Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt từ thực...

Tài liệu áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt từ thực tiễn huyện tiên du, tỉnh bắc ninh

.PDF
84
111
98

Mô tả:

HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN XUÂN SƯỚNG ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ ĐỐI VỚI TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH ĐỀ CƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ HÀ NỘI, 2020 HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN XUÂN SƯỚNG ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ ĐỐI VỚI TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRẦN VĂN ĐỘ HÀ NỘI, 2020 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT .......................................................... 7 1.1. Những vấn đề lý luận về áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt................................................................. 7 1.2. Quy định của Bộ luật hình sự về áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt ..................................................... 19 Chương 2: THỰC TIỄN ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ ĐỐI VỚI TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH ..................... 27 2.1. Tổng quan thực tiễn áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 27 2.2. Những hạn chế trong áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt và nguyên nhân .......................................... 39 Chương 3: CÁC YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ ĐÚNG ĐỐI VỚI TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT .............................................................. 56 3.1. Các yêu cầu bảo đảm áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt ................................................................... 56 3.2. Các giải pháp bảo đảm áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt ................................................................... 59 KẾT LUẬN .......................................................................................... 76 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC BẢNG, BIỂU Bảng 1.1. Tổng hợp hình phạt theo BLHS năm 2015 ............................. 22 Bảng 2.1. Kết quả thụ lý, xét xử các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 - 2019) ......................................... 27 Bảng 2.2. Loại và mức hình phạt được áp dụng đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 - 2019) ......................................................................................... 29 Bảng 2.3. Mức hình phạt được áp dụng đối với tội cướp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 - 2019) ................................... 31 Bảng 2.4. Mức hình phạt được áp dụng đối với tội cưỡng đoạt tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 - 2019) ............................. 32 Bảng 2.5. Mức hình phạt được áp dụng đối với tội cướp giật tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 - 2019) ............................. 33 Bảng 2.6. Mức hình phạt được áp dụng đối với tội công nhiên chiếm đoạt tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 - 2019) ........... 34 Bảng 2.7. Mức hình phạt được áp dụng đối với tội trộm cắp tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 - 2019) ............................. 35 Bảng 2.8. Mức hình phạt được áp dụng đối với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 - 2019) ................ 36 Bảng 2.9. Mức hình phạt được áp dụng đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 2019) ..................................................................................................... 37 Bảng 2.10. Mức hình phạt được áp dụng đối với tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 2019) ..................................................................................................... 38 Biểu đồ 2.1: Kết quả thụ lý và xét xử các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 - 2019) ................................... 28 Biểu đồ 2.2. Tỷ trọng về mức hình phạt chính của các tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh (2015 – 2019) ............... 31 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trải qua gần 35 năm đổi mới, bên cạnh những thành tựu đã đạt được trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, an ninh - quốc phòng, vẫn còn tồn tại những biểu hiện tiêu cực do mặt trái của cơ chế thị trường mang lại là cơ sở phát sinh các loại tội phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trong đó có tội trộm cắp tài sản, tội cướp tài sản, tội cướp giật tài sản, tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, trong đó có địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Tội phạm xâm phạm về trật tự xã hội đang có xu hướng diễn biến phức tạp hơn, gia tăng cả về số vụ phạm tội và tính chất của tội phạm, tuy các loại án rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng được kiềm chế, nhưng các loại thường án, án xâm phạm sở hữu vẫn chưa có giải pháp, biện pháp ngăn chặn hiệu quả, nhất là loại tội phạm trộm cắp tài sản, cướp giật tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản là những loại tội phạm chiếm tỷ lệ cao trong cơ cấu nhóm tội phạm xâm phạm sở hữu, cũng như chiếm tỷ lệ cao (án trộm cắp tài sản chiếm tỷ lệ cao nhất) trong cơ cấu tội phạm xâm phạm trật tự xã hội. Theo quy luật hàng năm vào dịp cuối năm, chuẩn bị đón năm mới, dịp hè, dịp các giải bóng đá trong nước và quốc tế tổ chức thi đấu các loại tội phạm trộm cắp tài sản, cướp giật tài sản, cướp tài sản, cưỡng đoạt tài sản sẽ gia tăng cả về số vụ và tính chất tội phạm. Đối tượng thực hiện hành vi phạm tội có xu hướng trẻ hóa, đa phần là đối tượng lưu manh chuyên nghiệp, có tiền án, tiền sự, có độ tuổi chủ yếu từ 18 đến 30 tuổi, phần lớn là nam giới, không nghề nghiệp hoặc nghề nghiệp không ổn định, các đối tượng luôn có xu hướng cấu kết chặt chẽ với nhau thành băng nhóm, hoạt động liên tuyến, liên tỉnh. 1 Để phòng ngừa và đấu tranh chống loại tội phạm này, việc nghiên cứu các vấn đề lý luận, phân tích chế tài các quy định của Bộ luật hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt tài sản, đánh giá thực tiễn áp dụng hình phạt để từ đó đưa ra giải pháp hoàn thiện quy định đối với nhóm tội này theo quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 và bảo đảm áp dụng đúng đắn trong thực tiễn có ý nghĩa quan trọng về mọi mặt. Chính vì vậy tác giả chọn đề tài “Áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt từ thực tiễn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh” để thực hiện Luận văn thạc sĩ. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trước sự phức tạp của tình hình tội phạm, việc nghiên cứu, đề xuất vận dụng các lý luận về khoa học hình sự, tố tụng hình sự cũng như tội phạm học có vai trò rất quan trọng và nhận được sự quan tâm của nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu. Áp dụng hình phạt tù nói chung và đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt nói riêng đã được nhiều tác giá tìm hiểu, nghiên cứu và phân tích, cụ thể: Lý luận và thực tiễn nghiên cứu về tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt được đề cập nhiều trong các công trình nghiên cứu khoa học như: 2) ThS. Đinh Văn Quế với tác phẩm “Bình luận Bộ luật hình sự Phần các tội phạm, Tập II, Chương XIV - Các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật hình sự năm 1999, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, xuất bản 2002; Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2009; 4) Nguyễn Ngọc Chí, Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu, Luận án tiến sĩ luật học, Viện Nhà nước và pháp luật, Hà Nội, 2000; v.v... 5) Lê Tường Vy, Trách nhiệm hình sự đối với các tội chiếm đoạt tài sản, Luận án tiến sĩ luật học, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội, 2016... 2 Ở góc độ các Luận án tiến sĩ luật học liên quan đến lý luận và thực tiễn về hình phạt và quyết định hình phạt, có Luận án về đề tài “Áp dụng hình phạt trong Luật Hình sự Việt Nam” của tác giả Dương Tuyết Miên đã bảo vệ thành công năm 2003. Ngoài ra còn có các Luận văn thạc sĩ đã bảo vệ tại khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội như: “Áp dụng hình phạt đối với người chưa thành niên phạm tội trong luật hình sự Việt Nam” của tác giả Nguyễn Minh Khuê bảo vệ năm 2007; đề tài “Áp dụng hình phạt trong đồng phạm” của tác giả Nguyễn Thị Bình bảo vệ năm 2010, Luận văn “Áp dụng hình phạt tù có thời hạn theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh” của Nguyễn Văn Chung, bảo vệ tại Học viện Khoa học xã hội 2018; Luận văn “Áp dụng hình phạt theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Long An” của Nguyễn Thanh Liêm, bảo vệ tại Học viện Khoa học xã hội 2019… Như vậy, có thể nói, những bài nghiên cứu hoặc một số công trình sách báo đã nêu mới chỉ khái quát được một số vấn đề lý luận liên quan đến hoạt động áp dụng hình phạt tù, phân tích, đánh giá, nhận định một số nhận định liên quan đến yếu tố áp dụng hình phạt tù, đồng thời phân biệt với một số tội phạm trong Bộ luật hình sự năm 2015 hoặc nghiên cứu trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu… Tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu về vấn đề áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên một địa bàn cụ thể là địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích lý luận, quy định của pháp luật và đánh giá thực tiễn áp dụng hình phát tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất 3 chiếm đoạt, đề xuất các giải pháp bảo đảm áp dụng đúng các quy định của pháp luật về hình phạt tù đối với loại tội phạm này. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu. - Nghiên cứu những vấn đề lý luận và phân tích các quy định pháp luật về áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. - Đánh giá thực tiễn áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Đưa ra các yêu cầu và giải pháp bảo đảm áp dụng đúng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là các quan điểm lý luận, các quy định của pháp luật về áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về thời gian, đề tài sử dụng chất liệu nghiên cứu trong vòng năm năm (05 năm) từ năm 2015 đến năm 2019, bao gồm số liệu thống kê xét xử sơ thẩm hình sự cấp huyện và các bản án hình sự sơ thẩm trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2015 - 2019; - Về cơ sở pháp lý, đề tài đề cập các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt qui định tại Bộ luật hình sự năm 2015; - Về không gian, đề tài luận văn được thực hiện phân tích thực tiễn trên phạm vi huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4 5.1. Phương pháp luận Nghiên cứu lý luận và thực tiễn áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên nền tảng chủ nghĩa duy vật lịch sử, biện chứng, chủ trương, đường lối của Đảng, Tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách hình sự và cải cách tư pháp tại Việt Nam. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Để triển khai nghiên cứu, đề tài vận dụng các phương pháp nghiên cứu của khoa học hình sự, tố tụng hình sự như phương pháp lịch sử, logic; phương pháp so sánh, đánh giá các số liệu, ý kiến, quan điểm; nghiên cứu các vụ án điển hình, các vụ việc điển hình... Tác giả đã sử dụng phương pháp thống kê để thống kê số liệu về tội phạm và người phạm tội, từ đó để xác định các thông số của tình hình tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa về mặt lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn này góp phần hoàn thiện lý luận về áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trong khoa học luật hình sự Việt Nam. Luận văn góp tiếng nói khoa học về lý luận áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 6.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn Tác giả mong muốn kết quả nghiên cứu đề tài này sẽ góp phần làm rõ hơn những vi phạm, sai lầm cũng như những nguyên nhân cơ bản của của những vi phạm, sai lầm trong thực tiễn áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, từ đó có những đề xuất, kiến nghị thay đổi của luận văn có 5 thể làm luận chứng khoa học phục vụ tốt hơn cho công tác lập pháp, áp dụng BLHS liên quan đến nhóm tội phạm xâm phạm sở hữu trong công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm nước ta hiện nay. 7. Kết cấu của luận văn Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm Chương 2: Thực tiễn áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt của Tòa án nhân dân huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh Chương 3: Các yêu cầu và giải pháp bảo đảm áp dụng hình phạt tù đúng đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT 1.1. Những vấn đề lý luận về áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt 1.1.1. Khái niệm áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt Theo lý luận Mác - Lênin về Nhà nước và pháp luật thì áp dụng pháp luật là một trong những hình thức quan trọng của việc thực hiện pháp luật. Thông qua đó, hoạt động áp dụng pháp luật bảo đảm cho pháp luật được tôn trọng, thi hành nghiêm chỉnh và thống nhất; các quyền của chủ thể được thực hiện và được bảo vệ trên thực tế; các hành vi vi phạm pháp luật và tội phạm được xử lý nghiêm minh, kịp thời để bảo vệ các quan hệ xã hội xã hội chủ nghĩa đã và đang được thiết lập. Có thể nói, áp dụng pháp luật là hoạt động diễn ra hàng ngày trong các cơ quan nhà nước và chỉ do nhân viên nhà nước, cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện [3]. Theo Nguyễn Ngọc Chí đã đưa ra định nghĩa khoa học về QĐHP như sau: “Áp dụng hình phạt là việc nhận thức và áp dụng pháp luật hình sự do Tòa án có thẩm quyền, nhân danh Nhà nước thực hiện sau khi đã định tội danh và tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể để quyết định khung hình phạt, loại hình phạt (hình phạt chính, hình phạt bổ sung), mức hình phạt cụ thể áp dụng cho cá nhân người phạm tội trong phạm vi giới hạn của khung hình phạt do luật định, phù hợp với tính chất, mức độ nguy 7 hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội; hoặc miễn hình phạt cho người phạm tội theo quy định của Bộ luật hình sự” [3, tr.19] . Tuy vậy, về vấn đề này trong khoa học luật hình sự trong và ngoài nước từ trước đến nay vẫn còn tồn tại hai loại quan điểm khác nhau. Nhìn chung, các quan điểm đó có thể được chia thành ba loại: 1) Coi hình phạt là công cụ trừng trị, trả thù người phạm tội; 2) Coi hình phạt là công cụ phòng ngừa tội phạm; 3) Coi hình phạt không chỉ trừng trị người phạm tội mà còn là công cụ phòng ngừa tội phạm. Nguyên tắc pháp chế không chỉ ở khía cạnh quy định hình phạt, mà còn thể hiện ở hiệu lực thi hành của hình phạt. Nghiên cứu cho thấy, trong các blĩnh vực khác không phải hình sự không bắt buộc Tòa án phải giải quyết, các đương sự có thể lựa chọn cách giải quyết khác, không thông qua Tòa án. Còn trong lĩnh vực hình sự, việc giải quyết vụ án phải thông qua các giai đoạn tố tụng hình sự được quy định rất chặt chẽ, nghiêm ngặt. Điều này xuất phát từ hậu quả pháp lý của việc giải quyết vụ án hình sự có ảnh hưởng rất lớn đến người phạm tội, biểu hiện cụ thể qua việc quyết định hình phạt như đã trình bày ở trên. Vì thế, toàn bộ quá trình tố tụng hình sự đưa đến việc Tòa án xét xử để định tội và áp dụng hình phạt đối với người phạm tội đều do các cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước tiến hành, đó là: Cơ quan điều tra thực hiện các hoạt động điều tra tội phạm; Viện kiểm sát thực hiện công tác kiểm sát điều tra, thực hành quyền công tố của Nhà nước, thay mặt Nhà nước truy tố bị can và buộc tội bị cáo trước Tòa án. Còn Tòa án thực hiện hoạt động xét xử theo trình tự luật tố tụng hình sự quy định. Hình phạt do Tòa án quyết định phải được tuyên một cách công khai bằng một bản án và phải là kết quả của một phiên tòa xét xử hình sự với đầy đủ trình tự, thủ tục do Luật tố tụng hình sự quy định. 8 Từ khái niệm chung nêu trên, theo chúng tôi, “ADHP đối với các tội 1.1.2. Nội dung áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt 1.1.2.1. Đặc điểm chung của nhóm tội phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt Cũng giống như tất cả các tội phạm khác quy định trong Luật hình sự, nhóm tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt có những đặc điểm chung thỏa mãn các yếu tố cấu thành tội phạm. Tuy nhiên sự thể hiện các đặc điểm này có sự khác nhau vì nhóm tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt có tính đặc trưng của loại tội phạm mà nó thể hiện. Các đặc trưng của nhóm tội xâm phạm này như sau: Đặc trưng đầu tiên của nhóm tội phạm này là tính chất chiếm đoạt trong quá trình phạm tội, tức là mục đích chiếm đoạt tài sản trong cấu thành tội phạm mà không phải tội phạm liên quan đến xâm phạm sở hữu nào cuãng có. Đồng thời, chúng ta có thể hiểu việc chuyển dịch trái pháp luật tài sản có sự quản lý của của người khác (có chủ sở hữu) thành tài sản của mình thông qua mục đích hành động, hành vi của người phạm tội. Thông qua các cách thức, phương pháp khác nhau (thủ đoạn), tội phạm xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt có đặc điểm chung của tội phạm về xâm phạm sở hữu. Các hành vi phạm tội luôn là hành động cố ý trực tiếp với mục đích biến tài sản có chủ sở hữu thành tài sản của mình thông qua hành động cụ thể. Việc xác định chính xác hành vi chiếm đoạt đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định thời điểm tội phạm hoàn thành (không xem xét dấu hiệu giá trị tài 9 sản chiếm đoạt cũng như các dấu hiệu khác về bị xử phạt vi phạm hành chính, có tiền án về hành vi chiếm đoạt…) đối với các tội mà dấu hiệu chiếm đoạt thuộc hành vi khách quan của tội phạm. Tùy vào từng tội cụ thể mà thời điểm hoàn thành của tội phạm là khác nhau. Bên cạnh đó, khi xem xét thời điểm hoàn thành của tội phạm cần có sự phân biệt giữa thời điểm tội phạm hoàn thành với thời điểm tội phạm kết thúc. Theo khoa học luật hình sự, thời điểm tội phạm kết thúc là thời điểm hành vi phạm tội đã thực sự chấm dứt; tội phạm hoàn thành là trường hợp hành vi phạm tội đã thỏa mãn hết các dấu hiệu được mô tả trong cấu thành tội phạm. Xem xét việc chiếm đoạt là một quá trình vào quy định đối với từng tội phạm cụ thể thấy rằng, đối với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, để thực hiện được hành vi phạm tội, người phạm tội nhận tài sản từ người phạm tội nên quá trình thực hiện hành vi chiếm đoạt qua đúng quy trình bên trên. Tức là, người phạm tội tiếp cận tài sản qua việc dùng thủ đoạn gian dối, chiếm giữ tài sản rồi thực hiện việc chiếm đoạt. Đối với các tội cướp giật tài sản và công nhiên chiếm đoạt tài sản, người phạm tội không nhận tài sản từ người phạm tội và người phạm tội chiếm giữ tài sản trước sự chứng kiến của người bị hại nên quá trình thực hiện hành vi chiếm đoạt thông qua các giai đoạn tiếp cận tài sản, thực hiện hành vi chiếm giữ cũng là hành vi chiếm đoạt, tức hành vi chiếm giữ và hành vi chiếm đoạt là một. Đối với tội trộm cắp tài sản, người phạm tội không nhận tài sản từ người phạm tội và việc chiếm giữ tài sản không có sự chứng kiến của người bị hại nên quá trình thực hiện hành vi chiếm đoạt chỉ có việc tiếp cận, thực hiện hành vi chiếm đoạt mà không có hành vi chiếm giữ tài sản. Khoa học luật hình sự coi lỗi là một dấu hiệu thuộc mặt chủ quan của tội phạm nói chung và đối với tội phạm xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt nói riêng. 10 Có thể nói, yếu tố xác định “lỗi” là một nguyên tắc cơ bản trong pháp luật hình sự Việt Nam, nên trong các văn bản luật hình sự của nước ta khi định nghĩa về tội phạm đã nêu rõ: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội...thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý”. Như vậy, theo khái niệm tội phạm được quy định tại Điều 8 Bộ luật hình sự thì hành vi tội phạm chỉ được thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý. Luật hình sự Việt Nam không thừa nhận hình thức lỗi thứ ba, nhưng trong một số công trình nghiên cứu của một số tác giả có đề cập đến hình thức lỗi thứ ba, đó là “lỗi hỗn hợp” tức là vừa vô ý vừa cố ý hoặc cố ý về hành vi, vô ý về hậu quả. Có thể trong công tác nghiên cứu bản chất của các hình thức lỗi, có thể đặt vấn đề một người thực hiện hành vi vừa cố ý lại vừa vô ý (cố ý về hành vi vô ý về hậu quả) như đối với người cố ý vi phạm các quy định về phòng cháy (có biển cẩm lửa nhưng vẫn hút thuốc) gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản (cháy kho xăng), nhưng việc gây thiệt hại đến tài sản họ không mong muốn. Trong trường hợp này, lỗi của người phạm tội cũng chỉ là lỗi vô ý chứ không thể nói cố ý được vì nếu cố ý thì phạm huỷ hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản chứ không còn là vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản nữa. Ngoài ra, tuy Bộ luật hình sự không quy định rõ, nhưng về lý luận cũng như thực tiễn xét xử các tội phạm xâm phạm sở hữu nói chung và tội phạm xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt nói riêng có một số trường hợp cụ thể tuy có hành vi gây thiệt hại cho lợi ích xã hội hoặc gây thiệt hại đến quyền và lợi ích của công dân, nhưng cũng không bị coi là tội phạm vì người thực hiện hành vi không có lỗi như: Tình trạng không thể khắc phục được hậu quả; bắt người phạm tội quả tang hoặc có lệnh truy nã; chấp hành chỉ thị, quyết định hoặc mệnh lệnh; Rủi ro trong nghề nghiệp hoặc trong sản xuất [28, tr.52-69]. Tuy nhiên, đối với các tội xâm 11 phạm sở hữu, những trường hợp loại trừ trách nhiệm hình sự vì không có lỗi ít xảy ra. Thứ ba, hậu quả của các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt gây ra có thể là hậu quả kép do xâm phạm hai loại quan hệ xã hội: thiệt hại chủ yếu là về tài sản nhưng còn có thể xâm phạm đến tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của con người; xâm phạm đến trật tự an toàn xã hội; xâm phạm đến hoạt động của các cơ quan, tổ chức. Điều này được thể hiện rất rõ, khi tội phạm xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt khi xảy ra thì ngoài thiệt hại về tài sản, tội xâm phạm sở hữu có tính chất liếm đoạt còn xâm phạm đến tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của người bị hại; xâm phạm đến trật tự an toàn xã hội, khu dân cư; xâm phạm đến tổ chức và hoạt động của các cơ quan, tổ chức... 1.1.2.2. Áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt Cũng như các loại tội phạm xâm phạm sở hữu khác, tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt sẽ bị áp dụng hình phạt từ khi các dấu hiệu phạm tội đủ để cấu thành tội danh với đầy đủ các điều kiện để Tòa án nhân dân quyết định hình phạt tù sau khi định tội danh. Cụ thể là: Đầu tiên, Toà án nhân dân các cấp nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án được Viện kiểm sát chuyển sang qua đó xác định rõ các tình tiết của vụ án xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt liên quan đến quá trình áp dụng hình phạt nói chung và hình phạt tù nói riêng. Đó là các tình tiết của vụ án mà sau khi nghiên cứu, căn cứ vào pháp luật hình sự hiện hành có thể làm căn cứ cho việc miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt đối với bị cáo; các tình tiết của vụ án xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt là căn cứ để 12 áp dụng hình phạt tù như các tình tiết thể hiện tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt đã bị kết tội, các tình tiết thuộc nhân thân người phạm tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt và các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng trách nhiệm hình sự liên quan đến vụ án xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. Ngoài ra, Toà án nhân dân các cấp phải xác định các tình tiết khác trong quá trình xét xử, thu thập bổ sung chứng cứ để quyết định có ADHP trong các trường hợp đặc biệt liên quan đến tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt (đồng phạm, phạm tội chưa đạt, áp dụng hình phạt nhẹ hơn quy định của luật, cho hưởng án treo…) hay không. Thứ hai, Toà án nhân dân theo nhiệm vụ cần nhận thức chính xác hiệu lực và quy định của pháp luật hình sự hiện hành liên quan đến việc ADHP tù đối với xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt, nhất là chế tài của tội phạm của phần chung và phần cụ thể. Trong BLHS hiện hành của nước có rất nhiều quy định liên quan đến ADHP tù đối với các tội phạm nói chung và xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt mà Toà án không thể bỏ qua khi áp dụng trong quá trình xét xử như hệ thống các hình phạt chính và hình phạt bổ sung, nội dung cũng như phạm vi, điều kiện áp dụng các hình phạt đó đối với từng loại tội phạm cụ thể, trong đó có tội phạm về xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt; các quy định về căn cứ QĐHP mà Tòa án nhân dân cần phải pháp dụng khi ADHP tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt; đặc biệt là chế tài các quy phạm pháp luật hình sự quy định về tội phạm cụ thể đã được Toà án xác định trước đó. Thứ ba, nội dung tiếp theo là việc Toà án nhân dân lựa chọn ADHP tù đối với tội phạm xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt: có căn cứ miễn TNHS, miễn hình phạt hay không trên cơ sở các tình tiết vụ án, 13 chứng cứ được thu thập trong hồ sơ; nếu không có căn cứ miễn thì loại và mức hình phạt tù cụ thể áp dụng đối với người bị kết tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt; Thứ tư, ra phán quyết về việc ADHP tù đối với người bị kết tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. Đồng thời trong một số trường hợp, Toà án nhân dân cũng quyết định về việc chấp hành hình phạt tù được áp dụng như hoãn chấp hành hình phạt tù, miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện (án treo)... tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. Từ những nội dung nêu trên, chúng tôi cho rằng ADHP tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt là giai đoạn áp dụng pháp luật hình sự sau hoạt động định tội danh của Tòa án đối với tội phạm này; còn QĐHP chỉ là một nội dung cụ thể của hoạt động ADHP tù đổi với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. Vì vậy, nên chăng, từ góc độ đánh giá hoạt động áp dụng pháp luật nói dung và ADHP tù nói riêng, cùng với khái niệm định tội danh, nên sử dụng khái niệm ADHP để bảo đảm tính chính xác của thuật ngữ, qua đó có tính chất bao trùm. 1.1.3. Đặc điểm của áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt Qua việc nghiên cứu khái niệm và nội dung ADHP tù, chúng tôi thấy ADHP tù đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt có các đặc điểm như sau: Thứ nhất, đây là hoạt động ADHP tù đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt chỉ thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân các cấp và có quan hệ chặt chẽ với hoạt động định tội danh của loại tội phạm này. Nếu như hoạt động định tội danh của tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt được các cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án 14 cùng thực hiện và diễn ra trong suốt quá trình tố tụng hình sự thì hoạt động ADHP tù đối với tội phạm này chỉ duy nhất Tòa án được quyền thực hiện theo quy định của hiến pháp và pháp luật hình sự. Thông qua chức năng xét xử, Tòa án được Nhà nước giao cho chủ thể duy nhất có quyền xác định loại hình phạt và mức hình phạt để áp dụng với người phạm tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt nên hoạt động này chỉ thông qua phiên tòa. Thứ hai, BLHS có qui định về các căn cứ để Tòa án ADHP, tức là những tiêu chí mà dựa vào đó, Tòa án sẽ lựa chọn được loại hình phạt và mức hình phạt phù hợp với trường hợp cụ thể của mỗi bị cáo, trên cơ sở đánh giá tổng thể các yếu tố về khách quan, chủ quan, về con người, tâm lý... với mục đích đạt được là hình phạt tù sẽ không chỉ là “cái giá” mà bị cáo phải gánh chịu do hành vi xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt của mình mà còn là “cơ hội” để bị cáo đó có khả năng phục thiện, tái hóa nhập cộng đồng sau khi thực hiện các quyết định của Tòa án. Thứ ba, ADHP tù đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt của Toà án nhân dân mang tính lựa chọn và tính tuỳ nghi cao. Khi ADHP tù, Toà án nhân dân sẽ lựa chọn một trong các hình phạt chính được quy định trong pháp luật hình sự hiện hành đối với người bị kết tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. Ngoài ra, chế tài Tòa án lựa chọn, các chế tài quy định về từng loại hình phạt tù đều có một khoảng tuỳ nghi nhất định và Toà án có quyền quyết định mức cụ thể trong phạm vi tuỳ nghi đó khi ADHP tù đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. Khả năng lựa chọn rộng, tuỳ nghi cao đòi hỏi đội ngũ cán bộ tham gia tố tụng, đặc biệt là Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân phải có trình độ, kỹ năng, phẩm chất và bản lĩnh chính trị, nghề nghiệp vững vàng và lương tâm, đạo đức trong sáng vì công lý... để có thể trong từng trường 15 hợp cụ thể lựa chọn hình phạt tù hợp lý áp dụng với người bị kết tội tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt theo pháp luật hình sự hiện hành. Thứ tư, ADHP tù đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt còn có điểm đặc thù so với việc ADHP tù đối với nhóm các tội phạm khác xuất phát từ đặc điểm của tội phạm xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt. Theo quy định của pháp luật hình sự hiện hành các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm hại đến quyền sở hữu hợp pháp người khác, thực hiện dưới hình thức lỗi cố ý, vô ý gây thiệt hại không chỉ về tài sản cho cá nhân, tổ chức mà còn gây thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe, tinh thần của con người. 1.1.4. Ý nghĩa của áp dụng hình phạt tù đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt 1.1.4.1. Ý nghĩa chính trị - xã hội Ý nghĩa của ADHP tù đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt thể hiện trong lĩnh vực chính trị - xã hội là tăng cường phòng ngừa, phòng chống tội phạm nếu việc ADHP tù của Tòa án thực hiện đúng theo quy định của pháp luật và chức năng xét xử của Tòa án. Việc ADHP hiệu quả, đúng người, đúng tội, tương ứng với hình phạt phù hợp thì sẽ thể hiện được tính hiệu lực của hình phạt. Mối quan hệ chặt chẽ giữa sự phát triển và hoàn thiện của hệ thống pháp luật hình sự và hiệu quả ADHP tù đối với tội phạm nói chung và tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt là rất rõ. Nếu hệ thống văn bản pháp luật hình sự về tội phạm, hệ thống văn bản pháp luật về tố tụng hình sự toàn diện và phù hợp thì việc ADHP tù sẽ nhanh và bảo đảm được mục đích của hình phạt hơn. 16
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan