Tài liệu Skkn-phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn sinh học 9

Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------- MỤC LỤC Trang I. PHẦN MỞ ĐẦU : 1. Lí do khách quan 3 2. Lí do chủ quan 3 3. Mục đích nghiên cứu 3 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 4 6. Phương pháp nghiên cứu 4 II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI Chương1: Cơ sở lí luận liên quan đến đề tài nghiên cứu 1. Cơ sở pháp lí 5 2. Cơ sở lí luận 5 3. Cơ sở thực tiễn 5 Chương 2: Thực trạng của đề tài nghiên cứu 1. Khái quát phạm vi 6 2. Thực trạng của đề tài nghiên cứu 6 3. Nguyên nhân của thực trạng 6 Chương 3: Biện pháp, giải pháp chủ yếu để thực hiện đề tài 1. Cơ sở đề xuất các giải pháp 7 2. Các giải pháp chủ yếu 7 III. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận: 10 2. Khuyến nghị 10 PHẦN ĐÁNH GIÁ CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC CÁC CẤP 11 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 12 ------------------------------------------------------------------------------Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö Trang 2 ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa--- Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------ĐỀ TÀI: PHƯƠNG PHÁP DẠY TỐT CÁC TIẾT THỰC HÀNH MÔN SINH HỌC 9 PHẦN MỞ ĐẦU I/ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1.Lý do kh¸ch quan: NhiÖm vô ë trêng THCS lµ båi dìng thÕ hÖ trÎ trë thµnh nh÷ng ngêi lµm chñ ®Êt níc trong t¬ng lai. §©y lµ nh÷ng chñ nh©n t¬ng lai ®îc gi¸c ngé lÝ tëng c¸ch m¹ng, lÝ tëng XHCN, cã tr×nh ®é v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt toµn diÖn, cã søc khoÎ, sù th«ng minh, cÇn cï, s¸ng t¹o ®Ó x©y dùng XHCN. §Ó cã ®îc ®iÒu ®ã cÇn ®Õn vai trß rÊt quan trän cña ngêi thÇy. ThÇy ph¶i lµ ngêi cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô v÷ng vµng, cã lßng nhiÖt t×nh, t©m huyÕt nghÒ nghiÖp, bªn c¹nh ®ã thÇy ph¶i biÕt vËn dông phï hîp c¸c ph¬ng ph¸p d¹y – häc (PPDH) víi tõng kiÓu bµi, tõng néi dung kiÕn thøc ®Ó gióp HS vËn dông tèt kiÕn thøc lÝ thuyÕt vµo thùc hµnh vµ thùc tiÔn cuéc sèng. §ã lµ c¬ së lý luËn khiÕn t«i chän vÊn ®Ò nghiªn cøu nµy. 2. Lý do chñ quan Lµ mét gi¸o viªn trùc tiÕp gi¶ng d¹y m«n sinh häc trong nhiÒu n¨m liÒn t«i nhËn thÊy viÖc vËn dông lý thuyÕt häc tËp cña häc sinh vµo c¸c bµi thùc hµnh vµ thùc tiÔn cuéc sèng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Sinh häc lµ m«n khoa häc thùc nghiÖm, khoa häc më lu«n lu«n míi, kiÕn thøc sinh häc chñ yÕu ®îc h×nh thµnh b»ng ph¬ng ph¸p quan s¸t, m« t¶, t×m tßi thùc nghiÖm. VËy mµ häc sinh l¹i gÆp khã kh¨n trong vÊn ®Ò nµy th× qu¶ ®©y lµ mét ®iÒu rÊt ®¸ng quan t©m v× nã liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña c¶ mét thÕ hÖ t¬ng lai. §ã lµ c¬ së thùc tiÔn, lµ lÝ do chñ quan th«i thóc t«i quan t©m, tr¨n trë lùa chän nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu: Qua nghiªn cøu t«i muèn nªu lªn vÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo ®Ó 1 tiÕt d¹y thùc hµnh ®¹t hiÖu qu¶ cao, gióp HS tho¸t khái nh÷ng khã kh¨n víng m¾c khi lµm thùc hµnh. Ta ®· biÕt môc ®Ých cña gi¸o dôc kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ gióp HS n¾m b¾t tri thøc mµ ph¶i híng dÉn c¸c em c¸ch tiÕp thu vµ vËn dông tri thøc nh thÕ nµo. V× vËy, qua nghiªn cøu t«i muèn nªu ra mét vµi ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò d¹y mét tiÕt thùc hµnh sinh häc nh thÕ nµo ®Ó thu ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt. §ã lµ môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi. 4.§èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu *§èi tîng nghiªn cøu: §èi tîng nghiªn cøu ë ®©y lµ vÊn ®Ò d¹y 1 tiÕt thùc hµnh trong ch¬ng tr×nh sinh häc líp 9 - §èi tîng nhËn thøc ë ®©y lµ HS líp 9 cña trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m do t«i trùc tiÕp gi¶ng d¹y. *Ph¹m vi nghiªn cøu.  VÊn ®Ò t«i tr×nh bµy ®îc h×nh thµnh qua 13 bµi thùc hµnh ®· häc trong ch¬ng tr×nh sinh häc líp 9: Bµi 1: TÝnh x¸c suÊt xuÊt hiÖn trong c¸c mÆt cña ®ång xu. (VËn dông gi¶i thÝch quy luËt Di truyÒn cña Men§en) Bµi 2: Quan s¸t h×nh th¸i nhiÔm s¾c thÓ. ------------------------------------------------------------------------------- Trang 3 Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa--- Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------Bµi 3: Quan s¸t vµ l¾p m« h×nh ADN. Bµi 4: NhËn biÕt mét vµi d¹ng ®ét biÕn. Bµi 5: Quan s¸t thêng biÕn. Bµi 6: TËp dît thao t¸c giao phÊn. Bµi 7: T×m hiÓu thµnh tùu chän gièng vËt nu«i vµ c©y trång. Bµi 8 + 9: T×m hiÓu m«i trêng vµ ¶nh hëng cña mét sè nh©n tè sinh th¸i lªn ®êi sèng sinh vËt. Bµi 10 + 11: HÖ sinh th¸i. Bµi 12 + 13: T×m hiÓu t×nh h×nh m«i trêng ®Þa ph¬ng. 5. NhiÖm vô nghiªn cøu HÖ thèng ho¸ nh÷ng c¬ së lý thuyÕt cña viÖc x©y dùng c©u hái theo híng ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh. Ph©n tÝch néi dung c¸c bµi thùc hµnh - SH9 - THCS lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng c©u hái. X©y dùng c¸c c©u hái ®Ó d¹y c¸c bµi thùc hµnh - SH9 - THCS. LÊy ý kiÕn cña c¸c ®ång nghiÖp vÒ gi¸ trÞ cña c©u hái ®· x©y dùng cho tõng bµi phï hîp vÒ kü thuËt, chÝnh x¸c vÒ mÆt khoa häc cha, cã võa søc häc sinh vµ ph¸t huy n¨ng lùc tù lùc cña häc sinh kh«ng? Cã ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu gi¸o dôc ®· ®Ò ra kh«ng? 6.Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. - C¸c ph¬ng ph¸p: Quan s¸t, m« t¶, thÝ nghiÖm, thùc nghiÖm. - Ph¬ng ph¸p t¹o nhu cÇu nhËn thøc cã mong muèn t×m hiÓu c¸c hiÖn tîng sinh häc. - Ph¬ng ph¸p híng dÉn HS tù lùc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng häc tËp. - T¹o ®iÒu kiÖn cho HS béc lé kh¶ n¨ng nhËn thøc, tr×nh bµy vµ tù b¶o vÖ ý kiÕn cña m×nh khi th¶o luËn, tranh luËn. - KhuyÕn khÝch HS th¾c m¾c, nªu t×nh huèng cã vÊn ®Ò vµ tham gia gi¶i quyÕt vÊn ®Ò khi quan s¸t còng nh khi tiÕn hµnh thùc hµnh, thÝ nghiÖm, lµm b¸o c¸o. II.NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương I: Cơ sở lí luận liên quan đến đề tài nghiên cứu 1/ C¬ së ph¸p lý - Thùc hµnh, thÝ nghiÖm (THTN) theo l« gÝc nghiªn cøu th× b¶n th©n nã lµ nguån tri thøc míi cho HS, nã lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cho qu¸ tr×nh t×m tßi cña HS ®Ó ®i ®Õn viÖc h×nh thµnh kiÕn thøc míi. - Trong bµi thùc hµnh th× TN l¹i lµ nguån kiÕn thøc võa cã vai trß x©y dùng c¸i míi, võa cã vai trß cñng cè, hoµn thiÖn vµ kiÓm chøng, chøng minh mét vÊn ®Ò ®· ®îc nh¾c ®Õn. - B»ng hÖ thèng c©u hái cã tÝnh chÊt ®Þnh híng GV ®· kÝch thÝch høng thó, sù t×m tßi ®éc lËp s¸ng t¹o cña HS. - B»ng tµi liÖu quan s¸t ®îc tõ TN do GV biÓu diÔn hoÆc b¶n th©n HS tù tiÕn hµnh, gióp HS cã thÓ ph©n tÝch, so s¸nh, thiÕt lËp mèi quan hÖ nh©n qu¶, tr¶ lêi c¸c c©u hái ®Ó ®i tíi c¸c kÕt luËn kh¸i qu¸t, ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña vÊn ®Ò hay hiÖn tîng sinh häc.- BiÓu diÔn thÝ nghiÖm lµ ph¬ng ph¸p quan träng nhÊt ®Ó tæ chøc häc sinh nghiªn cøu, gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng sinh häc. 2/ C¬ së lÝ luËn - TN lµ m« h×nh ®¹i diÖn cho hiÖn thùc kh¸ch quan, lµ c¬ së xuÊt ph¸t cho qu¸ tr×nh nhËn thøc cña HS. ------------------------------------------------------------------------------Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö Trang 4 ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa--- Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------- TN lµ cÇu nèi gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh ®Ó ®i ®Õn thùc tiÔn. V× vËy nãi lµ ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn duy nhÊt gióp h×nh thµnh ký n¨ng, kÜ x¶o thùc hµnh lµ c¬ së cña t duy kÜ thuËt. - TN gióp HS ®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt c¸c hiÖn tîng, c¸c qu¸ tr×nh sinh häc. - TN do GV biÓu diÔn lµ mÉu mùc vÒ thao t¸c lµ c¬ së chuÈn kiÕn thøc ®Ó HS quan s¸t, nhËn xÐt vµ b¾t chíc. DÇn dÇn, khi HS biÕt c¸ch vµ tù tiÕn hµnh ®îc TN ®ã lµ c¬ së ®èi chøng gióp HS h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o thùc hµnh TN, ph¸t hiÖn kiÕn thøc. - TN cã thÓ ®îc sö dông ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS víi c¸c møc ®é kh¸c nhau: Th«ng b¸o, t¸i hiÖn (b¾t chíc) t×m tßi bé phËn, gi¶i thÝch, chøng minh, nghiªn cøu t×m kiÕn thøc míi… - Tãm l¹i: TN ®îc sö dông ®Ò nghiªn cøu bµi míi, cñng cè, hoµn thiÖn kiÕn thøc, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kiÕn thøc. §Æc biÖt TN cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi viÖc d¹y – häc mét bµi thùc hµnh. TN cã thÓ do GV biÓu diÔn, hoÆc do HS tù tiÕn hµnh. TN cã thÓ tiÕn hµnh trªn líp, trong phßng TN, ngoµi vên, ngoµi ®ång ruéng hoÆc t¹i nhµ. 3/ C¬ së thùc tiÔn Thùc hµnh thÝ nghiÖm nghiªn cøu gåm c¸c bíc sau: + Giíi thiÖu môc ®Ých, yªu cÇu TH – TN + Tæ chøc ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn TN. + Giíi thiÖu c¸c bíc, c¸c thao t¸c tiÕn hµnh TN. + Giíi thiÖu c¸c sù kiÖn, hiÖn tîng x¶y ra trong qu¸ tr×nh TN. + ThiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ nh©n – qu¶ tõ kÕt qu¶ TN. - §Ó HS n¾m ®îc môc ®Ých, ®iÒu kiÖn THTN, GV nªn giíi thiÖu tríc cho HS, c¸ch tèt nhÊt lµ ®Ó HS tù x¸c ®Þnh. Quan s¸t TN lµ ho¹t ®éng nhËn thøc tù lùc cña HS ë ®©y, thÇy chØ cã vai trß lµ ngêi cè vÊn, theo dâi, gi¸m s¸t vµ lµ träng tµi ghi nhËn nh÷ng thµnh tÝch ph¸t hiÖn tri thøc cña HS. - ViÖc rót ra kÕt luËn, b¸o c¸o thu ho¹ch lµ giai ®o¹n cuèi cïng, quan träng nhÊt trong qu¸ tr×nh THTN tøc lµ sau khi HS THTN gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng, qu¸ tr×nh SH x¶y ra 1 c¸ch phï hîp l« gÝc ®¸p øng môc ®Ých, yªu cÇu ®Ò ra ban ®Çu th× vÊn ®Ò ®· ®îc gi¶i quyÕt. Mong muèn duy nhÊt cña t«i lµ cã ®îc ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y tèt nhÊt cho m×nh, c¸c gi¸o viªn kh¸c vµ HS cïng tham kh¶o ®Ó cã ®îc kÕt qu¶ cao nhÊt trong gi¶ng d¹y vµ häc tËp. Chương II: Thực trạng của đề tài nghiên cứu 1. Khái quát phạm vi VÊn ®Ò t«i tr×nh bµy ®îc h×nh thµnh qua 13 bµi thùc hµnh ®· häc trong ch¬ng tr×nh sinh häc líp 9: Bµi 1: TÝnh x¸c suÊt xuÊt hiÖn trong c¸c mÆt cña ®ång xu. (VËn dông gi¶i thÝch quy luËt Di truyÒn cña Men§en) Bµi 2: Quan s¸t h×nh th¸i nhiÔm s¾c thÓ. Bµi 3: Quan s¸t vµ l¾p m« h×nh ADN. Bµi 4: NhËn biÕt mét vµi d¹ng ®ét biÕn. Bµi 5: Quan s¸t thêng biÕn. Bµi 6: TËp dît thao t¸c giao phÊn. Bµi 7: T×m hiÓu thµnh tùu chän gièng vËt nu«i vµ c©y trång. Bµi 8 + 9: T×m hiÓu m«i trêng vµ ¶nh hëng cña mét sè nh©n tè sinh th¸i lªn ®êi sèng sinh vËt. Bµi 10 + 11: HÖ sinh th¸i. Bµi 12 + 13: T×m hiÓu t×nh h×nh m«i trêng ®Þa ph¬ng. 2. Thực trạng của đề tài nghiên cứu Thùc tr¹ng cña qu¸ tr×nh d¹y tiÕt thùc hµnh sinh häc ë trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m: ------------------------------------------------------------------------------Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö Trang 5 ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa--- Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------- GV vµ HS ph¶i tËn dông triÖt ®Ó 45’ trªn líp ®Ó tæ chøc gi¶ng d¹y vµ häc tËp, cã nh vËy míi ph¸t huy hÕt vai trß tæ chøc, híng dÉn cña GV, míi ®¶m b¶o cho HS tiÕp thu hÕt kiÕn thøc cña tiÕt häc. - §èi víi 1 tiÕt thùc hµnh, GV chØ lµ ngêi híng dÉn, tæ chøc cho HS ho¹t ®éng gióp HS tù t×m ra kÕt luËn vµ ghi nhí ®îc kiÕn thøc. HS lµ trung t©m cña mäi ho¹t ®éng, sau khi ®· nhËn ®îc môc ®Ých, yªu cÇu cña tiÕt thùc hµnh HS lËp tøc ho¹t ®éng nhãm ®Ó tiÕn hµnh c¸c TN t×m tßi díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn. §èi víi m«n sinh häc viÖc chuÈn bÞ tèt ®å dïng, mÉu vËt cho 1 tiÕt thùc hµnh lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña bµi häc. - Qua qu¸ tr×nh häc tËp kÕt qu¶ thu ®îc cã tíi trªn 90% sè häc sinh thùc hiÖn tèt c¸c yªu cÇu, viÕt ®îc b¸o c¸o thu ho¹ch, ®îc gi¸o viªn ®¸nh gi¸, cho ®iÓm ghi nhËn kÕt qu¶ ho¹t ®éng. 3.Nguyªn nh©n thùc tr¹ng: Tõ thùc tÕ ®iÒu kiÖn d©n trÝ vµ kinh tÕ cña mét x· thuéc khu vùc n«ng th«n, ®iÒu nµy dÉn tíi HS còng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thùc hiÖn 1 tiÕt thùc hµnh. Gi¸o viªn còng gÆp khã kh¨n trong gi¶ng d¹y. Nguyªn nh©n dÉn ®Õn kÕt qu¶ cña c¸c bµi thùc hµnh cha ®¹t ®îc ®Õn møc mong muèn lµ do: ThiÕu ®å dïng, trang thiÕt bÞ thiÕt yÕu cho mét sè tiÕt thùc hµnh, HS khã kh¨n vÒ kinh tÕ nªn cha chuÈn bÞ tèt c¸c mÉu vËt theo yªu cÇu. Do ch¬ng tr×nh cã sù ph©n phèi ë mét sè bµi cha phï hîp víi thùc tÕ, t×nh h×nh mïa vô cña ®Þa ph¬ng. MÆt kh¸c m«n sinh häc lµ mét khoa häc thùc nghiÖm, m«n khoa häc më, lu«n lu«n míi vµ rÊt trõu tîng. C¸c em ph¶i tù lµm TN ®Ó t×m kiÕn thøc, qua ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng nhãm, HS ph¶i tÝch cùc ®Ó t×m tßi, lµm TN ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra mét c¸ch ®éc lËp s¸ng t¹o, lµm ®îc b¸o c¸o thu ho¹ch theo yªu cÇu tr¸nh nh÷ng h¹n chÕ trong häc tËp. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c em ®Òu lµm ®îc TN, ®Òu viÕt ®îc b¸o c¸o, kh«ng ph¶i gi¸o viªn nµo còng d¹y thµnh c«ng c¸c bµi thùc hµnh theo yªu cÇu. Chương III: Biện pháp, giải pháp chủ yếu để thực hiện đề tài 1.C¬ së ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p Qua nghiªn cøu t«i muèn nªu lªn vÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo ®Ó 1 tiÕt d¹y thùc hµnh ®¹t hiÖu qu¶ cao, gióp HS tho¸t khái nh÷ng khã kh¨n víng m¾c khi lµm thùc hµnh. Ta ®· biÕt môc ®Ých cña gi¸o dôc kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ gióp HS n¾m b¾t tri thøc mµ ph¶i híng dÉn c¸c em c¸ch tiÕp thu vµ vËn dông tri thøc nh thÕ nµo. Nh÷ng yªu cÇu s ph¹m cña thùc hµnh & thÝ nghiÖm.Khi tiÕn hµnh biÓu diÔn TN – THTN, GV ph¶i ®Æt vÊn ®Ò râ rµng, gi¶i thÝch cô thÓ môc ®Ých, yªu cÇu, ý nghÜa cña TN. 2.C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu - CÇn híng dÉn HS ghi chÐp vµo vë nh÷ng hiÖn tîng x¶y ra trong qu¸ tr×nh THTN. Nh÷ng tµi liÖu ghi chÐp ®îc trong qu¸ tr×nh quan s¸t lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó HS cã c¸c d÷ kiÖn lµm c¬ së gi¶i thÝch, kh¸i qu¸t rót ra nh÷ng kÕt luËn ®¸p øng môc tiªu, yªu cÇu cña bµi ®ång thêi tr¶ lêi c¸c c©u hái vµ bµi tËp ®Ò ra. C¸c c©u hái vµ bµi tËp nµy ph¶i ®îc gi¸o viªn nªu ra tõ tríc khi tiÕn hµnh THTN vµ ghi lªn b¶ng hoÆc vµo phiÕu häc tËp. Yªu cÇu cña c¸c c©u hái nµy ph¶i phï hîp víi chñ ®Ò cña bµi häc ®Ó khi t×m lêi gi¶i ®¸p gióp HS n¾m v÷ng, hiÓu s©u b¶n chÊt cña hiÖn tîng. - TN ph¶i ®¬n gi¶n, võa søc HS tr¸nh nh÷ng TN qu¸ phøc t¹p, tr¸nh nh÷ng yªu cÇu qu¸ trõu tîng. H¬n n÷a thêi gian cho TN ph¶i hîp lÝ ®Ó ®¶m b¶o thu ®îc kÕt qu¶ thËt s¸t thùc tiÔn. ------------------------------------------------------------------------------Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö Trang 6 ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa--- Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------- Sau khi THTN cÇn tæ chøc cho HS th¶o luËn theo hÖ thèng c©u hái vµ kÕt qu¶ quan s¸t thu ®îc sau khi THTN. Sau khi th¶o luËn nhÊt thiÕt GV ph¶i nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vµ kÕt luËn kiÕn thøc chuÈn ®Ó HS ®iÒu chØnh nhËn thøc nÕu cÇn. - Phèi hîp mét c¸ch hîp lÝ THTN víi lêi nãi cña GV, tuú theo l« gÝc cña sù phèi hîp nµy mµ tÝnh chÊt ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS kh¸c nhau. NÕu ë ph¬ng ph¸p THTN - nghiªn cøu th× TN lµ nguån th«ng tin cho HS cßn lêi nãi cña giao viªn gi÷ vai trß híng dÉn th× trong ph¬ng ph¸p THTN - th«ng b¸o t¸i hiÖn, lêi nãi cña GV lµ nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c cßn TN chØ lµ ®Ó minh ho¹, chøng minh, x¸c nhËn th«ng tin. - ViÖc lùa chän l« gÝc phèi hîp gi÷a lêi nãi cña gi¸o viªn vµ THTN lµ tuú thuéc vµo møc ®é phøc t¹p cña néi dung nghiªn cøu, vµo n¨ng lùc t duy vµ tr×nh ®é cña mçi HS. - §èi víi nh÷ng sù kiÖn, hiÖn tîng hay c¬ chÕ ®¬n gi¶n cã thÓ rót ra kÕt luËn nhê sù quan s¸t trùc tiÕp kh«ng cÇn suy luËn b»ng c¸c thao t¸c l« gÝc phøc t¹p th× lêi nãi cña gi¸o viªn chØ cã tÝnh chÊt híng dÉn sù quan s¸t chø kh«ng ph¶i lµ nguån cung cÊp th«ng tin d¹y - häc. - Nh vËy, trong trêng hîp néi dung bµi ®¬n gi¶n th× GV dïng lêi nãi giíi thiÖu tríc, sau ®ã biÓu diÔn TN minh ho¹ hoÆc cho HS tù lµm TN quan s¸t ®Ó nhËn biÕt kiÕn thøc. Cßn ®èi víi nh÷ng hiÖn tîng phøc t¹p th× nªn tæ chøc cho HS quan s¸t THTN theo l« gÝc nghiªn cøu, nh vËy sÏ cã hiÖu qu¶ rÌn luyÖn trÝ th«ng minh, t duy s¸ng t¹o ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o do HS ph¶i sö dông c¸c biÖn ph¸p trÝ tuÖ, HS sÏ lÜnh héi tri thøc mét c¸ch chñ ®éng, s©u s¾c h¬n. §©y chÝnh lµ hiÖu qu¶ cña THTN trong d¹y tiÕt thùc hµnh sinh häc 9. Trong ph¬ng ph¸p nµy lêi nãi cña GV cã 3 chøc n¨ng: + Híng dÉn HS quan s¸t ®Ó n¾m v÷ng nh÷ng giai ®o¹n chÝnh cña hiÖn tîng. + Híng dÉn HS chñ ®éng kiÕn thøc lÝ thuyÕt ®· häc ®Ó gi¶i thÝch, kÕt luËn hiÖn tîng quan s¸t ®îc trong bµi thùc hµnh. + Trªn c¬ së thu ®îc kÕt qu¶ quan s¸t TN, HS tù rót ra kÕt luËn. 1. C¸c bíc l« gÝc khi thùc hµnh – thÝ nghiÖm. - Bíc 1: §Æt vÊn ®Ò. Th«ng b¸o ®Ò tµi nghiªn cøu, nªu môc tiªu, yªu cÇu nghiªn cøu ®Ó kÝch thÝch sù tù gi¸c vµ høng thó ban ®Çu cña ngêi häc. - Bíc 2: Ph¸t hiÖn vÊn ®Ò. Nªu môc ®Ých cô thÓ h¬n, v¹ch râ nh÷ng thµnh phÇn cÊu thµnh chñ ®Ò nghiªn cøu ®Ó cã sù ®Þnh híng cô thÓ. - Bíc 3: §Ò xuÊt gi¶ thiÕt cña ®Ò tµi, dù ®o¸n c¸c ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt, v¹ch ra kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt. - Bíc 4: Thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt. - Bíc 5: §¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch. NÕu kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch kh«ng phï hîp víi gi¶ thiÕt khoa häc ®· nªu ra th× quay l¹i bíc 3, ®Ò xuÊt gi¶ thiÕt kh¸c. NÕu viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®a ®Õn kÕt qu¶ chÝnh x¸c, x¸c nhËn gi¶ thiÕt ®óng th× chuyÓn sang bíc 6. Bíc 6: Ph¸t biÓu kÕt luËn. 2. Nh÷ng ®iÒu cÇn lu ý khi THTN. a. TN nghiªn cøu nhÊt thiÕt ph¶i cã phÇn ®èi chøng ®Ó kiÓm tra kÕt qu¶ TN, gióp HS t×m ®îc mèi quan hÖ nh©n qu¶ cña c¸c hiÖn tîng x¶y ra trong TN. ViÖc x¸c ®Þnh yÕu tè TN vµ ®èi chøng ®îc thùc hiÖn ë bíc 4&5 víi c¸c TN minh ho¹ th× ®¬n gi¶n h¬n kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã ®èi chøng. b. Ph¶i ®¶m b¶o tÝnh s ph¹m, tÝnh khoa häc cña viÖc biÓu diÔn TN nh: N¬i bèi trÝ TN ph¶i ®ñ ¸nh s¸ng, c¶ líp ph¶i quan s¸t râ ®îc, c¸c thao t¸c TN ph¶i thµnh th¹o, b¶o ®¶m TN thµnh c«ng, dù ®o¸n tríc nh÷ng th¾c m¾c cña HS cã thÓ ®a ra khi quan s¸t TN, lêng tríc nh÷ng thÊt b¹i cã thÓ ------------------------------------------------------------------------------- Trang 7 Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa--- Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------x¶y ra ®Ó gi¶i thÝch cho HS râ nguyªn nh©n, tr¸nh lµm mÊt lßng tin ®èi víi HS. c. Trong d¹y- häc sinh häc cã thÓ cã nh÷ng TN dµi ngµy nªn cã thÓ bè trÝ ë vên trêng, gãc sinh giíi, trong chuång tr¹i, ruéng TN (lo¹i TN trong bµi TH “tËp dît thao t¸c giao phÊn”- TiÕt 41 ®Çu häc kú II). Cã lo¹i TN chØ ®ßi hái thêi gian ng¾n (TN vÒ sinh lý - sinh ho¸) cã thÓ thùc hiÖn ngay t¹i líp. d. §èi víi TN diÔn t¶ cïng mét b¶n chÊt hay cïng mét quy luËt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, GV nªn biÓu diÔn song song ®Ó cho hiÖu qu¶ cao h¬n h×nh thøc biÓu diÔn lÇn lît tõng TN. *ứng dông thùc tiÔn trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y. Qu¸ tr×nh ¸p dông cña b¶n th©n. Trong thùc tÕ gi¶ng d¹y, t«i ®· vËn dông ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc trong d¹y häc sinh häc, ®Æc biÖt lµ bµi thùc hµnh. BiÕn HS thµnh chñ thÓ cña qu¸ tr×nh häc tËp, ®a c¸c em vµo vÞ trÝ chñ ®éng, ®ßi hái c¸c em ph¶i tÝch cùc suy nghÜ, t duy b»ng nh÷ng c©u hái cã tÝnh chÊt nªu vÊn ®Ò, gîi më ®îc lång luån trong nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®îc ®a ra. VÝ dô: Bµi thùc hµnh - TÝnh x¸c suÊt xuÊt hiÖn c¸c mÆt cña ®ång xu. Thùc chÊt vÊn ®Ò rÊt ®¬n gi¶n: - GV: Nªu môc tiªu, yªu cÇu cña bµi häc. - Híng dÉn häc sinh lµm theo nhãm (trùc tiÕp TN) + Gieo 1 ®ång kim lo¹i. + Gieo 2 ®ång kim lo¹i. - Thèng kª kÕt qu¶ vµo b¶ng mÉu. VÊn ®Ò b¾t ®Çu ph¸t sinh ë chç GV yªu cÇu HS. - Tõ kÕt qu¶ trªn b¶ng  liªn hÖ. + KÕt qu¶ gieo 1 ®ång xu (B¶ng 6.1) gîi cho ta ®iÒu g× vÒ tû lÖ c¸c lo¹i gia tö sinh ra tõ con lai F1 (A a). + KÕt qu¶ gieo 2 ®ång xu (B¶ng 6.2) gîi cho ta liªn hÖ tíi ®iÒu g× vÒ tû lÖ kiÓu gen ë F2 trong lai 1 cÆp tÝnh tr¹ng cña Men§en? Qua ®ã tõ kÕt qu¶ cña THTN ®ßi hái HS ph¶i vËn dông t duy liªn hÖ sang ®Ó gi¶i thÝch mét vÊn ®Ò kh¸c kh«ng nh¾c ®Õn khi THTN. *HiÖu qu¶ khi ¸p dông. Khi ¸p dông chuyªn ®Ò nµy t«i thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan - Khi cha ¸p dông: Sè HS n¾m b¾t kiÕn thøc mét c¸ch hêi hît, thô ®éng, chñ yÕu lµ tr«ng dùa vµo c¸c b¹n kh¸c lµm ®Ó chÐp cho cã ®ñ bµi, kh«ng hiÓu b¶n chÊt vÊn ®Ò, kh«ng gi¶i thÝch ®îc hiÖn tîng x¶y ra. ChØ cã kho¶ng 55% c¸c em lµm ®îc THTN vµ tù viÕt ®îc b¸o c¸o. - Khi ¸p dông: HÇu hÕt c¸c em ®îc kÝch thÝch høng thó häc tËp, chñ ®éng tham gia THTN vµ gi¶i thÝch th¶o luËn kÕt qu¶.Sè em viÕt hoµn thiÖn b¸o c¸o thu ho¹ch vµ gi¶i thÝch mét c¸ch t¬ng ®èi s©u s¾c c¸c vÊn ®Ò x¶y ra lµ trªn 95%. C¸c em ®Òu rÊt hå hëi khi cã giê thùc hµnh v× c¸c em ®îc lµm chñ, ®îc ®éc lËp nghiªn cøu, tranh luËn vµ b¶o vÖ vÊn ®Ò m×nh tranh luËn. PHẦN KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. KÕt luËn. - T«i nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy cã thÓ nãi ®©y chØ lµ mét s¸ng kiÕn, kinh nghiÖm nhá cña riªng t«i, nhng t«i rÊt mong muèn ®îc b¹n bÌ, ®ång nghiÖp tham kh¶o, ®ãng gãp, x©y dùng ®Ó cã 1 ph¬ng ph¸p d¹y häc tèt nhÊt, ®Æc biÖt ®èi víi m«n sinh häc vµ c¸c bµi TH trong ch¬ng tr×nh sinh häc. ------------------------------------------------------------------------------Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö Trang 8 ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa--- Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------- §Ò tµi nµy cña t«i g¾n liÒn víi thùc tiÔn c«ng t¸c gi¶ng d¹y ë trêng THCS. Nã gãp phÇn kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n, yÕu kÐm cña HS trong qu¸ tr×nh häc tËp 1 tiÕt TH nãi riªng vµ bé m«n sinh häc nãi chung. - VÒ mÆt lÝ luËn, ®Ò tµi nµy vÉn héi tô ®Çy ®ñ néi dung, tÝnh chÊt ®Æc thï cña ph¬ng ph¸p d¹y häc sinh häc ë trêng THCS. Bªn c¹nh ®ã cßn hµm chøa tÊt c¶ c¸c yªu cÇu vµ néi dung tÊt yÕu cña ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc trong ®ã cã ph¬ng ph¸p ®Æc thï bé m«n sinh häc lµ: Thùc hµnh thÝ nghiÖm – Trùc quan vµ dïng lêi.  Trªn ®©y lµ nh÷ng ®iÒu t«i thu ®îc qua thùc nghiÖm nghiªn cøu vµ thùc tÕ gi¶ng d¹y. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh tr×nh bµy ch¾c kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, kÝnh mong ®îc sù gãp ý cña BGH, tæ chuyªn m«n vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp. 2.KhuyÕn nghÞ - ®Ò xuÊt. - Qu¸ tr×nh thùc nghiÖm trong thùc tÕ gi¶ng d¹y t«i ®· thu ®îc kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan, víi rÊt nhiÒu ®èi tîng kh¸c nhau.V× vËy t«i nhËn thÊy chuyªn ®Ò nµy cña t«i cã tÝnh kh¶ thi cao. Mong b¹n bÌ, ®ång nghiÖp tham kh¶o, mong nhµ trêng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc ¸p dông réng r·i h¬n. - Cung cÊp thªm ®å dïng d¹y häc. Hòa Tân Đông, ngày 22 tháng 4 năm 2009 Người viết Huỳnh Đắc Đệ PHẦN ĐÁNH GIÁ CỦA HỘI ĐỒNG KHOA HỌC CÁC CẤP 1.Đánh giá của hội đồng khoa học nhà trường Hội đồng khoa học trường THCS Hoàng Hoa Thám thống nhất xếp loại: Chủ tich HĐKH Hiệu trưởng 2. Đánh giá của hội đồng khoa học Ngành ------------------------------------------------------------------------------Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö Trang 9 ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa--- Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------- DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO - Gi¸o dôc häc ®¹i c¬ng. - T©m lÝ häc ®¹i c¬ng. - T©m lÝ häc d¹y häc vµ t©m lÝ häc s ph¹m. - Ph¬ng ph¸p d¹y – häc m«n sinh häc THCS. - Ho¹t ®éng d¹y – häc ë trêng THCS. - Mét sè chuyªn ®Ò – SKKN cña b¶n th©n vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp. - SGK – SGV sinh häc 9 vµ mét sè tµi liÖu liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nghiªn cøu. ------------------------------------------------------------------------------- Trang 10 Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa--- Đề tài: Phương pháp dạy tốt các tiết thực hành môn Sinh học 9 ----------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------- Trang 11 Gi¸o viªn: Huúnh §¾c §Ö ---Trêng THCS Hoµng Hoa Th¸m-§«ng Hßa---