Trêng ®¹i häc vinh
Khoa gi¸o dôc
-------***-------
Sö dông trß ch¬i häc tËp nh»m ph¸t triÓn
kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t hãa cho trÎ 5-6 tuæi
lµm quen víi biÓu tîng h×nh d¹ng
Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®¹i häc
ngµnh gi¸o dôc mÇm non
Gi¸o viªn híng dÉn: ths. Ph¹m thÞ h¶i ch©u
Sinh viªn thùc hiÖn: TrÇn thÞ viÖt hoa
Líp
:
48A2 – MÇm non
Vinh – 2011
0
LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian tìm hiểu, nghiên cứu, dưới sự hướng dẫn nhiệt tình của
cô giáo - Thạc sỹ Phạm Thị Hải Châu, tôi đã hoàn thành khóa luân tốt nghiệp
của mình với đề tài : “Sử dụng trò chơi học tập nhằm phát triển khả năng
khái quát hóa cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khi làm quen biểu tượng hình dạng”.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, giúp đỡ, tạo điều kiện và đóng
góp ý kiến của Ban chủ nhiệm khoa Giáo Dục, cảm ơn các thầy cô giáo trong
khoa đã động viên, giúp đỡ tôi rất nhiều trong suốt thời gian học tập tại trường
cũng như trong thời gian tôi làm khóa luận này. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc
nhất tới cô giáo Ths. Phạm Thị Hải Châu, đã nhiệt tình hướng dẫn tôi trong
suốt thời gian tôi làm khóa luân này. Cảm ơn ban giám hiệu các trường mầm
non : Quang Trung 2, Bình Minh, Trường Thi, Hưng Dũng, Hoa Hồng đã cộng
tác và giúp tôi hoàn thành khóa luận.
Đây là lần đầu tiên tôi làm công tác nghiên cứu khoa học nên không
tránh khỏi những thiếu sót, chính vì vậy qua đây tôi rất mong nhận được những
ý kiến đóng góp chân thành của các thầy cô giáo cùng các độc giả.
Tôi xin chân thành cảm ơn !
Vinh , tháng 5 năm 2011
Tác giả.
Trần Thị Việt Hoa
1
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
TCHT
BTHD
KQH
Trò chơi học tập
Biểu tượng hình dạng
Khái quát hóa
MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................0
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN........................0
MỤC LỤC.............................................................................................................0
PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU..................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài...............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu:........................................................................................3
3. Khách thể nghiên cứu- Đối tượng nghiên cứu:.................................................3
4. Phạm vi nghiên cứu:..........................................................................................3
5. Giả thuyết khoa học:..........................................................................................3
6. Nhiệm vụ nghiên cứu:.......................................................................................3
7. Phương pháp nghiên cứu:..................................................................................3
8. Đóng góp mới của đề tài:..................................................................................4
9. Cấu trúc của đề tài:............................................................................................4
PHẦN II: PHẦN NỘI DUNG.............................................................................5
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN............................................................................5
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề..............................................................................5
1.2. Lý luận chung về trò chơi học tập..................................................................7
1.2.1. Khái niệm, cấu trúc, phân loại trò chơi học tập...........................................7
1.2.2. Vai trò của trò chơi học tập đối với sự phát triển tâm lý của trẻ mẫu giáo.........11
1.3. Những vấn đề về biểu tượng hình dạng.......................................................13
1.3.1. Khái niệm về biểu tượng...........................................................................13
1.3.2. Khái niệm về hình dạng.............................................................................16
1.3.3. Đặc điểm phát triển biểu tượng hình dạng của của trẻ mẫu giáo..............17
1.3.4. Nội dung hình thành biểu tượng hình dạng của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi......20
1.4. Những vấn đề về tính khái quát hóa.............................................................21
1.4.1 Khái niệm – bản chất khái quát hóa...........................................................21
1.4.2. Khả năng khái quát hóa của trẻ:................................................................24
1.4.3. Khả năng khái quát hóa và sự hình thành khái quát hóa ở trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi.......................................................................................................................26
1.4.4. Khả năng khái quát hóa biểu tượng hình dạng của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi.....29
Kết luận chương 1.............................................................................................32
Chương 2: THỰC TRẠNG VIỆC SỬ DỤNG TRÒ CHƠI HỌC TẬP
NHẰM PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG KHÁI QUÁT HÓA CHO TRẺ MẪU
GIÁO LỚN 5-6 TUỔI KHI LÀM QUEN VỚI BIỂU TƯỢNG HÌNH
DẠNG.................................................................................................................34
2.1. Mục đích điều tra thực trạng........................................................................34
2.2. Đối tương điều tra trục trạng........................................................................34
2.3. Nội dung điều tra thực trạng.........................................................................34
2.4. Phương pháp điều tra thực trạng..................................................................34
2.5. Kết quả thực trạng........................................................................................35
2.5.1. Nhận thức của giáo viên về việc sử dụng trò chơi học tập trong việc dạy
trẻ mẫu giáo lớn 5-6 tuổi làm quen với biểu tượng hình dạng...........................35
2.5.2. Thực trạng sử dụng trò chơi học tập khi cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi làm
quen biểu tượng hình dạng để phát triển khả năng khái quát hóa.......................42
Kết luận chương 2.............................................................................................50
Chương 3: ĐỀ XUẤT VÀ XÂY DỰNG MỘT SỐ TRÒ CHƠI HỌC TẬP
DÀNH CHO TRẺ 5-6 TUỔI LÀM QUEN VỚI BIỂU TƯỢNG HÌNH DẠNG
NHẰM PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG KHÁI QUÁT HÓA................................51
3.1. Yêu cầu đối với việc sử dụng trò chơi học tập trong quá trình hình thành
biểu tượng hình dạng cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi.................................................51
3.2. Cách thức tổ chức trò chơi học tập trong quá trình hình thành biểu tượng
hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi nhằm phát triển khả năng khái quát hóa...................52
3.3. Thiết kế trò chơi học tập cho trẻ 5-6 tuổi làm quen biểu tượng hình dạng
nhằm phát triển khả năng khái quát hóa..............................................................55
3.3.1. Quy trình thiết kế trò chơi học tập giúp trẻ làm quen với biểu tượng hình
dạng.....................................................................................................................55
3.3.2. Thiết kế một số trò chơi học tập cho trẻ 5-6 tuổi làm quen biểu tượng
hình dạng nhằm phát triển khả năng khái quát hóa.............................................56
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ SƯ PHẠM....................................64
1 . Kết luận..........................................................................................................64
2. Kiến nghị.........................................................................................................68
PHỤ LỤC...........................................................................................................70
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................73
PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Giáo dục mầm non là một trong những bậc học thuộc hệ thống giáo dục
quốc dân Việt Nam, là một trong những mắt xích có vị trí quan trọng trong chiến
lược phát triển con người.
Trong chương trình đổi mới hiện nay nghành giáo dục mầm non xây dựng
mục tiêu đào tạo là nhằm hình thành và phát triển toàn diện nhân cách của trẻ,
chuẩn bị tốt cho trẻ vào lớp một.
Cho trẻ làm quen với các biểu tượng toán là một trong những nhiệm vụ cơ
bản để thực hiện được mục tiêu đó, trong đó cho trẻ làm quen với biểu tượng
hình dạng là một nội dung quan trọng hình thành cho trẻ những biểu tượng đúng
đắn, phát triển các năng lực tư duy và đặc biệt là phát triển khả năng khái quát
hóa và góp phần phát triển toàn diện nhân cách trẻ. Có rất nhiều loại phương
tiện, biện pháp được các giáo viên sử dụng góp phần thực hiện những mục tiêu
giáo dục và trong đó phải kể đến trò chơi học tập - một phương tiện toàn diện để
giáo dục trẻ.
Trò chơi học tập tác động trực tiếp đến việc củng cố kiến thức và giúp trẻ
nắm bắt, khám phá thế giới xung quanh một cách nhẹ nhàng, sâu sắc, kích thích
tính tích cực hoạt động nhận thức của trẻ bởi thông qua trò chơi học tập giúp trẻ
phát triển các kỹ năng, chính xác hóa các biểu tượng thu nhận được. Trong trò
chơi học tập nhiệm vụ chính là nhiệm vụ nhận thức và cũng chính là nhiệm vụ
chơi.
Nhiệm vụ chơi đặt ra yêu cầu trẻ phải biết phân tích, so sánh, phân loại,
khái quát hóa, trừu tượng hóa… các sự vật, hiện tượng xung quanh. Tính hấp
dẫn của hành động chơi trong trò chơi học tập giúp trẻ tích cực hoạt động, kích
thích tư duy, trang bị kỹ năng, năng lực tư duy, trí tuệ… từ đó giúp trẻ có được
các trí lực cần thiết cho việc tiếp thu những kiến thức mới và giúp trẻ nhanh trí,
linh hoạt, có óc quan sát, đặc biệt giúp trẻ hình thành và phát triển khả năng khái
quát hóa - một trong những khả năng cơ bản của hoạt động tư duy.
1
Việc hình thành các thao tác tư duy cho trẻ như phân tích, tổng hợp, so
sánh, khái quát hóa, trừu tượng hóa…là vô cùng quan trọng nhằm hình thành
các hứng thú nhận thức, luyện tập các kỹ năng, kỹ xảo giúp phát triển năng lực
nhận thức hoạt động tư duy tích cực, sáng tạo, chủ động cho trẻ. Đặc biệt với trẻ
5-6 tuổi thì giáo dục trí tuệ còn nhằm trang bị đầy đủ mọi điều kiện cho trẻ vào
học lớp một. Bên cạnh đó, việc cho trẻ làm quen với các biểu tượng hình dạng là
một nội dung quan trọng trong việc phát triển tư duy cho trẻ mẫu giáo.
Từ trước đến nay, trò chơi học tập được coi là một phương tiện toàn diện để
giáo dục trẻ, đã được rất nhiều các nhà giáo dục học, tâm lý học quan tâm
nghiên cứu và cũng được các giáo viên lựa chọn để sử dụng trong trong nhiều
bộ môn như tác phẩm văn học, môi trường xung quanh… nhưng trong lĩnh vực
hình thành biểu tượng toán nói chung và làm quen với biểu tượng hình dạng nói
riêng thì việc sử dụng trò chơi học tập các giáo viên sắp xếp, tổ chức và hướng
dẫn ra sao?
Giáo viên mầm non nhận thức như thế nào về việc sử dụng trò chơi học tập
nhằm phát triển khả năng khái quát hóa cho trẻ khi làm quen với biểu tượng
hình dạng và phương pháp nào để giúp giáo viên mầm non biết cách lựa chọn,
sắp xếp, tổ chức trò chơi học tập để phát huy được hiệu quả cao nhất khi dạy trẻ
làm quen với biểu tượng hình dạng… đang là vấn đề cần phải được quan tâm
nghiên cứu và thực tiễn hiện nay qua các đợt kiến tập ở một số trường mầm non
cho thấy rằng giáo viên mầm non chưa thực sự phát huy tối đa hiệu quả của việc
sử dụng trò chơi học tập vào giảng dạy đặc biệt là trong các hoạt động nhận
thức. Các tiết học cho trẻ làm quen với biểu tượng toán- cho trẻ làm quen với
biểu tượng hình dạng nói chung đang còn diễn ra một cách rập khuôn, gượng ép,
tẻ nhạt, chưa kích thích được hứng thú của trẻ trong hoạt động tư duy, mức độ
khả năng khái quát hóa cuả trẻ chưa cao.
Đồng thời để góp phần vào việc nâng cao hiệu quả của việc sử dụng trò
chơi học tập vào giảng dạy, hình thành những biểu tượng toán học nhằm phát
triển khả năng khái quát hóa trong hoạt động tư duy của trẻ 5- 6 tuổi, chúng tôi
mạnh dạn chọn đề tài: “ Sử dụng trò chơi học tập nhằm phát triển khả năng
2
khái quát hóa cho trẻ 5-6 tuổi khi làm quen với biểu tượng hình dạng” làm
đề tài nghiên cứu cho khóa luận tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích nghiên cứu:
Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng trò chơi học tập nhằm phát triển khả năng
khái quát hóa của trẻ 5-6 tuổi khi làm quen với biểu tượng hình dạng, trên cơ sở
đó đề xuất một số kiến nghị và thiết kế một số trò chơi học tập nhằm nâng cao
nhận thức của giáo viên mầm non, hiệu quả của giờ học làm quen với biểu
tượng hình dạng.
3. Khách thể nghiên cứu- Đối tượng nghiên cứu:
3.1.Khách thể nghiên cứu: Quá trình hình thành biểu tượng toán cho trẻ 5-6 tuổi.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Sử dụng trò chơi học tập nhằm phát triển khả năng
khái quát hóa cho trẻ 5-6 tuổi khi làm quen với biểu tượng hình dạng.
4. Phạm vi nghiên cứu:
Giới hạn trong các tiết học làm quen với biểu tượng hình dạng và các trẻ ở
các trường mầm non trên địa bàn thành phố Vinh.
5. Giả thuyết khoa học:
Trong quá trình cho trẻ làm quen với biểu tượng hình dạng nếu giáo viên
mầm non biết sử dụng trò chơi học tập một cách khoa học, hợp lý, linh hoạt,
sáng tạo sẽ góp phần phát triển khả năng khái quát hóa cho trẻ.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu:
6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và những vấn đề lịch sử có liên quan đến đề tài
nghiên cứu.
6.2. Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng trò chơi học tập khi cho trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi làm quen với biểu tượng hình dạng nhằm phát triển khả năng khái quát hóa.
6.3. Đề xuất một số kiến nghị và xây dựng một số trò chơi học tập mẫu nhằm
phát triển khả năng khái quát hóa của trẻ khi làm quen với biểu tượng hình dạng.
7. Phương pháp nghiên cứu:
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Tổng hợp và hệ thống hóa các vấn đề lý
luận có kiên quan đến đề tài nghiên cứu.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
3
7.2.1. Phương pháp quan sát quá trình dạy của giáo viên và hoạt động học của
trẻ ở các trường mầm non.
7.2.2. Phương pháp trò chuyện, đàm thoại với các giáo viên mầm non.
7.2.3.Phương pháp điều tra anket: Dùng hệ thống câu hỏi cho giáo viên mầm
non.
7.2.4 .Phương pháp thống kê toán học: xử lý số liệu thu được ở phiếu điều tra.
8. Đóng góp mới của đề tài:
- Hoàn thành thêm cơ sở lý luận về việc sử dụng trò chơi học tập nhằm phát
triển khả năng khái quát hóa cho trẻ khi làm quen với biểu tượng hình dạng.
- Thực tiễn: Làm rõ được thực trạng việc lựa chọn, sắp xếp và tổ chức sử
dụng trò chơi học tập nhằm phát triển khả năng khái quát hóa khi hình thành
biểu tượng hình dạng cho trẻ 5-6 tuổi.
9. Cấu trúc của đề tài:
Đề tài gồm 3 phần.
Phần I: Phần mở đầu.
Phần II: Phần nội dung: có 3 chương.
Chương 1: Cơ sở lý luận
Chương 2: Thực trạng việc sử dụng trò chơi học tập nhằm phát triển khả
năng khái quát hóa cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi khi làm quen với biểu tượng hình
dạng.
Chương 3: Đề xuất và xây dựng một số trò chơi học tập dành cho trẻ 5-6
tuổi làm quen với biểu tượng hình dạng nhằm phát triển khả năng khái quát hóa.
Phần III: Kết luận và kiến nghị.
4
PHẦN II: PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trò chơi học tập là một trong những phương tiện giáo dục toàn diện có ý
nghĩa hết sực to lớn trong quá trình chăm sóc và giáo dục trẻ em. Do đó vấn đề
này đã được rất nhiều nhà tâm lý học, giáo dục học trong và ngoài nước quan
tâm và nghiên cứu.
Ngay từ đầu thế kỉ XVII nhà giáo dục học người Hà Lan I.B. Bêđêđốp đã
cho rằng “Trò chơi học tập là phượng tiện dạy học cho trẻ mẫu giáo. Nếu trong
tiết học cô giáo sử dụng các phương pháp, biện pháp chơi hoặc tiến hành tiết học
dưới hình thức trò chơi sẽ đáp ứng đươc nhu cầu và phù hợp với đặc điểm của
trẻ, giúp cho giờ học có hiệu quả hơn…”
Phrebenlia cho rằng: trò chơi học tập như là một phương pháp dạy học. Tuy
nhiên Phrebenlia nhấn mạnh vai trò của trò chơi học tập là những bài tập, những
nhiệm vụ học dưới sự hướng dẫn của người lớn. Thế nhưng những trò chơi học
tập được tổ chức cho trẻ theo chương trình của Phrebenlia theo nhận xét của các
nhà giáo dục tiến bộ của nước Nga tiêu biểu là K.Đ. Usinski(1824-1870) thì
những trò chơi học tập đó còn tẻ nhạt, nó có khả năng dạy trẻ hơn là để trẻ tự
học.
Ở Liên Xô trước đây việc sử dụng trò chơi học tập trong giáo dục mầm non
cũng được xem xét dưới nhiều góc độ khác nhau:
- E.M. Chikhepva có công lớn trong việc xác định vai trò của trò chơi học
tập và cho rằng trò chơi học tập tạo điều kiện phát triển mọi năng khiếu cho trẻ
như tư duy, ngôn ngữ…
- N.K. Krupxkaia xem trò chơi học tập như một phương tiện để nhận thức
thế giới thông qua trò chơi trẻ tìm hiểu màu sắc, hình dạng, tính chất vật liệu,
tìm hiểu động thực vật… Bà khẳng định rằng: để trẻ phát triển toàn diện thì
cần phải tổ chức cho trẻ chơi một cách nghiêm túc.
5
Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX nhiều học thuyết về trò chơi đã xuất hiện
trong đó nổi bật lên là quan điểm sinh vật hóa trò chơi. Cũng giữa thế kỷ XIX
đầu thế kỷ XX một số nhà giáo dục tiêu biểu như Ph Phroebel (người Đức). M
Montesori (Người Ý), P.A. Pesonopva (Người Nga), PH Phlexghap (18371909), A.X. Macarenco… Đặc biệt là AU Uxova nghiên cứu trò chơi học tập
như là một phương tiện lĩnh hội và củng cố kiến thức, ở một chừng mực nào đó
thì những trò chơi học tập này đươc nghiên cứu như là một phương pháp hình
thành các năng lực nhận thức cũng như các quá trình tâm lý như trí tuệ, chú ý,
ghi nhớ, tư duy, tưởng tượng… tất cả những năng lực này giúp trẻ có kết quả
cao trong học tập.
Vấn đề sử dụng trò chơi học tập vào mục đích giáo dục được các nhà sư
phạm nghiên cứu theo các khuynh hướng sau:
- Khuynh hướng 1: Nghiên cứu và sử dụng trò chơi học tập vào mục đích
giáo dục, phát triển nhân cách toàn diện cho trẻ (A.E. Pokrovxki, I.A.
Komenxki, N.K. Krupxkaia, E.I. Chikhepva…)
- Khuynh hướng 2: Nghiên cứu và sử dụng trò chơi học tập bó hẹp trong
mục đích dạy học cho trẻ mẫu giáo (PH Phroebel, M Montesori, Ôvida
Đekroli…)
- Khuynh hướng 3: Nghiên cứu và sử dụng trò chơi học tập vào mục đích
giáo dục và phát triển một số năng lực, phẩm chất trí tuệ, tư duy …cho trẻ mẫu
giáo (T.M. Babunova, A.K. Bônđarencô…).
Cùng với xu thế phát triển chung của giáo dục mầm non trong khu vực
cũng như trên thế giới ở Việt Nam cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu về
cơ sở lý luận của việc giáo dục trẻ thông qua các hoạt động vui chơi đặc biệt
phải kể đến các tên tuổi như Nguyễn Ánh Tuyết (1987), Trần Thị Trọng (1989),
Nguyễn Ngọc Chúc (1990), Ngô Công Hoan (1995)… nhằm mục đích phát triển
trí tuệ cho trẻ mẫu giáo, kết quả nghiên cứu trò chơi học tập dùng trong các
trường mầm non được tập trung phản ánh trong “Chương trình chăm sóc và giáo
dục trẻ” và các tuyển tập trò chơi dành cho trẻ em lứa tuổi mẫu giáo.
6
Tuy vậy, trong những công trình nghiên cứu này vấn đề xem xét nghiên cứu
trò chơi học tập như là một phương pháp có khả năng giúp trẻ lĩnh hội, làm sâu
sắc, hệ thống hóa vốn hiểu biết, năng lực hoạt động trí tuệ chưa được các nhà
giáo dục nghiên cứu một cách sâu sắc, chưa đi vào hiệu quả thực tiễn của nó,
chưa làm nổi bật được tầm quan trọng của trò chơi học tập trong trường mầm
non, đặc biệt là phát huy các năng lực trí tuệ như khả năng khái quát hóa, trừu
tượng hóa, so sánh, phân tích, tổng hợp…
Mặt khác, đã có nhiều công trình nghiên cứu trò chơi học tập song ít ai đề
cập đến việc sử dụng trò chơi học tập để dạy trẻ 5-6 tuổi nhằm tăng tính khái
quát hóa khi làm quen với biểu tượng hình dạng.
Như vậy, các tác giả trong và ngoài nước đều đã nhìn nhận đúng vai trò và
tầm quan trọng của trò chơi học tập đối với trẻ em đặc biệt là trẻ mẫu giáo. Tuy
nhiên việc vận dụng trò chơi học tập trong các tiết học làm quen với biểu tượng
toán trong đó có biểu tượng hình dạng còn yếu chưa thực sự đạt hiệu quả trong
việc tăng tính khái quát hóa. Thực tiễn đó đặt ra cho các nhà giáo dục nhiêm vụ
quan trọng là phải tiếp tục nghiên cứu để tìm ra các cách thức thích hợp nhằm
tăng tính khái quát hóa cho trẻ mẫu giáo.
1.2. Lý luận chung về trò chơi học tập.
1.2.1. Khái niệm, cấu trúc, phân loại trò chơi học tập.
a) Khái niệm trò chơi học tập.
Trò chơi học tập là một loại trò chơi có luật, nó tác động trực tiếp đến việc
củng cố kiến thức và phát triển qúa trình nhận thức của trẻ. Thông qua trò chơi
học tập để giải quyết các nhiệm vụ giáo dục trí tuệ cho trẻ mẫu giáo như: phát
triển ngôn ngữ, chính xác hóa các biểu tượng, phát triển các hoạt động tư duy…
Trong trò chơi học tập, trẻ giải quyết nhiệm vụ học tập dưới hình thức chơi
nhẹ nhàng, thoải mái làm cho trẻ dễ dàng vượt qua những khó khăn, trở ngại
nhất định. Vì thế trẻ tiếp nhận nhiệm vụ học tập như một nhiệm vụ chơi, trẻ hào
hứng chơi, trí tuệ và tư duy cũng theo đó mà phát triển hơn.
7
Trò chơi học tập là do người lớn nghĩ ra. Nó có nguồn gốc trong nền văn
hóa dân gian kết hợp trò chơi với các yếu tố dạy học và mang những đặc điểm
chung của trò chơi trẻ em.
b) Cấu trúc của trò chơi học tập.
Trò chơi học tập là một hiện tượng phức tạp. Đó là một trò chơi mang hình
thức dạy học và đồng thời lại cũng như một hoạt động chơi, các nhà sư phạm
Xô Viết coi trò chơi học tập có một cấu trúc chơi – học đặc biệt với các thành
phần chơi :
- Nội dung chơi
- Hành động chơi
- Luật chơi
- Kết quả chơi
* Nội dung chơi:
Đây là nội dung nhận thức, nhiệm vụ nhận thức của trẻ. Nó đặt ra trước trẻ
như một bài toán mà trẻ phải tìm cách giải quyết dựa trên những hiểu biết và
điều kiện đã cho. Nếu kích thích được sự hứng thú, tính tích cực hoạt động của
trẻ thì sẽ thỏa mãn nhu cầu chơi của trẻ.
Nhiêm vụ nhận thức do giáo viên xác định dựa vào mục đích dạy học, theo
nội dung chương trình giáo dục mẫu giáo, theo đặc điểm nhận thức và phản ánh
hoạt động dạy của giáo viên.
Nhiệm vụ nhận thức trong các trò chơi học tập nhằm phát triển khả năng
khái quát hóa cho trẻ 5-6 tuổi rất phong phú: làm giàu vốn biểu tượng xung
quanh cho trẻ, dựa vào những dấu hiệu chung, vào vốn từ ngữ trẻ xác định được
các sự vật hiện tượng riêng lẻ, cụ thể phù hợp với các dấu hiệu chung, với ngôn
ngữ có được, vận dụng vốn hiểu biết của mình nhằm giải quyết các nhiệm vụ
trò chơi đặt ra. Trong trò chơi học tập nhiệm vụ chơi được tách ra một cách đặc
biệt, nó chứa đựng trong chính tên gọi của trò chơi, được đoán ra qua việc miêu
tả yêu cầu của trò chơi.
VD: Trò chơi học tập “ Cái túi kì diệu”
Nhiệm vụ học tập được đặt ra là trẻ chỉ dùng xúc giác, thính giác, thị giác
8
(nhìn, sờ) để thực hiện yêu cầu: nhìn thẻ hình để lấy đúng đồ vật có hình
dạng tương tự với thẻ hình.
Nhiệm vụ chơi là thành phần cơ bản của trò chơi học tập.
* Hành động chơi:
Là hành động trẻ làm trong lúc chơi, các hành động chơi trong trò chơi học
tập chủ yếu đòi hỏi vận dụng các khả năng tư duy, trí tuệ của trẻ để vận dụng
những hiểu biết, vốn kiến thức của bản thân nhằm hoàn thành yêu cầu mà trò
chơi đặt ra.
Những hành động chơi càng phong phú, hình thức bao nhiêu thì số trẻ tham
gia càng nhiều bấy nhiêu và trò chơi thì càng hấp dẫn và lý thú bấy nhiêu. Số
lượng và tính chất của hành động chơi khác nhau ở lứa tuổi.
- Ở Mẫu giáo bé là sự lặp đi lặp lại của các hành động chơi như di chuyển,
sắp xếp, nhập các đồ vật, so sánh chung, lựa chọn theo các dấu hiệu, màu sắc,
kích thước, là bố trí trong tranh, bắt chước các thao tác chơi…
Mọi trẻ tham gia trong trò chơi học tập thường có cùng 1 vai chơi và
do đó hành động chơi giống nhau với mọi trẻ.
- Ở Mẫu giáo nhỡ và lớn thì động tác chơi đã phức tạp hơn, những hành
động chơi của trẻ đòi hỏi phải có sự liên hệ lẫn nhau giữa hành động chơi của
một số trẻ này với 1 số trẻ khác, đòi hỏi phải có sự liên tục và tuần tự. Nhiều trò
chơi của trẻ Mẫu giáo lớn đòi hỏi trẻ phải suy nghĩ kỹ trước khi hành động, phải
hoàn thành một vai nhất định của trò chơi. Trò chơi mang tính bí ẩn bao nhiêu
thì càng kích thích tính hấp dẫn trẻ bấy nhiêu.
* Luật chơi:
Trò chơi học tập là một trò chơi có luật do nội dung quy định. Đó là những
quy định chung mà những người tham gia chơi phải thực hiện. Luật chơi là yếu
tố tổ chức của trò chơi, chúng xác định tính chất, cách thức các hành động chơi
mà không phạm luật. Đồng thời luật chơi tổ chức và điều khiển mối quan hệ của
trẻ trong khi chơi, hướng trực tiếp hoạt động nhận thức của trẻ vào việc giải
quyết nhiệm vụ học tập. Luật chơi là tiêu chuẩn đánh giá hành động chơi đúng
hay sai. Nếu luật chơi không thiết lập sớm thì hành động chơi sẽ tản mạn và
9
không thực hiện được nhiệm vụ trò chơi nêu ra. Nhờ có luật chơi mà giáo viên
hình thành ở trẻ khả năng định hướng điều kiện thay đổi, kỹ năng điều khiển ý
chí, tình cảm, tập trung giải quyết nhiệm vụ nhận thức nhằm hình thành vốn
kiến thức, hiểu biết về cuộc sống xung quanh. Trò chơi có luật có vai trò quan
trọng đối với sự phát triển nhân cách của trẻ, nó giúp cho trẻ làm chủ được hành
vi của mình. Trò chơi với các nhiệm vụ chơi giúp cho trẻ hình thành các nét tính
cách như khả năng tự đánh giá việc thực hiện luật chơi của trẻ, kích thích hứng
thú, tính độc lập, sáng tạo, khả năng ghi nhớ, tư duy… Trong trò chơi học tập
thì ba bộ phận là : nhiệm vụ chơi, hành động chơi, luật chơi có mối quan hệ
chặt chẽ với nhau trong đó nhiệm nhận thức( nhiệm vụ chơi) có vai trò quyết
định. Nó xác định đặc điểm hành động chơi làm thành nội dung chơi. Luật chơi
giúp cho việc thực hiện hành động chơi và qua đó giải quyết nhiệm vụ nhận
thức, giúp trẻ phát triển trí tuệ, chỉ cần thiếu 1 trong 3 bộ phận thì trò chơi
không thực hiện được.
* Kết quả chơi:
Trò chơi học tập bao giờ cũng có một kết quả nhất định, đó là lúc kết thúc
trò chơi, trẻ hoàn thành một nhiệm vụ nhận thức nào đó (trẻ đoán được các
hình dạng tương tự nhau, tìm và xếp được các tranh ảnh , hình...) đúng theo yêu
cầu.
Đối với trẻ kết quả trò chơi khuyến khích trẻ tích cực hoạt động, tham gia
vào những trò chơi tiếp theo còn đối với giáo viên kết quả trò chơi là chỉ tiêu
mức độ thành công khi giải quyết nhiệm vụ học tập của trẻ.
c) Phân loại và yêu cầu đối với trò chơi học tập.
* Phân loại: Hiện nay trong lý thuyết về trò chơi học tập thống nhất phân
thành 3 loại chính theo tính chất của trò chơi và trong quá trình hình thành biểu
tượng toán cho trẻ hiện nay cũng sử dụng 3 loại trò chơi gồm:
+ Trò chơi học tập với đồ vật, đồ chơi và tranh in: Đây là loại trò chơi học
tập sử dụng đồ vật đồ chơi tranh in khi chơi với đồ vật, đồ chơi tranh in sẽ giúp
trẻ so sánh, phân tích xác đinh sự khác nhau và giống nhau giữa các đồ vật, đồ
chơi, tìm ra được các dấu hiệu và có khả năng khái quát hóa các sự vật, đồ chơi
10
như hình dạng, màu sắc, kích thước, tính chất… điều này đòi hỏi trẻ phải có 1 số
khả năng tư duy, đặc biệt là khả năng khái quát hóa.
+ Trò chơi học tập với tranh (lôtô): Trò chơi này rất phong phú về chủng
loại như tranh xếp từng đôi, tranh lôtô, cờ đôminô, trò chơi ghép tranh…
+ Trò chơi học tập bằng lời nói: Trò chơi này được hình thành nhờ lời nói
và hành động của người chơi với trò chơi dựa vào những ấn tượng về đồ vật, đồ
chơi trẻ hiểu sâu sắc hơn về chúng và thể hiện hiểu biết của mình qua lời nói.
* Yêu cầu đối với mỗi trò chơi học tập:
- Mỗi trò chơi học tập phải cho trẻ được luyện tập hoạt động trí tuệ và giáo
dục phẩm chất đạo đức.
- Mỗi nhiệm vụ nhận thức trong trò chơi đòi hỏi trẻ phải huy động các giác
quan và các khả năng của tư duy.
- Trong mỗi trò chơi học tập cần kết hợp cả 2 yếu tố (nhận thức và hài
hước) để trẻ có hứng thú khi chơi.
1.2.2. Vai trò của trò chơi học tập đối với sự phát triển tâm lý của trẻ mẫu giáo.
Trò chơi học tập có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự phát triển toàn diện
nhân cách của trẻ. Nó vừa là con đường. vừa là phương tiện để phát triển triển
trí tuệ cho trẻ mẫu giáo. Trong quá trình chơi trẻ phải huy động và sử dụng các
giác quan, ngôn ngữ của mình để thực hiện thao tác chơi, nhiệm vụ chơi. Nhờ
vậy mà các giác quan của trẻ trở nên tinh nhạy hơn, ngôn ngữ trở nên mạch lạc
hơn, đồng thời tư duy trực quan phát triển hơn. Mặt khác trò chơi học tập sẽ
giúp cho trẻ củng cố được, khắc sâu thêm các biểu tượng, các tri thức, khái niệm
một cách có hệ thống hơn.
Các trò chơi học tập sẽ giúp cho trẻ biết nhìn nhận, phân tích, so sánh, khái
quát các tri thức đã lĩnh hội trước đó. trò chơi học tập còn giúp cho trẻ rèn
luyện và phát triển trí nhớ, các biểu tượng, tri thức được lồng vào nội dung chơi
sẽ giúp trẻ có được ấn tượng sâu sắc, vì thế trẻ nhớ được lâu hơn.
Trò chơi học tập giúp trẻ phát huy được tính tự giác tích cực chủ động của
trẻ. Khi hứng thú của trẻ được kích thích thì trẻ sẽ hào hứng chủ động đối với
nhiệm vụ học tập được lồng vào động cơ chơi. Và bằng cách này trẻ sẽ củng cố
11
được các kiến thức, các kỹ năng, kỹ xảo một cách chắc chắn, có thể nói đây là
cơ sở để giúp trẻ dễ dàng ghi nhớ các kiến thức.
Qua việc tham gia vào các trò chơi học tập trẻ sẽ làm quen với phương
pháp học chủ động hơn và tự tin vào bản thân. Bà NK Krupkaia đã từng khẳng
định rằng “Đối với trẻ mẫu giáo trò chơi học tập có ý nghĩa đặc biệt. Trò chơi
với chúng là học tập, trò chơi với chúng là lao động, cũng có khi trò chơi với
chúng là một hình thứ giáo dục nghiêm túc”
Nhờ trò chơi học tập mà trẻ tiếp thu được một số tính chất của đồ vật như
màu sắc, hình dạng, kích thước… cũng như định hướng được không gian, âm
thanh cũng như nắm bắt được các tính chất vật lý của đồ vật và các vật liệu. Trò
chơi học tập không chỉ tác động đến trí tuệ của trẻ mà còn giáo dục một số phẩm
chất đạo đức cho trẻ như tính thật thà, tính tổ chức, tính tự lập… trong các trò
chơi học tập tập thể trẻ còn học được cách giao tiếp, biết thống nhất hành động
của mình với bạn. Cũng chính trong trò chơi học tập mà trẻ học được cách đánh
giá và tự đánh giá về kết quả đạt được.
Ở lứa tuổi mẫu giáo trò chơi học tập là một trong những hình thức chơi phù
hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ, vừa sức, lại hấp dẫn là một trong những
phương tiện có hiệu quả để phát triển các năng lực trí tuệ, tư duy trong đó có
khả năng khái quát hóa – một năng lực cần thiết của tư duy con người.
Theo các nhà khoa học thì trẻ em có thể phát triển hoàn thiện, thực sự bộc
lộ được nhu cầu ham hiểu biết, tích cực tìm tòi, say mê và sáng tạo trong mọi
hoạt động đặc biệt là trong hoạt động học tập khi trẻ có hứng thú với hoạt động,
có cơ hội và điều kiện để hoạt động từ đó trẻ hoạt đông một cách tích cực nắm
được các phương thức và có kỹ năng hành động.
Trong các loại trò chơi thì trò chơi học tập vừa thỏa mãn được nhu cầu chơi
lại thỏa mãn được nhu cầu nhận thức của trẻ, nét đặc trưng của trò chơi học tập
là nhiệm vụ nhận thức, luật chơi và các thao tác chơi có mối quan hệ qua lại với
nhau, cùng nằm trong một khối thống nhất thúc đẩy trẻ tìm kiếm các phương
thức giải quyết nhiệm vụ nhận thức, điều đó làm xuất hiện hứng thú bền vững
với trò chơi học tập mang lại cho trẻ sự thỏa mãn, niềm vui sướng và giúp trẻ
12
phát hiện ra được khả năng của mình, tạo điều kiện cho sự sáng tạo của trẻ được
phát triển.
Phải thấy rằng trò chơi học tập đã dạy trẻ tư duy từ nhận thức hoàn cảnh
xung quanh, đôi khi trò chơi họ tập còn dạy trẻ cả sự láu lỉnh, thông minh để tìm
ra lời giải đáp, tìm ra bí mật. Trò chơi học tập bao giờ cũng chứa đựng những
nhiệm vụ nhận thức khác nhau có mối liên hệ chặt chẽ với hoạt động trí tuệ của
trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Mặt khác trẻ muốn nhanh chóng tìm ra được kết quả của
trò chơi thì đòi hỏi trẻ phải tập trung chú ý, tích cực tìm kiếm các phương thức
để giải quyết nhiệm vụ nhận thức, có gắng huy động vốn hiểu biết và lựa chọn
những thao tác tư duy cần thiết để tìm được kết quả nhanh nhất.
Theo quan điểm của tác giả Đỗ Tiến Đạt thì: trò chơi học tập là hoạt động
được tổ chức có tính vui chơi, giải trí, thông qua đó học sinh có điều kiện“ Học
mà chơi- chơi mà học”. Trò chơi mang sắc thái tình cảm, đi kèm theo cảm giác
thỏa mãn, khi chơi trẻ tưởng tượng và suy ngẫm thử nghiệm các tình huống các
cách lập luận để đạt kết quả.
Còn tác giả Trần Thị Ngọc Trâm cho rằng: “Trò chơi học tập là một trong
những phương tiện có hiệu quả để phát triển năng lực trí tuệ, trong đó khả năng
khái quát hóa là một năng lực đặc biệt của con người” (Trò chơi phát triển tư
duy cho trẻ, NXB Giáo dục)
Bà E.I. Chikhiepva đã từng nói “ Cũng không nên đánh giá trò chơi học tập
chỉ về mặt mục đích học tập hiển nhiên của nó, tức là sự định hướng của trẻ
trong các biểu tượng này hay biểu tượng khác. Những trò chơi này đẩy mạnh sự
phát triển tất cả mọi mặt của cá nhân trẻ. Trò chơi đã tổ chức trẻ lại với nhau,
nâng cao được tính tự lập của trẻ. Nếu cô giáo tiến hành trò chơi này một cách
khéo léo và sinh động thì trẻ rất thích thú và hào hứng như thế trò chơi học tập
sẽ tăng thêm phần ý nghĩa”
1.3. Những vấn đề về biểu tượng hình dạng.
1.3.1. Khái niệm về biểu tượng.
a) Theo quan điểm của triết học Mác- Lênin.
13
Biểu tượng là hình ảnh về khách thể đã được tri giác còn lưu lại trong bộ óc
con người và do một tác động nào đấy được tái hiện, nhớ lại.
Như vậy: biểu tượng cũng như cảm giác và tri giác là hình ảnh của “chủ
quan của thế giới khách quan”. Nhưng khác với cảm giác, tri giác biểu tượng
phảm ánh khách thể một cách gián tiếp, là hình ảnh của hình ảnh ngoài ra bằng
tưởng tượng con người từ những biểu tượng cũ có thể sáng tạo ra những biểu
tượng mới.
Là sản phẩm của những tri giác cảm tính trước đó, biểu tượng có vai trò là
khâu trung gian giữa trực quan sinh động và tư duy trừu tượng. Như vậy, theo
quan điểm của triết học Mác – Lênin thì cảm giác, tri giác và biểu tượng là
những hình thức khác nhau của giai đoạn đầu tiên trong quá trình nhận thức,
mọi nhận thức đều bắt đầu từ giai đoạn đầu tiên trong quá trình nhận thức. Mọi
nhận thức đều bắt đầu từ giai đoạn này, song chỉ bằng trực quan sinh động, con
người không có thể nhận thức được những mối liên hệ bản chất và các quy luật
chi phối sự vận động phát triển của các khách thể. Để nắm bắt được bản chất và
quy luật của khác thể nhận thức phải chuyển qua giai đoạn cao hơn đó là tư duy
trừu tượng.
Tóm lại “Từ những tri giác nhận thức cảm tính chuyển sang giai đoạn cao
hơn đó là biểu tượng”.
b) Theo quan điểm tâm lý học Mác xít.
Các nhà tâm lý học cho rằng: biểu tượng được coi là sản phẩm của quá
trình nhớ và tưởng tượng. Biểu tượng là sự làm ra trong óc cá nhân một cách
nguyên vẹn hoặc có sáng tạo những hình tượng mà ta tri giác trước mặc dầu
không có những thuộc tính củ thể của các sự vật hiện tượng đó, tác động trực
tiếp vào cơ quan cảm giác của ta như trước.
Ví dụ: Khi ta chung sống cùng một người bạn, ta tri giác được những hình
ảnh củ thể về người bạn, khi ta đi xa những hình ảnh về hình dáng, nét mặt, điệu
bộ, giọng nói… của người bạn vẫn có thể hiện ra rõ nét trong trí nhớ và tưởng
tượng của chúng ta.
14
- Xem thêm -
.DOC 
79 
2118 
73 
