Tài liệu Xây dựng hệ thống thẻ điểm cân bằng cho ngành chế biến thủy sản tỉnh khánh hòa

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG PHAN THỊ XUÂN HƢƠNG XÂY DỰNG HỆ THỐNG THẺ ĐIỂM CÂN BẰNG CHO NGÀNH CHẾ BIẾN THỦY SẢN TỈNH KHÁNH HÒA LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Đà Nẵng - Năm 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG PHAN THỊ XUÂN HƢƠNG XÂY DỰNG HỆ THỐNG THẺ ĐIỂM CÂN BẰNG CHO NGÀNH CHẾ BIẾN THỦY SẢN TỈNH KHÁNH HÒA Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 62.34.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. TRẦN ĐÌNH KHÔI NGUYÊN 2. TS. NGUYỄN VĂN NGỌC Đà Nẵng - Năm 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng cá nhân tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và chưa được ai khác công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả Phan Thị Xuân Hƣơng ii LỜI CẢM ƠN Trƣớc tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hƣớng dẫn PGS.TS Trần Đình Khôi Nguyên, ngƣời đã tốn rất nhiều công sức để giúp tôi tháo gỡ đƣợc những vƣớng mắc lớn trong quá trình nghiên cứu. Thầy luôn động viên, nhắc nhở kịp thời và tận tâm giúp đỡ tôi để có đƣợc kết quả nhƣ ngày hôm nay. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hƣớng dẫn TS. Nguyễn Văn Ngọc. Tôi luôn nhận đƣợc sự khuyến khích động viên từ thầy cùng với sự hƣớng dẫn tận tình, tận tâm trải dài trong suốt quá trình thực hiện luận án. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban lãnh đạo và quý Thầy, Cô giáo ở Khoa Quản trị Kinh doanh, Khoa Kế toán, Khoa Sau đại học trƣờng Đại học Kinh tế Đà Nẵng nơi tôi học tập và nghiên cứu, đã giảng dạy, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt khóa học. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban lãnh đạo trƣờng Đại học Nha trang và Ban lãnh đạo cùng các quý Thầy, Cô giáo đồng nghiệp Khoa Kinh tế Trƣờng Đại học Nha Trang, nơi tôi làm việc, đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt khóa học. Tôi xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo của công ty KHASPEXCO, đặc biệt là chú Nguyễn Trọng Thắng – Giám đốc công ty đã tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình tìm hiểu và nghiên cứu thực tế tại công ty. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới anh Lê Hoàng Lâm, phó giám đốc Trung tâm Chất lƣợng Nông lâm thủy sản vùng 3 đã tạo điều kiện để tôi tiếp cận đƣợc với các DN nhằm thu thập các dữ liệu trong quá trình nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới ban lãnh đạo của 25 doanh nghiệp đã tham gia trả lời câu hỏi và 15 chuyên gia đã nhiệt tình hợp tác trong các buổi phỏng vấn chuyên sâu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới đại gia đình của tôi và những ngƣời thân trong gia đình đã luôn ủng hộ, động viên kịp thời, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới bạn bè, đồng nghiệp và những ngƣời bạn thân đã luôn khích lệ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT ......................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................... ix DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................ xi MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu và hƣớng tiếp cận về nội dung .................... 4 4. Điểm mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án ................................... 5 5. Bố cục của luận án.......................................................................................... 6 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG THẺ ĐIỂM CÂN BẰNG ............................................................................ 7 1.1. TỔNG QUAN VỀ THẺ ĐIỂM CÂN BẰNG (BSC) ........................................... 7 1.1.1. Khái niệm về BSC .................................................................................... 7 1.1.2. Vai trò của BSC trong quản trị tổ chức/doanh nghiệp ........................... 11 1.1.3. Lịch sử phát triển của BSC ..................................................................... 13 1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ BSC Ở TRONG VÀ NGOÀI NƢỚC ........ 14 1.2.1. Tình hình nghiên cứu về BSC ở ngoài nƣớc .......................................... 14 1.2.2. Tình hình nghiên cứu về BSC ở trong nƣớc .......................................... 20 1.2.3. Khoảng trống nghiên cứu ....................................................................... 23 1.3. CÁC LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN QUẢN TRỊ CÓ ẢNH HƢỞNG ĐẾN XÂY DỰNG BSC ..................................................................................................... 25 1.3.1. Lý thuyết ngữ cảnh (Contingency theory) ............................................. 26 1.3.2. Lý thuyết động lực thúc đẩy (Theory of motivation) ............................. 26 1.3.3. Lý thuyết hành vi của tổ chức (Organizational behavior) ...................... 27 iv 1.3.4. Lý thuyết về các bên liên quan (Stakeholder theory) ............................. 28 1.4. QUY TRÌNH THIẾT KẾ, XÂY DỰNG THẺ ĐIỂM CÂN BẰNG BSC ....... 29 1.4.1. Xây dựng chiến lƣợc .............................................................................. 31 1.4.2. Xây dựng bản đồ chiến lƣợc................................................................... 33 1.4.3. Xây dựng các chỉ số then chốt đánh giá thực hiện công việc (KPI) ...... 37 TÓM TẮT CHƢƠNG 1 ............................................................................................ 43 CHƢƠNG 2. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ............................................................. 45 2.1. CÁCH TIẾP CẬN VỀ MẶT PHƢƠNG PHÁP LUẬN .................................... 45 2.2. KHUNG NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN ....................................................... 46 2.3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...................................................................... 48 2.3.1. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................ 48 2.3.2. Chọn mẫu khảo sát ................................................................................. 50 2.3.3. Phƣơng pháp và kỹ thuật thu thập dữ liệu .............................................. 52 2.3.4. Phƣơng pháp phân tích dữ liệu .............................................................. 55 2.4. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ............................................................................ 61 TÓM TẮT CHƢƠNG 2 ............................................................................................ 66 CHƢƠNG 3. XÁC ĐỊNH CÁC NHÓM CHIẾN LƢỢC VÀ XÂY DỰNG KHUNG BẢN ĐỒ CHIẾN LƢỢC CHO CÁC DOANH NGHIỆP CHẾ BIẾN THỦY SẢN TỈNH KHÁNH HÒA ......................................................................... 67 3.1. ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT KINH DOANH CỦA CÁC DNCB THỦY SẢN KHÁNH HÒA...................................................................................... 67 3.1.1. Đặc trƣng về nguồn nguyên liệu cho DN CBTS tỉnh Khánh Hòa ........ 67 3.1.2. Đặc điểm về sản phẩm của các DNCB thủy sản Khánh Hòa ................. 70 3.1.3. Đặc điểm về thị trƣờng của các DNCB thủy sản Khánh Hòa ............... 71 3.1.4. Đặc trƣng về lao động ............................................................................ 71 3.1.5. Năng lực sản xuất và trình độ công nghệ của các DNCB tiêu biểu của Khánh Hòa ........................................................................................................ 72 3.1.6. Đặc điểm tổ chức quản lý ...................................................................... 75 v 3.1.7. Nhận xét chung về đặc điểm hoạt động SXKD của các DN CBTS Khánh Hòa ........................................................................................................ 77 3.2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VÀ TRIỂN KHAI CHIẾN LƢỢC KINH DOANH TẠI CÁC DN CBTS KHÁNH HÒA ........................................................ 78 3.3. PHÂN TÍCH CHIẾN LƢỢC PHÙ HỢP CỦA CÁC DNCB THỦY SẢN KHÁNH HÒA ........................................................................................................... 82 3.3.1. Chiến lƣợc phát triển các sản phẩm có giá trị gia tăng cao .................... 83 3.3.2. Chiến lƣợc dẫn đầu về chi phí gia công quốc tế .................................... 85 3.3.3. Chiến lƣợc hƣớng theo tiêu chuẩn khách hàng mục tiêu ....................... 86 3.3.4. Kết luận về chiến lƣợc cho các DN CBTS tỉnh Khánh Hòa .................. 87 3.4. ĐỀ XUẤT KHUNG BẢN ĐỒ CHIẾN LƢỢC CHO TỪNG NHÓM DNCB THỦY SẢN TỈNH KHÁNH HÒA ........................................................................... 88 3.4.1. Đề xuất quy trình xây dựng bản đồ chiến lƣợc ...................................... 88 3.4.2. Đề xuất khung bản đồ chiến lƣợc cho các DN CBTS hƣớng theo chiến lƣợc phát triển các sản phẩm có GTGT cao ..................................................... 90 3.4.3. Đề xuất khung bản đồ chiến lƣợc cho các DN CBTS hƣớng theo chiến lƣợc dẫn đầu về chi phí gia công quốc tế ......................................................... 95 3.4.4. Đề xuất khung bản đồ chiến lƣợc cho các DN CBTS có chiến lƣợc hƣớng theo tiêu chuẩn khách hàng mục tiêu .................................................. 100 TÓM TẮT CHƢƠNG 3 ........................................................................................ 106 CHƢƠNG 4. XÂY DỰNG CÁC CHỈ SỐ THEN CHỐT (KPI) ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG VÀ MÔ HÌNH KHUNG HỆ THỐNG BSC: TRƢỜNG HỢP CÔNG TY TNHH MTV XUẤT KHẨU THỦY SẢN KHÁNH HÒA ............. 108 4.1. ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÔNG TY TNHH MTV XUẤT KHẨU THỦY SẢN KHÁNH HÒA (KHASPEXCO) ............................... 108 4.1.1. Khái quát chung về Công ty KHASPEXCO ........................................ 108 4.1.2. Đặc điểm sản phẩm và thị trƣờng xuất khẩu chính của Công ty........ 110 4.1.3. Thực trạng công nghệ và năng lực sản xuất ........................................ 110 vi 4.1.4. Cơ cấu tổ chức quản lý và mô hình quản lý truyền thống của KHASPEXCO ................................................................................................ 111 4.1.5. Ma trận SWOT của công ty KHASPEXCO........................................ 113 4.2. ĐANH GIA DIỀU KIỆN TIEN QUYẾT VA NHU CẦU AP DỤNG AP DỤNG BSC ......................................................................................................... 115 4.3. XÂY DỰNG BẢN ĐỒ CHIẾN LƢỢC CHO KHASPEXCO ........................ 117 4.4. XÂY DỰNG CÁC CHỈ SỐ KPI CHO CÔNG TY KHASPEXCO ................ 121 4.4.1. Xây dựng các chỉ số KPI của khía cạnh Tài chính ............................... 122 4.4.2. Xây dựng các chỉ tiêu KPI của khía cạnh Khách hàng ........................ 127 4.4.3. Xây dựng các chỉ tiêu KPI của khía cạnh Quy trình kinh doanh nội bộ128 4.4.4. Xây dựng các chỉ tiêu KPI của khía cạnh Học hỏi và phát triển.......... 129 4.4.5. Xác định trọng số cho các khía cạnh của BSC .................................... 131 4.4.6. Thiết lập giá trị đích cho KPI ............................................................... 132 4.5. XÂY DỰNG CÁC CHƢƠNG TRÌNH HÀNH ĐỘNG .................................. 133 4.6. XÂY DỰNG PHẦN MỀM BSC HỖ TRỢ QUẢN LÝ KPI ........................... 135 4.7. TÍCH HỢP KPI VÀ BSC VÀO HỆ THỐNG QUẢN LÝ ............................... 140 4.8. NHỮNG KINH NGHIỆM VÀ VẤN ĐỀ RÖT RA KHI XÂY DỰNG BSC TỪ TÌNH HUỐNG CÔNG TY KHASPEXCO ............................................................ 142 4.8.1. Những thuận lợi và khó khăn khi xây dựng BSC ................................ 142 4.8.2. Một số tổng kết rút ra trong quá trình xây dựng BSC từ tình huống của công ty KHASPEXCO ................................................................................... 143 4.9. MÔ HÌNH KHUNG BSC CHO CÁC DN CHẾ BIẾN THỦY SẢN KHÁNH HÒA ......................................................................................................... 147 4.9.1. Lựa chọn thế hệ BSC cho các DN CBTS Khánh Hòa ......................... 149 4.9.2. Lựa chọn các khía cạnh phù hợp trong thẻ điểm cân bằng ở các DN CBTS Khánh Hòa ........................................................................................... 151 4.9.3. Phân tầng BSC và mức độ triển khai ................................................... 153 4.9.4. Quy trình và phƣơng pháp thiết kế BSC cho các DN CBTS Khánh Hòa 157 TÓM TẮT CHƢƠNG 4 .......................................................................................... 158 vii CHƢƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................ 159 5.1. KẾT LUẬN ...................................................................................................... 159 5.2. NHỮNG ĐÓNG GÓP VỀ MẶT LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ...................... 162 5.3. MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ ĐỐI VỚI CÁC NHÀ QUẢN TRỊ DN CBTS KHÁNH HÒA ......................................................................................................... 165 5.4. HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN ............................................................................ 167 5.5. CÁC HƢỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ................................................... 168 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ............... 170 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 171 PHỤ LỤC. viii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ gốc AHP Phƣơng pháp phân tích thứ bậc ATTP An toàn thực phẩm BSC Thẻ điểm cân bằng CBTS Chế biến thủy sản CSF Các nhân tố quyết định thành công CTCP Công ty cổ phần DN Doanh nghiệp DNCB Doanh nghiệp chế biến DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa GTGT Giá trị gia tăng KNXK Kim ngạch xuất khẩu KPI Chỉ số then chốt đánh giá thực hiện công việc HACCP Phân tích mối nguy và điểm kiểm soát tới hạn SP Sản phẩm TNHH Trách nhiệm hữu hạn TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên XK Xuất khẩu ix DANH MỤC CÁC BẢNG Số Tên bảng hiệu Trang 1.1 Mức độ sử dụng BSC ở các nƣớc và khu vực 15 2.1 Loại hình các DNCB thủy sản tham gia phỏng vấn 51 2.2 Ví dụ về việc áp dụng AHP để xác định trọng số cho các KPI 60 3.1 Các nhóm chiến lƣợc của các DNCB thủy sản Khánh Hòa 83 4.1. Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh. 109 4.2 Ma trận SWOT của KHASPEXCO 114 4.3 Các mục tiêu chiến lƣợc của KHASPEXCO 120 4.4 Mục tiêu Tăng doanh thu xuất khẩu 121 4.5 Các KPI sơ bộ trong khía cạnh tài chính 123 4.6 4.7 4.8 4.9 So sánh cặp giữa các KPI của mục tiêu Tăng doanh thu xuất khẩu đối với tiêu chí “Mối quan hệ với mục tiêu chiến lƣợc” So sánh cặp giữa các KPI của mục tiêu Tăng doanh thu xuất khẩu đối với tiêu chí “Định nghĩa rõ ràng, dễ hiểu” So sánh cặp giữa các KPI của mục tiêu Tăng doanh thu xuất khẩu đối với tiêu chí “Khả năng định lƣợng” So sánh cặp giữa các KPI của mục tiêu Tăng doanh thu xuất khẩu đối với tiêu chí “Khả năng thu thập dữ liệu” 123 124 124 125 4.10 So sánh cặp giữa các tiêu chí đối với mục tiêu 125 4.11 Tổng hợp trọng số của các KPI trong khía cạnh Tài chính 126 4.12 Tổng hợp trọng số của các KPI trong khía cạnh Khách hàng 127 4.13 4.14 Tổng hợp trọng số (mức độ ƣu tiên) của các KPI trong khía cạnh Quy trình kinh doanh nội bộ Tổng hợp trọng số các KPI trong khía cạnh Học hỏi & phát triển 128 129 x Số hiệu Tên bảng Trang 4.15 Kết quả bảng KPI cho công ty KHASPEXCO 130 4.16 Trọng số các khía cạnh của BSC đối với Công ty KHASPEXCO 132 4.17 Chƣơng trình hành động kiểm soát tốt nguyên liệu đầu vào 134 xi DANH MỤC CÁC HÌNH Số Tên hình hiệu Trang 1.1 Thẻ điểm cân bằng kết nối chiến lƣợc và hành động [14] 8 1.2 Cấu trúc của thẻ điểm cân bằng 9 1.3 Mối quan hệ nhân quả giữa các khía cạnh trong mô hình BSC 10 1.4 Tóm tắt các chức năng cơ bản của BSC 12 1.5 Quy trình xây dựng và vận hành BSC 30 1.6 Minh họa về bản đồ chiến lƣợc trong BSC 34 1.7 Chỉ số then chốt đánh giá thực hiện công việc trong BSC 39 1.8 Minh họa về sự gắn kết giữa KPI với các mục tiêu CL trong BSC 40 2.1 Khung nghiên cứu của luận án 47 2.2 Sơ đồ cấu trúc thứ bậc áp dụng để xây dựng KPI trong BSC 58 2.3 Ví dụ về ma trận so sánh cặp có 4 tiêu chí. 59 2.4 Giao diện chính của chƣơng trình phân tích thứ bậc AHP dựa trên Excel 61 2.5 Quy trình nghiên cứu xây dựng bản đồ chiến lƣợc 62 2.6 Quy trình nghiên cứu xác định các chỉ số KPI 65 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Tổng hợp kết quả khảo sát sứ mạng, tầm nhìn và chiến lƣợc kinh doanh trong các DNCB thủy sản Khánh Hòa Quy trình xây dựng bản đồ chiến lƣợc Bản đồ chiến lƣợc cho các DNCB thủy sản hƣớng theo chiến lƣợc khác biệt hóa sản phẩm Bản đồ chiến lƣợc cho các DNCB thủy sản hƣớng theo chiến lƣợc dẫn đầu về chi phí gia công quốc tế Bản đồ chiến lƣợc cho các DN CBTS hƣớng theo Chiến lƣợc tập trung 79 89 91 96 101 xii Số Tên hình hiệu 4.1 4.2 Cơ cấu tổ chức quản lý KHASPEXCO Các bƣớc công việc cụ thể của BSC cần thực hiện và thông tin cần thiết trình bày dƣới dạng bảng Trang 111 116 4.3 Triển khai chiến lƣợc từ cấp công ty xuống cấp phòng ban 119 4.4 Trang chính (phần đầu) của phần mềm BSC trên nền Excel 137 4.5 Minh họa trang chính (phần sau) của phần mềm BSC trên nền Excel 138 4.6 Minh họa trang kết quả của phần mềm BSC trên nền Excel 139 4.7 Quy trình quy nạp xây dựng mô hình BSC 148 4.8 Số lƣợng các khía cạnh có thể có của mô hình BSC 152 4.9 Sự phân tầng BSC từ trên xuống theo cấu trúc tổ chức ở các DN lớn 154 4.10 Mô hình xây dựng BSC kết hợp giữa top-down và bottom-up. 155 4.11 Mô hình triển khai BSC đến cấp phòng ban, xƣởng và bộ phận. 156 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong khoảng mƣời năm trở lại đây, Việt Nam luôn nằm trong top 10 quốc gia sản xuất và xuất khẩu (XK) thủy sản hàng đầu thế giới. Năm 2014, sản xuất của ngành thủy sản đạt giá trị gần 8 tỷ USD, lần đầu tiên vƣơn lên top 5 thế giới. Sản phẩm (SP) thủy sản Việt Nam đã có mặt trên 160 quốc gia và vùng lãnh thổ [2]. Có đƣợc thành tựu ấn tƣợng này, chính là nhờ sự đóng góp quan trọng của các tỉnh giàu tiềm năng thủy sản của Việt Nam. Trong đó, Khánh Hòa là một trong bốn tỉnh dẫn đầu cả nƣớc về sản xuất và XK thủy sản, chỉ sau Cà Mau, Sóc Trăng và Cần Thơ [89]. Kim ngạch xuất khẩu (KNXK) của thủy sản Khánh Hòa giữ vị trí quan trọng trong cơ cấu XK của tỉnh. Năm 2011, giá trị XK của mặt hàng thủy sản đạt 310 triệu USD, chiếm tỷ lệ 54% so với KNXK của toàn tỉnh [15]. Vì thế, công nghiệp chế biến thủy sản đƣợc xác định là động lực phát triển của ngành thủy sản tỉnh Khánh Hòa [16]. Tuy nhiên, ngành chế biến thủy sản (CBTS) Khánh Hòa vẫn còn tiềm ẩn khá nhiều bất ổn do phải đối mặt với nguy cơ thiếu hoặc không ổn định của nguyên liệu do sự biến đổi thất thƣờng của sản lƣợng đánh bắt và tình trạng ô nhiễm môi trƣờng nuôi. Bên cạnh đó, chất lƣợng SP không đồng nhất, SP thiếu sự đa dạng và sự thiếu hụt nguồn lao động có tay nghề và chuyên môn cũng là một vấn đề cần quan tâm giải quyết. Các mặt hàng XK hiện nay cần phải đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao về chất lƣợng, về vệ sinh ATTP và các rào cản kỹ thuật cũng nhƣ thƣơng mại của các thị trƣờng tiêu thụ ngoài nƣớc, đặc biệt là các thị trƣờng khó tính nhƣ Mỹ, EU, Nhật Bản. Ảnh hƣởng của suy thoái kinh tế thế giới vẫn còn đang tiếp diễn làm giảm sức mua và đòi hỏi yêu cầu cắt giảm chi phí sản xuất. Thêm vào đó, sự cạnh tranh mạnh mẽ giữa các DNCB trong nƣớc cũng nhƣ của các quốc gia có tiềm năng XK thủy sản trong khu vực đã gây ảnh hƣởng xấu đến sự tăng tƣởng và phát triển ổn định của các DNCB thủy sản Khánh Hòa. Mặc dù doanh thu hàng năm đều tăng nhƣng ngành chế biến thủy sản Khánh Hòa vẫn còn gặp nhiều khó khăn trong các khâu nhƣ thâm nhập thị trƣờng, gia tăng 2 lợi nhuận từ XK, chiến lƣợc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực [6, 9]. Đặc biệt là vấn đề quản trị chiến lƣợc và phƣơng thức đánh giá, đo lƣờng thành quả hoạt động theo định hƣớng chiến lƣợc của DN chƣa đƣợc quan tâm đúng mức. Hầu hết các DN đều tự đánh giá kết quả kinh doanh của mình theo phƣơng pháp truyền thống cổ điển, đơn thuần dựa vào kết quả tài chính nội bộ, thiếu tính bao quát và toàn diện. Các thƣớc đo tài chính đã trở nên lỗi thời bởi chúng chỉ biểu hiện kết quả của những quyết định trong quá khứ chứ không có mối liên hệ đến chiến lƣợc của công ty, không đánh giá đƣợc toàn diện và thực sự khó hiểu đối với đại đa số bộ phận lao động trực tiếp của tổ chức/DN, không thỏa mãn đƣợc nhu cầu khách hàng, và quan tâm quá mức đến nỗ lực cắt giảm chi phí [38]. Trong số những công cụ và phƣơng pháp quản trị đã đƣợc vận dụng trong những năm gần đây (quản trị chất lƣợng toàn diện, tái cấu trúc quá trình kinh doanh, quản trị quy trình kinh doanh, hoạch định nguồn lực DN, quản trị quan hệ khách hàng và quản trị dựa trên giá trị), thì thẻ điểm cân bằng (BSC) vẫn đƣợc xem là một trong những công cụ thành công nhất [31]. Theo kết quả khảo sát toàn cầu về các công cụ quản lý do hãng tƣ vấn Bain & Company công bố, BSC đã đƣợc xếp vị trí thứ 6 trong tốp 10 công cụ quản lý đƣợc sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới vào năm 2011 và nhảy lên vị trí thứ 5 trong năm 2013, đứng sau Hoạch định chiến lƣợc (Strategic Planning), Quản trị Quan hệ Khách hàng, Khảo sát mức độ gắn kết của ngƣời lao động (Employee Engagement Surveys), và chuẩn đối sánh (Benchmarking) [75]. BSC khắc phục đƣợc nhƣợc điểm của phƣơng pháp đánh giá truyền thống ở chỗ thể hiện sự cân bằng giữa bốn khía cạnh: tài chính, khách hàng, quy trình kinh doanh nội bộ và học hỏi & phát triển. Nó đƣợc xem nhƣ một công cụ thực thi chiến lƣợc, giúp định hƣớng các hoạt động tƣơng lai, căn chỉnh các hoạt động kinh doanh, thƣơng mại hay các nhiệm vụ sao cho cân xứng với tầm nhìn và chiến lƣợc của tổ chức, cải thiện các mối quan hệ giao tiếp, giám sát hoạt động của tổ chức nhằm đạt đƣợc mục tiêu chiến lƣợc [84]. Nhờ vậy, BSC sẽ là một công cụ khá tốt giúp DN giải quyết những vấn đề vƣớng mắc, rủi ro cũng nhƣ xây dựng kế hoạch khả thi trong kinh doanh của họ. 3 Hiện nay, việc nghiên cứu và áp dụng sâu rộng của phƣơng pháp BSC trong các DN ở Việt Nam còn chƣa phổ biến, nhất là với các DNCB thủy sản. Vấn đề trên một phần là do nguồn gốc của phƣơng pháp BSC xuất phát từ các nƣớc phát triển và đƣợc áp dụng cho các công ty lớn. Theo các chuyên gia quản trị DN, áp dụng BSC trong chiến lƣợc lãnh đạo của các DN là rất cần thiết, đặc biệt là những công ty có định hƣớng quản lý theo mục tiêu và định hƣớng quản lý theo hiệu quả công việc. Tuy nhiên ứng dụng BSC là không đơn giản, đòi hỏi nhiều công sức và thời gian để nghiên cứu, lựa chọn mô hình và cách thức phù hợp; tìm cách khắc phục các rào cản và những nhƣợc điểm thƣờng gặp khi xây dựng và triển khai BSC đối với một ngành đặc thù cụ thể là công việc cần thiết. Khi áp dụng vào DN nhỏ và vừa (DNNVV) thì BSC cần phải đƣợc điều chỉnh cho phù hợp với quy mô, tình hình, đặc điểm riêng và văn hóa quản lý của DN. Trong xu thế hội nhập quốc tế và sự cạnh tranh kinh tế khốc liệt hiện nay, các DN Khánh Hòa rất cần một công cụ quản trị có tính đến đầy đủ các yếu tố để phát triển bền vững hơn, đồng thời tìm kiếm các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động SXKD, tạo công ăn việc làm, tăng nguồn nộp ngân sách, xóa đói giảm nghèo là việc làm cần thiết. Xuất phát từ những vấn đề đƣợc phân tích nêu trên là cơ sở khẳng định việc lựa chọn đề tài nghiên cứu: “XÂY DỰNG HỆ THỐNG THẺ ĐIỂM CÂN BẰNG CHO NGÀNH CHẾ BIẾN THỦY SẢN TỈNH KHÁNH HÕA” vừa có tính cấp bách và cần thiết. Đó cũng chính là lý do để tác giả chọn đề tài này cho luận án tiến sĩ chuyên ngành quản trị kinh doanh của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu Luận án tập trung vào việc xây dựng thẻ điểm cân bằng (với vai trò là một hệ thống đo lƣờng hoạt động, công cụ giao tiếp và thực thi chiến lƣợc) cho ngành chế biến thủy sản Khánh Hòa với các mục tiêu chung là xây dựng một mô hình khung và một phƣơng pháp phù hợp để thiết kế hệ thống đo lƣờng hoạt động một cách hiệu quả cho DNCB thủy sản Khánh Hòa theo hƣớng tiếp cận của phƣơng pháp thẻ điểm cân bằng trong đó xét đến các yếu tố chuyên sâu về đặc trƣng ngành nghề, quy mô DN và tƣ duy quản lý. 4 Mục tiêu nghiên cứu cụ thể của luận án đƣợc phát biểu dƣới dạng câu hỏi nghiên cứu, đó là: (1) Thực trạng xây dựng và triển khai chiến lƣợc kinh doanh tại các DNCB thủy sản Khánh Hòa thời gian qua nhƣ thế nào? (2) Đâu là các nhóm chiến lƣợc (CL) phù hợp cho các DN CBTS Khánh Hòa? (3) Làm thế nào để xây dựng các khung bản đồ CL đúng đắn cho các DN CBTS Khánh Hòa nhằm mô tả và chuyển tải CL hiệu quả, giúp DN đi đúng hƣớng, làm cơ sở để thực hiện các bƣớc quan trong khác khi xây dựng BSC? (4) Phƣơng pháp nào có thể thiết kế đƣợc các chỉ số then chốt KPI một cách khoa học để đo lƣờng hoạt động của các DN – một nhiệm vụ quan trong ảnh hƣởng đến chất lƣợng và sự thành công của mô hình quản lý dựa theo BSC? (5) Mô hình khung BSC nào là phù hợp để đo lƣờng hoạt động, truyền tải và thực thi chiến lƣợc của các DN trong ngành CBTS Khánh Hòa một cách hiệu quả và dẫn dắt các DN đạt đƣợc mục tiêu chiến lƣợc? 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu và hƣớng tiếp cận về nội dung 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là mô hình và hệ thống Thẻ điểm cân bằng nhìn ở khía cạnh cấu trúc, chức năng, bản chất và phƣơng pháp xây dựng sao cho phù hợp với đặc trƣng của các DN trong một ngành, đồng thời ứng dụng Thẻ điểm cân bằng cho ngành chế biến thủy sản tỉnh Khánh Hòa trong đó đối tƣợng khảo sát là các DN CBTS xuất khẩu tỉnh Khánh Hòa. 3.2. Phạm vi nghiên cứu và hướng tiếp cận về nội dung - Phạm vi nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu này chủ yếu tập trung vào mô hình, nội dung và phƣơng pháp xây dựng thẻ điểm cân bằng nhằm quản trị chiến lƣợc và đo lƣờng kết quả hoạt động trong đó bao gồm khảo sát và đề xuất các nhóm chiến lƣợc cấp kinh doanh, xây dựng bản đồ chiến lƣợc, đề xuất phƣơng pháp xây dựng KPI dựa trên lý thuyết nền, nghiên cứu tình huống và điều tra khảo sát. Thuật ngữ xây dựng hệ thống BSC cho ngành CBTS mang hàm ý thiết kế một mô hình 5 khung BSC phù hợp mà không đi sâu vào quá trình thực thi (triển khai) BSC. Đối tƣợng áp dụng là ngành CBTS trong luận án đƣợc hiểu là các doanh nghiệp chế biến thủy sản trong đó các DN đƣợc phân loại và ghép thành các nhóm khác nhau dựa trên chiến lƣợc cấp kinh doanh của họ. BSC được xây dựng trên cơ sở các nhóm chiến lược và bản đồ chiến lược cho các các nhóm doanh nghiệp theo một mô hình khung BSC được đề xuất. Ngoài ra, nghiên cứu này không đi vào đánh giá hiệu quả áp dụng BSC cho các DN chế biến thủy sản Khánh Hòa bởi vì mô hình này mới trong giai đoạn nghiên cứu thăm dò và thử nghiệm. Một hệ thống mới muốn có tính khả thi và hiệu quả khi triển khai và vận hành thì công đoạn thiết kế là khâu quan trọng quyết định đến sự thành bại. - Phạm vi quy mô của mẫu khảo sát: Nghiên cứu này tiến hành điều tra khảo sát bằng bảng câu hỏi cho 25 DNCB thủy sản xuất khẩu Khánh Hòa (trong đó, có 18 DNCB nằm trong danh sách 33 DNCB thủy sản đạt tiêu chuẩn xuất khẩu năm 2012 [90]). Khảo sát chiến lƣợc của 11 DN đại diện cho ngành chế biến thủy sản tỉnh Khánh Hòa và thực hiện phỏng vấn sâu với 15 lãnh đạo và quản lý DN (Phụ lục 4). Trong điều kiện chi phí nghiên cứu có hạn, số lƣợng DN đƣợc khảo sát khó có thể tăng lên nhiều nhƣng tỷ lệ các doanh nghiệp đƣợc khảo sát trong nghiên cứu này chiếm tỷ lệ cao và mang tính đại diện đƣợc cho tổng thể. - Phạm vi thời gian: Sử dụng dữ liệu thứ cấp trong 5 năm từ 2010 - 2014. Dữ liệu sơ cấp thu đƣợc thông qua phỏng vấn trực tiếp bằng Bảng câu hỏi và phỏng vấn sâu, đƣợc tiến hành trong khoảng thời gian từ tháng 7-8 năm 2013 và tháng 7 năm 2014. 4. Điểm mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Về mặt lý luận: - Đã phát triển và vận dụng cơ sở lý thuyết về xây dựng BSC và KPI cho ngành chế biến thủy sản thông qua việc xây dựng khung lý thuyết thiết kế BSC theo cách tiếp cận hỗn hợp Top-down và Bottom-up phù hợp với đặc thù của các DN chế biến thủy sản và các yếu tố văn hóa trong quản trị DN. - Xây dựng phƣơng pháp và kỹ thuật để xác định hệ thống KPI đo lƣờng hiệu quả hoạt động của DN phù hợp với các đặc trƣng của các DN chế biến thủy sản một cách khoa học. 6 Về mặt thực tiễn, luận án có những điểm mới và ý nghĩa sau: - Làm sáng tỏ về thực tiễn hoạt động và phát triển của ngành chế biến thủy sản (một lĩnh vực mà ít nhà nghiên cứu do tính đặc thù về vị trí địa lý, khí hậu và môi trƣờng của từng địa phƣơng), vận dụng BSC cho ngành công nghiệp chế biến thủy sản tại địa phƣơng tỉnh Khánh Hòa. - Đánh giá đƣợc thực trạng xây dựng và triển khai chiến lƣợc của các DN trong ngành chế biến thủy sản tỉnh Khánh Hòa. - Đã tổng hợp đƣợc một số kiểu chiến lƣợc phù hợp với các đặc trƣng ngành, nhóm khách hàng, nguồn lực của doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập; góp phần thay đổi tƣ duy chiến lƣợc của các DNCB thủy sản Khánh Hòa, giúp lãnh đạo DN định hƣớng và mô tả chiến lƣợc một cách rõ ràng nhằm phát triển bền vững trong xu thế cạnh tranh toàn cầu. - Đã xác định đƣợc cấu trúc BSC, hệ thống KPI cho các DN trong ngành chế biến thủy sản tỉnh Khánh Hòa thông qua các nghiên cứu điển hình. - Xây dựng một khung hệ thống BSC sẽ tạo điều kiện tiết kiệm về chi phí xây dựng trong đó bao gồm cả chi phí tƣ vấn cho DN trong điều kiện nguồn lực con ngƣời của các DNCB thủy sản còn hạn chế. - Giúp cho các DN tiếp cận với hệ thống quản trị chiến lƣợc và đo lƣờng hoạt động mới, hƣớng đến sự quản trị chuyên nghiệp và chuẩn hóa, phát huy toàn bộ nội lực và nguồn lực để phát triển trong xu thế hội nhập quốc tế. 5. Bố cục của luận án Ngoài phần Mở đầu; Kết luận và kiến nghị; Phụ lục; nội dung chính của luận án đƣợc bố cục thành 5 chƣơng nhƣ sau: - Chương 1: Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lý luận về xây dựng thẻ điểm cân bằng; - Chương 2: Thiết kế nghiên cứu; - Chương 3: Xác định các nhóm chiến lƣợc và xây dựng khung bản đồ chiến lƣợc cho các doanh nghiệp chế biến thủy sản tỉnh Khánh Hòa; - Chương 4: Xây dựng các chỉ số then chốt (KPI) đánh giá hoạt động và mô hình khung hệ thống BSC: trƣờng hợp công ty TNHH MTV Xuất khẩu Thủy sản Khánh Hòa; - Chương 5: Kết luận và khuyến nghị.