Tài liệu Skkn phát huy tính tích cực học tập của học sinh qua tiết dạy “hồi trống cổ thành” trong chương trình văn học lớp 10

PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC HỌC TẬP CỦA HỌC SINH QUA TIẾT DẠY “HỒI TRỐNG CỔ THÀNH” TRONG CHƯƠNG TRÌNH VĂN HỌC LỚP 10 I. ĐẶT VẤN ĐỀ : Phát huy tính tích cực trong học tập của học sinh là một xu thế mới của giáo dục hiện đại mà tính hiệu quả của nó cũng được công nhận. Nhưng trong thực tế giảng dạy đặc biệt đối với văn học, việc vận dụng phương pháp tích cực vẫn còn không ít giáo viên đứng lớp băn khoăn, lúng túng. Vẫn còn có những giờ dạy mà thầy ban phát kiến thức bằng hình thức thuyết giảng đơn điệu. Vai trò chủ thể của học sinh không được chú ý, nhiều mặt năng lực của học sinh không được phát huy trong việc tìm tòi, khám phá, cảm thụ và thể hiện tác phẩm…, không tạo được không khí làm việc, học tập hào hứng, hạn chế trong việc hình thành nhiều kiến thức và kỹ năng… Từ thực tế trên và dựa vào những kết quả thử nghiệm từ các tiết dạy chuyên đề HĐBM, tiết dạy của các đồng nghiệp, tôi xin trình bày lại thiết kế bài dạy “Hồi trống cổ thành” trong chương trình Văn học lớp 10, như một tiếng nói khẳng định về ưu thế của phương pháp phát huy tính tích cực trong học tập của học sinh trong giảng dạy văn. II. CƠ SỞ CỦA VẤN ĐỀ : - Hồi trống cổ thành được trích giảng sau tiết giới thiệu khái quát về tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc cùng với giá trị nội dung và nghệ thuật của Tam Quốc Diễn Nghĩa. Do đó học sinh có cơ sở tiền đề thuận lợi để chủ động đi sâu vào đoạn trích đồng thời hình thành được các năng lực cụ thể hóa, khái quát hóa… - Đoạn trích tiêu biểu cho nhiều giá trị nghệ thuật của tiểu thuyết chương hồi như xây dựng các tình huống mâu thuẩn xung đột đầy kịch tính, hấp dẫn, tính cách nhân vật được thể hiện thật sinh động qua hành động, ngôn ngữ, thái độ… Do đó có nhiều hướng để khai thác tác phẩm như đọc tái hiện, xây dựng hệ thống câu hỏi, nêu câu hỏi giải quyết tình huống có vấn đề, thảo luận phát biểu, bình giá, hình thức minh họa diễn kịch… tất cả sẽ tạo nên không khí học tập vui tươi, hào hứng. Vai trò của chủ thể học sinh sẽ được phát huy trong việc tiếp thu kiến thức, cảm nhận được giá trị tác phẩm văn chương và từ đó cũng rèn luyện được nhiều năng lực và kỹ năng. III. THIẾT KẾ BÀI DẠY : A. Yêu cầu : - Làm rõ ý nghĩa việc dựng lên và cách giải quyết các mâu thuẩn xung đột trong đoạn trích, nét đẹp và giá trị các hình tượng nhân vật Trương Phi, Quan Công. - Bước đầu tìm hiểu những đặc điểm nghệ thuật tiêu biểu của loại tiểu thuyết chương hồi. - Giáo dục một số quan điểm thẩm mỹ về đạo đức, nhân sinh. - Rèn luyện năng lực phân tích, đọc, nói và phát biểu thảo luận, bình luận … B. Công việc chuẩn bị : * Giáo viên : - Phân công học sinh luyện đọc, phân vai các nhân vật trong đoạn trích. - Chuẩn bị kịch bản, chuyển thể đoạn trích Hồi trống cổ thành và nhóm học sinh thực hiện. * Học sinh : Đọc trước đoạn trích và soạn các câu hỏi chuẩn bị bài học. C. Tiến trình tiết học : * Tiết 1 : HOẠT ĐỘNG HOẠT ĐỘNG NỘI DUNG BÀI HỌC CỦA THẦY Lời dẫn vào bài : Xưa nay nói đến tình bạn mẫu mực, người ta vẫn thường nhắc đến mối tình đào viên kết CỦA TRÒ nghĩa của 3 anh em Lưu – Quang – Trương. Tuy nhiên thực tế là họ không phải không có những lúc xung đột mà phải đụng đến đao kiếm để giải quyết mâu thuẩn. Họ có phải là những người bạn - HS đọc chú tốt ? I/ GIỚI THIỆU ĐOẠN TRÍCH : thích trang 97. 1. Vị trí : Hồi thứ 28. Quan Công từ * Dựa vào chú thích, cho biết vị trí đoạn trích này ? lại ý trại Tào Tháo trên đường sang Nhữ Tóm Nam tìm các anh em, bất ngờ gặp chính Trương Phi tại cổ thành. - HS tìm đại ý đoạn và 2/ Đại ý : Xung đột giữa Trương Phi và trích * Tóm tắt ngắn gọn đại ý phân đoạn. Quan Công do Trương Phi cho là Quan đoạn trích. Công bội nghĩa. * Nêu nội dung chính các 3/ Bố cục : 3 phần đoạn. - QC gặp TP và xung đột xảy ra - HS trình bày được 2 mâu - QC chém Sái Dương GV : Tiểu thuyết chương hồi thuẩn xung đột: - Trương Phi nhận lỗi. hấp dẫn người đọc ở nghệ thuật xây dựng liên tiếp + TP và QC những mâu thuẩn xung đột. + QC và SD II. PHÂN TÍCH : Trong đoạn trích này em 1/ Mâu thuẩn xung đột giữa Trương nhận ra mấy xung đột và Phi – Quan Công : giữa ai với ai ? * Cho biết thái độ và hành động của Trương Phi qua từng chặng : a) Diễn biến xung đột : - Khi nghe tin QC ? TP QC - Khi nghe tin QC : Chẳng nói năng gì, mặc áo giáp,vác xà - Khi đối mặt với QC ? mâu lên ngựa, dẫn quân đi tắt. Mừng rỡ tiếp đón - Khi đối mặt QC: Mắt tròn xoe, râu - Bị bất ngờ, - Dùng 1 loạt vễnh ngược, hò hét, giật mình vội - Khi mọi người đứng ra giải liên tiếp nhiều múa xà mâu  đâm tránh thích ? động từ chỉ hành Quan Công  cho nguyên cớ động  làm vị ngữ  biểu thị QC là bội nghĩa, hỏi * Em có nhận xétgì về cách thái độ nóng miêu tả hành động của TP ? giận muốn giết hàng TT được - QC khó biện phong thần… giải Có giá trị gì trong việc thể tươi QC cho hả - Khi 2 phu nhân và hiện tính cách nhân vật ? dạ. Tôn Càn giải thích * Tổng hợp mọi hành động - Thảo luận về QC của TP qua diễn biến xung nhóm nhỏ  ý - Vẫn không nghe đột. Em thấy TP là một kiến chê  hành người như thế nào ? Hãy động thô lỗ, hồ thảo luận và cho 1 lời bình đồ  Cho QC lừa dối và đến đây để bắt về nhân vật này (TP tư cách  tai hại, mất mình  quyết đâm, liều sống chết giết là một con người ? Tư cách tình nghĩa, hòa thằng phụ nghĩa. là một người em kết nghĩa) khí nguy hiểm. b) Tính cách Trương Phi : - Khen : hành * Ý nghĩa của việc xây dựng động đúng, - Đoạn trích thể hiện sinh động tính mâu thuẩn xung đột và miêu không vì riêng cách TP. Đó là một con người bộc trực, tả tính cách Trương Phi nóng nảy nhưng lòng dạ ngay thẳng, tư. cương trực, đen trắng phải trái phân - Ý dung hòa minh, anh em bạn thù rõ ràng, xem cái xấu, cái ác như kẻ thù, không chịu đựng được điều bất nghĩa, không chấp * GV đọc lời bình về TP của HS phân tích nhận được sự phản bội. Trung thần, thà GS Lương Duy Thứ dẫn chứng * Mâu thuẩn xung đột giữa chết chứ không chịu nhục. Trượng phu TP và QC phát triển đến không thờ 2 chủ. đỉnh điểm khi nào ? Tình thế - Đặt TP vào tình huống căng thẳng QC ra sao ? với thái độ quyết liệt dứt khoát của GV: Lời buộc tội của TP đặt mình. Tác giả muốn khẳng định giá trị QC vào tình thế nan giải. đạo đức con người nhất là trong thời buổi xã hội đảo điên. - Khó nói việc hàng Hán chứ không hàng Tào, khó nói nỗi oan của một người trung nghĩa mà mọi hành động đều c) Phát triển kịch tính : vì anh em. Khó nói việc mình đến đây bắt TP vì xuất HS đưa ra một Quân Tào xuất hiện đặt QC vào tình hiện đoàn quân Tào tiếp ứng. số giải pháp : thế khó nói và khó xử. (Quân Tào xuất - Khó xử : người đón đầu, + QC xuôi tay dồn mình vào chỗ chết là người em kết nghĩa. bội) + QC và TP đánh nhau (dạy * Em có cách nào để giải TP bài học) quyết tình thế này của QC ? hiện là chứng cứ mà TP cho là sự phản + Bỏ chạy (câu hỏi nêu vấn đề) + Giảng hòa * Tiết 2 : GV cho thấy những hạn chế 2/ Mâu thuẩn xung đột giữa QC và Sái hoặc không ổn của các giải Dương : pháp và nêu ra cách giải quyết của tác giả. - QC yêu cầu được giết SD để chứng minh lòng trung thành (mâu thuẩn tạm thời - Mâu thuẩn xung đột quyết liệt. Đó bớt căng thảng nhưng lại là cuộc quyết đấu : chồng thêm mâu thuẩn khác + SD muốn giết QC  trả thù cháu làm cho câu chuyện thêm gây go). + QC phải giết SD để chứng minh * Em có nhận thấy mâu * Phân tích : thuẩn xung đột lần này là quyết liệt ? Vì sao ? lòng trung. - Hóa giải hết Tình huống căng thẳng: QC hứa với các mâu thuẩn TP thời gian quyết đấu không quá 3 hồi xung đột. * Cách giải quyết mâu - Nổi bật tính thuẩn ? Hãy chỉ ra cái khéo cách QC trống. * Giải quyết : Trống chưa dứt 1 hồi, đầu SD đã lăn xuống đất. léo đặc sắc của cách gỡ nút? - 3 hồi trống là 1 thời gian * Mâu thuẩn xung đột mở ra khéo léo quá đồng thời cũng giải quyết mâu thuẩn ngắn ngủi đối thứ nhất : QC đã chứng minh được * Em thử bình về tính cách với việc chiến lòng trung nghĩa của mình và bộc lộ nhân vật QC ? thắng 1 viên đại tính cách uy dũng của 1 viên đại tướng tướng (thủ pháp đứng đầu ngũ hổ tướng. khoa trương  cảm hứng  xây dựng nhân vật anh hùng. * Đọc, bình luận về QC của giáo sư Lương Duy Thứ * Thái độ của TP như thế nào khi hiểu sự thật về QC? * Hoàn thiện tính cách Trương Phi : - HS tổng hợp Sau khi hiểu ra sự thật về QC, TP rỏ trả lời * Giới thiệu một số câu nước mắt khóc, thụp xuống lạy  chuyện về tính cách phục thẳng thắng nhận cái sai.  Tác giả thiện của TP. không kể về tính cách nhân vật mà TP, - HS dựa bài học QC đã thể hiện mình thông qua cách * Qua cách xây dựng và và quan sát văn giải quyết các mâu thuẩn… giải quyết mâu thuẩn xung bản trả lời đột trên, em hiểu chủ đề 3/ Chủ đề : Dựng đoạn văn vơi nhiều đoạn trích ? xung đột kích tính, LQT khắc họa đậm nét tấm lòng cương trực thủy chung * Đoạn trích thể hiện đặc của TP và sự trung nghĩa, uy dũng của điểm gì của tiểu thuyết QC. chương hồi ? 4/ Đặc điểm nghệ thuật : LG: Câu chuyện có kết cấu: gây nút, phát triển điểm Đoạn trích tiêu biểu cho những đặc đỉnh, mở nút lúc cao trào. điểm nghệ thuật tiêu biểu của tiểu thuyết chương hồi Trung Quốc : LG: Chưa đầy 4 câu, tác giả miêu tả một mạch 10 HS động tác của TP dựng lại - Kết cấu hoàn chỉnh khẩn hoạt cảnh Hồi - Tính cách nhân vật được hình thành trương, dứt khoát, kiên quyết trống cổ thành từ hành động của chính nhân vật, ít chú muốn giết QC. Nhưng khi ý miêu tả tâm lý và giới thiệu dài dòng. hiểu ra TP “rỏ nước mắt khóc, thụp xuống lạy …” - Các vai nhân vật phụ góp phần nâng động tác nhanh nhẹn, phục cao kịch tính và làm rõ thêm tính cách thiện. của nhân vật chính… III. TỔNG KẾT : - Ca ngợi những hình tượng TP, QC, khẳng định và biểu dương những giá trị đạo đức xã hội. - Tiêu biểu cho nghệ thuật đặc sắc của tiểu thuyết chương hồi. IV. KẾT QUẢ HỌC TẬP : - Không khí học tập sôi động. HS thảo luận, tranh luận, nêu được nhiều ý kiến cá nhân hoặc nhóm thú vị. - Cảm thụ, cảm xúc tác phẩm văn học được nâng cao. - Kiến thức bài học được khắc sâu một cách thoải mái, nhẹ nhàng. - HS có điều kiện tự thể hiện mình, tự tin. - Rèn luyện được nhiều mặt kỹ năng : đọc, phát biểu, thảo luận. V. KINH NGHIỆM RÚT RA : - Phương pháp có thể vận dụng trên tất cả các lớp với đủ trình độ khác nhau. Tuy nhiên cần gợi ý trả lời đối với HS yếu và trung bình. - Cần dặn dò học sinh chuẩn bị bài tốt. - Các tiết mục diễn kịch minh họa, cần giao cho nhóm học sinh có khả năng và nhiệt tình. (cần thiết có sự góp ý của giáo viên) - Nội dung kiến thức cần được làm rõ thêm qua lời giảng của giáo viên, những dẫn chứng từ truyện TQDN và những lời bình của các nhà nghiên cứu. Mỹ Luông, ngày 20 tháng 4 năm 2005 Người viết Nguyễn Văn Đằng