tailieuonthi
TriÕt häc lµ h×nh th¸i ý thøc x· héi ra ®êi tõ khi chÕ
®é céng s¶n nguyªn thuû ®îc thay thÕ b»ng chÕ ®é chiÕm
h÷u n« lÖ. Nh÷ng triÕt häc ®Çu tiªn trong lÞch sö xuÊt hiÖn
vµo kho¶ng thÕ kû VIII – VI tríc c«ng nguyªn ë Ên §é
cæ ®¹i, Trung quèc cæ ®¹i, Hy L¹p vµ La M· cæ ®¹i vµ ë
c¸c níc kh¸c.
Theo quan ®iÓm cña m¸c xÝt triÕt häc lµ mét h×nh th¸i
ý thøc x· héi, lµ häc thuyÕt vÒ nh÷ng nguyªn t¾c chung
nhÊt cña tån t¹i vµ nhËn thøc vÒ th¸i ®é cña con ngêi ®èi
víi thÕ giíi, lµ khoa häc vÒ nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña
tù nhiªn, x· héi vµ t duy. Nh vËy triÕt häc lµ mét h×nh
th¸i ý thøc x· héi, lµ sù ph¶n ¸nh tån t¹i cña x· héi vµ ®Æc
biÖt sù tån t¹i nµy ë x· héi ph¬ng §«ng kh¸c h¼n víi
ph¬ng T©y vÒ c¶ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®Þa lý d©n sè mµ h¬n
c¶ lµ ph¬ng thøc cña s¶n xuÊt cña ph¬ng §«ng lµ
ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhá cßn ph¬ng T©y lµ ph¬ng thøc
s¶n xuÊt cña t b¶n do vËy mµ c¸i ph¶n ¸nh ý thøc còng
kh¸c: v¨n ho¸ ph¬ng §«ng mang nÆng tÝnh chÊt céng
®ång cßn ph¬ng T©y mang tÝnh c¸ thÓ.
Sù kh¸c biÖt c¨n b¶n cña triÕt häc ph¬ng T©y vµ
ph¬ng §«ng cßn ®îc thÓ hiÖn cô thÓ nh sau:
Thø nhÊt ®ã lµ triÕt häc ph¬ng §«ng nhÊn m¹nh sù
thèng nhÊt trong mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ vò trô víi
c«ng thøc thiªn ®Þa nh©n lµ mét nguyªn t¾c “thiªn nh©n
hîp nhÊt”. Cô thÓ lµ:
1
tailieuonthi
TriÕt häc Trung quèc lµ nÒn triÕt häc cã truyÒn
thèng lÞch sö l©u ®êi nhÊt, h×nh thµnh cuèi thiªn niªn kû II
®Çu thiªn niªn kû I tríc c«ng nguyªn. §ã lµ nh÷ng kho
tµng t tëng ph¶n ¸nh lÞch sö ph¸t triÓn cña nh÷ng quan
®iÓm cña nh©n d©n Trung hoa vÒ tù nhiªn, x· héi vµ quan
hÖ con ngêi víi thÕ giíi xung quanh, hä coi con ngêi lµ
tiÓu vò trô trong hÖ thèng lín... trêi ®Êt víi ta cïng sinh,
v¹n vËt víi ta lµ mét. Nh vËy con ngêi còng chøa ®ùng
tÊt c¶ nh÷ng tÝnh chÊt, nh÷ng ®iÒu huyÒn bÝ cña vò trô bao
la. Tõ ®iÒu nµy cho ta thÊy h×nh thµnh ra c¸c khuynh
híng nh: khuynh híng duy t©m cña M¹nh Tö th× cho
r»ng vò trô, v¹n vËt ®Òu tån t¹i trong ý thøc chñ quan vÇ
trong ý niÖm ®¹o ®øc Trêi phó cho con ngêi. ¤ng ®a ra
quan ®iÓm “v¹n vËt ®Òu cã ®Çy ®ñ trong ta”. Ta tù xÐt
m×nh mµ thµnh thùc, th× cã c¸i thó vui nµo lín h¬n n÷a.
¤ng d¹y mäi ngêi ph¶i ®i t×m ch©n lý ë ngoµi thÕ giíi
kh¸ch quan mµ chØ cÇn suy xÐt ë trong t©m, “tËn t©m” cña
m×nh mµ th«i. Nh vËy theo «ng chØ cÇn tÜnh t©m quay l¹i
víi chÝnh m×nh th× mäi sù vËt ®Òu yªn æn, kh«ng cã g× vui
thó h¬n. Cßn theo ThiÖn Ung th× cho r»ng: vò trô trong
lßng ta, lßng ta lµ vò trô. §èi víi khuynh híng duy vËt
th« s¬ - kinh dÞch th× biÕt ®Õn cïng c¸i tÝnh cña con ngêi
th× còng cã thÓ biÕt ®Õn c¸i tÝnh cña v¹n vËt, trêi ®Êt: trêi
cã chÝn ph¬ng, con ngêi cã chÝn khiÕu. ë ph¬ng §«ng
khuynh híng duy vËt cha râ rµng ®«i khi cßn ®an xen
víi duy t©m, mÆc dï nã lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh kh¸i qu¸t
nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÕn l©u dµi cña nh©n d©n Trung
2
tailieuonthi
hoa thêi cæ ®¹i. Quan ®iÓm duy vËt ®îc thÓ hiÖn râ ë häc
thuyÕt ¢m d¬ng, tuy nã cßn mang tÝnh chÊt trùc quan,
chÊt ph¸c, ng©y th¬ vµ cã nh÷ng quan ®iÓm duy t©m, thÇn
bÝ vÒ lÞch sö x· héi nhng trêng ph¸i triÕt häc nµy ®· bé
lé râ khuynh híng duy vËt vµ t tëng biÖn chøng tù ph¸t
cña m×nh trong quan ®iÓm vÒ c¬ cÊu vµ sù vËn ®éng, biÕn
ho¸ cña sù vËt hiÖn tîng trong tù nhiªn còng nh trong x·
héi.
ë Ên ®é t tëng triÕt häc Ên ®é cæ ®¹i ®îc h×nh
thµnh tõ cuèi thiªn niªn kû II ®Çu thiªn niªn kû I tríc
c«ng nguyªn, b¾t nguån tõ thÕ giíi quan thÇn tho¹i, t«n
gi¸o, gi¶i thÝch vò trô b»ng biÓu tîng c¸c vÞ thÇn mang
tÝnh chÊt tù nhiªn, cã nguån gèc tõ nh÷ng h×nh thøc t«n
gi¸o tèi cæ cña nh©n lo¹i. ë Ên ®é nguyªn t¾c “thiªn nhiªn
hîp nhÊt” l¹i cã mµu s¾c riªng nh:
Xu híng chÝnh cña Upanishad lµnh»m biÖn hé
cho häc thuyÕt duy t©m, t«n gi¸o trong kinh Vª®a vÒ c¸i
gäi lµ “tinh thÇn s¸ng t¹o tèi cao” s¸ngt¹o vµ chi phèi thÕ
giíi nµy. §Ó tr¶ lêi c©u hái c¸i g× lµ thùc t¹i cao nhÊt, lµ
c¨n nguyªn cña tÊt c¶ mµ khi nhËn thøc ®îc nã, ngêi ta
sÏ nhËn thøc ®îc mäi c¸i cßn l¹i vµ cã thÓ gi¶i tho¸t ®îc
linh hån khái sù lo ©u khæ nµo cña ®êi sèng trÇn tôc vµ
rµng buéc cña thÕ giíi nµy lµ “tinh thÇn vò trô tèi cao”
Brahman, lµ thùc thÓ duy nhÊt, cã tríc nhÊt, tån t¹i vÜnh
viÔn, bÊt diÖt, lµ c¸i tõ ®ã tÊt c¶ thÕ giíi ®Òu n¶y sinh ra
vµ nhËp vÒ víi nã sau khi chÕt. Tãm l¹i Brahman lµ tinh
3
tailieuonthi
thÇn vò trô, lµ ®Êng s¸ng t¹o duy nhÊt, lµ ®¹i ng·, ®¹i
®inh, lµ vò trô xung quanh c¸i tån t¹i thùc sù, lµ kh¸ch
thÓ.
Cßn Atman lµ tinh thÇn con ngêi, lµ tiÓu ng·, lµ
c¸i cã thÓ m« h×nh ho¸, lµ chñ thÓ vµ ch¼ng qua chØ lµ linh
hån vò trô c tró trong con ngêi mµ th«i. Linh hån con
ngêi (Atman) chØ lµ sù biÓu hiÖn, lµ mét bé phËn cña
“tinh thÇn tèi cao”. V× Atman “linh hån” lµ c¸i tån t¹i
trong thÓ x¸c con ngêi ë ®êi sèng trÇn tôc, nªn ý thøc
con ngêi lÇm tëng r»ng linh hån, “c¸i ng·” lµ c¸i kh¸c
víi “linh hån vò trô”, kh¸c víi nguån sèng kh«ng cã sinh,
kh«ng cã diÖt vong cña vò trô.
VËy nªn kinh Vª®a nèi con ngêi víi vò trô b»ng
cÇu khÈn, cóng tÕ b¾t chíc hoµ ®iÖu cña vò trô b»ng lÔ
nghi, hµnh lÔ ë h×nh thøc bªn ngoµi. Cßn kinh Upanishad
quay vµo híng néi ®Ó ®i tõ trong ra, ®ång nhÊt c¸ nh©n
víi vò trô b»ng tri thøc thuÇn tuý kinh nghiÖm.
§èi víi ph¬ng T©y l¹i nhÊn m¹nh t¸ch con ngêi ra
khái vò trô, coi con ngêi lµ chñ thÓ, chóa tÓ ®Ó nghiªn
cøu chinh phôc vò trô – thÕ giíi kh¸ch quan. Vµ còng
chÝnh tõ thÕ giíi kh¸ch quan kh¸ch nhau nªn dÉn ®Õn
híng nghiªn cøu tiÕp cËn còng kh¸c nhau:
Tõ thÕ giíi quan triÕt häc “thiªn nh©n hîp nhÊt” lµ
c¬ së quyÕt ®Þnh nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c cña triÕt häc ph¬ng
§«ng nh: lÊy con ngêi lµm ®èi tîng nghiªn cøu chñ
yÕu – tÝnh chÊt híng néi; hay nh nghiªn cøu thÕ giíi
4
tailieuonthi
còng lµ ®Ó lµm râ con ngêi vµ vÊn ®Ò b¶n th¶o luËn trong
triÕt häc ph¬ng §«ng bÞ mê nh¹t. Nhng ngîc l¹i triÕt
häc ph¬ng T©y l¹i ®Æ träng t©m nghiªn cøu vµo thÕ giíi
– tÝnh chÊt híng ngo¹i; cßn vÊn ®Ò con ngêi chØ ®îc
nghiªn cøu ®Ó gi¶i thÝch thÕ giíi mµ th«i. Cho nªn ph¬ng
T©y bµn ®Ëm nÐt vÒ b¶n thÓ luËn cña vò trô.
C¸i kh¸c biÖt n÷a lµ ngay trong vÊn ®Ò con ngêi
ph¬ng §«ng còng quan niÖm kh¸c ph¬ng T©y:
ë Ph¬ng §«ng ngêi ta ®Æt träng t©m nghiªn
cøu mèi quan hÖ ngêi víi ngêi vµ ®êi sèng t©m linh, Ýt
quan t©m ®Õn mÆt sinh vËt cña con ngêi, chØ nghiªn cøu
mÆt ®¹o ®øc thiÖn hay ¸c theo lËp trêng cña giai cÊp
trèng trÞ cho nªn nghiªn có con ngêi kh«ng ph¶i lµ ®Ó
gi¶i phãng con ngêi mµ lµ ®Ó cai trÞ con ngêi, kh«ng
thÊy quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong lao ®éng s¶n xuÊt.
ë Ph¬ng T©y hä l¹i Ýt quan t©m ®Õn mÆt x· héi
cña con ngêi, ®Ò cao c¸i tù nhiªn – mÆt sinh vËt trong
con ngêi, chó ý gi¶i phãng con ngêi vÒ mÆt nhËn thøc,
kh«ng chó ý ®Õn nguyªn nh©n kinh tÕ – x· héi, c¸i gèc ®Ó
gi¶i phãng con ngêi.
Thø hai, ë ph¬ng §«ng nh÷ng t tëng triÕt häc Ýt
khi tån t¹i díi d¹ng thuÇn tuý mµ thêng ®an xen víi c¸c
h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c. C¸i nä lÊy c¸i kia lµm chç
dùa vµ ®iÒu kiÖn ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho nªn Ýt cã
nh÷ng triÕt gia víi nh÷ng t¸c phÈm triÕt häc ®éc lËp. Vµ
5
tailieuonthi
cã nh÷ng thêi kú ngêi ta ®· lÇm tëng triÕt häc lµ khoa
häc cña khoa häc nh triÕt häc Trung hoa ®an xen víi
chÝnh trÞ lý luËn, cßn triÕt häc Ên ®é l¹i ®an xen t«n gi¸o
víi nghÖ thuËt. Nãi chung ë ph¬ng §«ng th× triÕt häc
thêng Èn dÊu ®»ng sau c¸c khoa häc.
ë ph¬ng T©y ngay tõ thêi kú ®Çu triÕt häc ®·
lµ mét khoa häc häc ®éc lËp víi c¸c m«n khoa häc kh¸c
mµ c¸c khoa häc l¹i thêng Èn dÊu ®»ng sau triÕt häc. Vµ
thêi kú Trung cæ lµ ®iÓn h×nh: khoa häc muèn tån t¹i ph¶i
kho¸c ¸o t«n gi¸o, ph¶i tù biÕn m×nh thµnh mét bé phËn
cña gi¸o héi.
Thø ba, LÞch sö triÕt häc ph¬ng §«ng Ýt thÊy cã
nh÷ng bíc nh¶y vät vÒ chÊt cã tÝnh v¹ch ra ë c¸c thêi
®iÓm, mµ chØ lµ sù ph¸t triÓn côc bé, kÕ tiÕp xen kÏ. ë Ên
®é, còng nh Trung quèc c¸c trêng ph¸i cã tõ thêi cæ ®¹i
vÉn gi÷ nguyªn tªn gäi cho tíi ngµy nay (tõ thÕ kû VIII –
V tríc c«ng nguyªn ®Õn thÕ kû 19).
Néi dung cã ph¸t triÓn nhng chØ lµ sù ph¸t
triÓn côc bé, thªm bít hay ®i s©u vµo tõng chi tiÕt nh:
Nho tiÒn tÇn, H¸n nho, Tèng nho vÉn trªn c¬ së nh©n – lÔ
– chÝnh danh, nhng cã c¶i biªn vÒ mét ph¬ng diÖn nµo
®ã vÝ nh LÔ thêi tiÒn TÇn lµ cung kÝnh, lÔ phÐp, v¨n ho¸,
thêi H¸n biÕn thµnh tam c¬ng ngò thêng, ®êi Tèng biÕn
thµnh ch÷ Lý...
6
tailieuonthi
C¸c nhµ triÕt häc ë c¸c thêi ®¹i chØ giíi h¹n
m×nh trong khu«n khæ ñng hé, b¶o vÖ quan ®iÓm hay mét
hÖ thèng nµo ®ã ®Ó hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn nã hín lµ v¹ch
ra nh÷ng sai lÇm vµ kh«ng ®Æt ra môc ®Ých t¹o ra thøc triÕt
häc míi. Do vËy nã kh«ng m©u thuËn víi c¸c häc thuyÕt
®· ®îc ®Æt nÒn mãng tõ ban ®Çu, kh«ng phñ ®Þnh nhau
hoµn toµn vµ dÉn ®Õn cuéc ®Êu tranh trong c¸c trêng ph¸i
kh«ng gay g¾t vµ còng kh«ng triÖt ®ªt. Cã t×nh tr¹ng ®ã
chÝnh lµ do chÕ ®é phong kiÕn qu¸ kÐo dµi vµ b¶o thñ, kÕt
cÊu kinh tÕ, giai cÊp trong x· héi ®an xen céng sinh bªn
nhau.
Ngîc l¹i ë ph¬ng T©y l¹i cã ®iÓm kh¸c biÖt.
ë mçi giai ®o¹n, mçi thêi kú, bªn c¹nh c¸c trêng ph¸i cò
l¹i cã nh÷ng trêng ph¸i míi ra ®êi cã tÝnh chÊt v¹ch thêi
®¹i nh thêi cè ®¹i bªn c¹nh trêng ph¸i TalÐt, Hªraclit...
®Õn §ªm«crit råi thêi ®¹i khai s¸ng Ph¸p, CNDV ë Anh,
Hµ lan, triÕt häc cæ ®iÓn §øc... Vµ h¬n n÷a cuéc ®Êu tranh
gi÷a duy t©m vµ duy vËt mang tÝnh chÊt quyÕt liÖt, triÖt ®Ó
h¬n.
Thø t, Sù ph©n chia trêng ph¸i triÕt häc còng
kh¸c:
ë ph¬ng §«ng ®an xen c¸c trêng ph¸i, yÕu tè
duy vËt, duy t©m biÖn chøng, siªu h×nh kh«ng râ nÐt. Sù
ph©n chia chØ xÐt vÒ ®¹i thÓ, cßn ®i s©u vµo nh÷ng néi
dung cô thÓ thêng lµ cã mÆt duy t©m cã mÆt duy vËt, s¬
kú lµ duy vËt, hËu kú lµ nhÞ nguyªn hay duy t©m, thÓ hiÖn
7
tailieuonthi
râ thÕ giíi quan thiÕu nhÊt qu¸n, thiÕu triÖt ®Ó cña triÕt
häc v× ph©n kú lÞch sö trong c¸c x· héi ph¬ng §«ng còng
kh«ng m¹ch l¹c nh ph¬ng T©y.
Ngîc l¹i triÕt häc ph¬ng T©y th× sù ph©n chia
c¸c trêng ph¸i râ nÐt h¬n vµ c¸c h×nh thøc tån t¹i lÞch sö
rÊt râ rµng nh duy vËt chÊt ph¸c th« s¬ ®Õn duy vËt siªu
h×nh råi ®Õn duy vËt biÖn chøng.
Thø n¨m, HÖ thèng thuËt ng÷ cña triÕt häc ph¬ng
§«ng cung kh¸c so víi triÕt häc ph¬ng T©y ë 3 m¶ng:
- VÒ b¶n thÓ luËn: Ph¬ng T©y dïng thuËt ng÷
“giíi tù nhiªn”, “b¶n thÓ”, “vËt chÊt”. Cßn ë
ph¬ng §«ng l¹i dïng thuËt ng÷ “th¸i cùc” ®¹o
s¾c, h×nh, v¹n ph¸p,... hay ngò hµnh: Kim, Méc,
Thuû, Ho¶, Thæ... §Ó nãi vÒ b¶n chÊt cña vò trô
®Æc biÖt lµ khi bµn vÒ mèi quan hÖ gi÷a con
ngêi vµ vò trô th× ph¬ng T©y dïng ph¹m trï
kh¸ch thÓ – chñ thÓ; con ngêi víi tù nhiªn,
vËt chÊt víi ý thøc, tån t¹i vµ t duy. Cßn
ph¬ng §«ng l¹i dïng T©m – vËt, n¨ng – së,
lÝ – khÝ, h×nh – thÇn. Trong ®ã h×nh thÇn lµ
nh÷ng ph¹m trï xuÊt hiÖn sím vµ dïng nhiÒu
nhÊt.
- Nãi vÒ tÝnh chÊt, sù biÕn dæi cña thÕ giíi:
ph¬ng T©y dïng thuËt ng÷ “biÖn chøng” siªu
h×nh, thuéc tÝnh, vËn ®éng, ®øng im nhng lÊy
c¸i ®Êu tranh c¸i ®éng lµ chÝnh. §èi víi ph¬ng
8
tailieuonthi
§«ng dïng thuËt ng÷ ®éng – tÜnh, biÕn dÞch,
v« thêng, thêng cßn, v« ng· vµ lÊy c¸i thèng
nhÊt, lÊy c¸i tÜnh lµm gèc lµ v× ph¬ng §«ng
triÕt häc ®îc x©y dùng trªn quan ®iÓm vò trô
lµ mét, ph¶i mang tÝnh nhÞp ®iÖu.
- Khi diÔn ®¹t vÒ mèi liªn hÖ cña c¸c sù vËt, hiÖn
tîng trªn thÕ giíi th× ph¬ng T©y dïng thuËt
ng÷ “liªn hÖ”, “quan hÖ” “quy luËt”. Cßn
ph¬ng
§«ng
dïng
thuËt
ng÷
“®¹o”
“lý”
“mÖnh” “thÇn”, còng xuÊt ph¸t tõ thÕ giíi quan
thiªn nh©n hîp nhÊt nªn tÊt c¶ ph¶i mang tÝnh
nhÞp ®iÖu, tÝnh quy luËt, tÝnh so¾n èc cña vò trô
nh th¸i cùc ®Õn lìng nghi... Cã nhÞp ®iÖu lµ
hµi hoµ ©m d¬ng, cßn vò trô lµ tËp hîp khæng
lå c¸c so¾n èc...
Thø s¸u, Tuy c¶ hai dßng triÕt häc ph¬ng §«ng vµ
ph¬ng T©y ®Òu nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt
häc nhng ph¬ng T©y nghiªng nÆng vÒ gi¶i quyÕt mÆt thø
nhÊt cßn mÆt thø hai chØ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn
quan. Ngîc l¹i ë ph¬ng §«ng nÆng vÒ gi¶i quyÕt mÆt thø
hai cho nªn dÉn ®Õn hai ph¬ng ph¸p t duy kh¸c nhau.
Ph¬ng T©y ®i tõ cô thÓ ®Õn kh¸i qu¸t cho nªnlµ t
duy tÊt ®Þnh – t duy vËt lý chÝnh x¸c nhng l¹i kh«ng
gãi ®îc c¸i ngÉu nhiªn xuÊt hiÖn. Cßn ph¬ng §«ng ®i tõ
kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ b»ng c¸c Èn dô triÕt häc víi nh÷ng
cÊu c¸ch ng«n, ngô ng«n nªn kh«ng chÝnh x¸c nhng l¹i
9
tailieuonthi
hiÓu c¸ch nµo còng ®îc, nã gãi ®îc c¶ c¸i ngÉu nhiªn
mµ ngµy nay khoa häc gäi lµ khoa häc hçn mang – dù
b¸o.
Trªn ®©y lµ mét vµi ®iÓm kh¸c biÖt c¨n b¶n gi÷a triÕt
häc ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y mµ chóng ta cã thÓ nhËn
thÊy, ngoµi ra chóng cßn cã nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt víi nhau
n÷a mµ trong thêi gian cã h¹n t«i cã thÓ cha t×m ra ®îc.
RÊt mong sù gãp ý cña c« gi¸o.
10
- Xem thêm -