Tài liệu Skkn-lồng ghép môi trường trong giảng dạy địa lí 9

SKKN Địa lý Người viết: Y Mâu Bdap Tên đề tài: LỒNG GHÉP MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÝ 9  Họ tên người viết: Y Mâu Bdap Đơn vị công tác: Trường PTDTNT Krông Ana Trình độ chuyên môn nghiệp vụ: Cao đẳng sư phạm Môn học: Địa- KTNN Trang 1 SKKN Địa lý Người viết: Y Mâu Bdap Năm học 2014- 2015 MỘT VÀI KINH NGHIỆM VỀ VIỆC LỒNG GHÉP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÝ 9 I / LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1. Lý do khách quan: Mọi hoạt động của con người đều có tác động đến môi trường xung quanh. Trước đây xã hội loài người tác động vào môi trường không đáng kể. Nhưng về sau, cùng với sự phát triển kinh tế: Nông nghiệp, thủ công nghiệp rồi công nghiệp và sự gia tăng dân số thì tác động của môi trường ngày càng tăng. Đặc biệt trong mấy thập kỷ gần đây cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật cùng với những diễn biến của xã hội, kinh tế mang tính toàn cầu đã làm cho tác động của con người đến tài nguyên thiên nhiên và môi trường ngày càng rộng lớn sâu sắc. Tài nguyên thiên nhiên cạn kiệt, cân bằng sinh thái bị đảo lộn, chất lượng môi trường bị sút kém một cách phổ biến và trầm trọng hơn bao giờ hết. Trong từng khu vực từng nước khác nhau tình hình môi trường cũng xảy ra tương tự. Đặc biệt đối với nước ta do nhiều nguyên nhân, tình hình suy thoái tài nguyên và môi trường hiện nay rất đáng lo ngại. Làm thế nào để khắc phục tình trạng trên nhằm phát triển kinh tế, xã hội, đảm bảo đời sống ấm no, hạnh phúc cho mọi người mà không làm tổn hại đến môi trường và làm cho môi trường trở nên tốt đẹp? Có hàng loạt biện pháp khác nhau được thực hiện, trong đó có biện pháp nâng cao dân trí về lĩnh vực tài nguyên môi trường, trang bị những hiểu biết cơ bản, cần thiết cho mọi người, mọi lứa tuổi và đặc biệt là các em lứa tuổi học sinh được xem có hiệu quả cao, bởi nó giúp con người có biện pháp đúng đắn trong việc khai thác, sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên và có ý thức trong việc thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường. Trang 2 SKKN Địa lý Người viết: Y Mâu Bdap 2/ Lý do chủ quan: Trong nhiệm vụ năm học, Bộ giáo dục đã yêu cầu tích hợp giáo dục môi trường trong một số môn học như sinh học, địa lý... để học sinh biết bảo vệ môi trường sống. Bản thân là một giáo viên, tôi đã trăn trở rất nhiều trước thực trạng môi trường ở một số địa điểm nơi tôi sinh sống ( người dân vứt rác, xác động vật chết ở lề đường, trên suối, xả rác bừa bãi...), môi trường ở nước ta ( Các công ty thải chất độc ra sông, suối, nơi dân cư sinh sống như: công ty vedan, Phốt phát Lâm Thao...). Do đó qua một số bài học môn Địa lý tôi đã lồng ghép giáo dục môi trường cho học sinh – là những chủ nhân tương lai của đất nước với hy vọng học sinh biết bảo vệ môi trường xung quanh nhà mình, trường học rồi đến địa phương mình và từ đó có ý thức bảo vệ môi trường chung dù ở bất cứ nơi đâu. Xuất phát từ lý do trên nên tôi chọn đề tài: ’’ Lồng ghép giáo dục môi trường vào dạy môn Địa lý 9 – THCS’’. II / ĐỐI TƯỢNG, CƠ SỞ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1/ Đối tượng: - Học sinh khối 9 Trường PTDTNT Krông Ana - Tỉnh Đăk Lăk. 2/ Cơ sở nghiên cứu: Thông qua thực tiễn giảng dạy trên lớp, khảo sát thực địa, khảo sát tranh ảnh. Nội dung giáo dục môi trường trong môn địa lý rất rộng với phạm vi đề tài này tôi chỉ lấy một số bài như sau: +Bài 2: Dân số và gia tăng dân số +Bài 9: Sự phát triển và phân bố lâm nghiệp, thuỷ sản +Bài địa lý địa phương( Địa lý tỉnh Đăk Lăk). 3/ Phương pháp nghiên cứư: - Nghiên cứu SGK, các tài liệu liên quan (Giáo dục môi trường – Tài liệu học đại học từ xa) - Quan sát và phỏng vấn - Thuyết trình - Thông qua hoạt động ngoại khoá ( Thực địa, hoạt động NGLL) III/ NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU: 1/ Thực trạng vấn đề giáo dục môi trường trong dạy Địa lý 9: Đối với bộ môn Địa lý trường có 1 giáo viên chuyên trách. Các thiết bị dạy học tương đối đầy đủ tạo điều kiện cho giáo viên và học sinh trong học tập cũng như trong giảng dạy trong quá trình dạy học ở trường vấn đề phát triển kiến thức, kỹ năng và hình thành thái độ của các em về vấn đề giáo dục môi trường ở một số tiết dạy địa lý đạt kết quả chưa cao lắm. Từ những kiến thức trọng tâm bài học, phần liên quan đến vấn đề môi trường các em chưa phát huy tối đa vận dụng các kiến thức đó vào thực tế. Vậy làm thế nào để đưa vấn đề giáo dục môi trường vào dạy học địa lý đạt hiệu quả. Tôi đã tiến hành ( khảo sát kết quả đánh giá học sinh khối Trang 3 SKKN Địa lý Người viết: Y Mâu Bdap 9) thực nghiệm việc giáo dục môi trường trong quá trình giảng dạy trên lớp. 2/ Sự chuẩn bị của giáo viên: Sự chuẩn bị của giáo viên cho một tiết dạy là hết sức cần thiết, ngoài việc xác định mục đích, yêu cầu, đồ dùng dạy học liên quan... Giáo viên cần phải dự kiến cho bài dạy: Lồng ghép giáo dục môi trường như thế nào cho hợp lý: cả bài, một đề mục hay chỉ là một ý nhỏ trong đề mục đó. Sau đó chuẩn bị đồ dùng, kiến thức cần truyền đạt cho các em. Xác định hình thức dạy học phù hợp với nội dung giáo dục và đối tượng học sinh mình hướng tới ( thông qua giảng dạy bài mới trên lớp, qua tranh ảnh, đoạn phim,...). Vấn đề giáo dục môi trường là rất rộng nên trong quá trình lồng ghép tuyệt đối không nên xa đà, không ”tham’’ kiến thức, tránh tình trạng biến giờ dạy thành giáo dục môi trường. Để giảng dạy giáo dục môi trường có hiệu quả cũng cần có sự phối hợp của học sinh, giáo viên cần giao cho các nhóm tìm hiểu thực tế hoặc về nhà nghiên cứu trước những kiến thức mà giáo viên yêu cầu. 3/ Các bước tiến hành Để tổ chức thực hiện giáo dục môi trường trong tiết dạy có hiệu quả, giáo viên có thể dùng nhiều phương pháp nhiều cách khác nhau để thực hiện mục đích bài học. Sau đây là một số kinh nghiệm để giáo dục học sinh bảo vệ môi trường trong một sô tiết dạy Địa lý 9. Giáo dục môi trường thông qua các tiết dạy trên lớp. Đây là hình thức dạy học giúp các em có ý thức, có trách nhiệm cao đối với sự phát triển bền vững của môi trường, một khả năng cảm thụ, đánh giá vẻ đẹp nền tảng của môi trường. Giáo viên đánh giá cụ thể sự nhận thức, hành động của các em thông qua các tiết học. Ví dụ1: Bài 2 -địa lý 9: Dân số và gia tăng dân số Bài này có 3 nội dung ( 3 đề mục) I. Dân số. II.Gia tăng dân số. III.Cơ cấu dân số. Trong ba đề mục trên thì vị trí chúng ta lồng ghép giáo dục môi trường là mục II: Sự gia tăng dân số. Giáo viên đưa ra câu hỏi liên quan đến vấn đề môi trường để học sinh suy nghĩ, trả lời. Nội dung câu hỏi: - Thực trạng dân số Việt Nam hiện nay như thế nào? + Học sinh trả lời: Dân số nước ta đông và tăng nhanh - Giáo viên hỏi tiếp: Dân số đông và tăng nhanh gây ra hậu quả gì? + HS trả lời: Ảnh hưởng tới nhiều vấn đề như: việc làm, y tế, giáo dục, chất lượng cuộc sống, tài nguyên môi trường… GV: Dân số tăng nhanh bên cạnh những thuận lợi thì gây ra cho chúng ta nhiều hậu quả như các em nêu trên, trong những hậu quả trên thì có vấn đề Trang 4 SKKN Địa lý Người viết: Y Mâu Bdap đang nổi cộm ảnh hưởng rất lớn không những ở nước ta mà ảnh hưởng đến tất cả các nước trên thế giới đó là vấn đề môi trường. Dân số nước ta tăng nhanh trong khi nền kinh tế chưa được phát triển thì nó tác động rất lớn đến môi trường. Tài nguyên có nguy cơ bị cạn kiệt do khai thác quá mức, môi trường đất, nước, không khí… ô nhiễm, ảnh hưởng lớn tới cuộc sống của người dân và sự phát triển kinh tế -> đó là nguồn gốc của những vấn đề mang tính toàn cầu. Ví dụ 2: Bài 9- Địa lý 9: Sự phát triển và phân bố lâm nghiệp, thuỷ sản. Vị trí lồng ghép giáo dục môi trường: Phần 1: Tài nguyên rừng - GV đặt câu hỏi: Nêu Vai trò của rừng đối với tự nhiên và phát triển kinh tế: + HS trả lời: Rừng cung cấp gỗ cho các ngành công nghiệp, cung cấp củi, là nơi trú ngụ của các loài động, thực vật và tàng trữ các nguồn ghen quý hiếm, nơi thăm quan du lịch, nghiên cứu khoa học, điều hoà khí hậu, tăng lượng oxy, làm sạch không khí, giảm nhẹ thiên tai, hạn hán… và rừng được ví như là lá phổi xanh của con người. - GV: Thực trạng tài nguyên rừng nước ta hiện nay như thế nào? + HS trả lời: Hiện trạng tài nguyên rừng nước ta hiện nay đã bị cạn kiệt, nhiều nơi bị tàn phá nặng nề. Trong vòng 50 năm từ năm 1943->1990 mỗi năm nước ta bị mất đi từ 160->200 nghìn ha. Độ che phủ rừng từ 43,8% năm (1943) xuống còn 27,7% (1990). Diện tích rừng, trung bình 0,14 ha, thấp hơn TB Châu Á ( 0,4ha), của thế giới (1,6 ha). - Nguyên nhân nào gây suy thoái rừng ở Việt Nam? + HS: Đốt rừng làm rẫy, sống du canh, du cư: Trong tổng diện tích rừng bị mất hàng năm thì 40-50 % là đốt làm nương rẫy. Ở Đăk Lăk từ 1991-1996 mất TB 3000-3500 ha/năm, trong đó trên ½ diện tích rừng bị mất do làm nương rẫy. + Chuyển đất có rừng sang đất sản xuất các cây kinh doanh, đặc biệt là phá rừng trồng cà phê ở Tây Nguyên chiếm 40 – 50 % diện tích rừng bị mất trong khu vực. + Khai thác quá mức so với phục hồi + Do ảnh hưởng của bom đạn chiến tranh + Khai thác không có kế hoạch, kỹ thuật khai thác lạc hậu, làm lãng phí tài nguyên rừng. + Do cháy rừng, nhất là rừng tràm, thông... - GV: Là một đất nước có ¾ diện tích đồi núi mà diện tích rừng giảm như vậy thì gây ra hậu quả gì? - HS suy nghĩ, thảo luận sau đó đưa ra câu trả lời, GV nhận xét ý kiến của các nhóm và từ đó đưa ra thông tin phản hồi. => Chặt phá rừng quá mức dẫn tới mất nơi cư trú và nguồn thức ăn của động vật, nhiều cây gỗ quý đang có nguy cơ cạn kiệt như đinh, lim, sến, Trang 5 SKKN Địa lý Người viết: Y Mâu Bdap táu, hoàng đàn... nhiều loại động vật hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng, chặt phá rừng dẫn tới đất đai bị xói mòn, rửa trôi, ảnh hưởng tới khí hậu gây hiện tượng lũ quét - đặc biệt là ở vùng đồi núi. - GV cho các em liên hệ để bảo vệ tài nguyên rừng ở địa phương, cho các em xem một số bức tranh về hiện tượng chặt phá rừng để từ đó giáo dục các em ó hành động đúng đắn hơn, có ý thức trong việc bảo vệ môi trường các em đang sống. Bảo vệ rừng là bảo vệ sự sống của mỗi chúng ta, nó ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của nền kinh tế, tới cuộc sống của mỗi con người cả trong hiện tại và trong tương lai. Rừng là lá phổi xanh của con người, vậy các em cứ tưởng tượng xem không có lá phổi thì con người có thể sống được không? Chỉ một ví dụ rất đơn giản thế cũng đủ để chúng ta thấy được tầm quan trọng của rừng. Chúng ta cần có hành động đúng đắn, cần bảo vệ tốt tài nguyên môi trường không những cho cuộc sống hôm nay mà còn để gìn giữ cho thế hệ sau. - Chúng ta cần phải làm gì để bảo vệ rừng? + Trồng rừng, phủ xanh đất trồng, đồi trọc + Tu bổ, tái tạo rừng + Sử dụng hợp lý rừng đang khai thác + Bảo vệ đặc biệt khu rừng phòng hộ, rừng đầu nguồn, khu bảo tồn sinh vật... HÃY BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG SỐNG CỦA CHÚNG TA! Giáo dục môi trường thông qua khảo sát thực địa (Địa lý địa phương). Với hình thức dạy học này giúp các em hiểu được giá trị của môi trường và vai trò của cá nhân trong việc giữ gìn môi trường cho hôm nay và ngày mai. Các em được quan sát thực tế môi trường tại địa phương – nơi mình sinh sống, từ đó các em có kỹ năng sống tốt, ý thức, hành động đúng đắn hơn trong việc bảo vệ môi trường. Ví dụ: Thực tế sông Krông Ana - Hướng dẫn học sinh quan sát môi trường xung quanh khu vực - Ghi chép tỉ mỉ những gì các em đã quan sát được ( hai bên bờ, nước sông...) để về nhà viết bản báo cáo về thực trạng môi trường nơi em quan sát như thế nào? GV: Sông Krông Ana nói riêng và nhiều dòng sông trên đất nước ta hiện nay đang bị ô nhiễm rất nghiêm trọng. Một số người vì lợi nhuận trước mắt mà họ thờ ơ đối với việc bảo vệ môi trường: vứt rác thải, xác động thực vật xuống sông, thải ra sông các chất độc hại chưa qua xử lý (nhà máy bột ngot vedan thải ra dòng sông Thị Vải) đã làm cho nguồn nước bị ô nhiễm rất nặng nề, ảnh hưởng lớn tới cuộc sống của người dân quanh khu vực. Chúng ta phải bảo vệ nguồn nước sông, ao, hồ, kênh rạch... vì nước rất cần thiết đối với đời sống của chúng ta, tuy nó không phải là chất dinh dưỡng, chúng ta có thể nhịn ăn 1 tuần nhưng không thể Trang 6 SKKN Địa lý Người viết: Y Mâu Bdap nhịn uống trong 3 đến 5 ngày được. Chỉ 1 ví dụ đơn giản thế cũng đủ để chúng ta thấy được tầm quan trọng của nước, chúng ta phải biết quý trọng nguồn nước, phải biết bảo vệ sự trong sạch của các dòng sông nơi chúng ta sinh sống. 3/ Kết quả đạt được: Những năm học qua tôi được nhà trường phân công dạy môn Địa lý 9. Trong quá trình giảng dạy tôi đã áp dụng lồng ghép giáo dục môi trường vào dạy bộ môn, bản thân tôi thu được kết quả rất khả quan: Bước đầu các em thấy thích thú với môn học mà trước đây các em đánh giá là khô khan, các em đã ý thức được điều cần thiết của việc bảo vệ tài nguyên và môi trường, đã nhận thức được chúng ta tác động vào môi trường như thế nào thì môi trường sẽ trả lại ta như vậy. Các em đã có ý thức hơn trong việc bảo vệ môi trường các em đang sống, cụ thể: không vứt rác bừa bãi, biết trồng và chăm sóc cây xanh, biết giữ gìn cảnh quan môi trường học và nơi các em sinh sống. Vì thế chúng tôi nghĩ rằng trong quá trình giảng dạy giáo viên cần chủ động lồng ghép giáo dục môi trường, một mặt gây hứng thú cho các em, đồng thời giáo dục ý thức các em trong việc bảo vệ môi trường tự nhiên và các loại tài nguyên thiên nhiên. IV/ NHỮNG ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ: Để việc lồng ghép giáo dục môi trường vào trong tiết dạy địa lý có hiệu quả, ứng dụng thiết thực vào thực tế địa phương. Tôi xin đưa ra một số kiến nghị, đề xuất sau: 1/ Đối với giáo viên bộ môn: - Thường xuyên trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ, tích cực tham gia các lớp học bồi dưỡng nâng cao kiến thức. - Chủ động và biết khắc phục khó khăn để làm chủ kiến thức. - Biết ứng dụng công nghệ, thông tin trong soạn giảng. Khai thác và cập nhật thông tin từ thực tế, trên mạng... Phục vụ thiết thực cho bài giảng nhằm tạo hứng thú cho học sinh. - Giáo viên phải nắm chắc chương trình, đối tượng giảng dạy, phương pháp bộ môn phù hợp vấn đề giáo dục môi trường. - Thường xuyên làm tốt công tác xã hội và Giáo dục. - Thực sự yêu thích bộ môn của mình, luôn gần gũi với học sinh. - Khi thiết kế bài học, giáo viên cần xác định: + Mục tiêu bài học là gì? + Xữ lý các tình huống phát sinh ngoài thiết kế. + Hướng dẫn cách khai thác cho học sinh. 2/ Đối với cấp trên: - Tiếp tục mở các lớp tập huấn và tất cả các GV dạy bộ môn Địa lý đều được tham gia. - Tăng cường các tiết chuyên đề với quy mô lớn. Trang 7 SKKN Địa lý Người viết: Y Mâu Bdap - Thường xuyên bổ xung tài liệu tham khảo tạo điều kiện cho GV thực hiện tốt các tiết dạy. - Tham mưu với các cấp thẩm quyền hổ trợ kinh phí hàng năm cho GV và HS đi thực tế địa phương một lần để học sinh có điều kiện quan sát thực tế môi trường các em đang sống=> Các em có ý thức, hành động đúng đắn hơn. V/ KẾT LUẬN: Giáo dục môi trường vào trong bài dạy địa lý là một vấn đề rất quan trọng, tuỳ theo nội dung bài học, đối tượng học sinh để chọn nội dung Giáo dục phù hợp. Tránh tình trạng Giáo dục một cách miễn cưỡng, ép buộc sẽ làm cho bài học trở nên nặng nề. Cần phải biết điểm dừng phù hợp, biết vận dụng vào thực tế, có ý thức trong việc bảo vệ tài nguyên môi trường là một điều không dễ chút nào? Vì vậy tôi rất mong các đồng nghiệp bổ xung, góp thêm các kinh nghiệm để cùng học hỏi và hoàn thiện kinh nghiệm này. Tôi xin chân thành cảm ơn./. Krông Ana, ngày 28 tháng 11 năm 2010 Người viết Y Mâu Bdap Nhận xét của hội đồng chấm cấp trường: Chủ tịch HĐ ( Ký tên, đóng dấu) ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ Trang 8 SKKN Địa lý Người viết: Y Mâu Bdap ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ Trang 9