Tài liệu Skkn sơ đồ hoá kiến thức chương i, ii phần v sinh học 12 ban cơ bản bằng phần mềm mindjet mindmanager

1 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 LỜI NÓI ĐẦU Trên cơ sở đổi mới phương pháp dạy học của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo và thực nghiệm trong quá trình giảng dạy của bản thân thì “Sơ đồ hoá kiến thức chương I, II phần V sinh học 12 ban cơ bản bằng phần mềm Mindjet MindManager” đã ra đời nhằm phục vụ trước hết là bản thân tác giả trong công tác giảng dạy, ôn tập, củng cố kiến thức cho học sinh sau là tài liệu dành cho học sinh tự học, giáo viên bộ môn sinh, bạn đọc tham khảo. ““Sơ đồ hoá kiến thức chương I, II phần V sinh học 12 ban cơ bản bằng phần mềm Mindjet MindManager” nhằm mục đích nâng cao chất lượng, hiệu quả trong dạy học, ôn tập, củng cố kiến thức” được viết theo tiến trình bài giảng thuộc chương I, II phần V của sách giáo khoa sinh học 12 cơ bản, do Bộ Giáo Dục và Đào Tạo ban hành. Với mục đích là hệ thống hóa kiến thức của hai chương một cách logic, giải quyết được một số dạng bài tập, bài toán sinh học, giúp học sinh chủ động, phát huy tính tích cực, sáng tạo xây dựng bài học một cách có hệ thống, khoa học trong một thời gian ngắn. Ngoài ra ““Sơ đồ hoá kiến thức chương I, II phần V sinh học 12 ban cơ bản bằng phần mềm Mindjet MindManager” nhằm mục đích nâng cao chất lượng, hiệu quả trong dạy học, ôn tập, củng cố kiến thức” là tài liệu hỗ trợ đắc lực cho học sinh tự ôn tập. Nội dung của ““Sơ đồ hoá kiến thức chương I, II phần V sinh học 12 ban cơ bản bằng phần mềm Mindjet MindManager” nhằm mục đích nâng cao chất lượng, hiệu quả trong dạy học, ôn tập, củng cố kiến thức” được viết theo từng bài của hai chương, mỗi chương gồm có hai phần: Phần thứ nhất: hệ thống hóa nội dung lý thuyết của từng bài, từng chương. Phần thứ hai: Bài tập (Một số công thức cơ bản (chương I), bài tập ứng dụng, bài tập luyện tập). Để cho sáng kiến này ngày càng hoàn thiện hơn, người viết sáng kiến mong nhận được góp ý từ các thầy cô giáo và các em học sinh. Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 2 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 DƯƠNG VĂN CƯ “Sơ đồ hoá kiến thức chương I, II phần V sinh học 12 ban cơ bản bằng phần mềm Mindjet MindManager” nhằm mục đích nâng cao chất lượng, hiệu quả trong dạy học, ôn tập, củng cố kiến thức. PHẦN A: MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài: 1. Cơ sở lí luận: Thế kỷ XXI - thế kỷ của sự phát triển mạnh mẽ về khoa học và công nghệ. Yêu cầu mới của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và những thách thức bị tụt hậu trên con đường tiến lên CNXH đòi hỏi các Nhà trường phải đào tạo nên những con người lao động mới: thông minh, sáng tạo. Để đạt được mục tiêu đó, hiện nay việc đổi mới chương trình và phương pháp dạy học ở các trường phổ thông đã và đang được quan tâm rất lớn. Trong định hướng về phương pháp và thiết bị dạy học Sinh học bậc THPT, sách GK phân ban mới, Bộ GD - ĐT chỉ rõ: "Cần xây dựng những băng hình, đĩa CD, phần mềm máy vi tính tạo thuận lợi cho giáo viên giảng dạy ...”. Trích:SGV SH Ban KHXH&NV Bộ sách thứ nhất-NXBGD - 2003. "Sinh học là khoa học thực nghiệm, phương pháp dạy học gắn bó chặt chẽ với thiết bị dạy học, do đó dạy Sinh học không thể thiếu các phương tiện trực quan như mô hình, tranh vẽ...". Trích: SGV SH Ban KH TN Bộ sách thứ hai - NXBGD - 2003. Như vậy, một trong những hướng để đổi mới phương pháp dạy học đó là tăng cường việc sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại. 2. Cơ sở thực tiễn: Các trường THPT nói chung và trường THPT Đinh Tiên Hoàng, Krông Pa, Gia Lai. Nơi tôi đang công tác nói riêng đã và đang từng bước được tăng cường trang bị cơ sở vật chất kỹ thuật cho các phòng học với sự trợ giúp của công nghệ Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 3 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 thông tin. Bởi vậy, việc thiết kế các bài giảng với sự trợ giúp của công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả dạy học đang được rất nhiều giáo viên quan tâm. Trong phần V cơ sở di truyền học – Chương I, II, sách giáo khoa sinh học 12 ban cơ bản, có một số bài dạy với khối lượng kiến thức khá nhiều, bên cạnh đó là vận dụng kiến thức để giải quyết bài tập (các dạng toán sinh học). Trong khi đó thời gian ôn tập theo phân phối chương trình không nhiều. Giáo viên nhiều ít gặp khó khăn trong việc truyền đạt kiến thức khi lên lớp, học sinh khó tiếp thu được hết kiến thức đặc biệt là việc xác lập công thức toán sinh học, tiếp cận các dạng toán sinh học cũng như việc hệ thống hoá kiến thức của hai chương càng khó. Mặt khác trong những năm qua trong các kỳ thi (thi học kỳ, thi tốt nghiệp THPT) lượng kiến thức ra ở hai chương này chiếm tỉ lệ lớn. Vì thế, để giải quyết vấn đề trên trong quá trình ôn tập, củng cố hai chương (chương I. Cơ chế di truyền và biến dị, chương II. Tính quy luật của hiện tượng di truyền), tôi đã ứng dụng phần mềm Mindjet MindManager để soạn thảo bài giảng ôn tập hai chương. II. Mục đích nghiên cứu: Việc “Sơ đồ hoá kiến thức chương I, II phần V sinh học 12 ban cơ bản bằng phần mềm Mindjet MindManager” giúp cho giáo viên rút ngắn thời gian nhưng vẫn đảm bảo lượng kiến thức ôn tập, củng cố cho học sinh, giảm hoạt động của giáo viên khi lên lớp, tăng cường hoạt động của học sinh (đây là yếu tố cần thiết trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy). Học sinh hệ thống hoá được kiến thức của hai chương, làm quen lại các dạng toán sinh học cơ bản. Và đặc biệt hơn là học sinh có thể tự ôn tập kiến thức hai chương thông qua bài giảng mà không cần sự can thiệp của giáo viên đứng lớp (giúp học sinh tự ôn tập ở nhà). III. Đối tượng nghiên cứu – Thời gian nghiên cứu: 1. Đối tượng nghiên cứu: - Dựa trên thực trạng học sinh trường THPT Đinh Tiên Hoàng, Krông Pa, Gia Lai. - Phương pháp đổi mới dạy học trong trường học. 2. Thời gian nghiên cứu: từ tháng 8/2012 đến tháng 12/2012. Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 4 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 IV. Phương pháp nghiên cứu: qua thực nghiệm giảng dạy môn sinh học 12 cơ bản trên lớp. PHẦN B: NỘI DUNG I. Mục đích, yêu cầu giảng dạy của bài: Qua bài học sinh phải: 1. Về kiến thức: - Nhớ lại những khái niệm cơ bản của các bài học trong hai chương. 2. Về kỹ năng: - Hệ thống hoá được kiến thức của hai chương một cách logic. - Phát triển năng lực suy luận ở học sinh qua bài học. - Từ những kiến thức lý thuyết học sinh xác lập các công thức cơ bản để giải quyết một số dạng bài tập toán sinh học. 3. Về thái độ: - Tăng tính chủ động, tích cực hoạt động của học sinh. - Giúp học sinh có ý thức tự học, tự rèn luyện. II. Đồ dùng dạy học: - Máy vi tính có cài đặt sẵn giáo trình điện tử do tác giả thiết kế. - Máy chiếu, bảng chiếu. - Bảng biểu, bút lông. III. Nội dung trọng tâm bài dạy: Bài này có nhiều nội dung kiến thức khó đối với học sinh, để đạt được mục đích yêu cầu bài dạy, cần đặt trọng tâm ở: - Hệ thống hoá kiến thức. - Việc xác lập công thức toán sinh học. - Khả năng thực hành một số dạng bài tập toán sinh học. IV. Phân tích cấu trúc nội dung và phương pháp giảng dạy của bài: 1. Phân tích cấu trúc nội dung: - Gồm hai chương: chương I. Cơ chế di truyền và biến dị, chương II. Tính quy luật của hiện tượng di truyền. Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 5 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 - Mỗi chương gồm hai phần: Lý thuyết, Bài tập: bài tập ứng dụng và bài tập luyện tập (chương I còn có thêm công thức cơ bản). Sơ đồ như sau: 2. Phương pháp giảng dạy của bài : Để bắt đầu bài học (ôn tập), giáo viên có thể kiểm tra kiến thức đã học của học sinh. Có nhiều cách khác nhau tuỳ mỗi giáo viên để yêu cầu học sinh tái hiện lại kiến thức cũ. Ở đây, tôi chọn cách yêu cầu học sinh nhắc lại những nội dung trọng tâm trong các bài đã được học ở hai chương (bằng cách chia lớp thành hai nhóm: Nhóm 1 phụ trách chương I, Nhóm 2 phụ trách chương II). Ứng dụng trình duyệt Mindjet MindManager 9.0, trước tiên tôi cho hiển thị lên màn hình tiêu đề các chương ôn tập. (bằng cách vào View/Walk Through) Tiếp đến điều khiển bút laze (hoặc con trỏ) đến các vị trí dấu cộng (+) cần xác định, yêu cầu học sinh hoàn thành nội dung của câu hỏi vào bảng biểu của đội mình rồi mới cho hiển thị lên màn hình phần đáp án. Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 6 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Tiếp đến giáo viên yêu cầu các đội thi trả lời nhanh những nội dung chính của các phần (giáo viên có thể định hướng). Ví dụ: Trong chương I phần I. Gen, mã di truyền, quá trình nhân đôi ADN giáo viên có thể đặt câu hỏi: Gen là gì ? Mã di truyền là gì ? Quá trình nhân đôi ADN diễn ra như thế nào ? Sau khi học sinh đã trả lời giáo viên cho hiện đáp án tương ứng với câu hỏi (bằng cách click chọn từng nội dung tương ứng (biểu tượng Notes)). Lưu ý: Chỉ yêu cầu học sinh trả lời những nội dung chính, trọng tâm. Đáp án giáo viên đưa ra cần cụ thể một lần nữa giúp học sinh nhớ lại kiến thức. Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng Sáng kiến kinh nghiệm 2013 7 Tương tự cho các nội dung còn lại: Về phần xác lập công thức toán sinh học (cơ bản) tùy từng đối tượng, tùy công thức giáo viên có thể thông qua phần lý thuyết yêu cầu học sinh xác lập công thức. Ví dụ: ADN được cấu tạo từ 4 loại nuclêôtit (A, T, G, X). Như vậy, số lượng các loại nuclêôtit (A, T, G, X) chính là tổng số nuclêôtit của ADN. Suy ra công Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng Sáng kiến kinh nghiệm 2013 8 thức tổng số nuclêôtit của ADN (N): N = A + T + G + X. Mặc khác theo nguyên tác bổ sung A = T, G = X.  N = 2A + 2G. … Ở đây tôi chọn cách đưa công thức ra trực tiếp mang tính chất giới thiệu cho học sinh giúp học sinh vận dụng để giải một số dạng toán sinh học (cơ bản) (bằng cách click chọn vào các mục công thức tương ứng). Để làm bài tập ứng dụng giáo viên click chọn vào phần “câu hỏi” yêu cầu học sinh thảo luận và trả lời. Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng Sáng kiến kinh nghiệm 2013 9 Trong trường hợp học sinh trả lời sai giáo viên có thể định hướng. Sau đó, đưa ra đáp án (bằng cách click chọn “hướng dẫn giải”). Tiếp tục giáo viên yêu cầu học sinh hoàn thành nhanh phần bài tập luyện tập, trong phần này để tăng tính tích cực, sôi nỗi của học sinh giáo viên có thể yêu cầu một học sinh trực tiếp điều khiển máy tính và lần lượt chọn các câu hỏi để các học sinh phía dưới lớp trả lời. Sau cùng đưa ra đáp án. Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng Sáng kiến kinh nghiệm 2013 10 Lưu ý: tùy thuộc vào thời gian mà giáo viên cần cân đối số lượng câu hỏi sao cho hợp lý. Kết thúc bài học (ôn tập) giáo viên cần cho học sinh xem lại cấu trúc của hai chương ôn tập. Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng Sáng kiến kinh nghiệm 2013 11 V. Kết quả: Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy: Trước đây, cùng với những lí do về nhận thức là đồ dùng dạy học không được trang bị đầy đủ, không được hiện đại, tối ưu hoá. Đặc biệt là phần mềm vẽ sơ đồ tư duy (Mindjet MindManager). Và vì thế, với những bài giảng có nội dung kiến thức khá dài và cần hệ thống hóa kiến thức như bài: “Ôn tập chương I và II”, để triển khai đầy đủ các mục, nhất là để khai thác kỹ các phần trọng tâm, các giáo viên thường rất khó thực hiện được trong một đơn vị thời gian chỉ là một tiết. Phương pháp dạy học thường được các giáo viên áp dụng cho các bài có nội dung kiến thức dài và khó, lại trừu tượng chủ yếu là theo phương pháp cũ: truyền Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 12 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 thụ kiến thức theo một chiều. Học sinh vì thế thường không có hứng thú học tập, tỉ lệ học sinh nắm được bài mới rất thấp. Hiện nay, nhờ áp dụng công nghệ thông tin vào thiết kế các bài giảng, các giáo viên dễ dàng hơn rất nhiều khi đổi mới các phương pháp dạy học. Bằng phương pháp dạy học nêu vấn đề kết hợp sơ đồ, mô hình hoá, sử dụng phiếu học tập cùng với việc ứng dụng trình duyệt “Mindjet MindManager”,... vào thiết kế: “Sơ đồ hoá kiến thức chương I, II phần V sinh học 12 ban cơ bản”, tôi đã thu được một số kết quả nhất định như: - Học sinh hiểu rõ nội dung bài mới ( kiểm tra bằng test) và làm được tất cả các bài tập có liên quan. - Các em hứng thú, say mê và bị cuốn hút bởi từng nội dung kiến thức bài học. Từ chỗ nhiều em rất ghét học môn Sinh nay đã trở thành những học sinh rất ham mê học Sinh, các em hào hứng tham gia mọi tiết học, bài học và vì thế hiệu quả giờ giảng không ngừng được nâng lên. - Kết quả thực nghiệm lớp 12A1: Điểm Dưới điểm TB Trên điểm TB Kiểm tra Trước ôn tập 40 93,02% 3 6,98% Sau ôn tập 16 37,21% 27 62,79% - “Sơ đồ hoá kiến thức chương I, II phần V sinh học 12 ban cơ bản bằng phần mềm Mindjet MindManager” còn có những ưu điểm sau: + Có thể dùng bài để dạy học chính khóa, ôn tập, củng cố; tài liệu học sinh tự ôn tập. + Có thể xuất ra dưới dạng “file” web, flash,… exe và chạy độc lập không cần sự hỗ trợ các trình duyệt khác. + Có thể xây dựng mở rộng thêm nội dung kiến thức. PHẦN C: KẾT LUẬN Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 13 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Không phải vô cớ mà năm 2006 trong định hướng về phương pháp và thiết bị dạy học Sinh học bậc THPT, Bộ GD - ĐT chỉ rõ: "Sinh học là khoa học thực nghiệm, phương pháp dạy học gắn bó chặt chẽ với thiết bị dạy học, do đó dạy Sinh học không thể thiếu các phương tiện trực quan như mô hình, tranh vẽ, mẫu vật, phim ảnh...". Như vậy, một trong những hướng để đổi mới phương pháp dạy học đó là tăng cường việc sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại. Đề tài này của tôi cũng là phù hợp với xu thế đó. Với những hình ảnh trực quan sinh động mà chính xác, ứng dụng CNTT vào dạy học đã làm cho giờ học trở nên cực kỳ hấp dẫn và hứng thú hơn rất nhiều. Bởi đây là những bài soạn do chính chúng ta đã thiết kế ra, cho nên chúng ta có thể chủ động hoàn toàn trong mọi khâu, bước của tiến trình lên lớp. Bố cục một bài giảng cũng như cách trình bày trên bảng - màn hình vừa khoa học, chặt chẽ, làm nổi rõ các phần trọng tâm, sinh động, tiện cho học sinh theo dõi và đặc biệt học sinh hệ thống hóa được kiến thức hai chương của bài học. Không những thế, nhờ phần lớn các kiến thức khó và trừu tượng đã được chúng ta mô hình động hóa hết trên bảng (màn hình) nên chúng ta có thể tiết kiệm được tối đa thời gian thuyết trình không cần thiết để tập trung vào khai thác, mở rộng, đào sâu các kiến thức trọng tâm, tạo ra các tình huống có vấn đề - nhằm phát huy được tối đa tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập của các em. Và vì thế việc đổi mới, áp dụng các phương pháp dạy học nêu vấn đề trở nên dễ dàng và thuận lợi hơn rất nhiều. Đề tài của tôi trên đây có thể còn mang màu sắc chủ quan, chưa hoàn thiện do còn hạn chế về trình độ kiến thức và kinh nghiệm giảng dạy. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến quí báu của các thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để ngày càng hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn./. MỤC LỤC Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 14 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 Lời nói đầu PHẦN A: MỞ ĐẦU Trang 1 2 I. Lý do chọn đề tài 2 1. Cơ sở lí luận: 2 2. Cơ sở thực tiễn II. Mục đích nghiên cứu III. Đối tượng nghiên cứu – Thời gian nghiên cứu 2 3 3 1. Đối tượng nghiên cứu: 3 2. Thời gian nghiên cứu: IV. Phương pháp nghiên cứu PHẦN B: NỘI DUNG 3 3 4 I. Mục đích, yêu cầu giảng dạy của bài: 4 II. Đồ dùng dạy học: 4 III. Nội dung trọng tâm bài dạy: IV. Phân tích cấu trúc nội dung và phương pháp giảng dạy của bài 4 4 1. Phân tích cấu trúc nội dung: 4 2. Phương pháp giảng dạy: V. Kết quả PHẦN C. KẾT LUẬN 5 10 12 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Sách giáo khoa sinh học 12. 2. Giới thiệu giáo án sinh học 12, Ngô Văn Hưng (chủ biên), NXB Hà Nội, 2008 Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 15 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 3. Bài tập sinh học 12, Lê Thị Thảo, NXB Trẻ, 1997. 4. Phương pháp giải bài tập sinh học 12, Nguyễn Văn Quý, Võ Văn Chiến, NXB ĐHQG TP Hồ Chí Minh, 2008. 5. Phương pháp giải nhanh các bài toán sinh học trọng tâm, Trần Dũng Hà, NXB ĐHQG Hà Nội, 2008. 6. Đề thi tốt nghiệp THPT môn sinh học các năm. 7. Hướng dẫn sử dụng phần mềm Mindjet MindManager. SỞ GD&ĐT GIA LAI HỘI ĐỒNG KHOA HỌC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨ VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc PHIẾU ĐÁNH GIÁ, XẾP LOẠI Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng 16 Sáng kiến kinh nghiệm 2013 CẢI TẠO, SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 1. Tên đề tài cải tiến, sáng kiến kinh nghiệm:........................................................... ..................................................................................................................................... 2. Người viết cải tiến, sáng kiến kinh nghiệm:  Họ và tên:  Chức vụ:Đơn vị:.................  Nhiệm vụ chính đang đảm nhận:  Trình độ chuyên môn nghiệp vụ: 3. Người đánh giá:  Họ và tên:..........................................................................học vị:  Chức vụ và đơn vị công tác:  Nhiệm vụ được phân công trong HĐKH: NỘI DUNG ĐÁNH GIÁ Nội dung đánh giá Yếu tố 1 Yếu tố 2 Yếu tố 3 Tính khoa học Tính sáng tạo Xếp loại chung Nhận xét Xếp loại …………..ngày….tháng….năm 20… Người đánh giá Dương Văn Cư Trường THPT Đinh Tiên Hoàng