Tài liệu Skkn rèn luyện kĩ năng suy luận trong bồi dưỡng học sinh giỏi phần di truyền học bậc trung học phổ thông

.DOC

1574

119

SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC
-----oOo-----
I. THÔNG TIN VỀ CÁ NHÂN
1. Họ và tên: HOÀNG THỊ THU HUYỀN
2. Ngày tháng năm sinh: 9-11-1982
3. Nam, nữ: Nữ
4. Địa chỉ: 443 - Hồ Thị Hương – TX Long Khánh – Đồng nai
5. Điện thoại: ĐTDĐ: 0937250735
6. Chức vụ: không.
7. Đơn vị công tác: Trường THPT Long Khánh.
II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO
- Học vị (hoặc trình độ chuyên môn, nghiệp vụ) cao nhất: Thạc sĩ
- Năm nhận bằng: 2013
- Chuyên ngành đào tạo: phương pháp giảng dạy sinh học
III. KINH NGHIỆM KHOA HỌC
 Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Giảng dạy Sinh học THPT
 Số năm kinh nghiệm: 9 năm
1
Trang 1
Sáng kiến kinh nghiệm
RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SUY LUẬN TRONG BỒI DƯỠNG
HỌC SINH GIỎI PHẦN DI TRUYỀN HỌC BẬC
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Phần 1: MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong những tiết bồi dưỡng học sinh giỏi (HSG), với khoảng thời gian hạn hẹp
lại chưa có giáo trình chuẩn thì mục tiêu bồi dưỡng của giáo viên là: Củng cố, cung
cấp kiến thức mới, giảng các dạng bài tập...Giáo viên (GV) ít chú trọng đến việc rèn
luyện cho học sinh (HS) các kĩ năng học tập, cách thức tự lực chiếm lấy tri thức,
sáng tạo và không ngừng học hỏi. Do đó việc rèn luyện kĩ năng suy luận trong bồi
dưỡng HSG phải được chú trọng hơn nữa, bởi lẽ nếu rèn luyện tốt cho HS kĩ năng
này thì: Từ kiến thức đã có HS tự tìm ra kiến thức mới, có những suy nghĩ và hành
động mới dựa trên những gì tiếp thu được, nâng cao khả năng tự học và thường
xuyên quan tâm để thực hiện. Khi suy luận tốt thì bản thân HS đã có được những kĩ
năng khác như phân tích – tổng hợp, khái quát hoá, trừu tượng hoá… từ đó HS có
thể sử dụng tốt nhất bộ óc của mình, khơi dậy niềm đam mê và tham vọng học tập
của các em. Nếu suy luận tốt thì HS có kĩ năng và thói quen phản ứng nhanh, lập
luận chính xác, đúng hướng nhưng không máy móc khi gặp các vấn đề mới phát
sinh. Kĩ năng này không những giúp ích cho HS trong việc học môn Sinh học và
đặc biệt có ý nghĩa đối với các môn học khác như Toán học, Vật lí học, Hoá học,
Văn học…và nó còn giúp ích cho các em trong cuộc sống vì đây là lối suy nghĩ
logic, đúng đắn và hợp lí. Chính vì vậy mà Eđison đã từng nói: “Nhiệm vụ quan
trọng nhất của nền văn minh là dạy con người biết suy nghĩ ”.
Mặt khác trong các đề thi HSG các câu hỏi đòi hỏi kĩ năng suy luận với tư duy
logic cao lại chiếm khá nhiều và thường gây ra không ít khó khăn, lúng túng cho
các em nếu chưa được rèn luyện và chuẩn bị kĩ càng.
Trong các phần nội dung kiến thức để bồi dưỡng HSG thì di truyền học là một
phần rất quan trọng, kiến thức rộng, khó, chủ yếu là các câu hỏi, bài tập đòi hỏi kĩ
năng suy luận cao nên để nâng cao hiệu quả bồi dưỡng HSG, giúp các đội tuyển đạt
được kết quả cao trong các kì thi thì việc sử dụng các giải pháp để rèn luyện kĩ năng
này lại càng quan trọng hơn.
2
Trang 2
Với những lí do trên, với mong muốn nâng cao chất lượng của HSG, chúng tôi
chọn đề tài “ Rèn luyện kĩ năng suy luận trong bồi dưỡng học sinh giỏi phần di
truyền học bậc trung học phổ thông”.
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
Xuất phát từ thực tiễn bồi dưỡng HSG phần di truyền học, luận văn nghiên cứu,
thiết kế và sử dụng các biện pháp để rèn luyện kĩ năng suy luận cho HSG nhằm góp
phần nâng cao chất lượng dạy và học phần này, đồng thời nâng cao hiệu quả và
thành tích trong các kì thi.
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết.
- Phân tích mục tiêu, cấu trúc, nội dung của chương trình bồi dưỡng HSG nói
chung, phần di truyền học nói riêng để xác định các nội dung kiến thức chính cần
rèn luyện kĩ năng suy luận.
- Nghiên cứu các tài liệu về kĩ năng suy luận: Các loại kĩ năng suy luận, vai trò của
chúng và các giải pháp để rèn luyện được kĩ năng suy luận.
- Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến các tình huống, câu hỏi và bài tập để thiết kế
và sử dụng chúng phù hợp trong rèn luyện kĩ năng suy luận.
2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành ở đội tuyển HSG trường THPT
Long Khánh nhằm:
- Khảo sát khả năng trả lời các câu hỏi liên quan đến kĩ năng suy luận ở HSG.
- Đánh giá hiệu quả của các biện pháp để rèn luyện kĩ năng suy luận cho HS.
IV. GIỚI HẠN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Trong khuôn khổ của đề tài, tôi mới chỉ sử dụng 2 biện pháp để rèn luyện kĩ
năng suy luận cho HSG phần di truyền học sinh học 12 THPT.
V. KẾ HOẠCH THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
- Tháng 4 – 5/ 2012: nghiên cứu cơ sở lý luận.
- Tháng 6/ 2012: Điều tra tình hình nghiên cứu và sử dụng kỹ năng suy luận trong
dạy học Sinh học ở trường THPT.
- Tháng 7 – 8/ 2012: nghiên cứu các bài tập để ứng dụng cho rèn luyện kỹ năng suy
luận trong phần di truyền học.
- Tháng 9 – 12/ 2012: thực nghiệm sư phạm.
- Tháng 2 – 3/ 2013: viết sáng kiến kinh nghiệm.
3
Trang 3
Phần 2: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN
I. Cơ sở lí luận :
1. Kỹ năng học tập:
Muốn học tập có kết quả, con người cần phải có một hệ thống kỹ năng
chuyên biệt gọi là kỹ năng học tập. Theo các nhà tâm lý học, kỹ năng học tập là khả
năng của con người thực hiện có kết quả các hành động học tập phù hợp với điều
kiện và hoàn cảnh nhất định, nhằm đạt được mục đích, nhiệm vụ đề ra.
Có thể nêu hệ thống kỹ năng học tập chung của học sinh trung học phổ thông như
sau:
1- Các kỹ năng học tập phục vụ chức năng nhận thức liên quan đến việc thu thập,
xử lý, sử dụng thông tin: Kỹ năng làm việc với sách giáo khoa, kỹ năng quan sát, kỹ
năng tiến hành thí nghiệm, kỹ năng phân tích- tổng hợp, kỹ năng so sánh, kỹ năng
khái quát hoá, kỹ năng suy luận, kỹ năng áp dụng kiến thức đã học...
2- Các kỹ năng học tập phục vụ chức năng tổ chức, tự điều chỉnh quá trình học tập
liên quan đến việc quản lý phương tiện học tập, thời gian, sự hỗ trợ từ bên ngoài và
chất lượng: Kỹ năng tự kiểm tra, tự đánh giá, kỹ năng tự điều chỉnh.
3- Các kỹ năng phục vụ chức năng tương tác trong học tập hợp tác : Kỹ năng học
nhóm...
2. Kĩ năng suy luận
2.1. Khái niệm suy luận
*Định nghĩa: Suy luận là hình thức tư duy phản ánh những mối liên hệ phức tạp
hơn (so với phán đoán) của hiện thực khách quan. Về thực chất, suy luận là thao tác
lôgíc mà nhờ đó tri thức mới được rút ra từ tri thức đã biết .
*Cấu tạo của suy luận: Bất kỳ suy luận nào cũng gồm tiền đề, kết luận và lập luận.
Tiền đề (còn gọi là phán đoán xuất phát) là phán đoán chân thực từ đó rút ra phán
đoán mới. Tiền đề là tri thức đã biết, làm cơ sở rút ra kết luận. Những tri thức này
biết được nhờ quan sát trực tiếp; nhờ tiếp thu, kế thừa tri thức của các thế hệ đi
trước thông qua học tập và giao tiếp xã hội; hoặc là kết quả của các suy luận trước
đó.
Kết luận là tri thức mới (phán đoán mới) thu được từ các tiền đề và là hệ quả của
chúng.
4
Trang 4
Cách thức lôgic rút ra kết luận từ các tiền đề gọi là lập luận. Quan hệ suy diễn lôgic
giữa các tiền đề và kết luận được quy định bởi mối liên hệ giữa các tiền đề về mặt
nội dung. Nếu giữa các tiền đề không có liên hệ về mặt nội dung thì không thể lập
luận để rút ra kết luận.
*Suy luận đúng và suy luận hợp logic:
- Suy luận hợp logic là khái niệm chỉ một suy luận nào đó xét thuần tuý trên
phương diện hình thức, trong sự trừu tượng khỏi nội dung cụ thể của các phán đoán
tham gia vào suy luận mà kết cấu logic của từng phán đoán cũng như suy luận tuân
thủ chặt chẽ các qui tắc suy luận ứng với dạng suy luận cụ thể đó và không mâu
thuẩn với các qui luật cơ bản của tư duy hình thức. Hợp logic như vậy không liên
quan đến vấn đề nội dung của các tiền đề, kết luận có phù hợp với nội dung khách
quan hay không. Trường hợp suy luận hợp logic thì chưa thể bàn đến tính đúng đắn
của suy luận.
- Suy luận đúng là suy luận mà kết luận được rút ra và được đảm bảo giá trị chân
thực một cách tất yếu từ tiền đề chân thực thông qua lập luận đúng. Do đó muốn có
suy luận đúng (kết luận sẽ chân thực) khi có hai điều kiện sau:
1) các tiền đề là chân thực về nội dung
2) suy luận tuân theo quy tắc (đúng về hình thức).
2.2. Phân loại suy luận
*Suy luận diễn dịch: Là suy luận từ tri thức chung hơn về cả lớp đối tượng ta suy
ra tri thức riêng về từng đối tượng, đi từ cái phổ biến đến cái cá biệt, từ cái chung
đến cái riêng. Tức là căn cứ vào thuộc tính và quan hệ phổ biến của một loại sự vật
hiện tượng nào đó mà rút ra kết luận một sự vật hiện tượng cá biệt trong loại đó
cũng có thuộc tính và quan hệ như vậy. Trong dạy học Sinh học, suy luận diễn dịch
là quá trình đi từ các khái niệm, định luật đến các sự kiện, hiện tượng riêng lẽ hoặc
cụ thể hoá các kết luận bằng cách nêu các hiện tượng, sự vật đơn chất, hoặc giải
thích sự vật hiện tượng dựa trên các khái niệm qui luật tương ứng đã biết. Trong
dạy học Sinh học suy luận diễn dịch thường được dùng khi vận dụng khái niệm đã
biết vào các trường hợp cụ thể, qua đó mà nắm vững thêm khái niệm. Nhờ có diễn
dịch mà trong dạy Sinh học hình thành những tri thức cụ thể, cùng loại được nhanh
chóng, đầy đủ và chính xác. Như vậy, trên một phương diện nhất định, có thể nói
5
Trang 5

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng

Tài liệu xem nhiều nhất