nhiên sang bức tranh cuộc sống con người gần gũi, chân thực. GV liên hệ mở rộng vấn đề: Trong thơ cổ, hình ảnh thiên nhiên luôn đóng vai trò trung tâm, con người có xuất hiện cũng rất nhỏ bé, mờ nhạt. Bài thơ Qua đèo Ngang (Bà Huyện Thanh Quan) là một ví dụ: “…Lom khom dưới núi, tiều vài chú Lác đác bên sông, chợ mấy nhà…” Con người trong Qua đèo Ngang chỉ xuất hiện thấp thoáng làm tôn thêm cái hùng vĩ, hoang sơ của đất trời, thiên nhiên thì hình ảnh cô gái xay ngô trong bài Chiều tối lại toát lên vẻ trẻ trung, khỏe khoắn, đầy sức sống. Giữa núi rừng mênh mông, thiếu nữ sơn cước không bị hòa lẫn vào cảnh vật mà trái lại, cô lại chính là điểm sáng của bức tranh, trở thành tâm điểm của sự sống làm ấm áp cả bức tranh chiều tối hoang vắng, lạnh lẽo. GV( phát hiện): Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh nào?Hình ảnh ấy có tác dụng gì với cảnh vật , con người và cấu trúc toàn bài thơ? Nó giúp em hiểu gì về thơ Bác? HS thảo luận bàn và trả lời Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh “lò than rực hồng”-> ánh sáng xua tan giá lạnh, bóng tối, mang lại niềm vui, niềm tin yêu cho người tù xa xứ, xua đi sự cô đơn, mệt mỏi, lẻ loi trên bước đường khổ ải -> thể hiện qui luật vận động trong thơ Bác: luôn vận động, luôn hướng về sự sống, ánh sáng và tương lai. GV giới thiệu mở rộng vấn đề: Truyện cổ phương Đông có giai thoại về người họa sĩ tài năng vẽ được một bức tranh rồng tuyệt đẹp, chỉ có điều con rồng ấy chưa có mắt. Cho đến một ngày, người họa sĩ thấy có một sự thôi thúc đặc biệt từ bên trong và anh đã cầm bút. Khi nét vẽ cuối cùng kết thúc thì cũng là lúc mắt rồng hoàn thành và con rồng bay ra khỏi tranh. Mắt rồng chính là linh hồn, thần thái của toàn bức tranh. Và ở bài thơ này chữ “hồng” chính là điểm nhấn của bài thơ theo kiểu “họa long điểm nhãn”, được coi là “thi nhãn”- con mắt của bài thơ. GV chiếu lên màn hình Slide 10 đoạn bình thơ của Hoàng Trung Thông: “Với một chữ “hồng”, Bác đã làm sáng rực lên toàn bộ bài thơ, đã làm mất đi sự mệt mỏi, sự uể oải, sự vội vã, nặng nề đã diễn tả trong ba câu đầu, đã làm sáng rực lên khuôn mặt của cô thôn nữ sau khi xay xong ngô tối. Chữ hồng trong nghệ thuật thơ Đường người ta gọi là “thi nhãn”( con mắt thơ), hoặc là “nhãn tự” (chữ có mắt), nó bừng sáng, nó cân lại, chỉ một chữ thôi, với hai mươi bảy chữ khác dầu nặng đến mấy đi chăng nữa . (Hoàng Trung Thông, “Bác Hồ làm thơ và thơ của Bác”, báo Nghiên cứu học tập thơ ca Hồ Chí Minh, NXB KHXH, H, 1979). GV giới thiệu hình minh họa “lò than rực hồng”. Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 13 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Hình ảnh “lò than rực hồng” (hình minh họa) GV bình: Câu thơ thứ ba của bản dịch thơ dịch thừa chữ tối. Bài thơ không có từ tối nhưng thời gian tối của bức tranh được gợi ra từ chính hình ảnh lò than rực hồng. Có một sự đối lập tương phản giữa ánh sáng của lò than với bóng tối của xóm núi. Chỉ cần nhìn lò than đỏ, người ta cũng nhận ra bóng tối đã về bao trùm vạn vật. Bút pháp "vẽ mây nẩy trăng" được sử dụng thành công. GV giới thiệu đoạn bình luận của giáo sư Lê Trí Viễn để HS vừa hiểu rõ ý thơ này vừa học tập cách bình giảng: “ Đúng là xay ngô tối nhưng đặt chữ “tối” vào đây thì sớm quá, lộ quá. Nguyên văn không nói đến “tối” mà tự nhiên nói đến, thời gian trôi dần theo cánh chim và làn mây, theo những vòng xoay của cối ngô, quay quay mãi, ma bao túc…bao túc ma hoàn” và đến khi cối xay dừng lại thì “lô dĩ hồng”, lò đã rực hồng, tức trời tối, trời tối thì lò rực lên (Lê Trí Viễn, Đọc lại bản dịch Nhật kí trong tù, NXB Tác phẩm mới, số 8 -1970). Hỏi (phát hiện): Nhận xét hướng vận động của tứ thơ, hình tượng thơ từ hai câu đầu đến hai câu cuối ? Hãy trả lời câu hỏi đó bằng cách hoàn thành bảng sau. HS suy nghĩ trả lời. Hai câu đầu Hai câu sau Bức tranh thiên nhiên ……………… Cảnh vật: cánh chim, chòm mây ……………… Không gian: núi rừng hoang vu ……………… Thời gian: chiều tà ……………… Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 14 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. GV gọi HS trả lời, sau đó GV chiếu phần nội dung hoàn chỉnh: Hai câu đầu Hai câu sau Bức tranh thiên nhiên Bức tranh đời sống con người Cảnh vật: cánh chim mỏi, chòm mây cô đơn Hình ảnh cô gái xay ngô tôi Không gian: núi rừng hoang vu Không gian: xóm núi ấm áp Thời gian: chiều tà Đêm tối những lại bừng sáng ánh lửa hồng Nhận xét: Hai câu đầu là cảnh thiên nhiên được vẽ ra bằng bút pháp ước lệ cổ điển thì hai câu cuối lại khắc họa hình ảnh của cuộc sống thường nhật làm cho cấu trúc của bài thơ có sự vận động. Hỏi (phát hiện): Em có nhận xét gì về bút pháp nghệ thuật được thể hiện ở hai câu thơ cuối? Trả lời: Bút pháp nghệ thuật mang nhiều nét hiện đại: + Bút pháp tả thực: cô thôn nữ đang xay ngô bên bếp lửa hồng-> con người là trung tâm của bức tranh chiều tối. + Thủ pháp điệp liên hoàn ma bao túc –bao túc ma hoàn-> gợi tả chuyển động xay đều đặn, liên tục, mải miết, khỏe khoắn vừa thể hiện dòng lưu chuyển của thời gian từ chiều đến tối niềm say mê, sự miệt mài lao động đến quên cả thời gian. + Mạch thơ vận động hướng về sự sống và ánh sáng. Hỏi (tổng hợp): Qua phân tích, em có về nhận xét gì về bức tranh cuộc sống con người? Trả lời: Bức tranh cuộc sống con người ấm áp và đầy ánh sáng. GV cho HS chốt lại nội dung ở phần 1 và rút ra tiểu kết. Tiểu kết: Bài thơ vận động từ cảnh chiều âm u, tăm tối đến ánh sáng rực hồng ấm áp, từ nỗi buồn đến niềm vui, từ bút pháp Đường thi chuyển sang bút pháp hiện thực. 2. Vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ- chiến sĩ: Câu hỏi thảo luận nhóm: GV chia lớp làm 4 nhóm và yêu câu các em thảo luận trong thời gian 5 phút. Bài thơ thuộc nhóm những sáng tác được viết nên từ những cuộc chuyển lao. Mà chuyển lao đối với những người tù là một cực hình. Bác bị giải đi từ lúc “Gà gáy một lần đêm chửa tan” (Giải đi sớm), phải trải qua “Năm mươi ba cây số một ngày” ( Mới đến nhà lao Thiên Bảo) trong tình cảnh xiềng xích thay dây trói. Đặt bài thơ này trong hoàn cảnh ra đời của nó, em cảm nhận được điều gì vể vẻ đẹp tâm hồn và nhân cách Hồ Chí Minh? HS thảo luận nhóm, đại diện nhóm trả lời. GV chốt lại một số ý và bình: - Đầu tiên, ta dễ nhận thấy ở Bác chan chứa tình yêu thiên nhiên, yêu con người, yêu cuộc sống; tinh thần lạc quan cách mạng và bản lĩnh phi thường của người tù cộng sản. Chiều tối là thời khắc cuối cùng của một ngày. Với Bác đây là chặng cuối cùng của một ngày đày ải. Thời gian và hoàn cảnh như vậy dễ gây nên trạng thái mệt mỏi, buồn chán. Thế mà cảm hứng thơ lại đến với Bác. Bác quên đi mệt mỏi để hòa mình vào thiên Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 15 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. nhiên, vào cuộc sống của con người. Cảnh vật thiên nhiên : cánh chim, chòm mây, bầu trời đều là những cảnh vật được cảm nhận từ trên cao, trong không gian cao rộng, khoáng đạt. Người ta nhận ra tư thế của một con người luôn ngẩng cao đầu với một ý chí, nghị lực mạnh mẽ, với một tâm hồn rộng mở đón nhận vạn vật vào trong lòng mình.  phong thái ung dung, tự tại, bình thản trong hoàn cảnh khắc nghiệt. Nếu không có ý chí, nghị lực phi thường và sự tự do, tự tại về tinh thần thì khó có được những vần thơ như thế trong hoàn cảnh tù đày khắc nghiệt Liên hệ: Mặc dù bị trói chân tay, Chim ca rộn núi hương bay ngát rừng; Vui say, ai cấm ta đừng Đường xa âu cũng bớt chừng quạnh hiu Đặc biệt, ta còn thấy tấm lòng nhân đạo bao la đến quên mình, mọi vui buồn đều gắn với vui buồn nhân loại. Điều đó thể hiện ở sự cảm thông, sẻ chia, sự nâng niu trân trọng đối với nỗi vất vả của người lao động sau một ngày dài vất vả. Cô gái xay ngô bên bếp lửa hồng gợi cảnh gia đình và cuộc sống bình yên, sum họp, thấp thoáng ước mơ thầm kín của người tù xa nhà, xa nước vì việc lớn. Tâm hồn nhà cách mạng đã vươn lên, vượt lên hoàn cảnh khắc nghiệt của bản thân để đồng cảm, quan tâm và yêu thương những người lao động nghèo, không phân biệt quốc gia, dân tộc. 3 . Đặc sắc nghệ thuật: Hỏi (phát hiện): Em hãy nêu những nét nghệ thuật đặc sắc của bài thơ? Trả lời: - Dùng ngoại cảnh để nói tâm cảnh. Ở hai câu thơ đầu, chỉ bằng vài nét chấm phá theo bút pháp cổ điển tác giả đã vẽ nên một bức tranh thiên nhiên chiều tà đẹp nhưng buồn, hoang vắng, tĩnh lặng và qua đó cũng thể hiện tâm trạng của nhà thơ trước cảnh chiều tà: buồn, cô đơn, khát khao tự do, khát khao sum họp-> tả cảnh ngụ tình. - Kết hợp bút pháp cổ điển và tinh thần hiện đại. Hỏi: Em hãy chỉ ra nét cổ điển và hiện đại trong bài thơ? (dành cho HS khá giỏi) Trả lời: + Bút pháp cổ điển: thể thơ (tứ tuyệt hàm súc, ý tại ngôn ngoại); bút pháp gợi tả, chấm phá, ước lệ, tượng trưng; đề tài (thiên nhiên: chim, mây)…-> tính chất cô đọng, hàm súc rất cao. + Tinh thần hiện đại: bút pháp tả thực sinh động (bức tranh hiện thực về cuộc sống của người lao động); con người là trung tâm của bức tranh thiên nhiên; mạch thơ vận động hướng về sự sống và ánh sáng. - Từ ngữ cô đọng, hàm súc, vừa gợi tả vừa gợi cảm (quyện điểu, cô vân) - Thủ pháp đối lập, điệp liên hoàn,… III. Tổng kết: GV đặt câu hỏi tổng kết bài học: Qua kiến thức trên đây, em hãy tổng kết lại nội dung và nghệ thuật của bài thơ ? Trả lời : Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 16 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. + Nội dung : bài thơ cho thấy tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống ; tinh thần lạc quan, yêu đời, ý chí nghị lực phi thường vượt lên hoàn cảnh khắc nghiệt của nhà thơ chiến sĩ Hồ Chí Minh. + Nghệ thuật : . Sự kết hợp hài hòa giữa chất thép và tình . Bài thơ đậm sắc thái nghệ thuật cổ điển mà hiện đại.  GV chốt lại bằng Ghi nhớ (sgk/42) PHẦN 4 :CỦNG CỐ - HƢỚNG DẪN TỰ HỌC - Củng cố : Em hãy chọn câu trả lời đúng nhất. Câu 1: Xuất xứ của bài thơ Chiều tối? A. Bài thứ 30/134 của tập Nhật kí trong tù B. Bài thứ 31/134 của tập Nhật kí trong tù C. Bài thứ 30/134 của tập Nhật kí trong tù D. Bài thứ 30/134 của tập Nhật kí trong tù Câu 2: Từ nào dưới đây được coi là nhãn tự của bài thơ? A. Thiếu nữ C. Hồng B. Ma bao túc D. Sơn thôn Câu 3: Tại sao bài thơ “Chiều tối” của Hồ Chí Minh mang vẻ đẹp cổ điển? A. Vì được viết theo thể thơ tứ tuyệt Đường luật, hàm súc, cô đọng (ý tại ngôn ngoại). B. Vì tác giả sử dụng hình ảnh ước lệ tượng trưng. C. Vì cảnh thiên nhiên được gợi tả bằng vài nét chấm phá, cốt ghi lấy linh hồn của tạo vật. D. Tất cả các ý trên đều đúng. Câu 4: Căn cứ vào đâu để khẳng định bài thơ “Chiều tối” của Hồ Chí Minh mang tính hiện đại? A. Mạch thơ vận động hướng về sự sống và ánh sáng. B. Tứ thơ, hình ảnh thơ thể hiện tâm hồn, nhân cách, tinh thần lạc quan của người chiến sĩ cách mạng. C. Hình ảnh con người chiếm vị trí trung tâm của bức tranh. D. Tất cả các ý trên đều đúng. Câu 5: Vẻ đẹp của người chiến sĩ cộng sản thể hiện như thế nào trong bài thơ? A. Chan chứa tình yêu thiên nhiên, yêu con người, yêu cuộc sống; tinh thần lạc quan cách mạng và bản lĩnh phi thường của người tù cộng sản. B. Phong thái ung dung, tự chủ, bình thản trong hoàn cảnh khắc nghiệt. C. Tấm lòng nhân đạo bao la đến quên mình, mọi vui buồn đều gắn với vui buồn nhân loại. D. Cả 3 ý trên. Đáp án: 1B, 2C, 3D, 4D, 5D. Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 17 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Như vậy, với cách củng cố trên tôi không chỉ kiểm tra được kiến thức mà còn kiểm tra được kĩ năng tư duy, kĩ năng diễn đạt (trong văn nói) và kĩ năng đọc hiểu của HS. Rút ra bài học bằng câu hỏi (liên hệ) : Sau khi học xong bài thơ Chiều tối, từ vẻ đẹp tâm hồn, nhân cách của Bác, em rút ra được bài học gì cho riêng mình và cho thế hệ trẻ nói chung ? HS trả lời. GV chốt lại : Qua bài thơ, chúng ta càng hiểu thêm vẻ đẹp tâm hồn của Bác. Bác đã để lại cho thế hệ trẻ chúng ta nhiều bài học bổ ích : đó là tấm lòng yêu đời, yêu thiết tha cuộc sống ; tấm lòng nhân đạo bao la đến quên mình ; đó là tinh thần lạc quan luôn có ý thức vươn lên trong cuộc sống. Dù trong hoàn cảnh nào, chúng ta cũng không bao giờ được trở thành nạn nhân bất lực trước hoàn cảnh mà phải biết vượt lên trên hoàn cảnh để thực hiện được những mục tiêu mà mình đã đề ra trong học tập cũng như trong cuộc sống và phải rèn đức, luyện tài để trở thành người công dân có ích. - Hƣớng dẫn tự học : + Học thuộc lòng phần phiên âm và bản dịch thơ. + Làm bài tập : Có ý kiến cho rằng : thơ Hồ Chí Minh đậm chất Đường thi mà lại rất hiện đại. Có thể nhận thấy điều này trong bài Chiều tối như thế nào ? III. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƢỢC TRONG QUÁ TRÌNH VẬN DỤNG Qua thực tế giảng dạy, với tư cách là người tổ chức, hướng dẫn và phát huy vai trò chủ động tích cực sáng tạo của học sinh, tôi thấy các em rất hào hứng trong học tập, không khí giờ học sinh động hơn. Chính vì có sự chuẩn bị ở nhà nên các em đã hiểu một phần nào về bài thơ vì vậy, các em thảo luận rất sôi nổi, hăng hái phát biểu, mạnh dạn trình bày những suy nghĩ của mình, có sự tìm tòi, sáng tạo. Và thực tế đã cho thấy: Tiết dạy khá sinh động, nhịp nhàng, ăn khớp, rèn luyện được khả năng tư duy cho học sinh, tránh áp đặt kiến thức và quan trọng nhất là đa số học sinh hiểu bài, có ấn tượng sâu sắc về bài thơ. Tôi cảm thấy hài lòng vì qua bài học này tôi không chỉ đã khơi dậy được niềm đam mê và sự hứng thú cho học sinh trong giờ Ngữ văn mà còn giúp các em hiểu hơn về Bác –một con người vĩ đại nhưng cũng rất đơn sơ, giản dị, cảm phục về tấm gương của Bác. Và điều làm tôi hài lòng hơn là các em đã biết vận dụng kiến thức vào bài kiểm tra 15 phút khi tôi ra 2 câu hỏi: - Câu 1: Vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ - chiến sĩ Hồ Chí Minh thể hiện trong bài thơ Chiều tối. - Câu 2: Trình bày cảm nhận của em về vẻ đẹp của bút pháp cổ điển hoà quyện với tinh thần hiện đại trong bài thơ. Theo tôi, đề bài trên không khó nhưng cũng không phải dễ. Để làm tốt, HS không chỉ học thuộc bài mà các em phải hiểu bài, phải biết vận dụng kiến thức, khái quát kiến thức, tổng hợp kiến thức và sáng tạo trong cách trình bày ý, lập luận, diễn đạt …trên những cái có sẵn. Kết quả đạt được như sau: Điểm 0-2 3-4 5-6 7 -8 9 10 Lớp 11A2/42 0 3 16 15 1 0 Lớp 11B8/45 0 5 17 11 2 0 Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 18 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Như vậy, Lớp 11A2: 39/42 HS trên trung bình chiếm 92%; lớp 11B8: 40/45 HS trên trung bình, chiếm 88 %. Với kết quả đạt được như trên đối với lớp cơ bản tôi cho là thành công. Và tôi tự nhủ mình cần phải phấn đấu nhiều hơn, đầu tư nhiều hơn cho công tác soạn giảng bài giảng để thể đem đến những bài giảng hay, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng mỗi học sinh. IV. KẾT LUẬN Qua tiết học, tôi đã giúp các em hiểu và có cái nhìn sâu sắc về chân dung của Bác trong những ngày bị chế độ nhà tù Tưởng Giới Thạch giam cầm, các em càng kính yêu Bác hơn, càng hiểu và trân trọng hơn những giá trị tinh thần, những đức tính cao đẹp, những bài học cao quí mà Bác đã để lại cho chúng ta và cho muôn đời sau. Tìm hiểu về cuộc đời và tâm hồn của Bác thông qua một bài thơ là một việc làm không hề dễ dàng. Trong một phạm vi nhỏ hẹp của một tiết học, tôi muốn cùng các em cảm nhận được tình yêu thiên nhiên, yêu con người, yêu cuộc sống; tinh thần lạc quan cách mạng và bản lĩnh phi thường, tấm lòng nhân đạo bao la đến quên mình của nhà thơ chiến sĩ- người tù cộng sản Hồ Chí Minh những ngày trong chốn lao tù. Vậy để tác phẩm có thể khắc sâu vào trí nhớ của học sinh, giáo viên cần có sự sáng tạo, đổi mới phương pháp truyền thụ. Đó là điều làm tôi băn khoăn, trăn trở và đi đến với đề tài này. Qua quá trình thực hiện bài giảng, từ các kết quả đạt được, tôi rút ra được một số bài học kinh nghiệm sau: - Đầu tư hợp lí, chuẩn bị giáo án kỹ càng , phải biết kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp phù hợp với nội dung và kiểu bài lên lớp. - Đặc biệt là cần chuẩn bị và sử dụng tốt đồ dùng dạy học, vận dụng phương pháp trực quan (ứng dụng công nghệ thông tin) vì nó sẽ “tiết kiệm”cho ta một lượng thời gian không ít, giúp giáo viên dễ khơi nguồn, lớp học sẽ sinh động, tiết dạy không khô khan, nặng nề đơn điệu. Nhờ đó, giáo viên có thời gian liên hệ, mở rộng kiến thức cho học sinh, giúp các em nắm vững bài học và toàn diện hơn về kiến thức. - Để tiết học tiến hành theo đúng tiến trình thời gian và đạt hiệu quả cao, phát huy vai trò tích cực chủ động sáng tạo của học sinh, giáo viên cần chú trọng đến phần hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà. Cách hướng dẫn phải rõ ràng, sát với nội dung trọng tâm, “vừa sức” với học sinh. - Trong quá trình tiến hành tiết dạy, giáo viên phải thật khéo léo kết hợp từ khâu phát vấn đến giảng bình, trình chiếu, ghi bảng. Có như thế, bài giảng mới nhịp nhàng, ăn khớp , đầy đủ kiến thức mà vẫn đúng thời gian qui định. Đặc biệt, cần phân bố thời gian hợp lí cho từng khâu, từng công đoạn… - Giáo viên phải luôn có ý thức phát huy vai trò tích cực chủ động sáng tạo của học sinh trong học tập.Việc tổ chức cho HS thảo luận nhóm vừa giúp các em chủ động, vừa giúp bài giảng không phiến diện một chiều theo kiểu thầy đọc trò ghi, áp đặt kiến thức. Tuy nhiên, vấn đề thảo luận phải trọng tâm chứ không tràn lan, có định hướng tổng kết vấn đề; thẳng thắn, chân tình chỉ ra những hạn chế của các em. Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 19 Kinh nghiệm dạy- học văn bản Chiều tối (Mộ) – Hồ Chí Minh. Tóm lại, điều quan trọng nhất là giáo viên phải luôn nâng cao tinh thần học hỏi và phải luôn đổi mới hình thức giảng dạy cho phù hợp với từng đối tượng học sinh có như vậy mới đạt kết quả cao. Với quãng thời gian được tiếp cận, được giảng dạy tác phẩm chưa nhiều thì chắc hẳn bố cục cũng như cách truyền tải còn nhiều vấn đề cần được bổ sung, đóng góp. Tôi rất mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp chân thành của quí thầy cô để bài giảng của tôi được hoàn chỉnh. Ngày 5 tháng 3 năm 2012 Ngöôøi vieát Hoàng Trâm Anh Hoàng Trâm Anh- THPT Đoàn Kết Trang 20