Tài liệu Skkn một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh thpt trong giai đoạn hiện nay

Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay SÔÛ GIAÙO DUÏC & ÑAØO TAÏO ÑOÀNG NAI TRÖÔØNG THPT XUAÂN MYÕ  Maõ soá : ……………………… ÑEÀ TAØI : MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH THPT TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY Ngöôøi thöïc hieän : NGUYEÃN THÒ THU OANH Lónh vöïc nghieân cöùu : Quaûn lyù giaùo duïc Coù ñính keøm :  Moâ hình  Phaàn meàm -1-  Phim aûnh  Hieän vaât khaùc Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay NAÊM HOÏC : 2012 -2013 SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC ******* I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN : Họ tên : NGUYỄN THỊ THU OANH Ngày tháng năm sinh : 24-03-1981 Nam, nữ: Nữ Địa chỉ : Tổ 9 - Ấp Cẩm Sơn – Xuân Mỹ - Cẩm Mỹ - Đồng Nai Điện thoại: 0987051774 Chức vụ: Phó hiệu trưởng Đơn vị công tác : Trường THPT Xuân Mỹ II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO: Học vị : Cử Nhân Khoa Học Năm nhận bằng: 2005 Chuyên ngành đào tạo: Giáo dục chính trị III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm : Giáo dục công dân Số năm kinh nghiệm: 08 năm Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong những năm gần đây: 04 -2- Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay MỞ ĐẦU 1- Lý do chọn đề tài 1.1 Cơ sở lý luận Một trong những tư tưởng đổi mới GD & ĐT hiện nay là tăng cường giáo dục đạo đức cho học sinh, được thể hiện trong nghị quyết của Đảng, Luật giáo dục và các văn bản của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Luật giáo dục 2005 đã xác định: “Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp cho học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người Việt Nam Xã hội Chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân”…(Điều 23-Luật giáo dục). “Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện có đạo đức tri thức, sức khỏe thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách phẩm chất và năng lực công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. (Điều 2 Luật Giáo dục của nước CHXHCN Việt Nam 2005). Coi giáo dục - đào tạo là quốc sách hàng đầu, Đảng ta đòi hỏi phải: tăng cường giáo dục công dân, giáo dục lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, giáo dục đạo đức và nhân văn, lịch sử dân tộc và bản sắc văn hóa dân tộc, ý chí vươn lên vì tương lai của bản thân và tiền đồ của đất nước. Từ đó cho thấy, giáo dục đạo đức là một trong những điểm chủ yếu, cốt lõi xuyên suốt và giữ vị trí chủ đạo trong toàn bộ quá trình giáo dục nhân cách, đào tạo con người trong nhà trường ở nước ta, đặc biệt là trong nhà trường phổ thông, đối với học sinh ở lứa tuổi thiếu niên. -3- Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay 1.2 Cơ sở thực tiễn Trong những năm qua, đất nước ta chuyển mình trong công cuộc đổi mới sâu sắc và toàn diện: từ một nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp sang nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Chuyển từ chính sách “đóng cửa” sang chính sách “mở cửa” làm bạn với các nước trong cộng đồng thế giới. Với công cuộc đổi mới, chúng ta có nhiều thành tựu to lớn rất đáng tự hào về phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa - giáo dục. Tuy nhiên, mặt trái của cơ chế mới cũng ảnh hưởng tiêu cực đến sự nghiệp giáo dục, trong đó sự suy thoái về đạo đức và những giá trị nhân văn là vấn đề toàn xã hội quan tâm. Đánh giá thực trạng giáo dục, đào tạo: Nghị quyết TW 2 khóa 8 nhấn mạnh: Đặc biệt đáng lo ngại là một bộ phận học sinh, sinh viên có tình trạng suy thoái về đạo đức, mờ nhạt về lý tưởng, theo lối sống thực dụng, thiếu hoài bão lập thân, lập nghiệp vì tương lai của bản thân và đất nước. Trong nhà trường nói chung và trường THPT nói riêng, số học sinh vi phạm đạo đức có chiều hướng gia tăng, tình trạng học sinh kết thành băng nhóm đánh nhau, vi phạm pháp luật có nhiều dấu hiệu ngày càng phức tạp cả về tính chất, mức độ lẫn sự nghiêm trọng của các vụ án. Ngoài việc vi phạm pháp luật hình sự, tình trạng học sinh vi phạm pháp luật hành chính, có những hành vi lệch chuẩn về đạo đức, lối sống như vi phạm Luật Giao thông, rượu chè, cờ bạc, nghiệm game, matuý...bên cạnh đó còn lười lao động và học tập, không dám đấu tranh với biểu hiện sai trái, sống thờ ơ vô cảm, thiếu kỹ năng sống....cũng là vấn đề đáng báo động, gây lo lắng cho gia đình và xã hội. Một số cán bộ quản lý, giáo viên chưa thật sự là tấm gương sáng cho học sinh, chỉ lo chú trọng đến việc dạy tri thức khoa học, xem nhẹ môn GDCD, thờ ơ không chú ý đến việc giáo dục tình cảm đạo đức cho học sinh. Theo kết quả khảo sát của Viện nghiên cứu và phát triển giáo dục Việt Nam, thì tỉ lệ học sinh đi muộn ở cấp Tiểu học là 20%, ở cấp THCS là 21% và ở cấp THPT là 58%; tỉ lệ quay cóp ở cấp Tiểu học là 8%, THCS là 55% và THPT là -4- Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay 60%; tỉ lệ học sinh nói dối cha mẹ ở cấp Tiểu học là 22%, THCS là 50% và THPT là 64%; tỉ lệ học sinh không chấp hành An toàn giao thông ở cấp Tiểu học là 4%, THCS là 35% và THPT là 70%...Những con số này cho thấy càng lớn thì ý thức đạo đức của học sinh càng đi xuống. Xuất phát từ lý luận và thực tiễn trên, để góp phần vào công tác giáo dục đạo đức cho học sinh trong giai đoạn hiện nay, và qua thực tiễn công tác quản lý và giảng dạy học sinh ở trường THPT, tôi nhận thấy việc nắm rõ thực trạng và đề ra biện pháp về công tác giáo dục đạo đức cho học sinh THPT là một nhiệm vụ hết sức quan trọng của toàn ngành giáo dục và của toàn xã hội. Hơn nữa bản thân tôi là một giáo viên dạy môn GDCD và là người quản lý trong đó có quản lý công tác chủ nhiệm, hoạt động ngoài giờ lên lớp và giáo dục đạo đức cho học sinh tôi mong muốn góp một phần công sức của mình vào việc nâng cao ý thức đạo đức cho học sinh, giúp các em trở thành những công dân có ích cho gia đình và xã hội. Đó là lý do tại sao tôi chọn đề tài: “Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay”. 2- Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Mục đích nghiên cứu Đánh giá được thực trạng của công tác giáo dục đạo đức học sinh ở Trường THPT nói chung và Trường THPT Xuân Mỹ nói riêng, thông qua đó đề ra biện pháp giáo dục đạo đức học sinh một cách có hiệu quả giúp cho các em trở thành những công dân tốt cho xã hội. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để thực hiện mục đích trên, đề tài tập trung giải quyết những nhiệm vụ chủ yếu sau đây: Phân tích vai trò và ý nghĩa của giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông, những nhân tố tác động tới quá trình giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong điều kiện đổi mới. -5- Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay Nghiên cứu một số vấn đề về sơ sở lý luận giáo dục đạo đức, tiến hành điều tra thực trạng của công tác giáo dục đạo đức học sinh, phân tích nguyên nhân, tìm ra những yếu tố liên quan đến công tác giáo dục đạo đức học sinh để từ đó đề ra biện pháp giáo dục đạo đức cho học sinh trong giai đoạn hiện nay. 3- Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng Nghiên cứu về công tác giáo dục đạo đức học sinh ở trường THPT. Nghiên cứu về thực trạng và đưa ra một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường THPT trong giai đoạn hiện nay. 3.2 Phạm vi Học sinh ở trường THPT Xuân Mỹ - huyện Cẩm Mỹ - Tỉnh Đồng Nai 4- Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1 Cơ sở lý luận Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. 4.2 Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu các Văn kiện Đại hội Đảng, Hiến pháp, Luật Giáo dục, Điều lệ trường trung học, Hướng dẫn thực hiện chương trình giáo dục của Bộ Giáo dục, Sở GD - ĐT Đồng Nai. Dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các phương pháp thống kê; phương pháp quan sát; phương pháp lôgíc và lịch sử; phương pháp phân tích và tổng hợp... 5- Ý nghĩa của đề tài Góp phần trình bày có hệ thống một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường THPT. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài về giáo dục đạo đức cho học sinh đã giúp cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý xác định đúng tầm quan trọng của -6- Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay công tác giáo dục đạo đức học sinh ở nhà trường để có kế hoạch hoàn chỉnh, có sự quan tâm đúng mực trong việc giáo dục học sinh, từ đó giúp cho tập thể sư phạm của trường thấy được nhiệm vụ quan trọng này để ngoài việc dạy chữ cho tốt còn phải lưu tâm, hết lòng giáo dục các em phát triển toàn diện cả tài lẫn đức. 6- Kết cấu của đề tài: Ngoài phần mở đầu và kết luận đề tài gồm 3 chương, 6 tiết. -7- Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay NỘI DUNG Chương I: SỰ CẦN THIẾT PHẢI GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO HỌC SINH THPT TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY 1.1 Quan niệm về đạo đức 1.1.1 Khái niệm đạo đức Theo chủ nghĩa Mác thì đạo đức là cái có thật trong ý thức xã hội, trong đời sống tinh thần của con người nghĩa là về lý luận nó là bộ phận của kiến trúc thượng tầng xã hội. Đạo đức tồn tại trong mọi ý thức, hoạt động giao lưu, trong toàn bộ hoạt động sống của con người. Góc độ xã hội: Đạo đức là một hình thái ý thức xã hội đặc biệt được phản ánh dưới dạng những nguyên tắc, yêu cầu, chuẩn mực điều chỉnh (hoặc chi phối) hành vi của con người trong các mối quan hệ giữa con người với tự nhiên với xã hội, giữa con người với nhau và với chính bản thân mình. Góc độ cá nhân: Đạo đức chính là những phẩm chất, nhân cách của con người, phản ánh ý thức, tình cảm, ý chí, hành vi, thói quen và cách ứng xử của họ trong các mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, với xã hội, giữa bản thân họ với người khác và với chính bản thân mình. Tóm lại, đạo đức được định nghĩa như sau: đạo đức là một hình thái ý thức xã hội, là tập hợp những nguyên tắc, qui tắc, chuẩn mực xã hội, nhằm điều chỉnh cách đánh giá và cách ứng xử của con người trong quan hệ với nhau và quan hệ với xã hội, chúng được thực hiện bởi niềm tin cá nhân, bởi sức mạnh của truyền thống và sức mạnh của dư luận xã hội. -8- Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay 1.1.2 Chức năng của đạo đức Là một bộ phận của kiến trúc thượng tầng, của ý thức xã hội, đạo đức một mặt quy định bởi cơ sở hạ tầng, của tồn tại xã hội; mặt khác nó cũng tác động tích cực trở lại đối với cơ sở hạ tầng, tồn tại xã hội đó. Vì vậy, đạo đức có chức năng to lớn, tác động theo hướng thúc đẩy hoặc kềm hãm phát triển xã hội. Đạo đức có những chức năng sau: Chức năng giáo dục. Chức năng điều chỉnh hành vi của cá nhân, của cộng đồng và là công cụ tự điều chỉnh mối quan hệ giữa người và người trong xã hội. Chức năng phản ánh. 1.1.3 Vai trò của đạo đức trong đời sống xã hội Đạo đức có vai trò rất lớn trong đời sống xã hội, trong đời sống của con người, đạo đức là vấn đề thường xuyên được đặt ra và giải quyết nhằm đảm bảo cho cá nhân và cộng đồng tồn tại phát triển. Sống trong xã hội, người ta ai cũng phải suy nghĩ về những vấn đề đạo đức để tìm ra những con đường, cách thức và phương tiện hoạt động nhằm kết hợp lợi ích của mình và cộng đồng, từ đó bảo đảm cho sự tồn tại, phát triển của chính mình và cộng đồng. Trong sự vận động phát triển của xã hội loài người suy cho cùng nhân tố kinh tế là cái chủ yếu quyết định. Tuy nhiên, nếu tuyệt đối hóa cái “chủ yếu” này thành cái “duy nhất” thì sẽ dẫn tư duy và hành động đến những lầm lạc đáng tiếc. Sự tiến bộ của xã hội, sự phát triển của xã hội không thể thiếu vai trò của đạo đức. Và khi xã hội loài người có giai cấp, có áp bức, có bất công, chiến đấu cho cái thiện đẩy lùi cái ác đã trở thành ước mơ, khát vọng, đã trở thành chất men, thành động lực kích thích, cổ vũ nhân loại vượt lên. Đạo đức đã trở thành mục tiêu đồng thời cũng là động lực để phát triển xã hội. Vai trò của đạo đức còn được biểu hiện thông qua các chức năng cơ bản của đạo đức: Chức năng điều chỉnh hành vi, chức năng giáo dục, chức năng nhận thức như đã trình bày ở phần trên. -9- Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay Ngày nay để xây dựng xã hội mới, chúng ta đang cần có những con người mới. Những con người phát triển toàn diện cả đức và tài. Tuy nhiên, cần chú ý trong quan hệ giữa đức và tài hôm nay, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn luôn lưu ý, nhắc nhở chúng ta phải coi trọng cả tài và đức nhưng phải lấy đức là gốc. Bởi lẽ tài năng chỉ có thể phát triển lâu bền trên nền của đức và tài năng chỉ có thể hướng thiện trên gốc của đức. 1.2 Giáo dục đạo đức cho học sinh 1.2.1 Giáo dục đạo đức là gì? Ngày nay giáo dục đạo đức cho học sinh là giáo dục lòng trung thành đối với Đảng, hiếu với Dân, yêu quê hương đất nước, có lòng vị tha, nhân ái, cần cù liêm khiết và chính trực . Đó là đạo đức Xã hội Chủ Nghĩa là đạo đức của cá nhân, tập thể và chủ nghĩa nhân đạo mang tính chân thực tích cực, khác với đạo đức vị kỷ, cá nhân. Giáo dục đạo đức học sinh gắn chặt với giáo dục tư tưởng- chính trị, giáo dục truyền thống và giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc, giáo dục pháp luật nhà nước XHCN, cung cấp cho học sinh những phương thức ứng xử đúng trước vấn đề của xã hội …. giúp cho các em có khả năng tự kiểm soát được hành vi của bản thân một cách tự giác, có khả năng chống lại những biểu hiện lệch lạc về lối sống. 1.2.2 Vị trí giáo dục đạo đức Giáo dục đạo đức là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch đến học sinh nhằm giúp cho nhân cách mỗi học sinh được phát triển đúng đắn, giúp học sinh có những hành vi ứng xử đúng mực trong các mối quan hệ của cá nhân với xã hội, của cá nhân với lao động, của cá nhân với mọi người xung quanh và của cá nhân với chính mình. Trong tất cả các mặt giáo dục, đạo đức giữ một vị trí hết sức quan trọng. Bác Hồ đã dạy “Trong giáo dục không những phải có tri thức phổ thông mà phải có đạo đức cách mạng. Có tài phải có đức. Có tài không có đức, tham ô hủ hoá có hại cho nước. Có đức không có tài như ông bụt ngồi trong chùa, không giúp - 10 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay ích gì được ai” (trích Bài nói chuyện tại lớp đào tạo hướng dẫn viên các trại hè cấp I, ngày 12 tháng 6 nǎm 1956). Giáo dục đạo đức còn có ý nghĩa lâu dài, được thực hiện thường xuyên và trong mọi tình huống chứ không phải chỉ được thực hiện khi có tình hình phức tạp hoặc có những đòi hỏi cấp bách. Trong nhà trường THPT, giáo dục đạo đức là mặt giáo dục phải được đặc biệt coi trọng, nếu công tác này được coi trọng thì chất lượng giáo dục toàn diện sẽ được nâng lên vì đạo đức có mối quan hệ mật thiết với các mặt giáo dục khác. Để thực hiện những yêu cầu về nội dung giáo dục đạo đức cho học sinh trong trường THPT thì: Vai trò của tập thể sư phạm giữ một vị trí quan trọng có tính quyết định, trong đó vai trò của Hiệu trưởng, người quản lý chỉ đạo tổ chức thực hiện kế hoạch giáo dục của nhà trường là quan trọng nhất. Vai trò của cấu trúc và nội dung chương trình môn giáo dục công dân cũng góp phần không nhỏ đối với công tác này. 1.2.3 Mục tiêu giáo dục đạo đức Chuyển hóa những nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức xã hội thành những phẩm chất đạo đức, nhân cách cho học sinh, hình thành ở học sinh thái độ đúng đắn trong giao tiếp, ý thức tự giác thực hiện các chuẩn mực của xã hội, thói quen chấp hành các quy định của pháp luật. 1.2.4 Chức năng giáo dục đạo đức Làm cho học sinh thấm nhuần sâu sắc thế giới quan Mác-Lênin, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, chủ trương, chính sách của Đảng, sống và làm việc theo pháp luật, sống có kỷ cương, nề nếp, có văn hóa trong các mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, với xã hội và giữa con người với nhau. - 11 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay 1.2.5 Đặc điểm giáo dục đạo đức Giáo dục đạo đức đòi hỏi không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ khái niệm tri thức đạo đức, mà quan trọng hơn là kết quả giáo dục phải được thể hiện thành tình cảm, niềm tin, hành động thực tế của học sinh. Quá trình dạy học chủ yếu được tiến hành bằng các giờ học trên lớp; còn quá trình giáo dục đạo đức không chỉ bó hẹp trong giờ lên lớp mà nó được thể hiện thông qua tất cả các hoạt động có thể có trong nhà trường. Đối với học sinh THPT, kết quả của công tác giáo dục đạo đức vẫn còn phụ thuộc rất lớn vào nhân cách người thầy, gương đạo đức của người thầy sẽ tác động quan trọng vào việc học tập, rèn luyện của các em. Để giáo dục đạo đức cho học sinh có hiệu quả, yếu tố tập thể giữ vai trò hết sức quan trọng. Công tác giáo dục đạo đức cho học sinh chỉ đạt kết quả tốt khi nó có sự tác động đồng thời của các lực lượng giáo dục: nhà trường, gia đình và xã hội. Việc giáo dục đạo đức cho học sinh đòi hỏi người thầy phải nắm vững các đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh, nắm vững cá tính, hoàn cảnh sống cụ thể của từng em để định ra sự tác động thích hợp. Giáo dục đạo đức là một quá trình lâu dài, phức tạp, đòi hỏi phải công phu, kiên trì, liên tục và lặp đi lặp lại nhiều lần. 1.3 Công tác giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường THPT 1.3.1 Mục đích, nội dung và nhiệm vụ của công tác giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường THPT Mục đích: Giúp học sinh nhận thức được các chuẩn mực đạo đức của xã hội, rèn luyện kỹ năng, hành vi theo các chuẩn mực đó và hình thành thái độ, ý thức trong học sinh về đạo đức. Nội dung: Lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, yêu hoà bình, có tinh thần cộng đồng và quốc tế, có tinh thần lao động sáng tạo, có thái độ xây dựng và bảo vệ môi trường... - 12 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay Nhiệm vụ: Để hình thành phẩm chất đạo đức cho học sinh, công tác giáo dục đạo đức nói chung và giảng dạy các môn giáo dục nói riêng trong nhà trường phải thực hiện các nhiệm vụ sau: Hình thành cho học sinh ý thức các hành vi ứng xử của bản thân phải phù hợp với lợi ích xã hội; giúp học sinh lĩnh hội được một cách đúng mức các chuẩn mực đạo đức được quy định. Biến kiến thức đạo đức thành niềm tin, nhu cầu của mỗi cá nhân để đảm bảo các hành vi cá nhân được thực hiện. Bồi dưỡng tình cảm đạo đức, tính tích cực và bền vững, và các phẩm chất ý chí để đảm bảo cho hành vi luôn theo đúng các yêu cầu đạo đức. Rèn luyện thói quen hành vi đạo đức để trở thành bản tính tự nhiên của mỗi cá nhân và duy trì lâu bền thói quen này. Giáo dục văn hóa ứng xử đúng mực thể hiện sự tôn trọng và quý trọng lẫn nhau của con người. 1.3.2 Những nguyên tắc giáo dục đạo đức cho học sinh 1.3.2.1 Giáo dục học sinh trong thực tiễn sinh động của xã hội Nguyên tắc này đòi hỏi nhà trường phải gắn liền với đời sống thực tiễn của xã hội, của cả nước và địa phương, phải nhạy bén với tình hình chuyển biến của địa phương và của cả nước, đưa những thực tiễn đó vào những giờ lên lớp, vào những hoạt động của nhà trường để giáo dục các em học sinh. Ví dụ như chủ trương của toàn ngành là đổi mới phương pháp dạy học với mục đích phát huy tính chủ động, sáng tạo, tích cực của cả thầy và trò trong quá trình dạy và học nhằm đem lại kết quả giáo dục cao nhất. Vậy mỗi trường ngay từ đầu năm học phải xây dựng kế hoạch cụ thể và triển khai thực hiện đem lại hiệu quả cao nhất. Hay xuất phát từ thực tiễn của xã hội, ngành phát động phong trào “xây dựng trường học thân thiện học sinh tích cực”, “học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, đòi hỏi mỗi nhà trường phải thực hiện tốt nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh. - 13 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay 1.3.2.2 Giáo dục theo nguyên tắc tập thể Nguyên tắc này thể hiện ở cả 3 nội dung: Dìu dắt học sinh trong tập thể để giáo dục; giáo dục bằng sức mạnh tập thể; giáo dục học sinh tinh thần vì tập thể. Trong một tập thể lớp, tập thể chi đoàn có tổ chức tốt, có sự đoàn kết nhất trí thì sức mạnh của dư luận tích cực sẽ góp phần rất lớn vào việc giáo dục đạo đức cho học sinh. Những phẩm chất tốt đẹp như tinh thần tập thể, tính tổ chức kỷ luật, tình đồng chí và tình bạn, tinh thần hợp tác và giúp đỡ lẫn nhau, tính khiêm tốn học hỏi mọi người bao giờ cũng do giáo dục tập thể hình thành. Để thực hiện tốt nguyên tắc này, đòi hỏi nhà trường THPT phải tổ chức tốt các tập thể lớp, tập thể chi đoàn…Nhà trường phải cùng với đoàn làm tốt phong trào xây dựng các chi đoàn mạnh trong trường học. Bên cạnh đó cần phát huy vai trò tự quản của tập thể và tự rèn luyện của học sinh, biến quá trình giáo dục thành quá trình tự giáo dục để các em tự thể hiện, tự đánh giá và điều chỉnh trong rèn luyện đạo đức. GVCN phải chọn ra được ban cán sự có năng lực, uy tín, có sức thuyết phục, có năng lực tổ chức, điều khiển hoạt động tập thể. Vận động học sinh thực hiện tốt tinh thần phê và tự phê bình để giúp bạn cùng tiến bộ. Phát động học sinh toàn trường tự giác bỏ phiếu kín phát giác những học sinh có hành vi vi phạm đạo đức nhưng chưa được phát hiện. Thực hiện đánh giá xếp loại theo đúng các tiêu chuẩn đã quy định công khai, công bằng trước tập thể học sinh hàng tuần, hàng tháng, học kỳ và năm học. 1.3.2.3 Giáo dục bằng cách thuyết phục và phát huy mạnh mẽ tính tự giác của học sinh Phải giáo dục đạo đức bằng cách thuyết phục và phát huy tính tự giác của học sinh, chứ không phải bằng sự cưỡng ép, mệnh lệnh, dọa nạt, biến học sinh thành những đứa trẻ thụ động, sợ sệt, rụt rè. - 14 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay Có một số giáo viên chủ nhiệm lớp trong giờ sinh hoạt lớp, không biết nói gì với học sinh, không biết làm gì cho hết giờ…, ngoại trừ việc răn đe, xử phạt những học sinh vi phạm nội quy”. Chính những giáo viên này đã tự tạo ra khoảng cách vô hình với học sinh của mình. Vậy thì làm sao tìm ra được biện pháp hữu hiệu nâng cao chất lượng giáo dục? Nếu không quan tâm đến các em, không chia sẻ tâm tư các em thì bản thân người giáo viên sẽ dẫn đến sự dửng dưng, vô cảm – biểu hiện thái độ này không được tồn tại trong môi trường sư phạm thì chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh mới được nâng cao. Nguyên tắc này đòi hỏi người thầy phải kiên trì, nhẫn nại, phải có tình thương đối với học sinh một cách sâu sắc, không thể làm qua loa làm cho xong việc. Mọi đòi hỏi đối với học sinh phải giải thích cặn kẽ, tỉ mỉ cho các em hiểu, để các em tự giác thực hiện. Ví dụ như khi giáo viên chủ nhiệm giao một nhiệm vụ, một hoạt động hay buộc các em phải tuân thủ theo một quy định riêng nào đó trong khi các em chưa hiểu, chưa thông dẫn tới không muốn làm thì tất nhiên kết quả sẽ không cao. Vậy người thầy trong mọi hoàn cảnh, mọi vấn đề phải đặt mình vào vị trí của các em, để hiểu các em từ đó mọi quyết định hay kế hoạch của thầy đều xuất phát từ tâm tư nguyện vọng, lợi ích của học sinh thì các em sẽ tự giác, tự nguyện làm vì thương thầy, kính thầy và vì sự đi lên của cá nhân và tập thể lớp. Khi học sinh có sai phạm thầy không nên chỉ biết dùng uy quyền để doạ nạt, quát mắng các em mà phải biết cảm thông, chia sẻ, vừa là thầy nhưng phải vừa là người bạn để cùng các em vượt qua lúc khó khăn, chán nản. Người thầy phải dùng tình yêu thương và trách nhiệm của mình để cảm hóa và giúp các em thay đổi theo hướng tích cực. Khi các em đã nhận ra được những sai lầm của mình và được thầy thường xuyên quan tâm, nhắc nhở chắc chắn các em sẽ tự giác sửa đổi để không phụ tấm lòng của thầy. Do vậy người thầy muốn giáo dục học trò của mình nên người thì không thể thiếu được chữ “tâm”. - 15 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay 1.3.2.4 Giáo dục đạo đức cho học sinh phải lấy việc phát huy ưu điểm là chính, trên cơ sở đó mà khắc phục khuyết điểm Đặc điểm tâm lý của học sinh THPT là thích được khen, thích được thầy, bạn bè, cha mẹ biết đến những mặt tốt, những ưu điểm, những thành tích của mình. Nếu giáo dục đạo đức quá nhấn mạnh về khuyết điểm của học sinh, luôn nêu cái xấu, những cái chưa tốt trong đạo đức của các em thì sẽ đễ đẩy các em vào tình trạng tiêu cực, chán nản, thiếu tự tin, thiếu sức vươn lên. Đừng bao giờ để bụng những lỗi lầm của học sinh, đừng vội nhìn thấy hiện tượng mà đánh giá học sinh của mình chưa tốt mà hãy cố phát hiện những ưu điểm ẩn sâu trong mỗi em – đó là một trong những yếu tố góp phần vào thành công trong việc giáo dục những học sinh cá biệt. Có thể chính các em cũng không biết mình có những ưu điểm đó mà người thầy phải giúp học sinh của mình nhận ra, khích lệ các em phát triển. Điều này sẽ giúp các em phát huy được điểm mạnh của mình, góp phần vào xây dựng tập thể vững mạnh mà còn hình thành ở các em phẩm chất tự tin, kiên định trước tập thể, khẳng định được khả năng của mình. Với học sinh cá biệt, thường là các em học rất yếu vì hổng kiến thức, vì ham chơi hơn ham học, vì bị bạn bè xấu lôi kéo,…Trước khó khăn đó, phải chịu khó, kiên trì nhắc nhở, dỗ dành các em, phân tích chí tình chí lí, đưa ra mọi tình huống nếu các em không theo kịp bạn bè. Thậm chí đôi lúc phải “khích” các em, chạm vào lòng tự trọng vốn có của tuổi mới lớn để các em thay đổi hành vi, thái độ theo chiều hướng tích cực. Vậy đòi hỏi người thầy phải hết sức trân trọng những mặt tốt, những thành tích của học sinh dù chỉ là những thành tích nhỏ, dùng những gương tốt của học sinh trong trường và những tấm gương người tốt việc tốt khác để giáo dục các em. 1.3.2.5 Phải tôn trọng nhân cách học sinh, đồng thời đề ra yêu cầu ngày càng cao đối với học sinh Muốn xây dựng nhân cách cho học sinh người thầy cần phải tôn trọng nhân cách các em. Tôn trọng học sinh, thể hiện lòng tin đối với học sinh là một yếu tố - 16 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay tinh thần có sức mạnh động viên học sinh không ngừng vươn lên rèn luyện hành vi đạo đức. Khi các em mắc phải sai lầm không nên la mắng, nhục mạ trước mọi người đặc biệt trước tập thể lớp làm như thế các em sẽ bị tổn thương, tự ti, mặc cảm và làm cho khoảng cách giữa thầy và trò ngày một xa hơn và hiệu quả giáo dục sẽ không cao. Trong thực tế đã xảy ra những câu chuyện rất đau lòng xuất phát từ thầy không tôn trọng nhân cách của học sinh. Do đó mỗi thầy cô giáo phải lấy đó làm bài học kinh nghiệm để đừng bao giờ phải xảy ra những điều đáng tiếc như thế, vì ở lứa tuổi các em rất dễ bị tổn thương nếu người thầy không khéo léo trong cư xử, trong lời nói. Khi học sinh tiến bộ về đạo đức cần kịp thời có yêu cầu cao hơn để thúc đẩy các em vươn lên cao hơn nữa. Trong công tác giáo dục đòi hỏi người thầy phải yêu thương học sinh nhưng phải nghiêm với chúng, nếu chỉ thương mà không nghiêm học sinh sẽ nhờn và ngược lại thì các em sẽ sinh ra sợ sệt, rụt rè, không dám bộc lộ tâm tư tình cảm, do đó người thầy không thể uốn nắn tư tưởng, xây dựng tình cảm đúng đắn cho học sinh được. 1.3.2.6 Giáo dục đạo đức phải phối hợp với đặc điểm lứa tuổi học sinh THPT và đặc điểm hoàn cảnh cá nhân học sinh Ngày nay, với quan điểm dạy học hướng vào người học, thì việc phải hiểu đối tượng mà người thầy đang tác động vào học sinh, là điều vô cùng cần thiết, không chỉ cho công việc dạy học, mà cho cả công tác giáo dục. Trong một vài năm gần đây, do tác động của nhiều yếu tố, vấn đề quan hệ thầy- trò không được tuân thủ. Công tác giáo dục đạo đức cần phải chú ý đến đặc điểm tâm sinh lý của học sinh THPT là quá độ, phức tạp và nhiều mâu thuẩn để từ đó hình thức, biện pháp thích hợp. Cần phải chú ý đến cá tính, giới tính của các em. Đối với từng em, học sinh nữ, học sinh nam cần có những phương pháp giáo dục thích hợp, không nên - 17 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay đối xử sư phạm đồng loạt với mọi học sinh. Muốn vậy người thầy phải sâu sát học sinh, nắm chắc từng em, hiểu rõ cá tính để có những biện pháp giáo dục phù hợp. Những đặc điểm tâm sinh lý đặc trưng ở lứa tuổi học sinh THPT cho thấy, lứa tuổi này, đúng như nhận định của nhiều nhà nghiên cứu trước đây, là lứa tuổi khó dạy, đặc biệt với học sinh nam. Nhưng cũng như các khuyến cáo đã đưa ra, các em sẽ phát triển bình thường hay không trong tương lai phụ thuộc vào chính sự quan tâm và cách giáo dục của người lớn. Vấn đề chỉ thực sự được giải quyết kết hợp từ nhiều phía: nhà trường, gia đình, xã hội. Với tư cách là nơi giáo dục (theo nghĩa rộng) chính thống cho các em- nhà trường, mà cụ thể là các thầy cô giáo cần biết về sự phát triển của học sinh, vận dụng chúng trong giao tiếp, trong giải quyết các vấn đề liên quan đến các sản phẩm giáo dục của mình. Có như vậy, quan hệ thầy – trò mới trở thành nền tảng vững chắc, để từ có những phương pháp giáo dục phù hợp. Bên cạnh đó thì để công tác giáo dục đạo đức đạt kết quả cao thì người thầy phải quan tâm đến hoàn cảnh của mỗi em và từ đó sẽ kết hợp các lực lượng giáo dục khác trong nhà trường tạo điều kiện để các em có thể yên tâm mà học tập và rèn luyện tốt. 1.3.2.7 Trong công tác giáo dục đạo đức, người thầy cần phải có nhân cách mẫu mực. Kết quả công tác giáo dục đạo đức học sinh trong trường THPT phụ thuộc rất lớn vào nhân cách của thầy cô giáo. Lời dạy của thầy cô dù hay đến đâu, phương pháp sư phạm dù khéo léo đến đâu cũng không thay thế được những ảnh hưởng trực tiếp của nhân cách người thầy với học sinh. Lúc sinh thời Bác Hồ đã có lời dạy chúng ta về rèn luyện đạo đức cách mạng, đạo đức công dân: … Giáo viên phải chú ý cả tài, cả đức, tài là văn hóa chuyên môn, đức là chính trị. Muốn cho học sinh có đức thì giáo viên phải có đức…Cho nên thầy giáo, cô giáo phải gương mẫu, nhất là đối với trẻ con. Và C.Mác cũng đã có quan niệm: “Bản thân nhà giáo dục cũng cần phải được giáo dục”. [ 2, 10 ] - 18 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay Trong mọi giai đoạn lịch sử, người thầy bao giờ cũng được xã hội tôn vinh và kính trọng. Nghề giáo được coi là một trong những nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Nhiệm vụ thầy giáo rất vẻ vang, vì nếu không có thầy giáo thì không có giáo dục…Không có giáo dục thì nói gì đến kinh tế, văn hóa”. [14, 184]. Bác xem việc dạy học là một nghề đào luyện những thế hệ con người xây dựng xã hội. Tuy sự cống hiến của thầy giáo là rất thầm lặng nhưng nếu trở thành một người thầy giáo tốt là điều vô cùng hữu ích và rất mực vẻ vang. Vì thế, Người dạy: Người thầy giáo tốt là người vẻ vang nhất. Dù tên tuổi không đăng trên báo, không được thưởng huân chương, song những người thầy giáo tốt là những anh hùng vô danh. Ngoài ra, Hồ Chí Minh còn chỉ rõ, người làm thầy giáo phải luôn là tấm gương không ngừng học tập để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ; phải thường xuyên tu dưỡng, rèn luyện đạo đức để làm tấm gương sáng cho học trò noi theo, để đáp ứng yêu cầu của thời đại mới trên mọi phương diện. 1.4 Những tác động cơ bản tới việc rèn luyện đạo đức của học sinh ở trường THPT 1.4.1 Về tâm sinh lý học sinh Là giai đoạn các em đang phát triển mạnh về thể chất, tinh thần và tình cảm. Nhận thức của các em cũng trưởng thành hơn nhưng chưa đủ lớn để nhận thức tốt mọi vấn đề diễn ra trong cuộc sống. Do đó các em dễ bị kích động, lôi kéo nếu không được định hướng, dẫn dắt kịp thời. Bên cạnh đó các em còn có nhu cầu giao tiếp rất lớn đặc biệt là sự giao tiếp với bạn bè, từ đó hình thành lên các nhóm bạn cùng sở thích. Nếu không được giáo dục dễ bị sai lệch. 1.4.2 Về phía gia đình Gia đình là một tế bào của xã hội, là cái nôi hình thành và phát triển nhân cách cá nhân. Trẻ mới sinh ra tâm hồn như một tờ giấy trắng, vô tư, trong sáng. Do vậy, việc nuôi nấng và chăm sóc con cái trưởng thành là việc làm không khó đối - 19 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh Một số giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho học sinh THPT trong giai đoạn hiện nay với các bậc cha mẹ nhưng việc giáo dục con cái trở thành một công dân tốt không phải dễ. Hiện nay, vấn đề “cơm áo gạo tiền” cũng là một trong những nguyên nhân làm ảnh hưởng sâu sắc đến việc giáo dục đạo đức con cái của các bậc cha mẹ vì đời sống vật chất góp phần chi phối đời sống tinh thần của mỗi cá nhân. Trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế, việc mưu sinh kiếm sống gặp không ít khó khăn. Chẳng hạn, đối với gia đình cha mẹ sống hòa thuận, có điều kiện phát triển về kinh tế, cha mẹ có điều kiện và thời gian chăm sóc, yêu thương và quan tâm đến việc nuôi dạy con cái thì trẻ sẽ có phẩm chất đạo đức tốt. Còn đối với những gia đình thiếu về vật chất, cha mẹ phải bôn ba lo cuộc sống thì việc giáo dục con cái bị sao lãng. Bên cạnh điều kiện sống của gia đình, tấm gương đạo đức của cha mẹ cũng là ngọn đuốc soi sáng và giáo dục đạo đức cho con cái. Cha mẹ có lối sống lành mạnh, hòa nhập, sống thiện, sống tốt, có lòng nhân nghĩa và biết quan tâm giúp đỡ mọi người xung quanh, hiếu thảo với ông bà cha mẹ,… thì con cái cũng học tập và có những phẩm chất tốt đẹp của cha mẹ vì “gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”. Ngược lại, nếu trẻ sống trong gia đình mà cha mẹ gây cãi, đánh nhau, rượu chè cờ bạc, hút chích ma túy, cá độ, đá gà,… cũng ảnh hưởng xấu đến việc hình thành nhân cách và đạo đức của trẻ. Tuy nói “gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn” nhưng những trường hợp con cái có những biểu hiện đạo đức tốt trong gia đình thiếu văn hóa hoặc vô văn hóa thì rất hiếm. Hơn nữa, cuộc sống hôn nhân của cha mẹ cũng quyết định quá trình hình thành đạo đức của trẻ. Cha mẹ có cuộc sống hôn nhân hạnh phúc, quan tâm thương yêu giúp đỡ và chia sẽ lẫn nhau những khó khăn trong cuộc sống luôn tạo ra một niềm tin và định hướng cho con cái phát triển. Ngược lại, cuộc sống hôn nhân của cha mẹ không hạnh phúc, đỗ vỡ sẽ tạo ra một áp lực lớn về tinh thần cho con cái, làm cho con cái chán nản, bi quan trong cuộc sống, dễ rơi vào tệ nạn xã hội, đạo đức bị suy thoái. - 20 - Người viết: Nguyễn Thị Thu Oanh