Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Vai trò của liên minh hợp tác xã tỉnh quảng ninh trong phát triển hợp tác xã nôn...

Tài liệu Vai trò của liên minh hợp tác xã tỉnh quảng ninh trong phát triển hợp tác xã nông nghiệp

.PDF
93
414
83

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HOÀNG THẾ CHIẾN VAI TRÒ CỦA LIÊN MINH HỢP TÁC XÃ TỈNH QUẢNG NINH TRONG PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số : 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. BÙI QUANG TUẤN Hà Nội, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ bất kỳ một học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Hoàng Thế Chiến LỜI CẢM ƠN Để thực hiện nghiên cứu và hoàn thành luận văn cao học này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, truyền thụ về kiến thức, sự quan tâm, hỗ trợ, giúp đỡ tận tình của các tổ chức và cá nhân. Cho phép tôi được dành lời cảm ơn sâu sắc và trân trọng đến: PGS.TS. Bùi Quang Tuấn, người hướng dẫn giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, để hoàn thành luận văn. Các thầy cô giáo - Học viện khoa học xã hội, đã đào tạo kiến thức, điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình 2 năm học tập tại Học viện khoa học xã hội; Ban lãnh đạo, đội ngũ cán bộ trong Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh cùng một số sở, ban ngành của tỉnh và các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đã tạo điều kiện giúp đỡ, đóng góp ý kiến, cung cấp thông tin để tôi hoàn thành tốt luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! MỤC LỤC MỞ ĐẦU……………………………………………………………………………1 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ VAI TRÒ CỦA LIÊN MINH HỢP TÁC XÃ CẤP TỈNH TRONG PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP….…6 1.1. Hợp tác xã nông nghiệp………………………………………………….…6 1.2. Vai trò của Liên minh hợp tác xã cấp tỉnh trong phát triển hợp tác xã nông nghiệp..................................................................................................12 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến vai trò của Liên minh hợp tác xã trong phát triển hợp tác xã nông nghiệp......................................................................13 1.4. Kinh nghiệm về vai trò Liên minh hợp tác xã một số tỉnh trong phát triển hợp tác xã nông nghiệp và bài học đối với liên minh hợp tác xã tỉnh Quảng Ninh..........................................................................................17 Chương 2: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA LIÊN MINH HỢP TÁC XÃ TỈNH QUẢNG NINH TRONG PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP…...24 2.1. Điều kiện tự nhiên - kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Ninh……….………...24 2.2. Thực trạng phát triển các hợp tác xã nông nghiệp trên địa bàn Quảng Ninh……………………………………………………………………….27 2.3. Thực trạng vai trò của liên minh hợp tác xã tỉnh Quảng Ninh trong phát triển hợp tác xã Nông nghiệp………………….……….…………..39 2.4. Sự gắn kết giữa bức tranh phát triển HTX NN và vai trò Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh…………………………………………………….62 2.5. Đánh giá vai trò của Liên minh hợp tác xã tỉnh Quảng Ninh trong phát triển hợp tác xã nông nghiệp trên địa bàn Tỉnh………………………...63 Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VAI TRÒ CỦA LIÊN MINH HỢP TÁC XÃ TỈNH QUẢNG NINH TRONG PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP GIAI ĐOẠN 2016-2021…………………………………………….….69 3.1. Quan điểm và định hướng phát triển hợp tác xã nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trong thời gian tới...................................................69 3.2. Giải pháp hoàn thiện vai trò của Liên minh hợp tác xã tỉnh Quảng Ninh trong phát triển hợp tác xã nông nghiệp....................................................71 3.3. Kiến nghị điều kiện thực hiện giải pháp...................................................75 KẾT LUẬN………………………………………………………………………..77 TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………..79 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT HĐND : Hội đồng nhân dân HTX NN : Hợp tác xã Nông nghiệp HĐQT : Hội đồng quản trị HTX : Hợp tác xã KHCN : Khoa học Công nghệ KHKT : Khoa học kỹ thuật KTTT : Kinh tế tập thể KKVM : Khó khăn vướng mắc Liên minh HTX : Liên minh hợp tác xã NLĐ : Người lao động NXB : Nhà xuất bản SXKD : Sản xuất kinh doanh Sở NN&PTNT : Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Sở LĐTBXH : Sở Lao động - Thương binh và xã hội THT : Tổ hợp tác UBND : Uỷ ban nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa QLNN : Quản lý Nhà nước DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Số lượng HTX nông nghiệp tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2010-2015…..27 Bảng 2.2: Số lượng, cơ cấu HTX nông nghiệp phân theo từng lĩnh vực hoạt động, giai đoạn (2010-2015)...............................................................................................29 Bảng 2.3: Số lượng HTX nông nghiệp phân bố theo từng địa bàn, năm 2015………….31 Bảng 2.4: Quy mô vốn bình quân của các HTX nông nghiệp tỉnh Quảng Ninh, giai đoạn(2010-2015)……………………………………………….…………………..33 Bảng 2.5: Vốn điều lệ của các HTX nông nghiệp phân theo từng địa bàn hoạt động năm 2015...................................................................................................................34 Bảng 2.6: Tổng hợp số lượng thành viên và người lao động trong HTX nông nghiệp năm 2015………………………………………………………………………………..........36 Bảng 2.7: Số lượng thành viên và lao động trong HTX nông nghiệp phân theo từng địa bàn hoạt động năm 2015……………………………………………………….37 Bảng 2.8: Tổng hợp hoạt động công tác tuyên truyền, giai đoạn (2010-2015)........41 Bảng 2.9: Tổng hợp đề nghị KKVM được giải quyết giai đoạn (2010-2015).........46 Bảng 2.10: Các HTX NN có đề nghị KKVM theo từng lĩnh vực được tổng hợp giải quyết năm 2015.........................................................................................................47 Bảng 2.11: Nguồn hỗ trợ vốn các HTX nông nghiệp (số luỹ kế qua các năm)……....48 Bảng 2.12: Số lượng dự án và vốn hỗ trợ cho các HTX nông nghiệp từ Liên minh HTX Việt Nam giai đoạn (2010-2015)…………………………………….………50 Bảng 2.13: Số lượng dự án và vốn hỗ trợ cho các HTX NN từ nguồn vốn hỗ trợ phát triển HTX tỉnh Quảng Ninh, giai đoạn (2013-2015)……………………….…51 Bảng 2.14: Bảng phân bổ vốn hỗ trợ các HTX NN theo từng dự án, địa phương, theo nguồn vốn hỗ trợ phát triển HTX tỉnh, giai đoạn 2013-2015………………...53 Bảng 2.15: Hỗ trợ khoa học công nghệ cho HTX nông nghiệp từ tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2012-2015………………………………………………………………..55 Bảng 2.16. Hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ lãnh đạo, ban kiểm soát, kế toán, kỹ thuật HTX NN, giai đoạn (2010-2015)…………………………….….57 Bảng 2.17. Hỗ trợ đào tạo nghề cho thành viên HTX NN, giai đoạn 2010-2015…59 Bảng 2.18. Hỗ trợ HTX NN tham dự hội trợ trong và ngoài tỉnh trong giai đoạn (2010-2015)………………………………………………………………………61 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ: 2.1. Biến động số lượng HTX nông nghiệp qua các năm…………….….28 Biểu đồ: 2.2. Số lượng HTX nông nghiệp theo lĩnh vực hoạt động…….…………30 Biểu đồ: 2.3. Phân bố HTX nông nghiệp theo địa bàn trong năm 2015...................32 Biểu đồ: 2.4. Quy mô vốn bình quân của HTX nông nghiệp……………………...33 Biểu đồ: 2.5. Vốn điều lệ BQ/HTX nông nghiệp phân theo địa bàn năm 2015…...35 Biểu đồ: 2.6. Số lượng thành viên HTX NN phân bố theo địa bàn hoạt động…….38 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Kinh tế tập thể (KTTT), mà nòng cốt là Hợp tác xã (HTX) là hình thức tổ chức kinh tế mang tính chất xã hội, là một nhân tố quan trọng để xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, góp phần giáo dục ý thức phát triển cộng đồng. Ở nước ta, KTTT là hình thức kinh tế quan trọng để người lao động (NLĐ), hộ gia đình, thành viên tiếp nhận sự hỗ trợ của Nhà nước, liên kết với các tổ chức thuộc mọi thành phần kinh tế, thực hiện liên minh công nông. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) khẳng định: “Kinh tế tập thể không ngừng được củng cố và phát triển”. Kinh tế nhà nước cùng với KTTT ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân. KTTT hoạt động có hiệu quả chính là một trong 19 tiêu chí trong Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới, thực sự là chỗ dựa tin cậy của các hộ sản xuất nhỏ, kinh tế hộ gia đình. Luật HTX 2012 ra đời cùng với các chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật Nhà nước đã tạo môi trường và hành lang pháp lý thuận lợi cho các HTX phát triển trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh nói chung trong đó có các HTX NN nói riêng. Đến 31/12/2015, Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh là tổ chức đại diện bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho 82 THT và 346 HTX, trong đó: Lĩnh vực Nông nghiệp 222 HTX; xây dựng, công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp 48 HTX; giao thông vận tải 32 HTX; vệ sinh môi trường 7 HTX; thương mại, dịch vụ và lĩnh vực khác 37 HTX; 02 quỹ Tín dụng nhân dân. Bình quân mỗi năm có 22 HTX được thành lập mới, giai đoạn (2010-2015). Tổng số thành viên và người lao động (NLĐ) trong khu vực HTX ước đạt 82.158 người, lãi bình quân 1 HTX ước đạt 74,5 triệu đồng ; thu nhập bình quân của lao động làm việc thường xuyên trong HTX ước đạt 26,4 triệu đồng/người/năm. Tổng vốn điều lệ của các HTX trên địa bàn toàn tỉnh là 486,878 tỷ đồng, tỷ trọng KTTT trong GDP toàn tỉnh ước đạt 1,9% (trong đó tính cả kinh tế hộ, THT). KTTT đã giải quyết việc làm ổn định cho hàng nghìn NLĐ, góp phần quan trọng 1 vào công tác xóa đói giảm nghèo, ổn định an ninh, trật tự xã hội tại địa phương. Nhiều HTX đã tích cực ứng dụng công nghệ, KHKT vào sản xuất, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi, tạo ra nhiều sản phẩm hàng hóa, đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng của nhân dân. HTX tham gia đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cho thành viên và NLĐ được tăng thêm, tỷ lệ cán bộ quản lý và thành viên các HTX được đào tạo, bồi dưỡng kiến thức, tay nghề ngày càng được nâng cao và mở rộng. Tuy nhiên, tăng trưởng của khu vực kinh tế hợp tác và HTX thiếu tính ổn định, hiệu quả SXKD chưa tương xứng với sự quan tâm hỗ trợ của Nhà nước, số HTX hoạt động có lãi tăng, nhưng mức lãi thấp. Những khó khăn nội tại của các HTX chậm được khắc phục như thiếu vốn sản xuất, trình độ quản lý của HĐQT HTX chưa được cải thiện, các hoạt động liên doanh, liên kết giữa các HTX với nhau và HTX với các thành phần kinh tế khác còn hạn chế. Quá trình phát triển HTX nói chung đã trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm, song luôn là nội dung có tính chiến lược quan trọng trong phát triển kinh tế- xã hội. Cần có một chương trình hành động cụ thể để đánh giá sát thực trạng, kết hợp các giải pháp như: quản lý, kỹ thuật, tài chính, thị trường, chính sách,...cùng với các giải pháp về xã hội, lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia, nhằm nâng cao và đổi mới phương thức hoạt động trong từng lĩnh vực hoạt động của HTX để đảm bảo các nguyên tắc, giá trị của HTX. Trong bối cảnh tỉnh Quảng Ninh cùng cả nước hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tập trung, khối lượng lớn, thì việc thúc đẩy phát triển HTX nói chung và Hợp tác xã nông nghiệp (HTX NN) nói riêng là nhiệm vụ đã được Đảng bộ và chính quyền các dân tộc Quảng Ninh quan tâm, trong đó có vai trò quan trọng của Liên minh HTX tỉnh với việc tham mưu cho Tỉnh uỷ, HĐND, UBND ban hành nhiều chủ trương, chính sách hỗ trợ, cho khu vực KTTT trong đó có các HTX ngày càng phát triển. Nhận thức được vị trí, tầm quan trọng đặc biệt của vấn đề phát triển HTX NN, tôi đã chọn nghiên cứu đề tài “Vai trò của Liên minh hợp tác xã tỉnh Quảng Ninh trong phát triển Hợp tác xã nông nghiệp” là đối tượng nghiên cứu của mình. 2 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả HTX NN là một trong những vấn đề được Đảng và Nhà nước quan tâm trú trọng. Đây là chủ đề được nhiều nhà khoa học và cơ quan nghiên cứu, có thể chỉ ra một số công trình như sau: GS.TS Hồ Văn Vĩnh và TS Nguyễn Quốc Thái (2005) thực hiện công trình “Mô hình phát triển HTX nông nghiệp ở Việt Nam”. Công trình đã đưa ra xu hướng phát triển và mô hình hoạt động của HTX NN đến năm 2020, trong đó có nhóm giải pháp lựa chọn mô hình HTX NN phù hợp với đặc điểm cụ thể của từng địa bàn và nhóm giải pháp về kiện toàn bộ máy quản lý Nhà nước, nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước đối với các HTX nông nghiệp. Công trình của Nguyễn Văn Bình, Chu Tiến Quang, Lưu Văn Sùng (2001): “Kinh tế hợp tác, HTX ở Việt Nam - Thực trạng và định hướng phát triển”, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội. Các tác giả đã hệ thống hoá quá trình hình thành, phát triển các loại hình kinh tế hợp tác, HTX trên thế giới và ở Việt Nam với những thành công và tồn tại; từ đó nêu lên định hướng phát triển phù hợp đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước ta. Luận văn thạc sĩ kinh tế, Lê Thuỳ Hương (2003), “Kinh tế tập thể trên địa bàn Tỉnh Hải Dương, thực trạng và giải pháp”. Tác giả trình bày vai trò, tính tất yếu khách quan của việc phát triển kinh tế tập thể; đánh giá thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế tập thể trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Ngoài ra còn có nhiều công trình khác có liên quan như: Bài viết Nguyễn Văn Tuất (2002), “HTX nông nghiệp các Tỉnh đồng bằng sông Cửu Long - Nhìn từ thực tiễn”, Tạp chí Khoa học về chính trị, số 3. Bài viết của PGS.TS. Vũ Văn Phúc (2002), “Về chế độ kinh tế HTX ở nước ta”, Tạp chí Lý luận chính trị, số 1. Lê Hữu Từ (2009), Xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam - Những vấn đề đặt ra và giải pháp, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Tuy nhiên, cho đến nay, ở Quảng Ninh chưa có đề tài nghiên cứu toàn diện về vấn đề phát triển HTX NN. Năm 2013 Liên minh HTX tỉnh với vai trò là Phó Trưởng ban Chỉ đạo phát 3 triển KTTT tỉnh Quảng Ninh, do đó việc cần làm là phải khẳng định vị thế của mình bằng những công việc, việc làm cụ thể, đồng thời gắn với nhu cầu và KKVM của các HTX để giải quyết, vì vậy tác giả mong muốn nghiên cứu đề tài: “Vai trò của Liên minh hợp tác xã tỉnh Quảng Ninh trong phát triển HTX nông nghiệp” để có thể có những giải pháp nâng cao vai trò của Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích chung: Trên cơ sở làm rõ thực trạng và những hạn chế của Liên minh hợp tác xã tỉnh Quảng Ninh trong phát triển HTX NN, luận văn đưa ra đề xuất giải pháp để nâng cao vai trò của Liên minh HTX tỉnh trong phát triển HTX NN ở Quảng Ninh. *Nhiệm vụ nghiên cứu: - Hệ thống hoá một số vấn đề lý luận về vai trò của Liên minh HTX trong phát triển HTX nói chung, trong đó có phát triển HTX NN nói riêng; - Làm rõ thực trạng phát triển HTX NN và vai trò của Liên minh HTX đối với sự phát triển HTX NN trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh; - Đề xuất định hướng và giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh trong phát triển HTX NN trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu * Đối tượng nghiên cứu: - Vai trò của Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh trong phát triển HTX NN trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. * Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung: Luận văn nghiên cứu những nội dung cơ bản phản ánh Thực trạng vai trò của Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh trong phát triển HTX nông nghiệp. Mà không xem xét hết tất cả các vai trò của nó ở các lĩnh vực khác. - Về không gian: Đề tài nghiên cứu về HTX NN trên địa bàn Quảng Ninh. - Về thời gian: Số liệu thu thập từ năm 2010 đến năm 2015. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu *Về phương pháp thu thập số liệu, thông tin: 4 - Thu thập số liệu thứ cấp chủ yếu từ: (i) Các HTX NN trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh; (ii) sách, tạp chí, các nghiên cứu về HTX NN; (iii) Các báo cáo định kỳ của Liên minh HTX Quảng Ninh; Liên minh HTX Việt Nam; Tỉnh ủy, UBND, các Sở, Ban, Ngành tỉnh Quảng Ninh và các kết quả khảo sát thực tiễn của Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh. *Về phương pháp phân tích: - Phương pháp nghiên cứu mô tả: Xác định thực trạng vai trò Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh trong phát triển HTX NN. - Phương pháp phân tích tổng hợp: Phân tích cơ sở khoa học về vai trò của Liên minh HTX trong việc phát triển HTX NN; các yếu tố ảnh hưởng đến vai trò Liên minh HTX trong phát triển HTX NN; đánh giá về vai trò Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh, và sự phát triển HTX NN; đề xuất những giải pháp tích cực trong việc hoàn thiện vai trò Liên minh HTX trong phát triển HTX NN. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Thứ nhất: Luận văn hệ thống và làm rõ về vai trò của Liên minh HTX cấp tỉnh trong việc phát triển HTX NN. Thứ hai: Vận dụng cơ sở lý luận để đánh giá thực trạng vai trò Liên minh HTX trong phát triển HTX NN ở Quảng Ninh. Thứ ba: Đề ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện vai trò của Liên minh HTX trong phát triển HTX NN ở tỉnh Quảng Ninh. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được kết cấu thành 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở khoa học về vai trò của Liên minh HTX cấp tỉnh trong phát triển HTX nông nghiệp Chương 2: Thực trạng vai trò của Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh trong phát triển HTX nông nghiệp Chương 3: Giải pháp hoàn thiện vai trò của Liên minh HTX tỉnh Quảng Ninh trong phát triển HTX nông nghiệp, giai đoạn 2016-2021 5 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ VAI TRÒ CỦA LIÊN MINH HỢP TÁC XÃ CẤP TỈNH TRONG PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP. 1.1. Hợp tác xã nông nghiệp 1.1.1. Khái niệm hợp tác xã nông nghiệp * Có nhiều định nghĩa khác nhau về HTX: - Theo Tổ chức Liên minh Hợp tác xã Quốc tế (International Cooperative Alliance), viết tắt là ICA: “HTX là một tổ chức chính trị tự trị của những người tự nguyện liên hiệp lại với nhau để đáp ứng các nhu cầu và nguyện vọng chung của họ về kinh tế, xã hội và văn hoá thông qua một xí nghiệp cùng sở hữu và quản lý dân chủ”. Đến năm 1995, khái niệm này đã được hoàn thiện và tuyên bố: HTX dựa trên ý nghĩa tự cứu giúp mình, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng, công bằng và đoàn kết. - Theo Tổ chức Lao động quốc tế, viết tắt là ILO: “HTX là sự liên kết của những người đang gặp khó khăn giống nhau về kinh tế, tự nguyện liên kết nhau lại trên cơ sở bình đẳng về quyền lợi, nghĩa vụ, sử dụng tài sản mà họ chuyển giao cho HTX phù hợp với nhu cầu chung và giải quyết khó khăn bằng sự tự chủ, tự chịu trách nhiệm và sử dụng các chức năng kinh doanh để phục vụ lợi ích vật chất và tinh thần chung cho mọi thành viên”. - Theo Luật HTX số 23/2012/QH13 của Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 20/11/2012: “HTX là tổ chức KTTT, đồng sở hữu, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 07 thành viên tự nguyện thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên, trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong quản lý HTX”. [15, tr.6] Như vậy, HTX hoạt động có tư cách pháp nhân, tự chủ, tự chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ tài chính trong phạm vi vốn điều lệ, vốn tích luỹ và các nguồn vốn khác của HTX theo quy định của pháp luật. * Khái niệm HTX nông nghiệp: - Theo Nghị định số 43/1997/NĐ-CP ngày 29/04/1997 của Chính phủ, nêu rõ: “HTX nông nghiệp là tổ chức kinh tế tự chủ, do nông dân và những người lao 6 động có nhu cầu, lợi ích chung, tự nguyện cùng góp vốn, góp sức lập ra theo quy định của pháp luật để phát huy sức mạnh của tập thể và của từng xã viên nhằm giúp nhau thực hiện có hiệu quả các hoạt động dịch vụ hỗ trợ cho kinh tế hộ gia đình của xã viên và kinh doanh trong lĩnh vực sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm nông, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản và kinh doanh các ngành nghề khác ở nông thôn, phục vụ cho sản xuất nông nghiệp”. [6, tr.2] Từ các khái niệm của HTX nói chung, tác giả đưa ra quan niệm về HTX nông nghiệp ở Việt Nam như sau: HTX Nông nghiệp là một tổ chức kinh tế tự chủ được các thành viên thành lập trên cơ sở tự nguyện, tiến hành các hoạt động sản xuất hoặc cung ứng các yếu tố phục vụ hoạt động sản xuất nhằm tạo ra các sản phẩm nông, lâm, diêm nghiệp, thuỷ sản để đáp ứng nhu cầu xã hội. 1.1.2. Mục tiêu hoạt động của hợp tác xã nông nghiệp HTX NN hoạt động với các mục tiêu cụ thể như sau: - HTX phải đảm bảo sự cải thiện và phát triển về mọi mặt của thành viên và cộng đồng thành viên của mình thông qua các hoạt động do chính thành viên HTX quyết định, bao gồm các hoạt động phúc lợi, hoạt động xã hội - văn hoá. - Tạo nên lợi ích chung cho các thành viên, đồng thời đem lại hiệu quả cao nhất cho HTX về kinh tế, có thể nói là tìm kiếm lợi nhuận trong quá trình hoạt động; đảm bảo cung cấp dịch vụ tốt nhất cho thành viên. - Hỗ trợ xã hội: Giúp những người tự nguyện góp vốn, góp sức, nâng cao địa vị kinh tế, văn hoá, xã hội, phục vụ thành viên là nhiệm vụ hàng đầu của HTX. 1.1.3. Nguyên tắc hoạt động của hợp tác xã nông nghiệp Là một loại hình HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, cũng phải tuân theo những nguyên tắc hoạt động chung, giống như HTX hoạt động trong các lĩnh vực khác, bao gồm: * Nguyên tắc tự nguyện: Cũng như các HTX khác, HTX NN không giới hạn với các thành viên, nó là tổ chức tự nguyện và mở rộng cho tất cả những tổ chức, cá nhân, hộ gia đình (có đầy đủ hành vi dân sự) có nhu cầu sử dụng dịch vụ của HTX và sẵn sàng chấp nhận những nghĩa vụ, trách nhiệm của thành viên, không phân biệt giới tính, địa vị xã hội, đảng phái, dân tộc hay tôn giáo. 7 * Nguyên tắc dân chủ: Đây là nguyên tắc cơ bản của các mô hình HTX, ở đây HTX NN cũng mang tính tự nguyện, tập hợp những người có cùng nhu cầu, do vậy, nó được kiểm soát dân chủ bởi chính các thành viên. Bản thân thành viên thực hiện quyền giám sát, tham gia vào hoạch định chính sách và đề ra các quyết định cho HTX. Những người được bầu vào HĐQT HTX phải có trách nhiệm trước các thành viên. Các thành viên của HTX đều có quyền bỏ phiếu ngang nhau và dù ở cấp độ, quy mô như thế nào thì HTX cũng đều được tổ chức, quản lý theo đúng nguyên tắc dân chủ. * Nguyên tắc góp vốn: Nguồn vốn của HTX do chính các thành viên đóng góp và họ có quyền kiểm soát một cách dân chủ đối với vốn của HTX và nhận lại một khoản bù đắp (nếu HTX hoạt động có lãi) trên phần vốn đóng góp khi đăng ký để trở thành thành viên. Lãi của HTX thường được Đại hội thành viên phân bổ cho một số hoạt động chính như phát triển HTX, lập quỹ dự trữ, chia cho thành viên theo mức độ mà họ sử dụng dịch vụ của HTX và hỗ trợ cho các hoạt động khác được đại hội thông qua. * Nguyên tắc tự quản và độc lập: HTX tự chủ, tự chịu trách nhiệm về hoạt động của mình trước pháp luật. * Nguyên tắc giáo dục và đào tạo: HTX tổ chức nâng cao trình độ, nghiệp vụ, chuyên môn kỹ thuật, cung cấp thông tin và giáo dục trách nhiệm xã hội cho mọi thành viên. * Nguyên tắc hợp tác, liên doanh, liên kết: HTX tự lựa chọn đối tác liên kết, liên doanh để nâng cao hiệu quả hoạt động và đáp ứng tốt hơn nhu cầu thành viên. * Nguyên tắc cộng đồng: HTX phải đảm bảo cải thiện và phát triển các hoạt động phúc lợi, an sinh xã hội và các hoạt động xã hội khác. 1.1.4. Đặc điểm của hợp tác xã nông nghiệp Cũng như các HTX hoạt động trong lĩnh vực khác, HTX NN nói chung vẫn có những đặc điểm chủ yếu: - Hình thành một cách tự nguyện dựa trên nhu cầu của thành viên 8 Trong hoạt động kinh tế, các thành viên có rất nhiều nhu cầu khác nhau, tuy nhiên, họ phải có nhu cầu chung, ổn định thì mới có thể tự nguyện, tập chung hình thành ra HTX. Do vậy, mục tiêu chung của các thành viên HTX thường giống nhau, hoặc hướng cùng một ngành, nghề nhất định. HTX không phục vụ hết các nhu cầu của thành viên mà chỉ cùng các thành viên hợp thành một thị trường, theo đó HTX và các thành viên là khách hàng của nhau. Phương án hoạt động của HTX là tổ chức thực hiện việc đáp ứng nhu cầu chung của thành viên một cách hiệu quả nhất. Như vậy, thông qua HTX, thành viên có thể tiết kiệm được chi phí, nâng cao hiệu quả SXKD và sức cạnh tranh của hàng hoá, dịch vụ của mình. Bên cạnh đó, HTX có thể phát huy lợi thế và tiềm năng không chỉ trong lĩnh vực kinh tế mà cả trong các lĩnh vực, văn hoá, xã hội. - Vốn góp và tài sản HTX phụ thuộc nhu cầu của thành viên Về vốn góp của thành viên, khi gia nhập HTX NN thông thường, mức vốn góp được đại hội thành viên quy định cụ thể, thường là tiền mặt, đất đai và các tài sản khác. Trường hợp thành viên ra khỏi HTX thì được trả lại phần vốn đã góp. Tài sản chung của HTX được hình thành từ các nguồn vốn và công sức của thành viên, trợ cấp của Nhà nước, quà biếu, tặng của các tổ chức cá nhân trong và ngoài nước… Tài sản chung của HTX được hình thành và phát triển không vì mục đích cá nhân, mà phục vụ hiệu quả nhu cầu chung của thành viên. Việc HTX có tài sản lớn hay nhỏ, đều phụ thuộc vào hiệu quả SXKD và việc sử dụng sản phẩm dịch vụ của các thành viên. - HTX là mô hình mang tính chất kinh tế. HTX là tổ chức đặc biệt thúc đẩy hợp tác trong cộng đồng thành viên HTX, đáp ứng lợi ích nhu cầu chung về kinh tế, xã hội, văn hoá của thành viên. HTX phải hoạt động hiệu quả để có thể tồn tại và phát triển để phục vụ thành viên. HTX không phải là tổ chức xã hội mà chỉ mang tính chất xã hội và càng không phải là tổ chức từ thiện. HTX là tổ chức của các thành viên cùng với các hoạt động kinh tế riêng biệt của họ, trong đó bao gồm cả các hoạt động từ dịch vụ, sản xuất tới tiêu thụ. Nói cách khác, các thành viên và các hoạt động kinh tế, văn hoá, xã hội của họ là cái có trước, là nền tảng từ đó hình thành nên HTX; 9 - Đặc điểm đặc thù về ngành, nghề của HTX nông nghiệp HTX NN chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực sản xuất và dịch vụ liên quan đến nông nghiệp, nông thôn. Cụ thể bao gồm những ngành nghề dưới đây: + Dịch vụ hỗ trợ cho kinh tế hộ và phục vụ đời sống cho thành viên: Cung ứng vật tư, giống cây trồng, vật nuôi; Tưới, tiêu nước; Phòng trừ sâu bệnh cây trồng và dịch bệnh đối với vật nuôi; Thu mua, chế biến, tiêu thụ sản phẩm; Các dịch vụ khác phục vụ sản xuất, đời sống của thành viên. + Tổ chức công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư trong HTX; + Sản xuất nông, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản; + Hoạt động, vận tải, xây dựng, thương mại theo các quy định của pháp luật về kinh doanh trong các lĩnh vực này. - Đặc điểm về thành viên Thành viên HTX NN chủ yếu là nông dân nông thôn, các hộ nông dân, bởi vậy họ thường khó khăn về kinh tế và đời sống. Hiện nay Đảng và Nhà nước đang có những cơ chế chính sách hỗ trợ người nông dân và thúc đẩy phát triển HTX NN, đây cũng là hình thức hỗ trợ người nông dân thoát nghèo, đồng thời khai thác tiềm năng sẵn có của từng địa phương như: điều kiện tự nhiên, con người...để phát triển kinh tế xã hội đất nước. Mặt khác, đối tượng sản xuất của nông nghiệp là cây trồng, vật nuôi, khai thác nuôi trồng thủy sản, dịch vụ cho nên quá trình hoạt động SXKD hiệu quả còn phụ thuộc vào môi trường tự nhiên, quy luật kinh tế. Đây cũng là những đặc điểm cần được Nhà nước quan tâm, và có những giải pháp phù hợp nhằm đồng viên khuyến khích cho HTX NN phát triển. 1.1.5. Phân loại hợp tác xã nông nghiệp Hiện nay, các HTX NN hoạt động theo năm loại hình chủ yếu sau: - HTX dịch vụ hỗ trợ hay sản xuất nông nghiệp. - HTX nông nghiệp đa chức năng (vừa dịch vụ vừa kinh doanh tổng hợp) - HTX nông nghiệp chuyên ngành. - HTX nông nghiệp trang trại. - Liên hiệp HTX nông nghiệp là mô hình liên kết giữa các HTX nông nghiệp. Tuy nhiên, trên thực tế nhiều HTX không chỉ hoạt động thuần tuý trong một 10 ngành, mà đăng ký nhiều ngành cùng hoạt động. 1.1.6. Vai trò của hợp tác xã nông nghiệp - Đóng góp vào sự phát triển kinh tế hộ, tổ chức sản xuất theo hướng hàng hoá HTX hỗ trợ thành viên cùng phát triển kinh tế, như cung cấp các dịch vụ đầu vào, đầu ra với giá rẻ về (vật tư, phân bón, bảo vệ thực vật, làm đất, thuỷ lợi;… tiêu thụ sản phẩm, thực hiện hợp đồng cung cấp sản phẩm với số lượng lớn…); giúp chuyển giao tiến bộ KHKT, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi… theo hướng sản xuất hàng hoá và ngày càng chất lượng, hiệu quả hơn. - Phát triển kết cấu hạ tầng khu vực dân cư nông thôn HTX triển khai các dự án đầu tư, phát triển sản xuất như: Hệ thống thuỷ lợi, giao thông, điện, nước, dịch vụ công cộng phục vụ dân cư nông thôn,… Đóng góp những khoản kinh phí vào ngân sách địa phương để góp phần phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội ở khu vực nông thôn. - Góp phần bảo vệ môi trường HTX thực hiện Luật Bảo vệ môi trường trong SXKD, nhất là môi trường khu vực sản xuất hàng hoá và lĩnh vực sản xuất chế biến nông - lâm - ngư nghiệp, giúp môi trường trên địa bàn an toàn hơn. - Giải quyết việc làm, xoá đói, giảm nghèo HTX tạo ra việc làm, thu nhập ổn định cho thành viên, NLĐ ở địa phương, ngoài ra HTX còn góp phần thực hiện các chính sách xã hội như: Hỗ trợ vốn, tư vấn và hướng dẫn kỹ thuật, tổ chức tiêu thụ sản phẩm, tạo cơ hội việc làm, xóa đói giảm nghèo vươn lên làm giàu,… - Cung cấp các dịch vụ xã hội, hỗ trợ người dân nông thôn tiếp cận các dịch vụ chất lượng tốt với giá cả phù hợp. Đây là mô hình HTX mới phục vụ thành viên và nhân dân địa phương về dịch vụ y tế, nhà ở, điện, nước, chợ, giáo dục, vệ sinh môi trường… - Nâng cao nhận thức của thành viên Thông qua công tác khuyến công, khuyến nông và các hoạt động chuyển giao KHKT, các hội thảo, trao đổi học tập kinh nghiệm, tiếp cận thông tin mới, nâng cao trình độ, tay nghề. 11 1.2. Vai trò của liên minh Hợp tác xã cấp tỉnh trong phát triển HTX NN 1.2.1. Liên minh hợp tác xã 1.2.1.1. Khái niệm Liên minh hợp tác xã Theo điều 57 Luật hợp tác xã - Số 23/2012/QH13 ngày 20/11/2012 thì: “Liên minh hợp tác xã là tổ chức đại diện cho hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã do các hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã tự nguyên thành lập nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Tổ chức đại diện của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã có thể được tổ chức theo ngành, lĩnh vực, vùng lãnh thổ; được tổ chức, hoạt động theo quy định của pháp luật về hội và pháp luật có liên quan”. Có thể nói Liên minh HTX là tổ chức đại diện cho hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã hoạt động ở tất cả các ngành, lĩnh vực của nền kinh tế.[15, tr.65] Tại điều 58 khoản 1 của Luật này quy định: Liên minh hợp tác xã Việt Nam được thành lập ở trung ương; liên minh hợp tác xã cấp tỉnh được thành lập ở các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Điều lệ liên minh hợp tác xã Việt Nam được đại hội liên minh hợp tác xã Việt Nam thông qua và do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; điều lệ liên minh hợp tác xã cấp tỉnh được đại hội liên minh hợp tác xã cấp tỉnh thông qua và do Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh phê duyệt. [16,tr.66] Trong đó, điều 3, khoản 2 của Luật này giải thích: Liên hiệp hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 04 hợp tác xã tự nguyện thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất, kinh doanh nhằm đáp ứng nhu cầu chung của hợp tác xã thành viên, trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong quản lý liên hiệp hợp tác xã. Như vậy, liên minh HTX là tổ chức đại diện cho hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, giúp cho Đảng và Nhà nước phát triển KTTT ngày càng vững mạnh, góp phần cùng kinh tế Nhà nước ngày càng trở thành nền tảng của nền kinh tế quốc dân. 1.2.1.2. Chức năng, nhiệm vụ của Liên minh hợp tác xã Liên minh HTX có các chức năng, nhiệm vụ sau: - Đại diện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các thành viên; - Tuyên truyền, vận động phát triển hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã; - Tư vấn, hỗ trợ và cung cấp dịch vụ, đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực phục vụ cho việc hình thành và phát triển của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã; 12
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan