Tài liệu Skkn một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4

SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. MỤC LỤC STT NỘI DUNG PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ Trang 1 1.1 Lí do chọn đề tài 1 1.2 Nhiệm vụ của đề tài 3 1.3 Đối tượng nghiên cứu 4 1.4 Phương pháp nghiên cứu 4 1.5 Thời gian nghiên cứu 4 PHẦN 2: NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 5 Chương 1 Cơ sở lí luận của vấn đề 5 Chương 2 Thực trạng 8 Chương 3 Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho 10 học sinh lớp 4 Chương 4 Kết qủa đạt được khi vận dụng “Một số biện pháp 20 hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4” và bài học kinh nghiệm 4.1 Kết quả đạt được 20 4.2 Bài học kinh nghiệm 22 4.3 Những vấn đề cần kiến nghị 24 Chương 5 Tiểu kết 25 PHẦN 3: KẾT LUẬN CHUNG 26 Danh mục tài liệu tham khảo 28 0 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. SKKN: “MỘT SỐ BIỆN PHÁP HƯỚNG DẪN RÈN ĐỌC DIỄN CẢM CHO HỌC SINH LỚP 4”. PHẦN THỨ NHẤT: ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1.Lí do chọn đề tài: Giáo dục bậc tiểu học là một khoa học giáo dục khó nhất. Nó là nền móng đầu tiên để giúp con người tồn tại và phát triển, đặc biệt là môn Tiếng Việt có vị trí quan trọng trong tất cả các phân môn ở trường, nó hình thành khả năng giao tiếp, là cơ sở để phát triển tư duy cho trẻ để tiếp thu vá các môn học khác. Tiếng việt ở tiểu học gồm nhiều phân môn: Tập đọc, luyện từ và câu, kể chuyện, tập làm văn, chính tả, tập viết... Mỗi một phân môn đều có một chức năng khi dạy Tiếng Việt ở nhà trường đồng thời cũng chuẩn bị vốn cho học sinh khi học văn ở lớp trên. Tập đọc là môn học mang tính chất tổng hợp vì ngoài nhiệm vụ dạy học nó còn có nhiệm vụ trau dồi kiến thức về Tiếng việt cho học sinh (về phát âm, từ ngữ, câu văn...) kiến thức bước đầu về văn học, đời sống và giáo dục tình cảm thẩm mỹ. Môn tập đọc ở tiểu học nói chung và ở lớp 3 nói riêng đặt ra một nhiệm vụ quan trọng. Trong các giờ tập đọc học thuộc lòng học sinh biết đọc diễn cảm bài văn, bài thơ đã tạo cho các em sự say mê hứng thú và để lại một vốn văn học đáng kể cho trẻ em. Cũng thông qua các bài văn học sinh học được hiểu thêm về các vùng miền của đất nước, hiểu được công sức của các tầng lớp nhân dân đang ra sức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hiểu được các truyền thống quý báu của dân tộc. - Phân môn tập đọc có tác dụng mạnh mẽ trong giáo dục mỹ cảm, học sinh yêu cái đẹp, rung cảm trước cái đẹp trong thiên nhiên, cái đẹp trong xã 1 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. hội, cái đẹp trong văn chương. Môn này có thể rèn luyện cho học sinh tư duy trừu tượng và cả tư duy logic. Giờ tập đọc ngoài việc dẫn dắt học sinh và cho học sinh tìm nội dung để phát triển óc tổng hợp, tìm bố cục để phát triển óc phân tích. Ngoài ra học sinh còn được rèn luyện óc tưởng tượng, phán đoán, ghi nhớ. - Môn tập đọc không chỉ có nhiệm vụ trên mà còn kết hợp chặt chẽ với chương trình Tiếng Việt. Qua các bài văn chọn lọc học sinh vừa cảm thụ được cái hay, cái đẹp vừa học được cách sử dụng từ chính xác, cách đặt câu gọn gàng sinh động, được luyện về nghĩa âm, chính tả, tập làm văn. Nhận thức được tầm quan trọng đặc biệt của phân môn tập đọc nói chung việc rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4 nói riêng trong giờ tập đọc, để có kết quả cao mỗi giáo viên phải có nhận thức rõ phương pháp giảng dạy. Trong quá trình dạy tập đọc lớp 4, tôi nhận thấy chất lượng đọc diễn cảm của học sinh lớp 4 nói chung và của lớp tôi nói riêng còn yếu. Đặc biệt ngày nay xã hội ta ngày càng phát triển thì nhu cầu đồi hỏi về tri thức con người ngày càng cao, trong đó ngôn ngữ nói và viết là vô cùng cần thiết cho mỗi người. Mỗi thành công không phải tự nhiên mà có được mà phải trải qua một quá trình rèn luyện kiên trì ngay từ đầu. Để góp phần nâng cao chất lượng đọc cho học sinh tôi mạnh dạn đề xuất một vài kinh nghiệm nhỏ của mình về vấn đề: “Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4”. Điều đó khẳng định rằng trong tiết dạy Tập đọc lớp 4 thì việc rèn luyện kĩ năng đọc trơn – đọc diễn cảm cho học sinh là rất cần thiết. Qua thực tế giảng dạy tại trường Tiểu học Phổ Hòa đã ba năm liền dạy lớp 4 và dự giờ thăm lớp khối 4, tôi nhận thấy môn Tập đọc là phân môn khó trong các phân môn của môn Tiếng Việt. Để thực hiện được mục tiêu của phân môn Tập đọc là: Tiếp tục củng cố, phát triển kĩ năng đọc trơn, đã được hình thành ở các lớp dưới; tăng cường tốc độ đọc, khả năng đọc thầm, đọc 2 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. lướt để chọn thông tin nhanh; khả năng đọc diễn cảm. Phát triển kĩ năng đọc hiểu lên mức cao hơn: nắm và vận dụng được một số khái niệm như đề tài, cốt truyện, nhân vật, tính cách, … để hiểu ý nghĩa của bài và phát hiện một vài giá trị nghệ thuật trong các bài văn, bài thơ. Mở rộng vốn hiểu biết về tự nhiên, xã hội và con người để góp phần hình thành nhân cách của con người mới.Vì có rèn đọc diễn cảm cho học sinh mới có điều kiện để học tốt các môn học khác và cũng là tiền đề để các em bước vào lớp học cuối cấp của bậc Tiểu học tốt hơn. 1.2.Nhiệm vụ của đề tài: Tìm và đưa ra một số biện pháp hướng dẫn rèn đoc diễn cảm cho học sinh để giảng dạy phân môn tập đọc ở lớp 4 góp trang bị cho những cơ sở lí luận, vào việc hoàn thiện nội dung và phương pháp dạy tập đọc ở bậc tiểu học nói chung, dạy tập đọc lớp 4 nói riêng cụ thể như sau: Ở bậc tiểu học nói chung và lớp 4 nói riêng môn tập đọc có 2 yêu cầu chính là: + Rèn kĩ năng tập đọc. + Giúp học sinh bước đầu cảm thụ tốt bài văn. - Học môn tập đọc, việc đọc và cảm thụ là 2 khâu có quan hệ mật thiết với nhau, gắn bó hỗ trợ đắc lực cho nhau. Cảm thụ tốt giúp cho việc đọc diễn cảm tốt. Ngược lại việc đọc diễn cảm tốt giúp cho việc cảm thụ bài văn thêm sâu sắc. Thật vậy học sinh có đọc thông thạo được và trên cơ sở đã hiểu nội dung câu thơ, câu văn, đoạn thơ, đoạn văn thì các em mới thể hiện được cảm xúc có nghĩa là đã hiểu tường tận về nội dung và nắm được ý nghĩa giáo dục của bài. Điều đó khẳng định rằng trong tiết dạy tập đọc lớp 4, việc luyện rèn kĩ năng đọc diễn cảm cho học sinh là rất cần thiết. Trong giờ học, học sinh biết đọc diễn cảm thì tiết học mới có hiệu quả cao và mới thể hiện được tầm quan trọng của bộ môn. 3 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. - So với lớp học dưới, học sinh lớp 4 có điều kiện và kỹ năng để đọc diễn cảm tốt hơn nhưng chỉ ở mức độ ban đầu (đọc diễn cảm một đoạn văn, khổ thơ ). Học sinh được thực hành luyện tập từng bước để có thể đáp ứng nhu cầu cao hơn ở lớp 5 và các lớp trên. 1.3.Đối tượng nghiên cứu: * Học sinh: Lớp 4B và 4A trường Tiểu học Phổ Hòa. Lớp 4B : 34 học sinh trong đó có :11 nữ; 23 nam. Lớp 4A : 26 học sinh trong đó có :11 nữ; 15 nam. Lớp 4A : 28 học sinh trong đó có :14 nữ; 14 nam. Các em học sinh lớp 4B và 4A do tôi thực nghiệm hầu hết các em đều ngoan ngoãn biết vâng lời thầy, cô giáo, vâng lời cha mẹ, đoàn kết với bạn bè, biết tương trợ giúp đỡ lẫn nhau. 1.4.Phương pháp nghiên cứu: Để thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng các phương pháp sau: 1. Phương pháp quan sát. 2. Phương pháp đối chứng. 3. Phương pháp thử nghiệm. 4. Phương pháp thực tế. 1.5.Thời gian nghiên cứu: Từ năm học 2012-2013 đến hết năm học 2014-2015. 4 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. PHẦN THỨ HAI NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ Tập đọc là một phân môn có ý nghĩa quan trọng trong chương trình giảng dạy môn Tiếng Việt ở bậc tiểu học. Học tốt môn Tập đọc không những giúp cho học sinh rèn luyện kĩ năng đọc - nghe - nói - viết mà còn tạo điều kiện cho học sinh học tốt các môn học khác.Qua thực tế trong giảng dạy phân môn Tập đọc mặc dù đã được định hướng khá rõ rệt về nội dung, phương pháp giảng dạy, song khi lên lớp tiết tập đọc ở lớp 4 một số ít giáo viên còn lúng túng, chất lượng giảng dạy chưa cao, chưa phát huy được tính tích cực của học sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức mới.Vì vậy việc rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4 có tầm quan trọng là bước đầu chuẩn bị cho học sinh đọc tốt hơn ở các lớp 5 và các lớp trên. Trong 1 giờ dạy tập đọc ở lớp 4 khi dạy cho học sinh bước đầu tiến tới đọc diễn cảm người giáo viên cần đảm bảo các yêu cầu sau: 1.1.Đọc mẫu: - Đọc toàn bài: Thường nhằm giới thiệu, gây xúc cảm , tạo hứng thú và tâm thế học đọc cho học sinh. - Đọc câu, đoạn; Nhằm hướng dẫn, gợi ý hoặc “tạo tình huống” để học sinh nhận xét, giải thích, tự tìm ra cách đọc. - Đọc từ, cụm từ: Nhằm sửa phát âm sai và rèn cách đọc đúng cho học sinh. 5 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. 1.2. Hướng dẫn tìm hiểu nghĩa của từ ngữ trong bài và nội dung bài đọc: a) Hướng dẫn tìm hiểu nghĩa của từ ngữ trong bài: - Những từ ngữ cần tìm hiểu nghĩa + Từ ngữ khó. + Từ ngữ phổ thông. + Từ ngữ đóng vai trò quan trọng để hiểu nội dung bài đọc. - Cách hướng dẫn học sinh tìm hiểu nghĩa của từ ngữ. + Tìm từ ngữ đồng nghĩa với từ cần giải nghĩa. + Tìm từ ngữ trái nghĩa với từ ngữ cần giải nghĩa. + Miêu tả sự vật, đặc điểm được biểu thị ở từ ngữ cần giải nghĩa. + Đặt câu với từ ngữ cần giải nghĩa. b) Hướng dẫn tìm hiểu nội dung bài: - Phạm vi nội dung cần tìm hiểu + Nhân vật, tình tiết của câu chuyện, nghĩa đen và nghĩa bóng dễ nhận ra các câu văn, câu thơ. - Cách tìm hiểu nội dung bài đọc: + Dựa vào hệ thống câu hỏi và bài tập sách giáo khoa, giáo viên tổ chức sao cho mỗi học sinh đều được làm việc để tự mình nắm được bài. Trong quá trình tìm hiểu bài, giáo viên cần chú ý rèn cho học sinh cách trả lời câu hỏi, diễn đạt ý bằng câu văn gọn, rõ ràng. 1. 3. Hướng dẫn đọc diễn cảm và học thuộc lòng: 1.3.1. Luyện đọc thành tiếng: Bao gồm các hình thức: từng học sinh đọc, một nhóm đọc, một nhóm học sinh đọc theo phân vai. 1.3.2. Luyện đọc thầm: Dựa vào sách giáo khoa, giáo viên giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh nhằm định hướng việc đọc - hiểu. 6 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. Có đoạn văn (thơ) , cần cho học sinh đọc 2,3 lượt với tốc độ nhanh dần và từng bước thực hiện các yêu cầu từ dễ đến khó, nhằm rèn luyện kĩ năng đọc - hiểu. 1.3.3. Luyện học thuộc lòng - Đọc diễn cảm: Ở những bài dạy có yêu cầu hộc thuộc lòng, giáo viên cần cho học sinh đọc kĩ hơn. Có thể ghi bảng một số từ làm “điểm tựa” cho học sinh dễ nhớ và đọc thuộc, sau đó xoá dần “ từ điểm tựa” để học sinh tự nhớ và đọc thuộc toàn bộ. 1. 4. Ghi bảng: Nội dung ghi bảng cần ngắn gọn, súc tích, đảm bảo tính khoa học và tính sư phạm. Hình thức trình bày bảng cần mang tính thẩm mĩ, có tác dụng giáo dục học sinh. Việc ghi bảng cần được kết hợp nhịp nhàng với tiến trình dạy học nhằm đem lại hiệu quả trực quan tốt nhất. Bên cạnh đó tôi còn sắp xếp chỗ ngồi cho học sinh những em đọc yếu ngồi cạnh những em học khá, đọc tốt để đôi bạn cùng tiến. Những học sinh rụt rè nhút nhát, tôi thường xuyên khuyến khích không gắt gỏng để các em luống cuống. - Đối với học sinh nghịch ngợm phân tán tư tưởng, không chú ý đến tiết học, tôi thường xuyên để ý thỉnh thoảng chỉ định các em đọc tiếp. - Đối với học sinh đọc yếu, ngoài việc hướng dẫn các em đọc dứt khoát từng từ, cụm từ, với câu dài cho học sinh ngắt câu đúng chủ đề, ra yêu cầu rèn đọc ở nhà, kiểm tra lại yêu cầu đã đề ra với học sinh, việc này phải được tiến hành thường xuyên không được ngắt quãng. Tóm laị: Sau mỗi giờ Tập đọc tôi thường kiểm tra chất lượng đọc của học sinh thông qua các hình thức đọc thành tiếng (cả 4 đối tượng:Giỏi - KháTrung bình - Yếu). Từ đó có kế hoạch giao cho học sinh. 7 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG Qua 3 năm giảng dạy ở lớp 4 cũng như quá trình quan sát, dự giờ việc dạy và học của thầy trò, của các đồng nghiệp trong thời gian qua tôi thấy có những nhận xét sau: 2.1.Về người dạy học: Giáo viên khá tôn trọng phương pháp học mới: “Thầy thiết kế, trò thi công” lấy học sinh làm trung tâm. Giáo viên cố gắng tìm tòi nghiên cứu để giảng dạy phân môn tập đọc nhưng chất lượng chưa cao. Bởi vì giáo viên chỉ coi trọng một vấn đề đọc thành tiếng to, rõ hoặc có hướng dẫn đọc diễn cảm nhưng chỉ lướt qua ít có tranh để giới thiệu bài, rèn đọc diễn cảm cho học sinh còn ít. 2.2.Về người học: Học sinh đã biết đọc thành tiếng bài văn, bài thơ, đã để ý và đọc đúng các phụ âm khó. Nhưng đọc hiểu nắm nội dung bài còn rất ít do vậy không nêu được ý chính của bài, chưa biết đọc diễn cảm toàn bài văn. Khi đọc ở các dấu phẩy, dấu chấm còn ngừng nghỉ như nhau, chưa đọc đúng giọng câu hỏi, câu cảm. Qua điều tra khảo sát chất lượng học sinh ngay từ đầu năm học tôi đều thấy số lượng học sinh đã biết đọc diễn cảm bài văn, bài thơ rất ít. Cụ thể: Trong 3 năm dạy được Ban giám hiệu nhà trường phân công giảng dạy lớp 4 như sau cụ thể: Điều tra chất lượng đọc của học sinh lớp 4B đầu năm học 2012-2013, tôi có số liệu cụ thể như sau: 8 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. Tổng số học Đọc nhỏ, ấp úng Đọc to, rõ, lưu sinh 34 Đọc diễn cảm loát 10 = 29,4% 19 = 55,9% 5 =14,7% * Điều tra chất lượng đọc của học sinh lớp 4A đầu năm học 2013-2014, tôi có số liệu cụ thể như sau: Tổng số học Đọc nhỏ, ấp úng Đọc to, rõ, lưu sinh 26 Đọc diễn cảm loát 07 = 26,9% 14 = 53,8% 05 = 19,3% * Điều tra chất lượng đọc của học sinh lớp 4A đầu năm học 2014-2015 , tôi có số liệu cụ thể như sau Tổng số học Đọc nhỏ, ấp úng sinh 28 Đọc to, rõ, lưu Đọc diễn cảm loát 08 = 28,6% 16 = 57,1% 04 = 14,3% - Trước hiện trạng đó, tôi đã phân tích và tự đặt ra cho mình câu hỏi: Phải làm gì? Làm như thế nào? để khắc phục tình trạng đó và nâng cao chất lượng đọc cho học sinh. Qua quá trình nghiên cứu tôi đã tiến hành sử dụng phối hớp nhiều phương pháp nghiên cứu đó là: Phương pháp điều tra, phương pháp đối chứng và phương pháp tổng quát. Qua đây phương pháp điều tra không chỉ dừng lại ở điều tra thực trạng mà phải điều tra từng giai đoạn trong suốt năm học. Ở mỗi giai đoạn tôi đều lấy kết quả đã đạt được để đối chứng với kết quả giai đoạn trước, với kết quả năm trước và cuối cùng đi tổng hợp số liệu và rút ra bài học kinh nghiệm. 9 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. CHƯƠNG 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP HƯỚNG DẪN RÈN ĐỌC DIỄN CẢM CHO HỌC SINH LỚP 4 Từ yêu cầu thực tiễn của môn tập đọc nói chung và rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh lớp 4, tôi đã tự đặt cho mình phải nhận thức đầy đủ tầm quan trọng, yêu cầu của bộ môn, đặc biệt về nội dung và phương pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm để đáp ứng với yêu cầu đề ra. Trong giảng dạy môn tập đọc, qua nhiều năm gần đây, tôi đã tích cực nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm giảng dạy, cách truyền thụ kiến thức, đặc biệt là việc rèn luyện kĩ năng đọc diễn cảm cho học sinh. Muốn rèn cho học sinh đọc diễn cảm tốt, trước hết trong mọi giờ tập đọc giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách phát âm chuẩn, đọc đúng đắn, có ý thức, trôi chảy, sau đó mới yêu cầu học sinh đọc diễn cảm. Trong phương pháp dạy học những yêu cầu đó gọi là chất lượng đọc được thể hiện đồng thời và chi phối lẫn nhau. Tính đúng đắn sẽ nâng cao tốc độ đọc và cho phép đọc có ý thức hơn. Nếu không hiểu cái đang đọc thì không thể đọc lưu loát và diễn cảm được. Đọc diễn cảm thể hiện ở kĩ năng dùng ngữ điệu, biết nghỉ hơi ở dấu chấm, ngắt hơi ở dấu phẩy, hoặc chỗ cần tách ý, biết đọc liền các tiếng trong từ ghép, từ láy hoặc cụm từ cố định. Ngoài ra cần biết đọc đúng giọng câu kể, câu hỏi biết phân biệt giọng người dẫn chuyện với từng tuyến nhân vật có tính cách khác nhau. Đọc diễn cảm là biểu hiện cao của đọc có ý thức và chỉ thực hiện đựơc trên cơ sở đọc đúng và đọc nhanh. Do vậy dù đọc ở mức độ nào cũng phải yêu cầu phát âm đúng song cũng không nên qua nhấn mạnh ở các phụ âm: tr – ch; r – gi/d; n – l; s – x làm giọng đọc mất tự nhiên. Để đạt được những yêu cầu trên tôi đã tiến hành phương pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh như sau: 10 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. BIỆN PHÁP THỨ NHẤT: PHÂN LOẠI HỌC SINH Sau khi nhận lớp, tôi đã cho lớp ổn định chung về cách tổ chức lớp. Qua tìm hiểu điều tra để nắm chắc đối tượng học sinh về lựa chọn, đặc biệt là về kĩ năng đọc và phân loại học sinh theo ba đối tượng: - Đối tượng 1: Học sinh biết đọc diễn cảm - Đối tượng 2: Học sinh mới chỉ biết đọc to, rõ, lưu loát. - Đối tượng 3: Học sinh đọc nhỏ, lý nhí, ấp úng, ngọng. Dựa vào đó, tôi đã sắp xếp chỗ cho học sinh những em đọc yếu ngồi cạnh những em đọc khá, đọc tốt để đôi bạn cùng tiến. Tôi tiến hành công việc tiếp theo là giới thiệu cấu tạo chương trình môn tập đọc để các em nắm được các chủ đề chính trong từng học kì và cả năm học. Đồng thời nêu tầm quan trọng, yêu cầu cơ bản về việc rèn luyện kỹ năng đọc diễn cảm giúp các em cảm thụ bài văn, bài thơ của từng chủ đề. Hướng dẫn mỗi em đóng một quyển sổ để ghi những câu, những đoạn, bài văn, bài thơ hay có giá trị về nội dung và nghệ thuật. BIỆN PHÁP THỨ HAI: SỰ CHUẨN BỊ CỦA HỌC SINH Sau khi tiến hành như vậy, tôi được vào giảng dạy theo các bước sau: Bước 1: Sự chuẩn bị của học sinh Trước khi học bài tập đọc, tôi dặn học sinh đọc nhiều lần ở nhà cho trôi chảy và chuẩn bị trước phần câu hỏi, tìm hiểu nội dung bài trong sách giáo khoa, đề ra các yêu cầu phù hợp với từng đối tượng học sinh. Bước 2: Tiền hành bài dạy Sau phần tìm hiểu bài, tôi yêu cầu học sinh đọc thật tốt một đoạn nhằm “thăm dò” khả năng thể hiện sự cảm nhận nội dung bằng giọng đọc của học sinh. 11 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. - Qua giọng đọc của học sinh, tôi dẫn dắt, gợi ý để các em phát huy ưu điểm, khắc phục những hạn chế và tự tìm ra cách đọc hợp lí. + Ví dụ: Khi dạy bài tập đọc: “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ”. “…Em Cu tai ngủ trên lưng mẹ ơi Em ngủ cho ngoan/ đừng rời lưng mẹ Mẹ giã gạo/ mẹ nuôi bộ đội Nhịp chày nghiêng/ giấc ngủ em nghiêng Mồ hôi mẹ rơi/ má em nóng hổi Vai mẹ gầy/ nhấp nhô làm gối.” Bài đọc nói lên tình yêu của người mẹ Tà –ôi đối với con và đối với cách mạng. Khi đọc bài các em đọc với giọng như thế nào? Vậy để thể hiện tốt điều này chúng ta cần nhấn giọng vào những từ ngữ nào? Việc giáo viên đọc mẫu nhằm minh họa, gợi ý hoặc “tạo tình huống” cho học sinh nhận xét, giải thích, tự tìm ra cách đọc. + Ví dụ: Khi dạy bài tập đọc: “ Tre Việt Nam”. Giáo viên đọc mẫu, yêu cầu học sinh nghe và phát hiện cách đọc của cô( Ngắt nhịp ở chỗ nào, nhấn giọng hay cao giọng, kéo dài giọng ở từ ngữ nào?...Vì sao khi đọc câu thơ có dấu chấm hỏi cô chỉ cần nhấn giọng ở các từ: “lũy, thành” mà không cần đọc cao giọng ở tiếng cuối câu hỏi?... …Thân gầy guộc lá mỏng manh/ Mà sao nên lũy nên thành tre ơi? Sau đó giáo viên cho học sinh thực hành đọc diễn cảm ( theo cặp, theo nhóm) để các em tự rút kinh nghiệm cho mình, hình thành kĩ năng nhận xét và tự nhận xét. Tiếp theo tổ chức thi đọc diễn cảm trước lớp để các em học tập lẫn nhau và được giáo viên động viên, uốn nắn. 12 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. Tuy nhiên, trước khi dạy bài đọc người giáo viên cần tìm hiểu kĩ bài dạy xem bài Tập đọc đó là văn bản nghệ thuật hay phi nghệ thuật. 3.1. Đối với văn bản nghệ thuật: Người giáo viên hướng dẫn học sinh đọc diễn cảm thông qua dẫn dắt, gợi mở giúp các em thể hiện tình cảm, thái độ qua giọng đọc phù hợp với sự việc, hình ảnh, cảm xúc, tính cách nhân vật trong bài…Cụ thể là: * Học sinh bước đầu biết làm chủ giọng đọc, nhấn giọng những từ gợi tả, gợi cảm, từ ngữ chìa khóa làm nổi bật ý chính trong câu. + Ví dụ: Bài tập đọc: “Con sẻ” “Bỗng tư trên cây cao gần đó, một con sẻ già có bộ ức đen nhánh lao xuống như hòn đá rơi trước mõm con chó. Lông sẻ già dựng ngược, miệng rít lên tuyệt vọng và thảm thiết. Nó nhảy hai ba bước về phía cái miệng há rộng đầy răng của con chó”. Sẻ già lao đến cứu con, lấy thân mình phủ kín sẻ con. Giọng nó yếu ớt nhưng hung dữ và khản đặc…” Khi đọc đoạn 2, đoạn 3, tôi gợi ý học sinh “ Hình ảnh sẻ mẹ lao xuống lấy thân mình che chở cho con được tác giả miêu tả rất sinh động, khi đọc đoạn này các em cần nhấn giọng vào những từ ngữ nào? Học sinh biết nhấn giọng vào những từ ngữ gợi tả hành động, dáng vẻ của sẻ già khi lao xuống cứu con. * Học sinh biết thể hiện ngữ điệu, sự thay đổi tốc độ, cao độ, cường độ, trường độ, …phù hợp với từng loại câu kể, câu hỏi, câu cảm, câu khiến. + Ví dụ: Bài tập đọc: “Ga- vrốt ngoài chiến lũy”. Khi đọc đoạn miêu tả chi tiết thể hiện lòng dũng cảm của Ga- vrốt, giáo viên lưu ý học sinh thay đổi giọng đọc như sau: 13 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. “- Cậu làm trò gì đấy ? Cuốc- phây- rắc hỏi( Câu hỏi thể hiện sự ngạc nhiên). - Em nhặt cho đầy giỏ đây ! ( Câu cảm thể hiện sự bình tĩnh). - Cậu không thấy đạn réo à ? ( Câu hỏi như nhắc nhở Ga- vrốt không được liều mình). -Ga- vrốt trả lời: - Có chứ, nó rơi như mưa ấy. Nhưng làm sao nào ? (Khi đọc lên giọng ở cuối câu thể hiện sự hồn nhiên). Cuốc- phây – rắc thắt lên: - Vào ngay! ( Câu khiến thể hiện sự đề nghị, mệnh lệnh kèm sự lo lắng). - Tí ti thôi ! -Ga-vrốt nói ( thể hiện sự tinh nghịch). Trong đoạn đọc diễn cảm tôi cùng lưu ý học sinh. Đối với bài văn xuôi ngoài việc đọc tốt các câu chúng ta còn phải biết ngắt hơi ở chỗ không có dấu câu nhưng chỗ đó là chỗ tách ý. + Ví dụ: Bài tập đọc: “Thư thăm bạn” Học sinh ngắt câu dài: “Mình hiểu Hồng đau đớn / và thiệt thòi như thế nào khi ba Hồng đã ra đi mãi mãi. Nhưng chắc là Hồng cũng tự hào / về tấm gương dũng cảm của ba / xả thân cứu người giữa dòng nước lũ. Mình tin rằng theo gương ba, Hồng sẽ vượt qua nỗi đau này. Bên cạnh Hồng còn có má, có cô bác và cả những người bạn mới như mình.” * Tôi hướng dẫn học sinh đọc phân biệt lời kể của tác giả với lời nhân vật. Đọc phân biệt lời của các nhân vật sao cho phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và tính cách của từng nhân vật ( người già, trẻ em, người tốt, kẻ xấu, người hung, người hiền, kẻ ác, người thiện…) + Ví dụ: Bài tập đọc: “ Khuất phục tên cướp biển” 14 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. Trong bài có 2 nhân vật chính là bác sĩ Ly – một người nhân hâụ, điềm đạm nhưng nghiêm nghị, cương quyết và tên cướp biển – chúa tàu hung hãn, dữ tợn. Trước khi học sinh đọc diễn cảm, tôi yêu cầu các em cần tìm hiểu bài thật kĩ. Khi đó học sinh sẽ đọc lời nhân vật sẽ phân biệt được giọng đọc dựa vào tính cách nhân vật ( người tốt, người xấu). Trong bài cùng là câu hỏi nhưng trong đoạn đối thoại sau, tính cách của hai nhân vật thể hiện khác nhau hoàn toàn. “… Chúa tàu trừng mắt nhìn bác sĩ, quát: - Có câm mồm không ? ( đọc giọng thể hiện sự hung hãn của tên cướp khi đập tay xuống bàn quát bác sĩ Ly). Bác sĩ điềm tĩnh hỏi: - Anh bảo tôi phải không ? ( Giọng tự tin, điềm tĩnh nhưng hết sức nghiêm nghị). Khi tên chúa tàu cục cằn bảo “phải”, bác sĩ nói: - Anh cứ uống rượu mãi như thế thì phải tống anh đi nơi khác. - Cơn giận của tên cướp biển thật dữ dội. Hắn đứng phắt dậy, rút soạt dao ra, lăm lăm chực đâm. Bác sĩ Ly vẫn dõng dạc và quả quyết: - Nếu anh không cất dao, tôi quyết làm cho anh bị treo cổ trong phiên tòa sắp tới. ( Giọng đọc bình tĩnh, cương quyết bảo vệ lẽ phải). * Ngoài ra tôi giúp học sinh thể hiện ngữ điệu phù hợp tình huống miêu tả hay thái độ cảm xúc của tác giả ( vui, buồn, nghiêm trang, giận dữ…) + Ví dụ: Bài tập đọc: “ Con sẻ” 15 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. Khi đọc đoạn cuối miêu tả tình cảm của tác giả đối với con chom sẻ bé nhỏ “ Vâng, lòng tôi đầy thán phục, xin bạn đừng cười. Tôi kính cẩn nghiêng mình trước con chim sẻ bé bỏng dũng cảm kia, trước tình yêu của nó”. Học sinh đọc với giọng vui, nhấn giọng một số từ ngữ gạch chân thể hiện sự trân trọng, kính phục của tác giả đối với tình yêu của sẻ mẹ đối với sẻ con. * Bên cạnh đó tôi còn hướng dẫn học sinh cách đọc ngắt nhịp thơ theo từng thể loại thơ trong chương trình của phân môn tập đọc. Một số người lầm tưởng hướng dẫn đọc ngắt nhịp trong thơ là hướng dẫn đọc diễn cảm. Không phải như vậy, mà đó mới chỉ là cách đọc đúng trong thơ mà thôi. Vậy muốn hướng dẫn học sinh đọc ngắt nhịp thơ đúng thì giáo viên phải nắm vững cách đọc các thể thơ. Các bài thơ ở phân môn Tập đọc lớp 4 thường được viết ở thể thơ lục bát, song thất lục bát và các thể thơ khác. - Đọc thơ lục bát ngắt nhịp theo nhiều cách: + Câu 6 có thể ngắt theo nhịp: 2 / 2 / 2 – 4 / 2 – 2 / 4 + Câu 8 có thể ngắt theo nhịp: 2 / 2 / 2 / 2 – 4 / 4 – 3 / 5 – 2 / 4 / 2 Thế nhưng trong bài có những câu hoặc những khổ thơ không ngắt theo nhịp, thông thường thì giáo viên phải chọn những câu đó để hướng dẫn học sinh cách ngắt nhịp. + Ví dụ: Trong bài đọc “Truyện cổ nước mình”là một bài thơ lục bát. Thông thường câu 6 ngắt theo nhịp 2/4; câu 8 ngắt theo nhịp 2/4/2 hoặc 4/4. Thế nhưng trong bài cũng có những câu phá lệ (có cách ngắt nhịp khác). Do vậy ta phải đưa những câu đó ra hướng dẫn. Đời cha ông / với đời tôi 3/3 Như con sông / với chân trời đã xa 16 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. 3/5 SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. Do vậy tôi muốn nói khi hướng dẫn học sinh ngắt nhịp thơ thì giáo viên cần phải cho học sinh nhận biết bài thơ đó được viết ở thể thơ nào? Cách ngắt nhịp chung của toàn bài ra sao? Song cũng cần phải phát hiện những câu, những khổ có cách ngắt nhịp khác biệt trong bài để hướng dẫn học sinh. Thực chất ngắt nhịp thơ cũng được dựa trên cơ sở ngắt nhịp theo cụm từ. Do vậy nếu ngắt nhịp thơ không đúng câu thơ sẽ trở nên tối nghĩa. Nếu như mỗi giáo viên làm tốt khâu rèn đọc đúng thì đã tạo ra cơ sở ban đầu để giúp học sinh hiểu đúng nội dung bài tập đọc và như vậy mới có thể hướng dẫn học sinh đọc diễn cảm được. Tuy nhiên học sinh đọc diễn cảm như thế nào còn phụ thuộc vào sự cảm nhận riêng của từng em. Tôi không áp đặt cho các em một cách đọc theo khuôn mẫu. 3.2.Đối với loại hình văn bản phi nghệ thuật: Giáo viên hướng dẫn học sinh xác định được ngữ điệu đọc sao cho phù hợp với mục đích thông báo, làm rõ những thông tin cơ bản, giúp người nghe tiếp nhận được những vấn đề quan trọng hay nổi bật trong văn bản. Điều này giúp cho học sinh khắc phục được những cách đọc thiên về hình thức hoặc diễn cảm tùy tiện. + Ví dụ: Bài tập đọc “Vẽ về cuộc sống an toàn” Học sinh biết đọc đúng bản tin ( thông báo tin vui) đọc rõ ràng, rành mạch, vui tốc độ khá nhanh, lưu ý ngắt nghỉ hơi đúng sau các dấu câu, nghỉ hơi tự nhiên, tách cụm từ trong những câu khá dài. “ UNICEF Việt Nam và báo Thiếu niên Tiền phong / vừa tổng kết cuộc thi vẽ tranh của thiếu nhi với chủ đề / Em muốn sống an toàn. Để học sinh lớp 4 từng bước hình thành kĩ năng đọc diễn cảm, giáo viên đọc mẫu, giúp học sinh luyện tập thể hiện sự cảm nhận về nội dung, ý nghĩa của bài qua giọng đọc. Ngoài việc thống nhất cách đọc chung, mỗi học 17 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. sinh có cảm thụ riêng, từ đó có cách đọc diễn cảm bộc lộ sự sáng tạo riêng theo từng chất giọng đọc của mỗi học sinh. Để phát huy tính sáng tạo của học sinh khi đọc diễn cảm cách tốt nhất là giáo viên tổ chức cho học sinh luyện tập “tự bộc lộ” ( trên cơ sở đọc mẫu của giáo viên và kết quả tìm hiểu bài). Qua đó giáo viên điều chỉnh cách đọc cho học sinh, tránh phân tích quá chi tiết về cách đọc. ( Ví dụ: Xác định chỗ ngắt hơi, cao giọng, thấp giọng,…) rồi sau đó mới chuyển sang luyện đọc và đọc theo một cách giống hệt nhau. Khi học sinh luyện đọc giáo viên phải tạo được trong lớp một không khí thỏa mái để học sinh dễ trực cảm với bài văn, có tâm trạng chờ đợi và chú ý nghe giáo viên đọc và cũng từ đó các em có thể học tập và bắt chước thầy. 3.3. Cách tiến hành hướng dẫn học sinh đọc diễn cảm: Tôi chép đoạn cần luyện đọc lên bảng phụ (phải chuẩn bị trước). Sau khi hỏi học sinh về nội dung của đoạn, tôi yêu cầu học sinh nêu giọng đọc hay của đoạn và học sinh lắng nghe giáo viên đọc mẫu để phát hiện những từ cần nhấn giọng, giáo viên gạch dưới những từ cần nhấn giọng và gọi học sinh khác luyện đọc lại. * Ví dụ : Ở khổ 1 của bài “Chợ Tết” Tôi hỏi: Đoạn thơ này nói lên điều gì ? (Tả cảnh đẹp của thiên nhiên vào hôm có phiên chợ) Hỏi: Vậy khi đọc ta cần đọc như thế nào cho hay ? (Đọc chậm rãi, đồng thời nhấn giọng vào những từ có sức gợi tả) Dải mây trắng / đỏ dần trên đỉnh núi Sương hồng lam / ôm ấp nóc nhà gianh Trên con đường viền trắng mép đồi xanh Người các ấp tưng bừng ra chợ tết. 18 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa. SKKN: Một số biện pháp hướng dẫn rèn đọc diễn cảm cho học sinh lớp 4. Cái gốc để giúp cho học sinh có thể đọc diễn cảm tốt là phải giúp học sinh cảm thụ tốt nội dung bài tập đọc. Cách thức giúp học sinh cảm thụ tốt nội dung bài tập đọc chính là các bước tiến hành mà tôi đã nêu ra ở trên. Song học sinh có thể đọc diễn cảm tốt hơn nếu như học sinh được nghe cô giáo mình đọc hay, đọc tốt. Cách đọc của cô chính là một thứ phương tiện trực quan có hiệu quả nhất góp phần minh chứng cho những gì mà cô và trò thống nhất ở trên. Để rèn cho mình khả năng đọc diễn cảm tôi thường soạn bài thật kĩ (bài soạn của tôi dựa trên gợi ý của sách giáo viên song cũng phải căn cứ vào tình hình thực tế của lớp mình về trình độ nhận thức cũng như khả năng đọc của học sinh để có một bài soạn phù hợp nhất, cân đối nhất giữa hai phần rèn đọc và cảm thụ). 3.4. Trong khi rèn đọc diễn cảm tôi thường xuyên chú ý đến: - Những học sinh rụt rè nhút nhát, tôi thường xuyên khuyến khích không gắt gỏng để các em luống cuống. - Đối với học sinh nghịch ngợm phân tán tư tưởng, không chú ý đến tiết học, tôi thường để ý thỉnh thoảng chỉ định các em đọc tiếp. - Đối với học sinh đọc yếu, ngoài việc hướng dẫn đọc dứt khoát từng từ, cụm từ, với câu dài cho học sinh ngắt hơi đúng chủ đề ra yêu cầu rèn đọc ở nhà, kiểm tra lại những yêu cầu đã đề ra đối với học sinh, việc này phải được tiến hành thường xuyên không được ngắt quãng. Tóm lại sau mỗi giờ tập đọc tôi thường kiểm tra chất lượng đọc của học sinh thông qua đọc thành tiếng (cả 4 đối tượng Giỏi + Khá + Trung bình + Yếu) xem các em đã đọc diễn cảm chưa. 19 GV: Đỗ Thị Nguyệt Nga – Trường TH Phổ Hòa.