Tài liệu Vận dụng tư tưởng hồ chí minh về chính sách xã hội thời kỳ đổi mới ở việt nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN CÔNG LẬP VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI THỜI KỲ ĐỔI MỚI Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC HÀ NỘI - 2017 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN CÔNG LẬP VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI THỜI KỲ ĐỔI MỚI Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC Mã số: 62 31 02 04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. NGUYỄN THỊ KIM DUNG 2. TS. TRẦN VĂN HẢI HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. TÁC GIẢ Nguyễn Công Lập MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 6 1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đến luận án 6 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu 25 Chương 2: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI 29 2.1. Khái niệm chính sách xã hội 29 2.2. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội 33 Chương 3: THỰC TRẠNG VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHÍNH SÁCH XÃ HỘI TRONG 30 NĂM ĐỔI MỚI Ở VIỆT NAM 75 3.1. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về chính sách xã hội thời kỳ đổi mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh 75 3.2. Những thành tựu và hạn chế việc thực hiện chính sách xã hội ở Việt Nam trong 30 năm đổi mới (1986 - 2016) theo tư tưởng Hồ Chí Minh 86 3.3. Nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế việc thực hiện chính sách xã hội ở Việt Nam thời kỳ đổi mới 104 Chương 4: NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÃ HỘI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH 116 4.1. Những nhân tố tác động và những vấn đề đặt ra đối với việc thực hiện chính sách xã hội hiện nay 116 4.2. Giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội ở Việt Nam hiện nay 122 KẾT LUẬN 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Chính sách xã hội giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong toàn bộ hoạt động tổ chức, điều hành và quản lý xã hội. Hiệu quả việc thực hiện chính sách xã hội góp phần phát triển lành mạnh các mối quan hệ xã hội, phát triển kinh tế mang tính bền vững và phát triển toàn diện con người trên cơ sở bình đẳng, công bằng và tiến bộ. Ngoài ra, chính sách xã hội còn góp phần trợ giúp những con người, những nhóm xã hội, đảm bảo mức sống cho một số nhóm đối tượng yếu thế, giúp họ vượt qua khó khăn khi gặp những rủi ro trong cuộc sống. Do vậy, ở bất kỳ thời đại nào, chế độ chính trị nào, chính sách xã hội cũng đóng vai trò là động lực thúc đẩy sự phát triển xã hội. Đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, thực hiện chính sách xã hội là giải quyết các vấn đề liên quan trực tiếp đến con người, qua đó nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Do vậy, ngay từ khi thành lập nước, Người rất chú trọng đến việc xây dựng các chính sách xã hội nhằm quản lý đất nước và phục vụ sự nghiệp cách mạng. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội là một hệ thống các quan điểm về mục đích, đối tượng, nội dung, yêu cầu và lực lượng thực hiện chính sách xã hội. Tư tưởng của Người về chính sách xã hội là tài sản tinh thần quý giá, soi đường cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc Việt Nam giành được những thắng lợi to lớn. Trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam, thực hiện nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Đảng và Nhà nước đã vận dụng và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội cho phù hợp với tình hình mới, góp phần giành thắng lợi trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thực chất đây là quá trình nhận thức đúng đắn hơn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội phù hợp với thực tiễn Việt Nam, là thực hiện di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh với mong muốn đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành, nhằm đạt tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. 2 Nhờ thực hiện đường lối đổi mới, chính sách xã hội đã phát huy được năng lực của cá nhân, cộng đồng trong xây dựng và phát triển đất nước, hạn chế ở mức độ nhất định những tiêu cực phát sinh từ môi trường kinh tế thị trường và quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế. Bên cạnh những thành tựu đạt được, vẫn còn một số hạn chế cần phải tiếp tục điều chỉnh, bổ sung, hoàn thiện, như: Vấn đề việc làm cho người lao động, xóa đói giảm nghèo, chăm sóc sức khỏe cho nhân dân, chính sách đối với người có công với cách mạng. Sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam đòi hỏi phải đổi mới và hoàn thiện cơ chế quản lý xã hội để giải quyết tốt vấn đề con người. Trong đó, chính sách xã hội là công cụ quan trọng, góp phần vào thực hiện mục tiêu cơ bản của quản lý xã hội nhằm cân bằng nhu cầu và lợi ích của con người trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Để hoạch định được chính sách xã hội tiến bộ, phù hợp với yêu cầu của sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế, cần có nhận thức và giải quyết đúng đắn những vấn đề lý luận về chính sách xã hội, những đòi hỏi từ thực tiễn của đất nước hiện nay. Trong thời kỳ đổi mới toàn diện, đồng bộ đất nước, việc nghiên cứu và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội còn nhiều vấn đề đặt ra, đòi hỏi phải tiếp tục nghiên cứu sáng tỏ để vận dụng sáng tạo, phù hợp với thực tiễn hiện nay. Chỉ trên cơ sở đó, Đảng và Nhà nước mới có được tầm nhìn, năng lực của chủ thể hoạch định đường lối, chính sách và thực hiện tốt công tác lãnh đạo, quản lý việc thực hiện chính sách xã hội đạt hiệu quả cao trên thực tế. Vì vậy, nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội để vận dụng vào việc xây dựng và thực thi chính sách xã hội ở nước ta trong giai đoạn hiện nay là một trong những vấn đề cần thiết, có ý nghĩa thiết thực cả về lý luận và thực tiễn. Nhận thức được tầm quan trọng và tính cấp thiết của vấn đề này, 3 nghiên cứu sinh chọn đề tài “Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội thời kỳ đổi mới ở Việt Nam” làm luận án tiến sĩ khoa học chính trị, chuyên ngành Hồ Chí Minh học. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu làm rõ nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội, thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội thời kỳ đổi mới, từ đó, đề xuất một số giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xã hội ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Luận giải những khái niệm cơ bản liên quan đến luận án. - Phân tích một cách có hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội (Mục đích, đối tượng, nội dung, yêu cầu và lực lượng thực hiện chính sách xã hội). - Phân tích, đánh giá thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội thời kỳ đổi mới với những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của thành tựu, hạn chế. Trên cơ sở đó, đề xuất các nhóm giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xã hội ở Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội và sự vận dụng tư tưởng đó vào thực hiện chính sách xã hội thời kỳ đổi mới ở Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu nội dung cơ bản chính sách xã hội trong tư tưởng Hồ Chí Minh gồm chính sách lao động và việc làm, chính sách xóa đói giảm nghèo, chính sách chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân, chính sách đối với người có công với nước và sự vận dụng của Đảng, Nhà nước trong thời kỳ đổi mới. 4 - Về thời gian: Luận án nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội cả trong tư duy lý luận lẫn hoạt động thực tiễn và sự vận dụng tư tưởng của Người về chính sách xã hội của Đảng, Nhà nước từ năm 1986 đến nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về chính sách xã hội. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Quá trình thực hiện luận án, nghiên cứu sinh sử dụng phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Ngoài ra, tác giả còn kết hợp một số phương pháp cụ thể như: lịch sử và lôgíc, phân tích và tổng hợp, thống kê và so sánh, quy nạp và diễn dịch,… 5. Đóng góp khoa học của luận án - Phân tích, luận giải một cách có hệ thống, góp phần làm sáng tỏ hơn các quan điểm của Hồ Chí Minh về chính sách xã hội. - Khảo sát khá toàn diện tình hình thực hiện chính sách xã hội thời kỳ đổi mới ở Việt Nam, trên cơ sở đó, đánh giá những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của ưu điểm, hạn chế việc thực hiện chính sách xã hội thời kỳ đổi mới theo tư tưởng Hồ Chí Minh. - Đề xuất một số giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội ở Việt Nam hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm rõ hơn tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội dưới góc độ chuyên ngành Hồ Chí Minh học như là cơ sở lý luận để Đảng, Nhà nước hoạch định và thực thi chính sách xã hội thời kỳ đổi mới đất nước hiện nay. 5 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận án làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan nghiên cứu khoa học, các trường đào tạo bậc đại học và sau đại học trong nhóm ngành khoa học chính trị, khoa học xã hội và nhân văn. Ngoài ra, luận án còn làm tài liệu cho việc nghiên cứu, giảng dạy môn học Tư tưởng Hồ Chí Minh trong các Học viện, trường Đại học, Cao đẳng. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình của tác giả liên quan đến luận án và danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 4 chương, 9 tiết. 6 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1.1. Tình hình nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội Tập thể tác giả trong cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và về chính sách xã hội do Lê Sỹ Thắng chủ biên [129] đề cập quan điểm con người từ trong truyền thống của dân tộc Việt Nam đến tư tưởng Hồ Chí Minh. Trên cơ sở phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và tư tưởng về chính sách xã hội đối với con người thâm nhập vào nhau trong chỉnh thể tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, cuốn sách làm rõ nhiệm vụ và chức năng của chính sách xã hội; mối quan hệ giữa chính sách xã hội với cơ cấu xã hội, quản lý xã hội; mối quan hệ giữa chính sách xã hội với các chính sách kinh tế, văn hóa; mối quan hệ giữa chính sách xã hội với công bằng xã hội; về chủ thể hoạch định và thực hiện chính sách xã hội; về chiến lược “trồng người” trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Cuốn sách khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về con người luôn là cơ sở cho việc hoạch định các chính sách kinh tế - xã hội trong sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay. Tuy vậy, công trình không đi sâu tìm hiểu các chính sách xã hội cụ thể mà dừng lại ở việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng cho việc hoạch định các chính sách ấy. Cuốn sách Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội từ góc nhìn xã hội học [130] do Nguyễn Thế Thắng chủ biên đã làm rõ khái niệm chính sách xã hội và một số cách tiếp cận về chính sách xã hội từ góc nhìn xã hội học. Qua đó, tác giả cuốn sách trình bày tư tưởng Hồ Chí Minh về hệ thống chính sách xã hội tác động vào cơ cấu giai cấp, tác động của chính sách xã hội, vào các nhóm xã hội đặc thù; vào các quan hệ xã hội trong quá trình sản xuất; trên lĩnh vực phân phối, vì sự tiến bộ và công bằng xã hội; về một số cơ sở khoa học của việc hoạch định, thực thi chính sách xã hội trong thực tiễn. Ngoài ra, cuốn sách khẳng định dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, 7 Đảng ta giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội bằng một hệ thống chính sách xã hội đúng đắn. Bên cạnh đó, cuốn sách còn trình bày thực tiễn và thành tựu thực hiện các chính sách xã hội giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội trong sự nghiệp đổi mới. Liên quan đến chính sách chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân, trong cuốn Bác Hồ với ngành y tế Việt Nam [20] có các bài viết: Tư tưởng Hồ Chí Minh về một nền y tế Việt Nam của Nguyễn Văn Hồng; Chủ tịch Hồ Chí Minh với việc xây dựng ngành y tế của Vũ Ngọc Khánh; Quan điểm về y tế và đạo đức người thầy thuốc của Hồ Chí Minh của Đỗ Nguyên Phương; Một số quan điểm cơ bản của Hồ Chí Minh về xây dựng nền y học Việt Nam của Nguyễn Dương Quang; Chủ tịch Hồ Chí Minh với công tác bảo vệ sức khỏe của Võ Nguyên Giáp;… Các tác giả cho rằng, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến việc chăm lo sức khỏe cho nhân dân; quan điểm về y tế, về công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân của Chủ tịch Hồ Chí Minh thể hiện tinh thần nhân văn cao cả, tấm lòng nhân hậu hết mực vì nhân dân, vì con người. Trong bài viết Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội [109], tác giả Nguyễn Năng Nam khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội phải lấy con người làm gốc, làm xuất phát điểm và đích hướng tới của mọi chính sách; phải xuất phát từ cơ cấu xã hội - giai cấp; phải phù hợp với trình độ phát triển kinh tế, gắn với chính sách kinh tế; “có chỉ tiêu kế hoạch rồi chưa đủ mà phải có biện pháp cụ thể, vững chắc, phải có tinh thần cố gắng rất cao để thực hiện bằng được kế hoạch đã đề ra. Chỉ tiêu kế hoạch một phần, biện pháp phải hai phần, cố gắng phải ba phần”; giải quyết tốt mối quan hệ giữa quyền lợi và nghĩa vụ, cống hiến và hưởng thụ; phải cắn cứ vào bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa nhân loại. Tác giả A.X.Varônhin trong bài viết Chính sách xã hội và tinh thần thời đại của Hồ Chí Minh [147] đã khẳng định con đường giải phóng đất nước và xã hội mà Chủ tịch Hồ Chí Minh lựa chọn là một trong những chiến lược xã 8 hội đặc sắc nhất trong lịch sử nhân loại. Đi theo con đường của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn trong việc giải quyết những vấn nạn xã hội nghiêm trọng do quá khứ thời phong kiến đô hộ và chiến tranh tàn phá kéo dài để lại. Kinh tế như nền tảng vật chất của chính sách xã hội phát triển bền vững và sôi động. Hệ thống bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và hệ thống thượng lưu ngày càng được củng cố và cải thiện. Tuy nhiên, cùng với thế giới ngày càng quan tâm hơn tới kinh nghiệm của Việt Nam cũng sẽ có một số thế lực muốn bôi nhọ lý tưởng và tư tưởng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đấu tranh suốt cuộc đời mình để biến thành hiện thực. Những thế lực này tìm cách làm giảm uy tín chính sách xã hội của Người khi gọi nó là chủ nghĩa không tưởng, không phù hợp với thực tiễn chính trị và chuẩn mực xã hội đương thời. Trong bối cảnh đó, nhiệm vụ quan trọng là phải luôn tìm tòi sáng tạo để phát triển hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, khéo léo chứng minh được rằng chiến lược đấu tranh giành độc lập dân tộc và xã hội mà Người đã đề ra, kinh nghiệm thắng lợi mà nhân dân Việt Nam đã có được trong quá trình thực hiện chiến lược này là vô giá. Tư tưởng Hồ Chí Minh cho đến ngày hôm nay vẫn soi sáng con đường của nhân dân Việt Nam đi đến tương lai, cho người dân thêm vững tin vào sự nghiệp xây dựng xã hội chủ nghĩa, một xã hội công bằng và tiến bộ cả về vật vất và tinh thần. Đinh Xuân Lâm, Bùi Đình Phong trong cuốn sách Văn hóa và triết lý phát triển trong tư tưởng Hồ Chí Minh [80], đã khẳng định những thành tựu của sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam, như về hội nhập kinh tế quốc tế, phát triển bền vững, văn hóa chính trị, văn hóa lãnh đạo - quản lý,… đều khởi nguồn từ tầm nhìn và bản lĩnh Hồ Chí Minh. Đặc biệt, cuốn sách có một bài viết đề cập đến nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội, trong đó tập trung làm rõ chính sách xã hội gắn với quyền lợi và trách nhiệm của cá nhân và cộng đồng dưới sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước; chính sách xã hội gắn với chính sách phát triển kinh tế và văn hóa; chính sách xã hội phải hướng đến công bằng xã hội; trồng người là chiến lược hàng đầu. 9 Nguyễn Đình Nhạ trong bài viết Từ lời căn dặn trong Di chúc, tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và chính sách đối với con người [7], đã làm rõ quan điểm cơ bản của Chủ tịch Hồ Chí Minh về con người được thể hiện trong Di chúc. Trên cơ sở đó, tác giả bài viết khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về con người và chính sách xã hội đối với con người được thể hiện đa dạng và phong phú, thấm đậm trong toàn bộ cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Người. Do vậy, chỉ có thấm nhuần quan điểm đúng đắn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về con người mới có thể đề ra chính sách xã hội đúng đắn theo hướng “lấy con người làm trung tâm”. Trong bài viết Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội và sự vận dụng sáng tạo của Đảng ta trong công cuộc đổi mới [69], tác giả Nguyễn Thị Minh Thùy đã trình bày những nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội. Bài viết cho rằng, để thực hiện có hiệu quả chính sách xã hội phải lấy con người làm gốc và mục tiêu; phải phù hợp và gắn với chính sách kinh tế; phải bắt nguồn từ cơ cấu xã hội - giai cấp. Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội có ý nghĩa to lớn về mặt lý luận và thực tiễn. Do vậy, việc thực hiện nhất quán tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội là nhân tố quan trọng đảm bảo giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa của công cuộc đổi mới, là biện pháp hữu hiệu để hạn chế và khắc phục mặt trái của cơ chế thị trường, là cơ sở vững chắc để tạo nên sự ổn định và đồng thuận xã hội đưa Việt Nam tiến tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Bàn về công bằng xã hội trong xây dựng xã hội mới, trong bài viết Tư tưởng Hồ Chí Minh về công bằng xã hội [140] tác giả Vũ Văn Thuấn trình bày những nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về công bằng xã hội phải được thể hiện trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Đồng thời, tác giả bài viết còn khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về công bằng xã hội có sự gắn bó chặt chẽ với bình đẳng xã hội. Phạm Xuân Nam trong bài viết Quan điểm của Hồ Chí Minh và của Đảng Cộng sản Việt Nam về hệ thống an sinh xã hội và phúc lợi xã hội [108] đã luận 10 giải quan điểm của Hồ Chí Minh về hệ thống an sinh xã hội và phúc lợi xã hội. Theo đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đề xướng và đặt nền móng cho việc thực hiện các chính sách xã hội nói chung và chính sách an sinh xã hội, phúc lợi xã hội nói riêng ở Việt Nam. Đồng thời, bài viết còn phân tích quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam thời kỳ đổi mới về hệ thống an sinh xã hội, phúc lợi xã hội và đề ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách an sinh xã hội, phúc lợi xã hội ở Việt Nam. Khẳng định Triết lý xóa đói, giảm nghèo vì mục tiêu phát triển xã hội trong tư tưởng Hồ Chí Minh [87], tác giả Lê Quốc Lý khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh về xóa đói, giảm nghèo là một triết lý phát triển bền vững, bảo đảm tăng trưởng kinh tế cao gắn với tiến bộ và công bằng xã hội, môi trường, môi sinh trong lành, tươi đẹp. Thấm nhuần triết lý phát triển Hồ Chí Minh đòi hỏi phải coi xóa đói, giảm nghèo là một trong những thước đo quan trọng thể hiện sự đúng đắn về đường lối, chính sách và giải pháp trong xây dựng và phát triển đất nước. Tinh thần chiến đấu chống đói nghèo theo tư tưởng Hồ Chí Minh phải biến thành lẽ sống, khát vọng làm giàu, vươn lên của toàn thể nhân dân, dân tộc, để Việt Nam thật sự dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Các công trình nghiên cứu trên là tài liệu để tác giả luận án tham khảo một số nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội. Theo đó, chính sách xã hội phải gắn với chính sách kinh tế và văn hóa; phải hướng đến công bằng và tiến bộ xã hội;… Ngoài ra, luận án còn tham khảo vấn đề hoạch định và vai trò của chủ thể hoạch định, thực thi chính sách xã hội trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xóa đói giảm nghèo, chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân, chính sách đối với người có công với nước, là những tài liệu tham khảo cho luận án. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội ở Việt Nam thời kỳ đổi mới Trong các cuốn sách Góp phần nghiên cứu chính sách xã hội của Phạm Như Cương [16]; Chính sách xã hội, một số vấn đề lý luận và thực tiễn do Bùi 11 Đình Thanh (Chủ biên) [133]; Một số vấn đề về chính sách xã hội ở nước ta hiện nay của Hoàng Chí Bảo [4]. Các tác giả đã tập trung nghiên cứu lý luận và phương pháp luận về chính sách xã hội, khái niệm và nội dung của chính sách xã hội cũng như mối quan hệ giữa chính sách xã hội với các chính sách khác. Đề tài Chính sách xã hội của Đảng và Nhà nước ta trong việc giải quyết các vấn đề xã hội bức bách hiện nay (từ năm 1986 - 1995) [48], tác giả Trần Đồng đã trình bày khái niệm, nhiệm vụ, vai trò của chính sách xã hội; cơ sở đề ra chính sách xã hội của Đảng và Nhà nước ta hiện nay; một số vấn đề xã hội cấp bách cần giải quyết trên lĩnh vực xóa đói giảm nghèo, lao động và việc làm, chăm sóc sức khỏe nhân dân,…; thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả chính sách xã hội trong giai đoạn cách mạng mới. Nguyễn Văn Nhớn với đề tài Ảnh hưởng của chính sách xã hội đối với việc nâng cao vai trò của nhân tố con người trong sự nghiệp đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay [114], đã làm rõ vai trò của nhân tố con người trong chủ nghĩa xã hội và trong sự nghiệp đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam; ảnh hưởng của chính sách xã hội đối với việc nâng cao vai trò của nhân tố con người trong sự nghiệp đổi mới ở nước ta. Bàn về Chính sách xã hội và đổi mới cơ chế quản lý việc thực hiện [63], Trần Đình Hoan (chủ biên), đã trình bày những nội dung cơ bản về chính sách xã hội ở nước ta và sự cần thiết phải đổi mới cơ chế quản lý trong việc thực hiện chính sách xã hội nhằm nâng cao tính hiệu quả của nó trong việc giải quyết các vấn đề xã hội cấp bách của con người. Phân tích những luận cứ khoa học và giải pháp cho việc đổi mới chính sách xã hội, phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở nước ta, trong cuốn sách Đổi mới chính sách xã hội - Luận cứ và giải pháp [106], tác giả Phạm Xuân Nam (Chủ biên) đã đưa ra một số vấn đề lý luận và phương pháp luận về chính sách xã hội. Đánh giá thực trạng biến đổi cơ cấu xã hội, phân tầng xã hội và việc thực hiện các chính sách xã hội trong điều kiện chuyển từ nền kinh tế 12 kế hoạch hóa tập trung quan liêu, bao cấp sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra, các tác giả còn dự báo xu hướng vận động của các quá trình trên, đề xuất những kiến nghị về quan điểm và giải pháp cho việc đổi mới chính sách xã hội và cơ chế quản lý việc thực hiện chính sách xã hội của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn 1996 - 2000. Đặc biệt, các tác giả cũng phân tích một số chính sách xã hội phổ biến: chính sách dân số, chính sách lao động và việc làm, chính sách bảo đảm xã hội, chính sách xã hội nhằm bảo đảm an ninh xã hội, phòng chống tội phạm và tệ nạn xã hội; chính sách đối với các giai tầng xã hội: chính sách đối với giai cấp công nhân, chính sách đối với giai cấp nông dân, chính sách phát huy năng lực lao động sáng tạo của trí thức và sinh viên, chính sách đối với tầng lớp chủ doanh nghiệp tư nhân; chính sách xã hội đối với các giới đồng bào: chính sách đối với thanh niên, chính sách đối với phụ nữ và gia đình, chính sách đối với các dân tộc thiểu số, chính sách tôn giáo. Trong đề tài Những vấn đề xã hội cần được giải quyết ở nông thôn ngoại vi một số thị xã miền núi phía Bắc nước ta trong quá trình cải cách kinh tế [144], bằng một hệ thống những số liệu cụ thể và sinh động, tác giả Nguyễn Từ đã khái quát được nhiều vấn đề bức xúc trong bức tranh xã hội ở khu vực miền núi phía Bắc, đó là: Tệ nạn xã hội và tội phạm, sự phân hóa giàu nghèo, trình độ dân trí của người dân, những hủ tục lạc hậu trong văn hóa,… Qua đó, tác giả cũng đã nêu lên những giải pháp toàn diện để giải quyết các vấn đề xã hội bức xúc ở nông thôn ngoại vi một số thị xã miền núi phía Bắc nước ta trong quá trình cải cách kinh tế. Nguyễn Thị Thanh với đề tài Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo thực hiện chính sách xã hội trong thời kỳ đổi mới (1986 - 1991) [134] và đề tài Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo thực hiện chính sách xã hội từ năm 1991 đến năm 2001 [135] đã trình bày nội dung và vai trò của chính sách xã hội trong xây dựng đất nước; quá trình thực hiện chính sách xã hội trong thời kỳ 13 đổi mới về lao động và việc làm, xóa đói giảm nghèo, ưu đãi đối với người có công với cách mạng. Tác giả phân tích làm rõ một số kinh nghiệm trong thực hiện chính sách xã hội như: Đổi mới nhận thức về vai trò của chính sách xã hội, chú trọng phương châm xã hội hóa việc thực hiện chính sách xã hội, kết hợp chặt chẽ giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội, giải quyết đúng đắn về mối quan hệ giữa chính sách kinh tế với chính sách xã hội. Đề tài Tác động của kinh tế Nhà nước nhằm góp phần xóa đói giảm nghèo trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nông thôn đồng bằng Bắc bộ [104], tác giả Ngô Quang Minh đã khái quát tình trạng đói nghèo của cư dân nông thôn vùng đồng bằng Bắc bộ, nêu lên những thành tựu và hạn chế trong công tác xóa đói giảm nghèo. Ngoài ra, tác giả còn đưa ra những giải pháp cơ bản nhằm tiếp tục phát huy vai trò của kinh tế nhà nước trong tham gia xóa đói, giảm nghèo ở khu vực nông thôn đồng bằng Bắc bộ. Đề tài Mối quan hệ giữa sự phát triển kinh tế và việc giải quyết các vấn đề xã hội ở vùng nông thôn các tỉnh Bắc Trung bộ trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay [40]. Dưới góc độ triết học, tác giả Đinh Thế Định đã phân tích sâu sắc những vấn đề lý luận về phát triển hài hòa, phát triển bền vững ở vùng nông thôn các tỉnh Bắc Trung bộ. Từ cách tiếp cận này, tác giả cũng đã phân tích một cách toàn diện những vấn đề xã hội bức xúc nảy sinh trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội ở khu vực này và nêu lên những giải pháp cơ bản nhằm hướng đến sự phát triển bền vững ở nông thôn Bắc Trung bộ. Tác giả Lê Thị Liên trong bài viết Suy nghĩ từ những lời dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với thương binh, liệt sĩ trong Di chúc [7] đã phân tích quan điểm của Người thể hiện tinh thần nhân văn cách mạng đối với những người đã hy sinh cho nền độc lập tự do của Tổ quốc. Qua đó, bài viết khẳng định giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách xã hội đối với người có công với cách mạng trong việc hoạch định và thực thi chính sách đối với họ của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Bài viết là tài liệu tham khảo cho luận án 14 về quan điểm Hồ Chí Minh đối với gia đình có công với cách mạng và sự vận dụng của Đảng ta trong giai đoạn hiện nay. Ngoài ra, trong bài viết Thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với thương binh, liệt sĩ và người có công với cách mạng - Bốn mươi năm nhìn lại [71], tác giả Nguyễn Hữu Chí tiếp tục khẳng định Chủ tịch Hồ Chí Minh là người khởi xướng phong trào đền ơn đáp nghĩa. Suốt cả cuộc đời Người đã dành tình cảm đặc biệt cho thương bệnh binh và gia đình liệt sĩ. Bên cạnh đó, tác giả bài viết cũng khẳng định sau 40 năm thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và Nhà nước ta đã quán triệt sâu sắc lời căn dặn của Người thông qua những chủ trương, chính sách đối với thương bệnh binh và gia đình có công với cách mạng. Bài viết Đảng và Nhà nước thực hiện Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh trên lĩnh vực xóa đói giảm nghèo [7] của tác giả Lê Văn Tích đã khẳng định Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh là điểm tựa vững chắc và giữ vai trò định hướng cho Đảng, Nhà nước ta hoạch định đường lối, chính sách xóa đói giảm nghèo. Ngoài ra, bài viết còn trình bày những kết quả đáng ghi nhận sau 40 năm thực hiện Di chúc của Đảng và Nhà nước ta trên lĩnh vực xóa đói, giảm nghèo. Trong cuốn sách Luận cứ và giải pháp phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở nước ta thời kỳ đổi mới [6], Hoàng Chí Bảo (Chủ biên), đã cung cấp những nội dung quan trọng về vấn đề phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội như là một trong những trục định hướng cơ bản của sự nghiệp đổi mới. Cuốn sách là sự tập hợp các bài viết về những vấn đề phương pháp luận và cơ sở lý luận của phát triển xã hội, quản lý phát triển xã hội; lý thuyết và mô hình phát triển xã hội, quản lý phát triển xã hội của một số nước trên thế giới Những tham khảo cho Việt Nam; biến đổi xã hội và quản lý phát triển xã hội trên một số lĩnh vực chủ yếu ở nước ta hiện nay; những nhân tố tác động, quan điểm định hướng và hệ giải pháp phát triển xã hội ở nước ta đến năm 2020. Đặc biệt, trong cuốn sách có một số bài viết đề cập đến một số nội dung liên quan đến chính sách xã hội và một số kinh nghiệm của Đảng ta về lãnh 15 đạo thực hiện chính sách xã hội qua 25 năm đổi mới (1986-2010), như bài viết của tác giả Đoàn Minh Huấn và Nguyễn Thị Ngọc Mai. Trên cơ sở phân tích, đánh giá chính sách xã hội thời kỳ trước đổi mới và nhu cầu đổi mới tư duy lý luận về giải quyết các vấn đề xã hội, quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng về chính sách xã hội trong 25 năm đổi mới, bài viết trình bày một số kinh nghiệm của Đảng về lãnh đạo thực hiện chính sách xã hội qua 25 năm đổi mới như: Nhận thức đầy đủ vai trò của chính sách xã hội đối với nhu cầu định hình giá trị xã hội chủ nghĩa trong quá trình đổi mới; xử lý đúng đắn mối quan hệ giữa phát huy vai trò nòng cốt của Nhà nước và mở ra khả năng xã hội hóa trong thực hiện các chính sách xã hội; giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa chính sách kinh tế với chính sách xã hội. Vấn đề giải quyết việc làm đã được tác giả Phạm Đức Kiên đề cập trong bài viết Từ quan điểm, chủ trương đến kết quả giải quyết việc làm trong 25 năm thực hiện đường lối đổi mới” [77]. Tác giả khẳng định giải quyết việc làm là yếu tố cực kỳ quan trọng để phát huy nhân tố con người, ổn định và phát triển kinh tế nên cần được đặt trong tổng thể chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Ngoài ra, tác giả còn nêu lên một số kết quả đạt được trong việc gắn phát triển kinh tế với giải quyết việc làm. Từ thực trạng đó, tác giả bài viết nêu lên một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc giải quyết việc làm ở nước ta trong thời gian tới. Nhằm đánh giá kết quả thực hiện chính sách xã hội trong thời kỳ đổi mới, tác giả Đinh Xuân Lý với cuốn sách Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo thực hiện chính sách xã hội trong 25 năm đổi mới (1986 - 2011) [84] đã phân tích cơ sở hình thành chủ trương, chính sách xã hội của Đảng ta trong 25 năm đổi mới và kết quả quá trình thực hiện chính sách xã hội về lao động và việc làm, xóa đói giảm nghèo, bảo hiểm xã hội, ưu đãi người có công với cách mạng, bảo trợ xã hội, phòng chống tệ nạn xã hội. Bên cạnh đó, cuốn sách bước đầu đánh giá sự lãnh đạo và nêu một số kinh nghiệm từ quá trình lãnh đạo của Đảng đối với lĩnh vực xã hội ở nước ta. Bài học kinh nghiệm về sự cần thiết phải nhận 16 thức đúng vị trí, vai trò của chính sách xã hội trong tổng thể đường lối của Đảng về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội; cần quán triệt quan điểm về sự thống nhất giữa chính sách kinh tế và chính sách xã hội; cần thường xuyên nâng cao năng lực và hiệu quả lãnh đạo của Đảng đối với phát triển xã hội. Tác giả Nguyễn Thị Thơm trong bài viết Xóa đói giảm nghèo bằng chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất hàng hóa cho vùng nghèo [138] đã khẳng định xóa đói, giảm nghèo là một chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước ta trong quá trình đổi mới và thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ. Để thực hiện chủ trương này, Đảng và Nhà nước đã đề ra một hệ thống chính sách, trong đó có nhóm chính sách về hỗ trợ phát triển sản xuất cho hộ nghèo, vùng nghèo. Bài viết cũng trình này những kết quả đạt được trong công tác xóa đói, giảm nghèo bằng chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất hàng hóa cho vùng nghèo của Đảng và Nhà nước ta trong những năm gần đây và đề ra một số khuyến nghị đối với những tồn tại về vấn đề này. Cuốn sách Chính sách xóa đói giảm nghèo. Thực trạng và giải pháp [85], tác giả Lê Quốc Lý đưa ra một số vấn đề lý luận về xóa đói, giảm nghèo; những chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước về xóa đói, giảm nghèo; thực trạng đói nghèo ở Việt Nam; một số cơ chế nhằm thực hiện có hiệu quả chính sách xóa đói, giảm nghèo của Việt Nam và giải pháp xóa đói, giảm nghèo ở Việt Nam thời gian tới. Đặc biệt, cuốn sách còn nêu lên những chủ trương, đường lối và chính sách của Đảng, Nhà nước về xóa đói, giảm nghèo thời kỳ đổi mới đất nước. Luận giải Một số vấn đề cơ bản về chính sách xã hội ở Việt Nam hiện nay [17], tác giả Mai Ngọc Cường (Chủ biên) giới thiệu một cách khái quát về đặc điểm, mục tiêu, nguyên tắc và quá trình thực hiện chính sách xã hội, cũng như hệ thống các chính sách xã hội phổ biến ở các nước và những nội dung có khả năng vận dụng để xây dựng ở nước ta. Ngoài ra, cuốn sách còn đề cập đến những thành tựu đạt được và những hạn chế, vướng mắc của chính sách xã hội dưới góc độ các lĩnh vực về thu nhập, giảm nghèo và an sinh xã hội; chính sách