Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Tác động đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế vùng đồng bằng sông cửu long ...

Tài liệu Tác động đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế vùng đồng bằng sông cửu long

.PDF
140
536
139

Mô tả:

1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 1.1 Khái lược Chương tổng quan được trình bày một cách khái lược các nội dung xuyên suốt cấu thành trong luận án. Các nội dung đó được kết cấu thành hệ thống bao gồm: phản ánh sự cần thiết và ý nghĩa của đề tài nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu; đối tượng và phạm vi nghiên cứu; phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu; lược khảo tài liệu đã được công bố trong cùng lĩnh vực nghiên cứu; những đề xuất có tính chất sáng tạo trong nghiên cứu và kết cấu các chương của đề tài. Thông qua các nội dung đó có thể hình dung một cách khái quát nội hàm của công trình nghiên cứu. 1.2 Sự cần thiết ý nghĩa của đề tài nghiên cứu Tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững là mục tiêu chủ yếu của các quốc gia, đặc biệt là đối với các nước đang phát triển. Tăng trưởng kinh tế luôn là điều kiện tiên quyết để nâng cao đời sống vật chất tinh thần và phúc lợi xã hội cho mọi tầng lớp dân cư và giảm tỷ lệ thất nghiệp mà mọi quốc gia đều kỳ vọng,… Do vậy tăng trưởng kinh tế và nghiên cứu về các yếu tố tác động đến tăng trưởng kinh tế là vấn đề luôn thu hút sự quan tâm của chính phủ và các nghiên cứu cũng như nhà hoạch định chính sách kinh tế - xã hội. Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về mối quan hệ giữa đầu tư công với tăng trưởng kinh tế song mối quan hệ giữa hai yếu tố này vẫn còn nhiều tranh luận. Trong số đó, có không ít các công trình nghiên cứu, khẳng định tác động tích cực của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế như các nghiên cứu của Easterly và Rebelo, 1993; Abiad 2 & cộng sự, 2015,… Bên cạnh đó, một số nghiên cứu lại chỉ ra những tác động tiêu cực hoặc tác động không đáng kể đến tăng trưởng kinh tế, thường là các quốc gia đang phát triển (Devarajan và cộng sự, 1996; Shi, 2013; Wamer, 2014). Các lý giải khác nhau về quan hệ giữa đầu tư công và tăng trưởng kinh tế nói trên, chủ yếu xuất phát từ nhận định về các góc độ tác động của thể chế, cơ chế và chính sách của chính phủ đương quyền. Nguyên nhân của sự khác biệt trên là do cách tiếp cận khác nhau và sự khác biệt về quan điểm nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu về tác động tương quan này ở Việt Nam có những kết quả ban đầu nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Chính vì lẽ đó, luận án mong muốn tham gia nghiên cứu để tìm kiếm những kết quả cần thiết trong trường hợp này ở Việt Nam. Cụ thể là ở Đồng bằng sông Cửu Long. Điều kiện kinh tế Việt Nam, vẫn trong tình trạng của một nước đang phát triển, cơ cấu kinh tế còn lạc hậu; việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại hóa và hội nhập đang là một yêu cầu bức xúc. Để chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc gia, đòi hỏi phải có sự chuyển dịch đồng bộ cơ cấu kinh tế từng vùng (như: vùng đồng bằng Bắc Bộ, vùng Đông Bắc, vùng Tây Bắc, vùng Bắc Trung Bộ, vùng Duyên hải Nam Trung Bộ, vùng Tây Nguyên Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ (Đồng bằng sông Cửu Long). Sự chuyển dịch đồng bộ đó là nhân tố quan trọng tác động đến tăng trưởng kinh tế. Việc nghiên cứu các chiến lược và chính sách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nhằm xác lập cơ cấu kinh tế hợp lý và hướng tới phát triển kinh tế bền vững luôn được đặt ra. Đồng bằng sông Cửu Long ở Việt Nam được xác định là một vùng kinh tế trọng điểm và giữ vai trò 3 bảo đảm an ninh lương thực quốc gia. Tuy nhiên, việc phát triển vùng đồng bằng sông Cửu Long vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập chưa tương xứng với tiềm năng vốn có của vùng. Tình trạng chậm phát triển kinh tế ở Đồng bằng sông Cửu Long xuất phát từ nhiều nguyên nhân như kết cấu hạ tầng – xã hội còn yếu kém, công nghiệp phát triển chậm, hệ thống giáo dục còn nhiều hạn chế,… (Nguyễn Hữu Thịnh, 2015). Bắt nguồn từ thực tế đó, mục tiêu đặt ra cho đề tài nghiên cứu: Hệ thống hóa các lý thuyết về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế để đối chiếu và vận dụng phù hợp với các điều kiện đặc thù của vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Vận dụng hệ thống lý thuyết này và phân tích thực tế để rút ra thực tiễn của Đồng bằng sông Cửu Long và tìm ra các giải pháp tương ứng. Đề xuất các giải pháp trong mối quan hệ giữa tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế vùng Đồng bằng sông Cửu Long bằng đầu tư phát triển đồng bộ trên các phương tiện như: Kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội, công nghiệp, dịch vụ, nông nghiệp, đào tạo, phúc lợi an sinh xã hội và trong các mối quan hệ biện chứng của chúng. 1.3 Mục tiêu nghiên cứu của luận án 1.3.1 Mục tiêu tổng quát Chọn lọc và hệ thống hóa các quan điểm lý luận để hình thành khung lý thuyết, cơ sở lý luận về đầu tư công và ý nghĩa của đầu tư công; những tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế, tạo môi trường cho sự phát triển bền vững; đồng thời vận dụng kết quả đó vào nghiên cứu cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long - Một vùng kinh tế trọng điểm của đất nước với nhiều tiềm năng nhưng chưa hội đủ các cơ hội để bức phá. Đồng thời, bằng sự kết hợp giữa lý luận với phân tích thực tế để rút 4 ra ý nghĩa thực tiễn về các điểm mạnh, yếu, thời cơ, thách thức của vùng Đồng bằng sông Cửu Long và tìm ra cơ hội cho sự tăng trưởng, phát triển của vùng thông qua các nguồn vốn đầu tư. Trong đó vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước (ngân sách TW và ngân sách địa phương) giữ vai trò trọng yếu. Từ kết quả trên, luận án tìm kiếm các phương hướng giải pháp nâng cao hơn hiệu quả đầu tư công cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long theo các trật tự ưu tiên; với mong muốn cho vùng Đồng bằng sông Cửu Long có mức độ tăng trưởng kinh tế cao hơn và đón nhận cơ hội cho sự phát triển đột phá để Đồng bằng sông Cửu Long hướng tới sự phát triển bền vững theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế toàn cầu. Bên cạnh đó, để đề xuất những giải pháp đầu tư công hiệu quả và phù hợp với bối cảnh thực tế của vùng , luận án cũng đề cập đến sự cảnh báo của biến đổi khí hậu, nhiễm mặn mà Đồng bằng sông Cửu Long đang đối mặt và sự cần thiết đầu tư ứng phó với các hiện tượng đó, nhằm bảo đảm sự ổn định và tăng trưởng kinh tế. 1.3.2 Các mục tiêu cụ thể Về mục tiêu cụ thể, luận án hướng đến hai mục tiêu cụ thể như sau: - Phân tích thực trạng và đánh giá thực nghiệm về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long giai đoạn 2001-2014. - Từ cơ sở phân tích thực trạng và bằng chứng thực nghiệm về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế, luận án hướng đến phân tích thực trạng quy trình quản lý đầu tư công tại các tỉnh, thành vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long giai đoạn 2001-2014. 5 1.4 Các câu hỏi được đặt ra Để đạt được các mục tiêu trên, câu hỏi được đặt ra để giải quyết là: Đầu tư công có tác động như thế nào đến tăng trưởng kinh tế của vùng Đồng bằng sông Cửu Long? Thực trạng quy trình đầu tư công vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long giai đoạn 2001-2014 là như thế nào? Giải pháp nào cho đầu tư công hướng đến mục tiêu tăng trưởng tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long ? 1.5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.5.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là thực trạng đầu tư công, tăng trưởng kinh tế cũng như mối quan hệ giữa hai yếu tố này ở vùng đồng bằng sông Cửu Long. Bên cạnh đó, luận án tập trung nghiên cứu những đặc điểm riêng biệt về kinh tế - xã hội của vùng đồng bằng sông Cửu Long, phân tích những lợi thế, khó khăn cũng như những cơ hội và thách thức của vùng trong thời kỳ hội nhập kinh tế, cụ thể là từ 2001 2014. Nghiên cứu hướng đến phân tích hiện trạng của các ngành kinh tế - xã hội: công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ, giáo dục đào tạo và các vấn đề an sinh xã hội; đặc biệt là cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội trong mối quan hệ với đầu tư công và sự tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế của vùng làm cơ sở cho quá trình phát triển bền vững. Nghiên cứu cũng tập trung phân tích cơ cấu đầu tư công, hiệu quả đầu tư công cũng như cơ chế và thực trạng quản lý đầu tư công tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long nhằm khái quát bức tranh toàn diện về đầu tư công của vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Đó sẽ là tiền đề để nghiên 6 cứu đề xuất những giải pháp nhằm cải thiện và nâng cao hiệu quả đầu tư công hướng đến mục tiêu tăng trưởng toàn diện của vùng. 1.5.2 Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu vị trí, điều kiện, đặc điểm kể cả đặc thù và tiềm năng kinh tế - xã hội vùng Đồng bằng sông Cửu Long, vùng kinh tế trọng điểm - bảo đảm an ninh và xuất khẩu lương thực quốc gia. Theo đó, đề cập đến khả năng của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế và chiến dịch kinh tế theo hướng hiện đại hóa và hội nhập quốc tế đối với Đồng bằng sông Cửu Long. Luận án cũng nghiên cứu về các hoạt động của các ngành kinh tế xã hội - văn hóa của vùng với sự tác động của đầu tư công. Không gian nghiên cứu còn được xem xét đến mối quan hệ tương tác giữa Đồng bằng sông Cửu Long với thành phố Hồ Chí Minh trên vị thế là đầu tàu kinh tế quốc gia và miền Đông Nam Bộ là vùng kinh tế trọng điểm của Nam Bộ. Về thời gian: Luận án tập trung nghiên cứu những tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế trong thời kỳ 2001 - 2014. Theo Huy Vũ (2016), trong những năm gần đây, đồng bằng sông Cửu Long có nhiều chuyển biến trên các phương tiện về cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội, theo đó là sự tăng trưởng của công nghiệp - dịch vụ - nông nghiệp, giáo dục, đào tạo và các vấn đề an sinh xã hội và những tác động tích cực đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế toàn vùng. Có thể nói, thời kỳ này đã tạo cho Đồng bằng sông Cửu Long có nhiều cơ hội hơn trong tăng trưởng kinh tế, nhờ nhận được nhiều nguồn 7 vốn đầu tư, trong đó nguồn quan trọng hơn cả là đầu tư công trình ngân sách TW và ngân sách địa phương. Mặt khác, luận án cũng đề cập đến sự cần thiết phải kết hợp đồng thời giữa đầu tư công từ ngân sách nhà nước với các loại hình đầu tư khác, mới có thể tạo điều kiện để Đồng bằng sông Cửu Long chuyển biến tích cực theo xu hướng hội nhập. 1.6 Phương pháp nghiên cứu Luận án kết hợp các phương pháp nghiên cứu phù hợp với mục tiêu được đặt ra. Các phương pháp nghiên cứu được vận dụng để thực hiện các luận án là: - Phương pháp phân tích dữ liệu thống kê. Luận án tập hợp chọn lọc và sử dụng hệ thống số liệu “thứ cấp” đã được xử lý của các cơ quan thống kê từ TW và địa phương. Đồng thời, hệ thống hóa, phân loại theo các tiêu chí để phân tích đánh giá hiện tượng thực đối tượng nghiên cứu và đúc kết thành những nội dung cần thiết phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu của đề tài. - Phương pháp điều tra khảo sát. Điều tra và khảo sát ở đây được thực hiện trên 3 phương diện: + Khảo sát các điều kiện, đặc điểm kinh tế - xã hội các địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long để tạo thêm căn cứ phân tích đánh giá khả năng, tiềm lực cũng như những thuận lợi, khó khăn trong tiếp nhận vốn đầu tư công và hiệu quả của nó đối với tăng trưởng kinh tế. + Tham khảo ý kiến của các chuyên gia, các nhà quản lý, các nhà hoạch định chiến lược chính sách về đầu tư công và tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế đối với điều kiện kinh tế - xã hội vùng Đồng bằng sông Cửu Long như: NGND GS.TS Nguyễn Thanh Tuyền – nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế TP.HCM và Trường Đại 8 học Kinh tế Tài chính TP.HCM; TS Võ Hùng Dũng - Giám đốc VCCI Chi nhánh Cần Thơ; TS Trần Thanh Mẫn - Phó Chủ tịch, Tổng thư ký UBTW MTTQ VN; PGS.TS Mai Văn Nam - Trưởng khoa sau Đại học Trường Đại học Cần Thơ; TS Trần Ngọc Nguyên - Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Cần Thơ. + Tìm hiểu, quan sát về các yếu tố, có thể tạo ra những cơ hội thuận lợi để Đồng bằng sông Cửu Long tiếp cận với các nguồn vốn đầu tư công dưới các dạng khác nhau. - Phương pháp phân tích tổng hợp. Dựa trên kết quả của việc hệ thống hóa các dữ liệu thống kê và khảo sát nói trên; luận án phân tích theo từng góc độ, có sự kết hợp giữa lý luận với thực tiễn để tổng hợp và rút ra những kết luận về các vấn đề nghiên cứu đặt ra, làm căn cứ cho việc đề xuất các giải pháp được hướng tới. Ngoài ra luận án cũng sử dụng các phương pháp suy diễn và qui nạp cũng như phương pháp phân tích SWOT để tìm ra những điểm mạnh, yếu, thời cơ và thách thức về đầu tư công của vùng trong mục tiêu hướng đến tăng trưởng kinh tế bền vững. - Phương pháp phân tích định lượng Cụ thể, về phân tích định lượng, các kết quả nghiên cứu được thảo luận chủ yếu dựa trên phương pháp Bình phương tổng quát khả dụng (Feasible General Least Square - FGLS) bởi sự hiệu quả của phương pháp này trong việc xử lý phương sai thay đổi và tự tương quan. Bên cạnh đó, hệ thống các biến tương tác thích hợp cũng được đưa vào mô hình kiểm định hướng đến những mục tiêu kiểm định cụ thể. 9 1.7 Lược khảo tài liệu Một trong những lý do để luận án thực hiện đề tài nghiên cứu này xuất phát từ lược khảo và tổng hợp các tài liệu nghiên cứu trước cùng lĩnh vực. Luận án tham khảo một cách có hệ thống các công trình nghiên cứu trong cùng lĩnh vực đã được công bố, nhằm kế thừa tri thức đã được trải nghiệm; đồng thời để tích luỹ thêm kiến thức và vận dụng nó trong nghiên cứu khoa học. 1.7.1 Lược khảo nghiên cứu của thế giới Các nghiên cứu thường xem xét tác động của đầu tư công chung (Pereira, 2000, 2001; Dessus & Herrera, 2000; Bose & cộng sự, 2003; Le & Suruga, 2005; Arslanalp & cộng sự, 2010) đến tăng trưởng kinh tế hoặc xem xét tác động đầu tư công trong một lĩnh vực cụ thể đến tăng trưởng kinh tế, thường là đầu tư công trong phát triển cơ sở hạ tầng (Aschauer, 1998; Pereira, 2001; Ramirez, 2004), năng lượng ( Lee & Chang, 2005; Hye & Riaz, 2008), nông nghiệp (Mishra & Chand, 1995; Mogues & cộng sự, 2012) hay giáo dục (Kuhl Teles & Andrade, 2008). Tuy nhiên, đa phần các nghiên cứu thường nghiên cứu với dữ liệu chuỗi thời gian đầu tư công của một quốc gia (Aschauer, 1989; 1998; 2010; Pereira, 2000, 2001; Pereira & Andraz, 2001; Chen, Shen-Tung, & Lee, 2005; Hye & Riaz, 2008; Abounoori & Nademi, 2010 ) hoặc dữ liệu bảng với nhiều quốc gia (Devarajan & cộng sự, 1996; Dessus & Herrera, 2000; Bose & cộng sự, 2003; Haque, 2004; Gupta & cộng sự, 2005; World Bank, 2007; Arslanalp & cộng sự, 2010). Các nghiên cứu cấp vùng hoặc địa phương còn khá khiêm tốn. (Auteri & Constantini, 2004; Matinez-López, 2005; Ezcurra & cộng sự, 2005; Schaltegger & Torgler, 2006; Kortelainen & Leppänen, 2013). Kết quả thực nghiệm về tác động của đầu tư công còn chưa thống 10 nhất và cho thấy kết quả trái chiều. Một số nghiên cứu cho thấy kết quả tác động tích cực của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế (Aschauer, 1989; Pereira 2000, 2001; Dessus & Herrera, 2000; Bose & cộng sự, 2003; Haque, 2004; Romp & de Haan, 2005; Gupta & cộng sự, 2005; World Bank, 2007; Arslanalp & cộng sự, 2010). Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác lại chỉ ra tác động tiêu cực hoặc tác động không đáng kể của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế (Deverajan & cộng sự, 1996; Folster & Henrekson, 2001; Schaltegger & Torgler, 2006). Một số nghiên cứu chỉ ra tác động phi tuyến của chi tiêu công/ đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế (Chen & Lee, 2005; Abounoori & Nademi, 2010; Odarawa, 2010; Herath, 2012; Altunc & Aydin, 2013). Chính vì kết quả kiểm định về tác động của đầu tư công chưa thống nhất, một các dòng nghiên cứu tập trung vào hiệu quả đầu tư tư công hay phân tích cơ chế và thực trạng quản lý đầu tư công tại các trường hợp nghiên cứu khác nhau (Fontaine, 1997, Richard & Daniel, 2001; Florio & Vignetti, 2005; Rajaram & cộng sự, 2010; Dabla-Norris & cộng sự, 2012). 1.7.2 Lược khảo các nghiên cứu ở Việt Nam Tương tự, vai trò của đầu tư công tại Việt Nam cũng được các học giả quan tâm nghiên cứu. Một số nghiên cứu tập trung vào phân tích thực nghiệm về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế tại trường hợp nghiên cứu Việt Nam (Nguyễn Thị Cành, 2008; Tô Trung Thành, 2011; Sử Đình Thành 2011, 2013). Ở cấp độ địa phương, một số nghiên cứu đi vào xem xét tác động của chính sách tài khóa hay quy mô chính phủ đến ở các cấp tỉnh, thành (Phạm Thế Anh, 2008; Hoàng Thị Chinh Thon, 2010; Sử Đình Thành, 2013; Đặng Văn Cường & Bùi Thanh Hoài, 2014). Tuy nhiên, các nghiên cứu thường nghiên cứu với 11 phạm vi nghiên cứu rộng là tất cả các tỉnh thành tại Việt Nam, việc xem xét tác động của đầu tư công đến một vùng cụ thể như Đồng bằng sông Cửu Long dường như khá khiêm tốn. Việc này gây ra những khó khăn nhất định trong việc đề xuất ý tưởng, hàm ý chính sách hiệu quả về đầu tư công cho từng vùng miền cụ thể. Một số nghiên cứu đi vào phân tích thực trạng cơ chế quản lý đầu tư công ở Việt Nam. Tuy nhiên, các nghiên cứu thường xem xét một vài khía cạnh cụ thể của cơ chế quản lý đầu tư công (Nguyễn Hồng Thắng, 2008; Sử Đình Thành & Bùi Thị Mai Hoài, 2012; Nguyễn Xuân Điền, 2015; Phạm Thị Anh Đào, 2015). Hơn nữa, do tập trung vào cơ chế quản lý đầu tư công, các bằng chứng thực nghiệm về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế ở các nghiên cứu này chưa được chú trọng. Như vậy, vai trò của đầu tư công đối với tăng trưởng kinh tế đã và đang được nhiều học giả quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, các nghiên cứu được phát triển nhiều hướng khác nhau. Trong đó, các nghiên cứu về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế ở cấp độ vùng, địa phương còn khá khiêm tốn. Bên cạnh đó, việc kết hợp tìm kiếm bằng chứng thực nghiệm về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế và phân tích cơ chế quản lý công ở cùng một trường hợp nghiên cứu chưa được chú trọng. Chính vì vậy, luận án hướng đến mục tiêu kiểm định thực nghiệm tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế và phân tích thực trạng về cơ chế quản lý đầu tư tại các tỉnh, thành vùng Đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2001-2014. 1.8 Những điểm mới của luận án Đầu tiên, luận án kết hợp giữa phân tích thực trạng và đánh giá thực nghiệm về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế của vùng đồng bằng sông Cửu Long. Kết quả nghiên cứu chỉ ra đầu tư công 12 của vùng đồng bằng sông Cửu Long vẫn còn nhiều khó khăn, bất cập, do đó, chưa tạo được tác động tích cực, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của vùng. Kết quả của mục tiêu nghiên cứu thực nhất cũng là tiền đề để luận án thực hiện mục tiêu nghiên cứu thứ hai. Không phân tích tất cả nguyên dẫn đến đầu tư công không hiệu quả của vùng, luận án tập trung phân tích thực trạng quản lý đầu tư công của vùng đồng bằng sông Cửu Long, vấn đề mà nhà nước có thể thay đổi trực tiếp để cải thiện hiệu quả đầu tư công của vùng. Kết quả nghiên cứu cho thấy thực trạng quản lý đầu tư công còn nhiều hạn chế và đó là một trong những nguyên nhân dẫn đến những khó khăn, kém hiệu quả của đầu tư công của vùng đồng bằng sông Cửu Long. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã cố gắng, gắn kết chặt chẽ giữa đầu tư công với những đặc thù của Đồng bằng sông Cửu Long để phân tích và tìm ra cách thức đầu tư phù hợp, nhằm tác động tích cực và có hiệu quả hơn trong quan hệ giữa đầu tư công với tăng trưởng kinh tế, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của vùng. Đặc biệt chú ý đến mối quan hệ biện chứng trong đầu tư giữa các ngành, nhằm tạo nên tác động dây chuyền cho quá trình đó. Cụ thể là với đặc điểm của Đồng bằng sông Cửu Long, ngoài giữ vai trò an ninh lương thực là cần phải ưu tiên đầu tư cho nông nghiệp, nhưng để phát triển căn cơ và đồng bộ trước tiên cần đẩy mạnh đầu tư cơ sở hạ tầng, trong đó đầu tư vào giao thông vận tải có ý nghĩa đòn bẩy cho sự phát triển liên đới với các ngành: Công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ và nâng cao phúc lợi xã hội của toàn vùng. Bên cạnh đó, để có thể đưa ra những giải pháp về đầu tư công hiệu quả và phù hợp với thực tế của vùng, luận án phân tích những khó khăn 13 mà vùng đồng bằng sông Cửu Long phải đối mặt trong tình hình mới. Đồng bằng sông Cửu Long đang phải đương đầu với biến đổi khí hậu và nhiễm mặn, do đó, một trong những vấn đề cấp thiết được đặt ra là phải tái cấu trúc qui hoạch kinh tế - xã hội toàn vùng Đồng bằng sông Cửu Long và đầu tư công cần có sự thích ứng để hiệu quả đầu tư được nâng cao hơn. Tuy nhiên, bởi năng lực nghiên cứu của tác giả còn hạn chế; do đó những ý tưởng này, trong chừng mực vẫn chưa thể đáp ứng đầy đủ như mong muốn. 1.9 Cấu trúc của luận án Luận án được cấu trúc thành 6 chương ứng với các nội dung nghiên cứu được rút ra: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu Chương 2: Cơ sở lý luận về đầu tư công và tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế. Chương 3: Phân tích thực trạng và đánh giá thực nghiệm về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế vùng đồng bằng sông Cửu Long. Chương 4: Phân tích cơ chế và thực trạng quản lý đầu tư công vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Chương 5: Những dự báo về kinh tế vùng đồng bằng sông Cửu Long. Chương 6: Kết luận và hàm ý chính sách. 14 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐẦU TƯ CÔNG VÀ TÁC ĐỘNG CỦA ĐẦU TƯ CÔNG ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ Ở Chương này, luận án trình bày về cơ sở lý thuyết lý giải mối quan hệ giữa đầu tư công và tăng trưởng kinh tế cũng như cơ chế về quản lý đầu tư công. Chương cơ sở lý thuyết này sẽ là nền tảng để nghiên cứu thực hiện các kiểm định, thảo luận kết quả kiểm định và phân tích thực trạng về tình hình đầu tư công, cơ chế quản lý đầu tư công tại các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long ở các chương sau. Theo đó, nội dung của chương gồm hai nội dung chính như sau: phần thứ nhất tập trung vào lý giải tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế dựa trên nhiều nền tảng, lập luận khác nhau và phần thứ hai hướng đến các vấn đề lý thuyết liên quan đến quản lý đầu tư công. Tổng quan lý thuyết cho thấy, có nhiều khái niệm về đầu tư công khác nhau và cũng có nhiều khác biệt nhất định tùy theo quan điểm của từng quốc gia. Tuy nhiên, tựu chung lại, một cách khái quát nhất, có thể hiểu đầu tư công là hoạt động đầu tư của nhà nước vào các chương trình, dự án xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội và đầu tư vào các chương trình, dự án phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, chủ yếu đầu tư vào các lĩnh vực phục vụ lợi ích chung. Có nhiều mô hình lý thuyết luận giải về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế, trong đó, mô hình lý thuyết của Le & Suruga (2005) không chỉ luận giải tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế mà còn lý giải tác động của FDI cũng như sự tương tác giữa hai yếu tố này đến tăng trưởng kinh tế. 15 Tương tự, mặc dù có những khác biệt trong quy trình quản lý đầu tư công ở các quốc gia, quản lý đầu tư công được hiểu là một hệ thống tổng thể, bắt đầu từ việc hình thành những định hướng lớn trong chính sách đầu tư công cho đến việc thẩm định, lựa chọn, lập ngân sách, thực thi, và đánh giá các dự án đầu tư cụ thể, với mục đích là đảm bảo hiệu quả và hiệu lực của đầu tư công, qua đó đạt được mục tiêu tăng trưởng và phát triển chung của nền kinh tế. Để trình bày các nội dung trên, Chương 2 được cấu trúc như sau: Phần thứ nhất của chương trình bày các khái niệm chính của đề tài như đầu tư công, tăng trưởng kinh tế và quản lý đầu tư công; Phần thứ hai trình bày khung phân tích, một số mô hình lý thuyết điển hình lý giải về tác động của đầu tư công đến tăng trưởng kinh tế dựa trên nhiều nền tảng, lập luận khác nhau. Trong khi đó, phần thứ ba của bài nghiên cứu xem xét các vấn đề lý thuyết liên quan đến cơ chế quản lý công. Bên cạnh đó, các nghiên cứu thực nghiệm và các vấn đề có liên quan cũng được trình bày. 2.1 Các khái niệm chính 2.1.1 Tăng trưởng kinh tế Tăng trưởng kinh tế được hiểu là sự gia tăng về quy mô sản lượng quốc gia hoặc quy mô sản lượng quốc gia tính bình quân trên đầu người qua một thời gian nhất định. Theo đó, tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng tổng các giá trị hàng hóa và dịch vụ do các ngành kinh tế của một quốc gia tạo ra trong một khoảng thời gian nhất định. Tăng trưởng kinh tế biểu hiện bằng quy mô tăng trưởng và tốc độ tăng trưởng (trong đó quy mô tăng trưởng phản ánh sự gia tăng hay sụt giảm đi; tốc độ tăng trưởng là phép so sánh tương đối phản ánh sự gia tăng nhanh hay chậm của nền kinh tế). Khi nghiên cứu quá trình tăng 16 trưởng, cần phải xem xét hai khía cạnh tăng trưởng về số lượng và chất lượng. 2.1.2 Đầu tư và đầu tư công  Đầu tư Đầu tư, trong kinh tế học vĩ mô, chỉ việc gia tăng tư bản nhằm tăng cường năng lực sản xuất tương lai. Đầu tư, vì thế, còn được gọi là hình thành tư bản hoặc tích lũy tư bản. Có nhiều cách để phân loại đầu tư, thông thường, đầu tư được phân loại thành đầu tư tư nhân và đầu tư công. Trong mô hình tăng trưởng của Keynes, đầu tư tư nhân I và đầu tư công G là các nhân tố quan trọng hình thành tổng cầu Y trong phương trình: Y = C + I + G + X - M (với C là tiêu dùng cá nhân, X là xuất khẩu và M là nhập khẩu) Theo lý thuyết, có hai giả thuyết chính về quan hệ giữa đầu tư công và đầu tư tư nhân. Giả thuyết đầu tư công “Lấn át” đầu tư tư nhân cho rằng, đầu tư công gia tăng sẽ khiến đầu tư khu vực tư nhân bị thu hẹp lại. Lý do là nhu cầu của Chính phủ về hàng hóa dịch vụ có thể khiến lãi suất gia tăng, nguồn vốn trở nên đắt đỏ hơn, theo đó, tác động tiêu cực đến khu vực tư nhân. Ngoài ra, việc tài trợ cho chi tiêu đầu tư từ ngân sách nhà nước, thường được thực hiện bởi tăng thuế hay vay nợ, đã cạnh tranh một cách trực tiếp với khu vực tư nhân trong việc tiếp cận các nguồn lực tài chính khan hiếm của nền kinh tế. Với quan điểm được đồng thuận là đầu tư công thường có hiệu quả thấp hơn đầu tư tư nhân, thì giả thuyết “Lấn át” đưa ra khuyến nghị cắt giảm đầu tư công để hỗ trợ tăng trưởng. Giả thuyết ngược lại là đầu tư công thúc đẩy đầu tư tư nhân (Bacha, 1990; Taylor, 1994; Agenor, 2000), do đầu tư công có thể tạo ra “Ngoại ứng tích cực” cho khu vực tư nhân. Một số ngoại ứng có thể kể đến như việc cung cấp các cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội như giao thông, 17 viễn thông, giáo dục,… từ đầu tư công tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi hơn cũng như giảm được chi phí sản xuất cho khu vực tư nhân để tăng cường đầu tư và nhu cầu hàng hóa dịch vụ từ chính phủ khiến cầu về sản phẩm của khu vực tư nhân gia tăng, khuyến khích khu vực này đầu tư nhiều hơn do kỳ vọng về doanh thu và lợi nhuận tốt hơn. Nếu giả thuyết này được kiểm định đúng, không nhất thiết phải giảm đầu tư công, bởi những ngoại ứng tích cực là cần thiết cho khu vực tư nhân và theo đó là cho tăng trưởng.  Đầu tư công Trên thế giới, khái niệm đầu tư công hay còn gọi là đầu tư của nhà nước hoặc là đầu tư công cộng gắn liền với hoạt động chi tiêu của chính phủ. Tuy nhiên, tùy theo quan niệm của từng quốc gia mà khái niệm đầu tư công có thể có những khác biệt nhất định. Nhìn chung, khác biệt chủ yếu là đầu tư công có thể bao gồm các dự án cho các mục đích kinh doanh thông qua khu vực DNNN hoặc các dự án chỉ thuần tùy mục đích công ích. Ví dụ, ở Úc, đầu tư công bao gồm xây dựng cơ bản hạ tầng thiết yếu đường bộ, đường sắt, nhà ở, hệ thống giáo dục và hỗ trợ tài chính cho quỹ hưu trí, người lao động, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ như miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong ngắn hạn, các dự án đào tạo,... Đối với nước Áo, đầu tư công gồm cơ sở hạ tầng, hỗ trợ các chương trình đầu tư bằng các biện pháp về thuế và các chương trình việc làm mang tính vùng miền. Một số quốc gia như Canada đầu tư công gồm đầu tư vào đường, cầu và giao thông công cộng, hệ thống nước sạch và chăm sóc y tế, đầu tư và nâng cấp nhà xã hội, hỗ trợ người mua nhà, giảm thuế thu nhập cá nhân và thu nhập doanh nghiệp, hỗ trợ các thành phần kinh tế và cộng đồng dễ ảnh hưởng bởi khủng hoảng kinh tế như nông nghiệp, công nghiệp sản xuất. Pháp chủ yếu đầu tư vào doanh nghiệp nhà nước trong 18 các lĩnh vực bưu chính, năng lượng và đường sắt; đầu tư cho quốc phòng, các lĩnh vực đầu tư trọng yếu (như phát triển bền vững và công nghệ sạch, giáo dục chất lượng cao); đầu tư cho hệ thống công ích như bệnh viện, nhà trẻ và các tổ chức mang tính cộng đồng khác; hỗ trợ giải quyết vấn đề lao động, nhà ở, sức khỏe và bảo vệ môi trường. Đối với Nhật Bản các loại hàng hóa công cộng được cung cấp bởi khu vực công (do chính phủ quốc gia, chính quyền địa phương và các tập đoàn công cộng quản lý) là các loại hàng hóa không giao dịch được thông qua cơ chế thị trường, đồng thời đầu tư được thực hiện bởi khu vực công cho các tiện ích như đường xá, cầu cảng,… thì được gọi là đầu tư công. Ở Việt Nam, khái niệm và quan điểm chung về đầu tư công được nhiều tác giả cho rằng là phần chi tiêu công được thêm vào lượng vốn vật chất để tạo ra các dịch vụ xã hội, chẳng hạn xây dựng đường xá, cầu cảng, trường học, bệnh viện,… Như vậy, mặc dù có nhiều khác biệt tùy thuộc vào quan điểm của từng quốc gia, một cách tổng quát, đầu tư công được hiểu là đầu tư từ nguồn vốn của Nhà nước vào các lĩnh vực phục vụ lợi ích chung, không nhằm mục đích kinh doanh (Nguyễn Xuân Tự, 2010). Tương tự, theo Đỗ Thiên Anh Tuấn (2015), đầu tư công là việc sử dụng các nguồn vốn Nhà nước để đầu tư nhằm thực hiện các mục tiêu của các chương trình, dự án phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Đầu tư công thường tập trung vào các lĩnh vực, cải thiện hệ thống cơ sở hạ tầng như: cầu đường, giao thông, thông tin và công nghệ thông tin; hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học; đầu tư phát triển nguồn nhân lực, giáo dục và đào tạo (bao gồm trường học và giáo viên); khuyến khích đầu tư trong các lĩnh vực công nghệ xanh và sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, phát triển bền vững. Theo Sử Đình Thành & Bùi Thị Mai Hoài (2009), căn cứ theo tính chất kinh tế, đầu tư công là một phần của chi tiêu công, là nhóm chi gắn 19 liền với chức năng kinh tế của nhà nước như chi xây dựng các công trình thuộc kết cấu hạ tầng - xã hội. Năm 2014, Luật Đầu tư công được Quốc hội thông qua, đưa ra định nghĩa về đầu tư công là hoạt động đầu tư của nhà nước vào các chương trình, dự án xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội và đầu tư vào các chương trình, dự án phục vụ phát triển kinh tế xã hội. Như vậy, có thể thấy, có nhiều khái niệm về đầu tư công khác nhau và cũng có nhiều khác biệt nhất định tùy theo quan điểm của từng quốc gia. Tuy nhiên, tựu chung lại, một cách khái quát nhất, có thể hiểu đầu tư công là hoạt động đầu tư của nhà nước vào các chương trình, dự án xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội và đầu tư vào các chương trình, dự án phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, chủ yếu đầu tư vào các lĩnh vực phục vụ lợi ích chung. 2.1.3 Nguồn vốn đầu tư công Theo Trần Văn (2012), vốn đầu tư là tiền đề cơ bản trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Cũng theo tác giả, về nguồn vốn đầu tư công, nguồn vốn tài trợ cho đầu tư công không chỉ từ nguồn ngân sách của chính phủ mà còn của chính quyền địa phương, đầu tư từ nguồn trái phiếu chính phủ, tín dụng đầu tư qua kênh ngân hàng phát triển, và kể cả đầu tư của các doanh nghiệp nhà nước. Tuy nhiên, ở Việt Nam, nguồn vốn chủ yếu tài trợ đầu tư vẫn là vốn ngân sách nhà nước. Tương tự, Luật Đầu tư công năm 2014 cũng quy định rõ, nguồn vốn để tài trợ cho các hoạt động đầu tư công bao gồm vốn ngân sách nhà nước, vốn công trái quốc gia, vốn trái phiếu Chính phủ, vốn trái phiếu chính quyền địa phương, vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vốn vay ưu đãi của các nhà tài trợ nước ngoài, vốn tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước, vốn đầu tư từ nguồn thu để lại cho đầu tư nhưng chưa đưa 20 vào cân đối ngân sách nhà nước, các khoản vốn vay của ngân sách địa phương để đầu tư. Như vậy, nguồn vốn tài trợ đầu tư công được huy động từ các nguồn chính sau đây: - Vốn ngân sách nhà nước (NSNN): NSNN là hệ thống quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính của xã hội để tạo lập và sử dụng quỹ tiền tệ nhà nước nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước. NSNN được hình thành từ các khoản thu thuế, phí và lệ phí. Trong đó, thuế là khoản thu chiếm tỷ trọng lớn nhất tại hầu hết các quốc gia trên thế giới, không phân biệt chế độ chính trị. Khoản thu này được xây dựng trên cơ sở trao đổi nghĩa vụ giữa công dân với nhà nước; phí và lệ phí là nguồn thu thường được đề cập đầu tiên trong các nguồn thu vốn có của NSNN vì nó trực tiếp gắn với chức năng cung cấp hàng hóa công (Trần Văn, 2012). - Vốn tín dụng Nhà nước: Nguồn tín dụng ngân hàng là một kênh huy động vốn quan trọng cho đầu tư công (Trần Văn, 2012). Vốn tín dụng Nhà nước được hiểu là khoản nợ phát sinh từ các khoản vay trong nước, nước ngoài, được ký kết, phát hành nhân danh Nhà nước, nhân danh Chính phủ hoặc các khoản vay khác do Bộ Tài chính ký kết, phát hành, ủy quyền phát hành theo quy định của pháp luật (Luật Đầu tư công 2014). - Vốn ODA: Nguồn vốn này gồm các khoản viện trợ và cho vay với các điều kiện ưu đãi, được phân bổ theo công trình, dự án (Trần Văn, 2012). ODA được hiểu là nguồn vốn dành cho các nước đang và kém phát triển được các cơ quan chính thức và cơ quan thừa hành của chính phủ hoặc các tổ chức liên chính phủ, các tổ chức phi chính phủ tài trợ. 2.1.4 Đối tượng đầu tư công Đối tượng của đầu tư công ở hầu hết các nước đều là các chương
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan