Tài liệu Vốn xã hội trong lựa chọn nghề của thanh niên (nghiên cứu trường hợp tại địa bàn phường bắc sơn và xã quang sơn, thị xã tam điệp, tỉnh ninh bình)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA XÃ HỘI HỌC ------------------------ LƢƠNG THỊ XUÂN VỐN XÃ HỘI TRONG LỰA CHỌN NGHỀ CỦA THANH NIÊN (KHẢO SÁT TẠI XÃ QUANG SƠN VÀ PHƢỜNG BẮC SƠN, THỊ XÃ TAM ĐIỆP, TỈNH NINH BÌNH) LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH XÃ HỘI HỌC HÀ NỘI – 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------- LƢƠNG THỊ XUÂN VỐN XÃ HỘI TRONG LỰA CHỌN NGHỀ CỦA THANH NIÊN (KHẢO SÁT TẠI XÃ QUANG SƠN VÀ PHƢỜNG BẮC SƠN, THỊ XÃ TAM ĐIỆP, TỈNH NINH BÌNH) LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC Chuyên ngành: Xã hội học Mã số: 60.31.03.01 Giáo viên hƣớng dẫn: TS. Trƣơng An Quốc HÀ NỘI – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi là Lương Thị Xuân, tác giả của luận văn tốt nghiệp cao học này. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm với cam kết trên! Học viên: Lƣơng Thị Xuân LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin gửi lời cám ơn đến lãnh đạo UBND phường Bắc Sơn, UBND xã Quang Sơn và các gia đình ở đây, đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể thực hiện luận văn này. Xin gửi lời cám ơn sâu sắc đến TS. Trương An Quốc – Giảng viên hướng dẫn của tôi, đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tận tình suốt thời gian tôi thực hiện luận văn. Đồng thời, tôi cũng gửi lời cám ơn chân thành đến các thầy cô giáo đã giảng dạy suốt 3 năm cao học đã chỉ dạy và truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu. Tuy nhiên, dù đã hết sức cố gắng nhưng do kinh nghiệm, kiến thức còn hạn chế nên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của thầy cô và bạn đọc. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng năm 2014 Học viên Lƣơng Thị Xuân MỤC LỤC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT………………………………………….…3 DANH MỤC CÁC BẢNG………………………………………………..…4 DANH MỤC CÁC BIỂU…………………………………………………………..5 MỞ ĐẦU ....................................................................................................................6 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................6 2. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn ....................................................................7 3. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................7 4. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu .............................................................8 5. Giả thuyết nghiên cứu .............................................................................................8 6. Phương pháp thu thập thông tin ..............................................................................9 7. Phương pháp xử lý thông tin .................................................................................11 8. Khung phân tích ....................................................................................................12 CHƢƠNG 1..............................................................................................................13 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .....................................................................13 1.1. Cơ sở lý luận ......................................................................................................13 1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và trên thế giới .........................13 1.1.2. Khái niệm liên quan đến đề tài nghiên cứu .....................................................18 1.1.3. Lý thuyết vận dụng trong nghiên cứu .............................................................24 1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................................33 1.2.1. Tổng quan về vị trí, điều kiện tự nhiên ...........................................................33 1.2.2. Điều kiện kinh tế - xã hội của địa bàn .............................................................35 CHƢƠNG 2..............................................................................................................38 HIỆN TRẠNG TIẾP CẬN VÀ SỬ DỤNG VỐN XÃ HỘI TRONG LỰA CHỌN NGHỀ CỦA THANH NIÊN ......................................................................38 2.1. Cách thức tiếp cận nguồn vốn xã hội trong lựa chọn nghề của thanh niên ............39 2.1.1. Tiếp cận mạng lưới xã hội liên quan đến việc lựa chọn nghề của thanh niên 41 2.1.2. Cách thức tiếp cận vốn xã hội của thanh niên từ các nhóm, tổ chức xã hội ...42 1 2.2. Sử dụng vốn xã hội có được từ việc tham gia vào nhiều mạng lưới xã hội để lựa chọn nghề ..................................................................................................................44 2.2.1. Sử dụng vốn xã hội có được trong gia đình để lựa chọn nghề ........................45 2.2.2. Sử dụng vốn xã hội có được từ các mối quan hệ với các nhóm, tổ chức bên ngoài ..........................................................................................................................52 2.2.3. Mong muốn nghề nghiệp của thanh niên và sự kỳ vọng của nhóm, tổ chức xã hội ..............................................................................................................................59 CHƢƠNG 3..............................................................................................................62 VAI TRÒ CỦA VỐN XÃ HỘI VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO SỬ DỤNG VỐN XÃ HỘI TRONG LỰA CHỌN NGHỀ CỦA THANH NIÊN ......62 3.1. Vai trò của vốn xã hội ........................................................................................62 3.2. Những vấn đề liên quan đến tiếp cận và sử dụng vốn xã hội trong lựa chọn nghề ...................................................................................................................................68 3.3. Giải pháp nâng cao sử dụng vốn xã hội trong lựa chọn nghề ............................70 3.3.1. Phát huy vốn xã hội với nguồn vốn con người ...............................................70 3.3.2. Sử dụng hiệu quả vốn xã hội từ mạng lưới xã hội ..........................................74 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................78 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................84 PHỤ LỤC .................................................................................................................88 2 KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT 1. BLĐTB-XH Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội 2. ILO International Labour Organization (Tổ chức Lao động quốc tế) 3. UBND Ủy ban nhân dân 4. SPSS Statistical Package for the Social Sciences (Gói thống kê xã hội) 5. THCS Trung học Cơ sở 6. THPT Trung học Phổ thông 3 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Cơ cấu mẫu phân theo khu vực ................................................................9 Bảng 1.2. Phiếu phỏng vấn sâu phân theo khu vực ..................................................11 Bảng 1.3. Hiện trạng giáo dục xã Quang Sơn và phường Bắc Sơn năm 2011 .........36 Bảng 2.1. Quyết định lựa chọn nghề của thanh niên phân theo khu vực ..................40 Bảng 2.2. Cách thức tiếp cận vốn xã hội từ các nhóm-tổ chức của thanh niên ....43 Bảng 2.3. Sự khác nhau giữa khu vực thành thị và nông thôn đối với việc tiếp cận các thành viên gia đình trong lựa chọn nghề của thanh niên ....................................45 Bảng 2.4. Tiếp cận vốn xã hội trong mối quan hệ với các thành viên trong gia đình để lựa chọn nghề của thanh niên ...............................................................................48 Bảng 2.5. Kiểm định Chi-bình phương về mối liên hệ giữa các yếu tố từ phía gia đình với sự lựa chọn nghề của thanh niên .................................................................50 Bảng 2.6. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố trong gia đình đối với quyết định lựa chọn nghề của thanh niên ..........................................................................................51 Bảng 2.7. Gía trị trung bình số thành viên trong họ và hàng xóm trao đổi về lựa chọn nghề của thanh niên ..........................................................................................53 Bảng 2.8. Nhóm xã hội có đề cập tới việc lựa chọn việc làm của thanh niên ..........53 Bảng 2.9. Nhóm xã hội có đề cập tới việc lựa chọn nghề của thanh niên phân theo khu vực ......................................................................................................................56 Bảng 2.10. Mức độ trao đổi thông tin giữa thanh niên và các nhóm bạn .................57 Bảng 2.11. Mức độ giá trị thanh niên nhận được từ nhóm xã hội ............................58 Bảng 3.1. Mức độ quan trọng của các nhóm xã hội trong lựa chọn nghề của thanh niên............................................................................................................................63 Bảng 3.2. Kiểm định Chi-Square Tests .................................................................64 Bảng 3.3 Nhận thức của thanh niên về vốn xã hội ...............................................69 Bảng 3.4. Các yếu tố cần có khi lựa chọn nghề…………………………….......….73 4 DANH MỤC CÁC BIỂU Hình 1. Khung phân tích của đề tài nghiên cứu ........................................................12 Biểu 2.1. Quyết định lựa chọn nghề của thanh niên .................................................39 Biểu 2.2. Nhóm-Tổ chức xã hội thanh niên tiếp cận trong lựa chọn nghề ...............41 Biểu 2.3: Sự giúp đỡ của gia đình liên quan tới lựa chọn nghề của thanh niên ........47 Biểu 2.4. Các yếu tố có ảnh hưởng tới việc tiếp cận vốn xã hội của thanh niên đối với lựa chọn nghề ......................................................................................................54 Biểu 2.5. Những giá trị nhận được từ họ hàng và hành xóm trong lựa chọn nghề của thanh niên ..................................................................................................................55 Biểu 2.6. Mong muốn của nhóm xã hội với sở thích của cá nhân ............................60 Biểu 3.1. Mức độ hài lòng về nghề nghiệp ...............................................................66 Biểu 3.2. Quan điểm về việc tiếp cận vốn xã hội khi lựa chọn nghề ........................67 Biểu 3.3. Sơ đồ cấu trúc 3 người của Coleman .........................................................70 Biểu 3.4. Mối quan hệ giữa vốn xã hội và vốn con người ........................................72 5 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nền kinh tế thế giới hiện nay có nhiều biến động và đang trong giai đoạn chịu ảnh hưởng từ cuộc khủng hoảng tài chính bắt đầu từ giữa năm 2008, mà theo các nhà nghiên cứu trên thế giới đánh giá “cuộc khủng hoảng kinh tế hiện nay còn nặng nề, tồi tệ hơn cả cuộc đại suy thoái kinh tế thế giới thời kỳ 1929 – 1933”, nó đã khiến cho 1,2 tỷ thanh niên trên thế giới đang phải đối diện với vấn đề về việc làm, đồng thời cứ ba công nhân thì có một người thất nghiệp hoặc làm việc trong điều kiện khắc nghiệt với mức thu nhập thấp [19]. Thực tế đó phản ảnh rõ nét ở Việt Nam, đi cùng với sự giảm sút kinh tế là vấn đề về việc làm cho người lao động đã và đang khiến cho các nhà quản lý đau đầu. Theo báo cáo tại diễn đàn Việc làm cho Thanh niên do Bộ Lao động – Thương binh –Xã hội phối hợp với Tổ chức Lao động quốc tế (ILO): “Năm 2012 ở Việt Nam, thanh niên độ tuổi từ 15 – 24 thất nghiệp chiếm 50,4% trong tổng số thất nghiệp hiện nay” [7]. Trong bối cảnh trên, để vượt qua ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng chính trên thế giới, đồng thời tiếp tục thực hiện quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập với khu vực cũng như toàn cầu, đòi hỏi các nhà quản lý, cũng như người lao động, mà ở đây là tầng lớp thanh niên - nguồn lao động trẻ cần vận dụng tốt các nguồn lực bên ngoài và đặc biệt cần phát huy tốt các nguồn lực trong nước. Trong đó cần quan tâm phát huy các giá trị tích cực của vốn xã hội. Vốn xã hội được kết tinh đó là sự tin cẩn lẫn nhau (hay niềm tin), sự có đi có lại (hay sự hỗ tương), những quy tắc (hay hành vi mẫu mực chung và sự chế tài) và sự kết hợp lại với nhau thành một mạng lưới. Những nghiên cứu gần đây cho thấy, vốn xã hội đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục, cũng như giải quyết việc làm 6 cho người lao động nói chung và cho lực lượng lao động là thanh niên nói riêng. Chính vì vậy, tôi đã chọn nghiên cứu: “Vốn xã hội trong lựa chọn nghề của thanh niên - Khảo sát tại xã Quang Sơn và phường Bắc Sơn, thị xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình”. Đề tài lựa chọn nghiên cứu vốn xã hội ở khu vực thành thị và nông thôn nhằm so sánh đối chiếu cách thức tiếp cận, cũng như sử dụng vốn xã hội của thanh niên ở hai khu vực. Từ đó, đánh giá vai trò của vốn xã hội trong định hướng việc làm của thành niên và đề xuất các giải pháp nhằm phát huy vốn xã hội trong giải quyết việc làm cho thanh niên. 2. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn 2.1. Ý nghĩa khoa học Nghiên cứu góp phần làm rõ khái niệm vốn xã hội, cũng như hướng tiếp cận vốn xã hội trong thực tiễn, mở ra hướng nghiên cứu mới đánh giá vai trò của vốn xã hội trong lựa chọn nghề của thanh niên. Công trình có thể là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu liên quan. 2.2. Ý nghĩa thực tiễn Nghiên cứu với kết quả đạt được góp phần cung cấp nguồn thông tin thực nghiệm về vai trò cũng như việc sử dụng vốn xã hội của thanh niên trong lựa chọn nghề, góp phần giúp cho thanh niên phát huy được tổng hợp các nguồn vốn để phát triển sự nghiệp. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1 Mục tiêu chung Nghiên cứu việc sử dụng vốn xã hội đối với việc lựa chọn nghề, từ đó đưa ra hướng giải pháp sử dụng có hiệu quả vốn xã hội giúp thanh niên chọn lựa được nghề phù hợp. 3.2 Mục tiêu cụ thể 7 - Mô tả được thực trạng sử dụng vốn xã hội trong việc lựa chọn nghề của thanh niên. - Phân tích các vai trò của vốn xã hội đối với việc lựa chọn nghề của thanh niên. - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao việc sử dụng vốn xã hội trong việc lựa chọn nghề cho thanh niên. 4. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tƣợng nghiên cứu Vốn xã hội trong lựa chọn nghề của thanh niên. 4.2 Khách thể nghiên cứu Đề tài lựa chọn khách thể nghiên cứu là thanh niên trên địa bàn phường Bắc Sơn và xã Quang Sơn, thị xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình. 4.3 Phạm vi nghiên cứu Giới hạn về không gian: Đề tài được thực hiện trên địa bàn xã Quang Sơn và phường Bắc Sơn, thị xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình. Giới hạn về thời gian: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 2 đến tháng 11 năm 2013. Giới hạn nội dung nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng sử dụng và vai trò vốn xã hội trong lựa chọn nghề của thanh niên. Trong đó, có sự so sánh đối chiếu khu vực thành thị và nông thôn để làm nổi bật sự khác biệt trong việc sử dụng vốn xã hội đối với lựa chọn nghề của thanh niên ở hai khu vực này. 5. Giả thuyết nghiên cứu - Thanh niên đã sử dụng vốn xã hội từ việc tham gia vào các mối quan hệ xã hội để lựa chọn nghề 8 - Vốn xã hội vai trò rất quan trọng đối với việc lựa chọn nghề của thanh niên 6. Phƣơng pháp thu thập thông tin 6.1. Phƣơng pháp thu thập thông tin thứ cấp Trong quá trình nghiên cứu chúng tôi đã sưu tầm và tổng quan các tài liệu có liên quan đến vốn xã hội và khu vực nghiên cứu, đó là các công trình nghiên cứu về vốn xã hội, các báo cáo phát triển kinh tế xã hội của địa phương, cũng như những nghiên cứu khác về vốn xã hội. Những tài liệu được tổng quan đều được trích nguồn đầy đủ trong luận văn. 6.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin sơ cấp 6.2.1. Phƣơng pháp phỏng vấn sâu Mục đích phỏng vấn sâu: Các mẫu phỏng vấn sâu được thiết kế để thu thập thông tinh định tính thực hiện mục tiêu của đề tài. Đối với mỗi địa bàn nghiên cứu, đề tài sẽ tiến hành thực hiện các phỏng vấn sâu đối với các đối tượng cụ thể sau: Bảng 1.1. Phiếu phỏng vấn sâu phân theo khu vực Địa phƣơng Đối tƣợng Quang Sơn Bắc Sơn Thanh niên 10 10 Nhóm xã hội thanh niên tham gia 06 06 Tổng 32 6.2.2. Phƣơng pháp tính toán kích thƣớc mẫu Để đảm bảo tính khoa học và độ tin cậy, nghiên cứu tiến hành tính toán kích thước mẫu theo công thức tính mẫu tỷ lệ dựa trên số liệu thống kê về thanh niên trên địa bàn nghiên cứu. 9 n Trong đó, Nt 2 pq N 2  t 2 pq - n: Dung lượng mẫu - N: Tổng thể - t: Hệ số tin cậy của thông tin - p và q: Phương án trả lời nhị phân -  : Sai số Từ công thức tính kích thước mẫu tỷ lệ, đồng thời căn cứ vào tổng số thanh niên tại địa phương nghiên cứu ước tính 1098 người (Báo cáo thống kê cơ cấu dân số trên địa bàn xã Quang Sơn và phường Bắc Sơn), cùng với độ tin cậy 95 % và sai số cho cho phép 5% chúng ta tính được dung lượng mẫu như sau: Nt 2 pq 1098  (1,96) 2  0,25 n  284 (mẫu) = N 2  t 2 pq 1098  (0,05) 2  (1,96) 2  0,25 Như vậy, số mẫu cần lựa chọn nghiên cứu là 284 mẫu. Bên cạnh đó, trong quá trình khảo sát để khắc phục những rủi ro từ khâu thu thập thông tin như thông tin lấy được không đầy đủ và không chính xác, phiếu thông tin phát đi không thu lại được, nghiên cứu tính thêm mẫu dự phòng. Theo kinh nghiệm của các nhà nghiên cứu, số mẫu dự phòng thường bằng khoảng 30% số lượng mẫu chính. Do vậy, số mẫu dự phòng trong nghiên cứu sẽ là 85 mẫu. Trong 284 mẫu nghiên cứu, được tiến hành theo phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên đơn giản theo danh sách học sinh đang học ở các trường THPT và cao đẳng trên địa bàn đã tính tới sự cân bằng giới tính và cân bằng giữa phường và xã trực thuộc thị xã Tam Điệp, sau đó dùng bảng số ngẫu nhiên để tiến hành chọn mẫu 10 Nghiên cứu chúng tôi lựa chọn phỏng vấn sâu 32 trường hợp bao gồm thanh niên và một số nhóm xã hội để tìm hiểu đi sâu tìm hiểu cách thức tiếp cận, cũng như sử dụng và làm rõ sự khác biệt giữa việc sử dụng vốn xã hội của thanh niên ở hai khu vực. 6.2.3. Phƣơng pháp trƣng cầu ý kiến Để kết quả nghiên cứu có độ tin cậy cao, chúng tôi tiến hành lựa chọn phương pháp phỏng vấn cấu trúc để thu thập thông tin liên quan đến đề tài nghiên cứu. Căn cứ vào dung lượng mẫu được tính toán số lượng bảng hỏi sử dụng cho nghiên cứu là 284 bảng. Bảng 1.2. Cơ cấu mẫu phân theo khu vực Khu vực Số lƣợng mẫu Nông thôn 142 Thành thị 142 Đồng thời, để nghiên cứu đảm bảo thu thập đầy đủ thông tin, trong nghiên cứu chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu điều tra thử nghiệm. Số phiếu được điều tra bằng 10% tổng số phiếu của cuộc điều tra, tức 28 phiếu. Kết quả nghiên cứu thử chúng tôi đã điều chỉnh để hoàn thiện phiếu thu thập thông tin để đảm bảo thông tin thu thập được có độ tin cậy cao. 7. Phƣơng pháp xử lý thông tin Những thông tin thứ cấp tổng quan từ các tài liệu được phân tích, giá và trích dẫn trong luận văn. Bên cạnh đó, những thông tin sơ cấp thu thập trên địa bàn nghiên cứu được xử lý theo hai phương pháp: thông tin từ bảng hỏi được xử lý bằng Gói thống kê xã hội (Statistical Package for the Social Sciences - SPSS) và được đưa vào luận văn phân tích dưới hình thức bảng số liệu và các biểu đồ; đồng thời những thông tin định tính được xử lý thông qua phân tích phỏng vấn sâu và được trích dẫn trong luận văn dưới dạng các hộp thoại. 11 8. Khung phân tích Bối cảnh kinh tế - xã hội Thanh niên - Giới tính - Trình độ học vấn Sử dụng vốn xã hội có từ các mối quan hệ xã hội - Khu vực Nhóm xã hội - Gia đình - Bạn bè - Họ hàng - Tổ chức xã hội - Làng xóm - Tổ chức nghề Quyết định lựa chọn nghề 12 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nƣớc và trên thế giới 1.1.1.1. Nghiên cứu trên thế giới Vào những năm đầu của thế kỷ XX, nhiều nghiên cứu bắt đầu quan tâm tới vốn xã hội, ban đầu là những quan điểm được một số nhà khoa học đưa ra tìm hiểu về vốn xã hội, sau đó là những công trình nghiên cứu đánh giá vai trò của vốn xã hội đối với nhiều lĩnh vực như kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục. Những nghiên cứu trên đã mở ra một hướng đi mới, một cách tiếp cận mới nhằm khai thác và phát huy các giá trị của vốn xã hội trong các mặt của đời sống. Đầu tiên là cách hiểu về vốn xã hội, nhiều học giả đưa ra các định nghĩa khác nhau về vốn xã hội, nhưng quan điểm Bourdieu được nhiều người đồng ủng hộ. Ông cho rằng vốn xã hội là nguồn lực xuất phát từ mạng lưới quen biết trực tiếp hoặc gián tiếp. Trong đa số trường hợp, mạng lưới này đã có từ lâu và đã được thể chế hóa. Tác giả Buordieu cho rằng: “Vốn xã hội là một thuộc tính của mỗi cá nhân trong bối cảnh xã hội. Bất cứ ai cũng có thể thu thập một số vốn xã hội nếu người đó nỗ lực và chú tâm làm việc ấy, và hơn nữa bất cứ ai cũng có thể dùng vốn xã hội để đem lại những lợi ích kinh tế thông thường. Song, khả năng thực hiện điều ấy tùy thuộc vào trách nhiệm xã hội móc nối và mạng lưới xã hội của người ấy” [5]. Cùng với các lý thuyết đưa ra làm rõ khái niệm của vốn xã hội là các nghiên cứu đánh giá vai trò của vốn xã hội. Tác giả Fukuyama trong bài báo 13 khoa học “Vốn xã hội và phát triển: Chương trình nghị sự sắp tới” đã phân tích khái niệm của vốn xã hội và mối quan hệ giữa vốn xã hội và phát triển Để làm rõ vấn đề, ông đã lấy kết quả nghiên cứu về vốn xã hội ở Mỹ và một số quốc gia ở Mỹ La Tinh nhằm minh chứng cho những lý giải của mình. Từ đó, Fukuyama đưa ra những vấn đề cần quan tâm khi nghiên cứu về vốn xã hội: các điều kiện thể chế hợp pháp chính thức để thúc đẩy nguồn vốn xã hội; cần chia sẻ thông tin về những thành quả đạt được của vốn xã hội, cũng như những yếu tố tiêu cực; mối quan hệ nguồn vốn xã hội và chính trị; mối quan hệ giữa vốn xã hội và sự thay đổi văn hóa [14]. Tiếp theo, Alejandro Portes trong nghiên cứu tìm hiểu nguồn gốc của vốn xã hội và những áp dụng trong xã hội học hiện đại đã chỉ ra nguồn gốc của vốn xã hội: nằm ngày trong cơ cấu các quan hệ của con người; cùng với, sự đoàn kết và liên kết xã hội là những gốc rễ tạo ra vốn xã hội. Đồng thời, ông phân tích những hệ quả tác động của vốn xã hội thông qua các nghiên cứu nhiều nhà khoa học. Bên cạnh đó, Alejandro Portes còn chỉ ra những mặt tiêu cực của vốn xã hội, do mối quan hệ chặt chẽ của các thành viên trong nhóm khiến cho các cá nhân khác khó tiếp cận, cùng với những nguyên tắc của nhóm buộc thành viên phải tuân thủ cũng sẽ tạo ra phản tác dụng [15]. Từ quan điểm của Alejandro Portes, khi nghiên cứu về một lĩnh vực nào đó chúng ta cần xem xét cả những tác động tích cực và tiêu cực của vốn xã hội. Ngoài ra, trong nghiên cứu “Vốn xã hội với sự thịnh vượng và đói nghèo của các hộ gia đình ở Indonesia” của Grootaert (1999), tác giả đã phân tích vai trò của vốn xã hội trong lĩnh vực kinh tế vi mô. Tác giả này chỉ ra rằng vốn xã hội đã giúp làm giảm đi khả năng rơi vào tình trạng đói nghèo cùa các hộ gia đình. Tác giả cũng nhận định rằng vốn xã hội mang lại lợi ích dài lâu đối với các hộ gia đình, mà cụ thể ở đây là việc tiếp cận đối với tín dụng. Nhờ vào việc tiếp cận với tín dụng, hộ gia đình có thể tạo ra thu nhập 14 ổn định [2]. Nghiên cứu về vốn xã hội được xem xét ở nhiều khía cạnh mà nó có tác động liên quan. Tác giả Harry Goulbourne cho rằng: khi nghiên cứu vốn xã hội cần quan tâm tới bối cảnh xã hội, bởi bối cảnh xã hội ở nhiều nơi có sự khác biệt. Kết luận trên có được từ nghiên cứu của tác giả về mối quan hệ giữa gia đình, công đồng và vốn xã hội ở một số quốc gia Châu Á [16]. Như vậy, những nghiên cứu về vốn xã hội trên thế giới mới chỉ tập trung làm rõ khái niệm vốn xã hội, cũng như ảnh hưởng của vốn xã hội đối với phát triển, với cộng đồng và đói nghèo. Vẫn cần có thêm nhiều công trình nghiên cứu vai trò của vốn xã hội không chỉ ở các lĩnh vực kinh tế, tài chính mà còn ở các lĩnh vực xã hội, để có đánh giá toàn diện về các khía cạnh tác động mà vốn xã hội mang lại. 1.1.1.2. Nghiên cứu trong nước Trong những năm gần đây, ở Việt Nam những nghiên cứu về vốn xã hội đang được chú trọng. Nghiên cứu về vốn xã hội ở nước ta, phát triển từ những nghiên cứu mang tính tổng quan về các quan điểm và lý thuyết vốn xã hội, cho tới các công trình nghiên cứu đánh giá tác động của vốn xã hội trên các mặt kinh tế, xã hội. Khi bàn về khái niệm và lý thuyết vốn xã hội các tác giả trong nước như Trần Hữu Dũng, Lê Ngọc Hùng, Trần Hữu Quang, Hoàng Bá Thịnh, Nguyễn Tuấn Anh bên cạnh việc giới thiệu các quan điểm khác nhau của nhiều học giả trên thế giới, các ông cũng đưa ra những nhận định và quan điểm riêng về vốn xã hội. Những nghiên cứu trên, là cơ sở lý luận cho những nghiên cứu ứng dụng vốn xã hội ở Việt Nam. Nghiên cứu thực nghiệm của tác giả Nguyễn Qúy Thanh về “Sự giao thoa giữa vốn xã hội với các giao dịch kinh tế trong gia đình: So sánh gia 15 đình Việt Nam và gia đình Hàn Quốc” là một trong những công trình nghiên cứu đầu tiên về vốn xã hội ở Việt Nam. Trong nghiên cứu tác giả đã chỉ ra vốn xã hội có vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh doanh nhỏ ở Việt Nam và Hàn Quốc. Theo quan điểm của tác giả vốn xã hội được tạo ra từ mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình, vốn xã hội là tiền đề tạo ra các nguồn vốn khác như vốn tài chính, vốn con người [17]. Tiếp theo, Nguyễn Tuấn Anh và Fleur Thomése qua nghiên cứu “Quan hệ họ hàng với việc dồn điền đổi thửa và sử dụng ruộng đất duới góc nhìn vốn xã hội ở một làng Bắc Trung Bộ”, các tác giả đã chứng minh rằng chính nhờ vào nguồn vốn xã hội nên các hộ nông dân có thể tiến hành dồn thừa, đổi ruộng một cách phi chính thức mà không cần dựa trên một loại giấy tờ hay một quan hệ mang tính chính thức và pháp lý nào. Đấy là một trong những yếu tố quan trọng giúp quá trình sản xuất nông nghiệp được linh hoạt, hiệu quả hơn. Năm 2010, tác giả Nguyễn Tuấn Anh có nghiên cứu về “Họ hàng như là vốn xã hội: Các khía cạnh kinh tế, văn hóa, xã hội của quan hệ họ hàng đang chuyển đổi ở một làng miền Bắc Việt Nam”. Với nghiên cứu này tác giả đã làm rõ sự biển đổi vai trò của vốn xã hội trong quan hệ họ hàng. Chẳng hạn người nông dân đã sử dụng vốn xã hội trong các quan hệ họ hàng để bảo đảm các lợi ích kinh tế, đặc biệt là trong sản xuất nông nghiệp, nghề thủ công, cũng như việc quay vòng vốn. Ngoài ra, người viết cũng làm rõ vai trò của vốn xã hội trong việc tạo ra nguồn lực tài chính nhằm hỗ trợ trẻ em đến trường, tức là góp phần tạo ra vốn con người [2]. Tác giả Nguyễn Duy Thắng trong nghiên cứu năm 2007 về “Sử dụng vốn xã hội trong chiến lược sinh kế của nông dân ven đô Hà Nội dưới tác động của đô thị hóa” đã chỉ ra những đặc trưng của vốn xã hội ở Việt Nam qua các thời kỳ, đồng thời phân tích những tác động của đô thị hóa và việc sử dụng vốn xã hội trong chiến lược của nông dân ven đô. Qua nghiên cứu tác 16