Tài liệu Biện pháp phát triển đội ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông tỉnh quảng ninh trong giai đoạn hiện nay

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ========== LÊ THỊ KIM LOAN BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH QUẢNG NINH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thái Nguyên - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ========== LÊ THỊ KIM LOAN BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH QUẢNG NINH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS Đặng Quốc Bảo Thái Nguyên - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên §¹I HäC TH¸I NGUY£Nhttp://www.lrc-tnu.edu.vn tr-êng ®¹i häc s- ph¹m LỜI CẢM ƠN Với những tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể các Thầy giáo, Cô giáo đã nhiệt tình giảng dạy, trang bị cho tôi hệ thống tri thức rất quý báu về lý luận và thực tiễn trong quản lý giáo dục, những phương pháp nghiên cứu khoa học. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Đại học Thái nguyên; Ban Giám hiệu, Khoa Tâm lý giáo dục, Khoa Sau đại học Trường Đại học Sư phạm- Đại học Thái Nguyên; Thường trực Tỉnh uỷ, Thường trực UBND tỉnh Quảng Ninh; Ban Tổ chức Tỉnh uỷ Quảng Ninh; Sở Nội vụ, Sở GD&ĐT, các Trường THPT tỉnh Quảng Ninh đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu để hoàn thành Luận văn. Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS-TS Đặng Quốc Bảo, người đã tận tình giúp đỡ, hướng đẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện Luận văn. Tôi cũng xin cảm ơn gia đình, bạn bè và các bạn đồng môn đã động viên, giúp đỡ tôi rất nhiều để tôi hoàn thành tốt khoá học của mình. Mặc dù đã rất cố gắng, song Luận văn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết. Tôi rất mong nhận được sự chỉ dẫn và góp ý của các Thầy giáo, Cô giáo, của bạn bè, đồng nghiệp và của các quý vị quan tâm. Tôi xin trân trọng cảm ơn. Tác giả Luận văn Lê Thị Kim Loan Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn Đề tài .................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................. 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 3 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 3 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3 7. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 4 8. Đóng góp mới của Luận văn .................................................................................. 5 9. Cấu trúc của Luận văn ........................................................................................... 5 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ...................... 6 1.1. Vài nét về lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................ 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản của vấn đề nghiên cứu ............................................. 7 1.2.1. Quản lý............................................................................................................. 7 1.2.2. Quản lý giáo dục ............................................................................................. 10 1.2.3. Quản lý trường học ......................................................................................... 11 1.2.4. Đội ngũ Cán bộ quản lý giáo dục .................................................................... 11 1.2.5. Phát triển ........................................................................................................ 13 1.2.6. Phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý giáo dục ...................................................... 14 1.3. Cơ sở phƣơng pháp luận và định hƣớng lý luận của phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trƣờng trung học phổ thông ................................................ 14 1.3.1. Trường trung học phổ thông trong hệ thống giáo dục quốc dân ........................ 14 1.3.2. Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông.................................................... 16 1.3.3. Quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lê Nin, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng cộng sản Việt nam về công tác cán bộ - cơ sở phương pháp luận để phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ....................................... 17 1.3.4. Định hướng lý luận của phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ...................................................................................... 18 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1.4. Yêu cầu và nội dung của công tác phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trƣờng trung học phổ thông ......................................................................... 20 1.4.1. Những yêu cầu đối với việc phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ........................................................................... 20 1.4.2. Nội dung công tác phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông........................................................................... 21 1.5. Những yếu tố tác động đến sự phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trƣờng trung học phổ thông ............................................................................................... 25 1.5.1. Điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội ............................................................. 25 1.5.2. Cơ chế quản lý chung của Ngành Giáo dục .................................................... 26 1.5.3. Cơ chế quản lý riêng đối với Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ..... 26 1.5.4. Công tác dự báo và quy hoạch phát triển giáo dục Trung học phổ thông .............. 26 1.5.5. Các yếu tố giáo dục - đào tạo Quốc tế ............................................................ 27 Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................. 27 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH QUẢNG NINH 28 2.1. Thực trạng phát triển giáo dục trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh ....... 28 2.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, tình hình phát triển kinh tế- xã hội tỉnh Quảng Ninh .......................................................................................... 28 2.1.2. Thực trạng phát triển giáo dục Trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh ........... 29 2.2. Thực trạng đội ngũ Cán bộ quản lý Trƣờng trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................ 35 2.2.1. Số lượng Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh.............. 35 2.2.2. Cơ cấu đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông.......................... 36 2.2.3. Chất lượng đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ................... 37 2.3. Thực trạng công tác phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trƣờng trung học phổ thông ...................................................................... 44 2.3.1. Công tác quy hoạch phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý ................................... 44 2.3.2. Công tác bổ nhiệm, miễn nhiệm và luân chuyển Cán bộ quản lý .................... 46 2.3.3. Công tác đào tạo, bồi dưỡng Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ..... 47 2.3.4. Việc thực hiện các chế độ chính sách đối với Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ......................................................................... 48 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2.3.5. Công tác thanh tra, kiểm tra, đánh giá Cán bộ quản lý .................................... 48 2.4. Đánh giá chung về đội ngũ và phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trƣờng trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh hiện nay ........................... 49 2.4.1. Đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh .......... 49 2.4.2. Đánh giá về công tác phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ........................................................................................................ 51 2.5. Dự báo phát triển dân số, quy mô học sinh, mạng lƣới Trƣờng trung học phổ thông của tỉnh Quảng Ninh đến năm 2015 và năm 2020 .................... 54 2.5.1. Dự báo phát triển dân số ................................................................................ 54 2.5.2. Dự báo quy mô học sinh Trung học phổ thông ............................................... 55 2.5.3. Dự báo mạng lưới và số lượng Trường trung học phổ thông .......................... 55 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................................... 55 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH QUẢNG NINH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .................................. 57 3.1. Định hƣớng, nguyên tắc đề xuất Biện pháp phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trƣờng trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2011-2015 ........ 57 3.1.1. Các định hướng, nguyên tắc đề xuất Biện pháp phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2011-2015. ....... 57 3.1.2. Các nguyên tắc xây dựng Biện pháp phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ....................................................................................... 58 3.2. Một số biện pháp phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trƣờng trung học phổ thông..................................................................................................... 59 3.2.1. Cụ thể hóa tiêu chuẩn Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông, tạo thuận lợi cho việc đánh giá và tự đánh giá ................................................ 59 3.2.2. Lập quy hoạch và thực hiện tốt quy hoạch phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ........................................................................... 62 3.2.3. Thực hiện công tác đào tạo, bồi dưỡng chuẩn ngạch và tiêu chuẩn chức danh nhằm chuẩn hóa đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ............. 67 3.2.4. Đổi mới công tác bổ nhiệm, bổ nhiệm lại, luân chuyển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông........................................................................... 74 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3.2.5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, đánh giá thường xuyên đối với hoạt động quản lý của Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ....................... 81 3.2.6. Tạo môi trường thuận lợi cho việc phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ....................................................................................... 84 3.2.7. Có chính sách, chế độ đãi ngộ phù hợp đối với Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông ................................................................................ 87 3.2.8. Kịp thời nêu gương các Cán bộ quản lý xuất sắc; tuyên truyền, nhân rộng các điển hình tiên tiến trong phong trào thi đua yêu nước của Ngành Giáo dục..... 90 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ..................................................................... 92 3.4. Kiểm chứng nhận thức về tính cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trƣờng trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh ............................... 93 3.4.1. Đánh giá của các chuyên gia về mức độ cấp thiết và mức độ khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông........ 93 3.4.2. Đánh giá của Lãnh đạo cấp phòng chuyên môn của các Sở, ban, ngành; Cán bộ quản lý và Giáo viên các Trường trung học phổ thông về tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp .......................................... 93 Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................. 94 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................ 95 1. Kết luận ............................................................................................................... 95 2. Khuyến nghị ........................................................................................................ 97 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 100 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ 1 CB, CC Cán bộ, công chức 2 CB, GV, NV Cán bộ, Giáo viên, Nhân viên 3 CBQL Cán bộ quản lý 4 CNH, HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hoá 5 CSVC Cơ sở vật chất 6 ĐHQG Đại học Quốc gia 7 ĐHSP Đại học sư phạm 8 GD & ĐT Giáo dục và đào tạo 9 GS-TS Giáo sư - Tiến sĩ 10 KT-XH Kinh tế - Xã hội 11 Nxb Nhà xuất bản 12 PGS-TS Phó Giáo sư- Tiến sĩ 13 PGS-TSKH Phó Giáo sư- Tiến sĩ khoa học 14 QLGD Quản lý giáo dục 15 QLNN Quản lý nhà nước 16 Th.s Thạc sĩ 17 THCS Trung học cơ sở 18 THPT Trung học phổ thông 19 TTHN&GDTX Trung tâm Hướng nghiệp và Giáo dục Thường xuyên 20 TW Trung ương 21 UBND Uỷ ban nhân dân 22 XHCN Xã hội Chủ nghĩa 23 XHH Xã hội hoá Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Ký hiệu Nội dung Trang Sơ đồ 1.1 Mô hình quản lý 8 Sơ đồ 1.2 Quan hệ giữa phát triển nguồn nhân lực với quản lý nguồn nhân lực 22 Sơ đồ 1.3 Phát triển nguồn nhân lực 22 Bảng 2.1 Quy mô học sinh Trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh 29 Bảng 2.2 Trình độ chuyên môn của Cán bộ quản lý và Giáo viên Trường trung học phổ thông 30 Bảng 2.3 Cơ cấu đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông 36 Bảng 2.4 Cơ cấu về độ tuổi Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh năm học 2009 - 2010 37 Bảng 2.5 Trình độ chuyên môn, trình độ quản lý của Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh năm học 2009 - 2010 40 Bảng 2.6 Trình độ lý luận chính trị của Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông 40 Bảng 2.7 Dự báo dân số tỉnh Quảng Ninh đến năm 2015 và năm 2020 54 Bảng 2.8 Dự báo quy mô trường, lớp Trung học phổ thông đến năm 2015 và năm 2020 55 Bảng 3.1 Quy hoạch về độ tuổi, giới tính của Cán quản lý Trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh đến năm 2015 67 Bảng 3.2 Kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông giai đoạn 2011 - 2015 72 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn Đề tài Cán bộ luôn giữ vai trò quan trọng, quyết định sự thành bại của mọi công việc. Bác Hồ đã dạy: “Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay kém" [30, tr.240]. Trong ngành giáo dục, nhà giáo và Cán bộ quản lý giáo dục là lực lượng nòng cốt trong việc phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục. Vì vậy, phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý giáo dục nói chung, Cán bộ quản lý trường học nói riêng luôn là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong chiến lược phát triển giáo dục. Trung học phổ thông (THPT) là một cấp học của hệ thống giáo dục quốc dân, là cấp học rất quan trọng góp phần vào việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài. Mục tiêu của giáo dục THPT nhằm “giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông và có những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học và cao đẳng, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động" [36]. Để các nhà trường nói chung và các trường THPT nói riêng hoàn thành tốt sứ mạng của mình thì ngoài việc xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, việc phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý (CBQL) là yếu tố hết sức quan trọng. Cán bộ quản lý trường THPT là một trong những nhân tố quyết định trong sự phát triển của các nhà trường. Do đó, "đội ngũ Cán bộ quản lý giáo dục phải được chuẩn hoá, đảm bảo chất lượng, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, đặc biệt chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất, lối sống, lương tâm, tay nghề của nhà giáo, đáp ứng ngày càng cao sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước” [11]. Trong thực tế, đội ngũ CBQL trường THPT hàng năm có sự biến động do chính sách luân chuyển cán bộ, bổ nhiệm lại theo nhiệm kỳ, hết tuổi lao động về nghỉ chế độ theo quy định của pháp luật và nhu cầu tăng thêm CBQL do số lượng trường THPT tăng. Do đó, việc xem xét, bổ nhiệm lại, bổ nhiệm mới vẫn phải được tiến hành thường xuyên. Tỉnh Quảng Ninh hiện có 53 trường THPT với 146 Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng. Đội ngũ CBQL được xây dựng ngày càng đông đảo, phần lớn có bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức trong sáng và lối sống lành mạnh; trình độ chuyên môn, 1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn nghiệp vụ ngày càng được nâng cao, góp phần quan trọng thực hiện mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Tuy nhiên, tính chuyên nghiệp của đội ngũ CBQL chưa cao; trình độ và năng lực quản lý, điều hành còn hạn chế, đặc biệt trong việc xây dựng chương trình, mục tiêu phát triển giáo dục, chỉ đạo và tổ chức thực hiện. Muốn có đội ngũ CBQL các trường THPT tỉnh Quảng Ninh đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng thì cần phải làm tốt công tác phát triển đội ngũ CBQL các trường THPT. Điều đó dẫn đến cần phải có hệ thống lý luận và các biện pháp phù hợp về công tác phát triển đội ngũ CBQL trường THPT tỉnh Quảng Ninh. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách nghiêm túc và xây dựng hệ thống lý luận về công tác phát triển đội ngũ CBQL giáo dục nói chung, CBQL trường THPT nói riêng để làm cơ sở khoa học cho công tác phát triển đội ngũ CBQL giáo dục được đặt ra và cần phải được thực hiện. Theo phân cấp hiện nay tại tỉnh Quảng Ninh, Sở Giáo dục và Đào tạo( GD& ĐT) quản lý trực tiếp các trường THPT, thực hiện các quy trình xem xét, bổ nhiệm, bổ nhiệm lại, luân chuyển, miễn nhiệm, quy hoạch đội ngũ CBQL các trường THPT. Nếu tỉnh Quảng Ninh xây dựng được hệ thống căn cứ khoa học về phát triển đội ngũ CBQL trường THPT sẽ góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ CBQL, đồng thời luôn có một lực lượng hùng hậu, chuyên nghiệp, kế cận có đủ phẩm chất và năng lực bổ sung cho đội ngũ CBQL các trường THPT tỉnh Quảng Ninh những năm tiếp theo. Như vậy, việc phát triển đội ngũ CBQL trường THPT của tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay, đáp ứng được yêu cầu trong thời kỳ mới, là điều kiện cần thiết và quan trọng hàng đầu của sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo tỉnh Quảng Ninh nói riêng và cả nước nói chung. Chính vì lẽ đó, tôi đã chọn nghiên cứu Đề tài: “Biện pháp phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay” làm luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở thực trạng đội ngũ CBQL trường THPT và yêu cầu phát triển hệ thống các trường THPT đến năm 2015, định hướng đến 2020, đề xuất biện pháp phát triển đội ngũ CBQL trường THPT tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng, chủ động tạo nguồn, đề bạt, bổ nhiệm, nâng cao chất lượng đội ngũ CBQL trường THPT trên địa bàn tỉnh. 2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1 Khách thể nghiên cứu Đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông. 3.2 Đối tượng nghiên cứu Biện pháp phát triển đội ngũ CBQL trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay. 4. Giả thuyết khoa học Đội ngũ CBQL trường THPT của tỉnh Quảng Ninh hiện tại đủ về số lượng nhưng phát triển chưa đồng bộ, chưa toàn diện. Vì thế, Sở GD&ĐT còn bị động khi cần bổ nhiệm CBQL cho các trường THPT. Nếu đề xuất được các biện pháp phát triển đội ngũ CBQL trường THPT của tỉnh Quảng Ninh một cách toàn diện, theo một quy trình chặt chẽ thì sẽ nâng cao được chất lượng đội ngũ, đảm bảo cho đội ngũ CBQL trường THPT tỉnh Quảng Ninh đủ về số lượng, mạnh về chất lượng và đồng bộ về cơ cấu. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận và xác định cơ sở pháp lý về phát triển đội ngũ CBQL trường THPT. 5.2. Nghiên cứu thực trạng đội ngũ CBQL và công tác phát triển đội ngũ CBQL trường THPT ở tỉnh Quảng Ninh. 5.3. Đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ CBQL trường THPT tỉnh Quảng Ninh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục THPT trong giai đoạn hiện nay. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Việc điều tra, khảo sát thực trạng GD&ĐT và CBQL trường THPT tỉnh Quảng Ninh được giới hạn trong thời gian từ năm học 2004-2005 đến nay. Đội ngũ CBQL trường THPT có nhiều chức danh quản lý, cụ thể như: Hiệu trưởng, phó Hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn, trưởng các phòng, ban. Trong phạm vi của Luận văn, chỉ giới hạn CBQL trường THPT gồm Hiệu trưởng và phó Hiệu trưởng. Để thực hiện Luận văn, tác giả đã trưng cầu ý kiến những đối tượng cụ thể như sau: - CBQL của 53 trường THPT toàn tỉnh Quảng Ninh gồm 146 người - Giáo viên của 53 trường THPT gồm 312 người - Lãnh đạo Sở GD&ĐT, Trưởng các phòng thuộc Sở gồm 14 người 3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn - Lãnh đạo Ban Tổ chức Tỉnh uỷ, phòng chuyên môn văn phòng Uỷ ban nhân dân (UBND), Sở Nội vụ: 8 người - Chuyên gia : 5 người 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp điều tra Dùng phương pháp điều tra cắt ngang với sự hỗ trợ của các công cụ thu thập thông tin: - Bảng câu hỏi trưng cầu ý kiến được cấu trúc sẵn - Phỏng vấn sâu những người cung cấp thông tin (lựa chọn các cán bộ chủ chốt, những người trực tiếp tham gia quản lý, theo dõi các vấn đề nghiên cứu) - Thảo luận nhóm. 7.2. Phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hoá trong quá trình: - Nghiên cứu các văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam, của Nhà nước và của địa phương về giáo dục, chính sách phát triển giáo dục, quản lý giáo dục; quản lý đội ngũ nhà giáo, CBQL giáo dục và một số văn bản khác có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. - Tìm đọc và phân tích tài liệu, sách, báo, báo cáo khoa học, tạp chí về quản lý, quản lý giáo dục, quản lý đội ngũ, phát triển đội ngũ, đào tạo, bồi dưỡng CBQL. 7.3. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Phương pháp này giúp nhà nghiên cứu tổng kết những bài học kinh nghiệm trong giáo dục. Chỉ ra những mặt mạnh, mặt yếu kém, những tồn tại để có phương hướng khắc phục. Luận văn đã sử dụng phương pháp tổng kết kinh nghiệm để tổng kết kinh nghiệm phát triển đội ngũ CBQL trường THPT tỉnh Quảng Ninh trong những năm qua. 7.4. Phương pháp chuyên gia Luận văn sử dụng phương pháp chuyên gia để xin ý kiến đánh giá của chuyên gia giáo dục, chuyên gia của những ngành có liên quan về các nội dung nghiên cứu. Đánh giá về công tác phát triển và các giải pháp phát triển đội ngũ CBQL trường THPT được đề xuất trong Luận văn. 7.5. Phương pháp thống kê toán học Là phương pháp thường dùng trong toán học, sử dụng các công thức toán học để thống kê số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ, giáo viên, học sinh và xử lý các số liệu thống kê được, nhằm đưa ra các kết luận phục vụ cho công tác nghiên cứu. 4 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8. Đóng góp mới của Luận văn. Luận văn làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của công tác phát triển đội ngũ CBQL, công tác quản lý của Sở GD&ĐT, sự phối hợp trong công tác xây dựng và phát triển đội ngũ giữa Sở Nội vụ và Sở GD&ĐT trong công tác phát triển đội ngũ CBQL các trường THPT. Luận văn đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ CBQL trường THPT trong thời kỳ CNH, HĐH đất nước; giúp cho các cơ quan quản lý giáo dục có kế hoạch và làm tốt hơn trong công tác phát triển đội ngũ CBQL trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. 9. Cấu trúc của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương: Chƣơng 1. Cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông. Chƣơng 2. Thực trạng đội ngũ và công tác phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông tỉnh Quảng Ninh. Chƣơng 3. Biện pháp phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý Trường trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn hiện nay. 5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÝ TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Vài nét về lịch sử vấn đề nghiên cứu Các tư tưởng quản lý sơ khai xuất phát từ các tư tưởng triết học cổ Hy Lạp và cổ Trung Hoa. Sự đóng góp của các nhà triết học cổ Hy Lạp về quản lý tuy còn ít ỏi nhưng đáng ghi nhận: Điển hình là tư tưởng của Xô-crát (469-399 Tr.N), Platôn (427347 Tr.CN), Arixtốt (384-322 Tr.CN). Thời Trung Hoa cổ đại đã công nhận các chức năng quản lý, đó là các chức năng: Kế hoạch hoá, tổ chức, tác động, kiểm tra. Đặc biệt, các nhà tư tưởng và chính trị lớn là Khổng Tử (551-478 Tr.CN), Mạnh Tử (372289 Tr.CN), Thương Ưởng (390-338 Tr.CN) đã nêu lên tư tưởng quản lý “Đức trị, Lễ trị” lấy chữ Tín làm đầu. Những tư tưởng quản lý trên vẫn có ảnh hưởng khá sâu sắc đến các nước phương Đông ngày nay. Giai đoạn cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX là giai đoạn mang tư tưởng quản lý Chủ nghĩa Tư bản. Do yêu cầu phát triển sản xuất đại công nghiệp, dưới tác động của cuộc cách mạng kỹ thuật, nhu cầu quản lý không ngừng tăng ở cả phạm vi vi mô và vĩ mô. Khoa học quản lý từng bước tách ra khỏi triết học và trở thành bộ môn khoa học độc lập, có sự tham gia đóng góp của nhiều trường phái: Thuyết quản lý khoa học; Thuyết hành chính; Trường phái tác phong (trường phái quan hệ giữa con người với con người trong quản lý); Thuyết tổ chức trong quản lý; Thuyết hành vi. Các nhà kinh điển của Chủ nghĩa Mác- Lênin tuy không để lại những tác phẩm chuyên nghiên cứu về quản lý, nhưng qua các tác phẩm về kinh tế và chính trị- xã hội của các ông, chúng ta cũng có thể rút ra những tư tưởng về quản lý. Trong Bộ Tư bản, Chủ nghĩa Mác đã coi vai trò của nhà quản lý giống như vai trò của nhạc trưởng trong dàn nhạc. Ông viết: “…Một người độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng” [12, tr. 480]. Ở Việt Nam, Khoa học Quản lý tuy còn non trẻ, song nó đã có những thành tựu đáng kể, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý xã hội trong những điều kiện cụ thể, tương ứng với tình hình phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về lý luận và thực tiễn, đề ra được những giải pháp quản lý trong lĩnh vực 6 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn quản lý và phát triển giáo dục- đào tạo Việt Nam. Có thể kế đến một số tác giả và công trình nghiên cứu như: tác giả Nguyễn Ngọc Quang với nghiên cứu “Những khái niệm cơ bản về lý luận quản lý giáo dục” đã đề cập đến những khái niệm cơ bản của quản lý, quản lý giáo dục, các đối tượng của khoa học quản lý giáo dục; tác giả Đặng Bá Lãm, tác giả Phạm Thành Nghị “Chính sách và kế hoạch phát triển trong quản lý giáo dục” đã phân tích khá sâu sắc về lý thuyết và mô hình chính sách, các phương pháp lập kế hoạch giáo dục; tác giả Vũ Ngọc Hải, tác giả Trần Khánh Đức: “Hệ thống giáo dục hiện đại trong những năm đầu thế kỷ XXI”; tác giả Đặng Quốc Bảo “Những vấn đề cơ bản về quản lý giáo dục” đã trình bày những quan điểm, mục tiêu, giải pháp phát triển giáo dục và hệ thống giáo dục, làm rõ tư tưởng quản lý. Trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, mảng đề tài về quản lý giáo dục nói chung, phát triển đội ngũ Cán bộ quản lý nói riêng được đặc biệt quan tâm. Đã có một số luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục nghiên cứu, đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng đội ngũ CBQL tại các trường trung học. Các luận văn này chủ yếu đi sâu vào nghiên cứu thực trạng về số lượng, cơ cấu và xây dựng đội ngũ CBQL trường THCS trên một địa bàn cấp huyện hoặc đã đề cập đến đối tượng CBQL trường THPT của cả tỉnh nhưng mới đi sâu vào một nội dung là quy hoạch đội ngũ. Ở tỉnh Quảng Ninh chưa có đề tài nghiên cứu khoa học nào đề cập đến vấn đề phát triển đội ngũ CBQL trường THPT một cách toàn diện. Vì vậy, việc nghiên cứu biện pháp phát triển đội ngũ CBQL trường THPT tỉnh Quảng Ninh là rất cần thiết. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của vấn đề nghiên cứu 1.2.1. Quản lý Quản lý được Các-Mác coi là chức năng đặc biệt sinh ra từ tính chất xã hội hoá (XHH) lao động: “Bất kỳ một lao động xã hội hay một công việc nào được tiến hành trên quy mô tương đối lớn cũng đều có sự quản lý, nó xác định được mối quan hệ hài hoà giữa các công việc riêng lẻ và thực hiện những chức năng chung nhất, xuất phát từ sự vận động của toàn bộ cơ cấu sản xuất” [12]. Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedi, quản lý (management) là quá trình điều khiển và hướng dẫn tất cả các bộ phận của một tổ chức, thông qua việc thành lập và thay đổi các nguồn tài nguyên (nhân lực, tài chính, vật tư), tri thức và giá trị vô hình. 7 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Tác giả Đặng Quốc Bảo cho rằng: “Bản chất hoạt động quản lý gồm hai quá trình tích hợp vào nhau: quá trình “quản” gồm sự coi sóc, giữ gìn, duy trì hệ ở trạng thái ổn định; quá trình “lý” gồm sự sửa sang, sắp xếp, đổi mới hệ đưa vào thế “phát triển”…Trong “quản” phải có “lý”, trong “lý” phải có “quản” để động thái của hệ ở thế cân bằng động: hệ vận động phù hợp, thích ứng và có hệ quả trong mối tương tác giữa các nhân tố bên trong (nội lực) với các nhân tố bên ngoài (ngoại lực)” [6, tr.28]. Khái niệm quản lý giáo dục còn được đề cập tại các công trình nghiên cứu của các tác giả như Trần Quốc Thành [38]; Trần Kiểm [26]… Những khái niệm trên tuy có khác nhau về cách tiếp cận và cách diễn đạt nhưng đều có chung một số dấu hiệu cơ bản. Xét quản lý với tư cách là một hành động, có thể định nghĩa: Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý lên đối tượng và khách thể quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội của tổ chức để đạt được mục tiêu đặt ra trong điều kiện biến động của môi trường. Hoạt động quản lý được thể hiện qua sơ đồ sau: Công cụ quản lý Chủ thể quản lý Môi trường quản lý Mục tiêu, nội dung quản lý Khách thể quản lý Phương pháp quản lý Sơ đồ 1.1. Mô hình quản lý 8 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Quản lý đồng thời tồn tại với tư cách là một hệ thống, trong đó chủ thể quản lý và khách thể quản lý là 2 yếu tố cấu trúc quan trọng. Chủ thể quản lý có thể là một cá nhân, một nhóm người hay một tổ chức do con người cụ thể lập nên; cá nhân làm chủ thể quản lý được gọi chung là CBQL. Khách thể quản lý: là người bị quản lý. Đối tượng này có thể là người (quản lý ai), vật (quản lý cái gì) hay sự việc (quản lý sự việc gì). Cũng có khi khách thể là người, là tổ chức được con người đại diện trở thành chủ thể quản lý dưới cấp thấp hơn. Giữa chủ thể quản lý và khách thể quản lý có mối quan hệ, tác động qua lại, tương hỗ lẫn nhau. Chủ thể làm nảy sinh các tác động quản lý, còn khách thể làm nảy sinh các giá trị vật chất và tinh thần có giá trị sử dụng, trực tiếp đáp ứng nhu cầu của con người, thoả mãn mục đích của chủ thể quản lý. Quản lý được vận hành bởi một cơ chế xác định. Đó là phương thức mà nhờ đó hoạt động quản lý được thể hiện và quan hệ qua lại giữa chủ thể quản lý và khách thể quản lý được vận hành và điều chỉnh. Quản lý thực hiện các chức năng: Lập kế hoạch, bao gồm xác định mục tiêu của tổ chức, thiết lập chiến lược tổng thể để đạt được các mục tiêu đó, phát triển một hệ thống thứ tự, rõ ràng các nhiệm vụ để gắn kết và đan xen các hoạt động; Tổ chức (công việc và các nguồn lực): Là quá trình sắp xếp, phân bố công việc, quyền hành và nguồn lực cho các bộ phận, các thành viên của tổ chức để họ có thể hoạt động và đạt được mục tiêu của tổ chức một cách có hiệu quả; Lãnh đạo ( chỉ đạo): Là quá trình tác động đến các thành viên của tổ chức, làm cho họ gắn kết, nhiệt tình, tự giác và nỗ lực phấn đấu đạt các mục tiêu của tổ chức; Kiểm tra, đánh giá: Là những hoạt động của chủ thể quản lý nhằm tìm ra những ưu điểm, những mặt còn hạn chế. Qua đó đánh giá, điều chỉnh và xử lý những kết quả của quá trình vận hành tổ chức, làm cho mục tiêu của quản lý được hiện thực hoá một cách đúng hướng và có hiệu quả. Việc thực hiện các chức năng quản lý đòi hỏi phải có các công cụ và phương pháp quản lý. Công cụ quản lý là các phương tiện mà chủ thể quản lý dùng để tác động đến đối tượng quản lý như: Các văn bản Luật, Quyết định, Chỉ thị, Kế hoạch.... Phương pháp quản lý là cách thức tác động của chủ thể Quản lý đến đối tượng quản lý. Phương pháp quản lý rất phong phú: phương pháp thuyết phục, phương pháp kinh tế, phương pháp hành chính tổ chức, phương pháp tâm lý- giáo dục. Tuỳ từng tình huống cụ thể mà sử dụng các phương pháp khác nhau hoặc kết hợp các phương pháp với nhau cho phù hợp và hiệu quả. 9 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Phân biệt giữa quản lý và lãnh đạo là rất cần thiết về mặt nhận thức cũng như hành động. Quản lý và lãnh đạo đều bao hàm tác động và điều khiển nhưng khác nhau ở mức độ và phương pháp tiến hành. Lãnh đạo là quá trình định hướng dài hạn cho chuỗi các tác động của chủ thể quản lý (vạch đường đi- hướng dẫn), còn quản lý là qúa trình chủ thể quản lý có tổ chức, liên kết và tác động lên đối tượng bị quản lý để thực hiện các định hướng dài hạn. Người lãnh đạo là nguời tạo ra một viễn cảnh để có thể tập hợp mọi nguời vào tổ chức, còn người quản lý là người tập hợp, sử dụng nhân tài, vật lực để biến viễn cảnh thành hiện thực. Đôi khi người quản lý phải làm người lãnh đạo và ngược lại. 1.2.2. Quản lý giáo dục Có nhiều cách tiếp cận khác nhau trong việc đưa ra khái niệm quản lý giáo dục. Trên cơ sở khái niệm “quản lý”, một số nhà nghiên cứu về giáo dục đã đưa ra khái niệm về quản lý giáo dục, điển hình như sau: Học giả nổi tiếng Kônđacốp M.I cho rằng: “Quản lý giáo dục là một tập hợp những biện pháp tổ chức, cán bộ, kế hoạch hoá, tài chính, cung tiêu ... nhằm đảm bảo vận hành bình thường của các cơ quan trong hệ thống giáo dục, để tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về mặt số lượng lẫn chất lượng" [25]. Tác giả Đặng Quốc Bảo trong bài giảng: “Những vấn đề cơ bản về quản lý giáo dục” đã nêu: “Quản lý giáo dục theo nghĩa tổng quan là điều hành, phối hợp các lực lượng nhằm đẩy mạnh công tác đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu phát triển của xã hội. Ngày nay, với sứ mệnh phát triển giáo dục thường xuyên, công tác giáo dục không chỉ giới hạn cho thế hệ trẻ mà cho mọi người. Cho nên quản lý giáo dục còn được hiểu là sự điều hành hệ thống giáo dục quốc dân” [6]. Giáo trình Giáo dục học của tác giả Phạm Viết Vượng cho rằng: “Mục đích cuối cùng của quản lý giáo dục là tổ chức quá trình giáo dục có hiệu quả để đào tạo lớp thanh niên thông minh, sáng tạo, năng động, tự chủ, biết sống và phấn đấu vì hạnh phúc của bản thân và xã hội” [47]. Trong cuốn sách: “Những vấn đề cơ bản của khoa học quản lý giáo dục”, tác giả Trần Kiểm đưa ra quan niệm về quản lý giáo dục bằng cách phân chia cấp quản lý, là cấp vĩ mô và vi mô với quy ước: “Quản lý giáo dục cấp vĩ mô là quản lý một nền/hệ thống giáo dục; còn quản lý giáo dục cấp vi mô xem như quản lý trường học/tổ chức giáo dục cơ sở”[26, tr.10]. 10 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Từ những khái niệm trên, có thể khẳng định: Quản lý giáo dục là sự tác động có ý thức, có mục đích của chủ thể quản lý tới khách thể quản lý nhằm đưa hoạt động sư phạm của hệ thống giáo dục đạt tới kết quả mong muốn một cách có hiệu quả nhất. 1.2.3. Quản lý trường học Quản lý trường học là một bộ phận của quản lý giáo dục, được xác định trong một đơn vị cơ sở cụ thể, đó là trường học. Trong nội san của trường CBQL giáo dục Trung ương, tác giả Nguyễn Ngọc Quang có nêu: “Quản lý trường học là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục, để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ, với từng học sinh” [32]. P.V.Zimin, M.I Kônđacôp, N.I.Xaxerrira cho rằng quản lý nhà trường là hệ thống xã hội sư phạm chuyên biệt, hệ thống này đòi hỏi những tác động có ý thức, có kế hoạch và hướng đích của chủ thể quản lý trên tất cả các mặt của đời sống nhà trường để đảm bảo sự vận hành tối ưu xã hội-kinh tế và tổ chức sư phạm của quá trình dạy học và giáo dục thế hệ đang lớn lên [28, tr.12]. Như vậy, các tác giả có nêu lên những định nghĩa khác nhau nhưng vẫn nổi bật lên cái chung, cái bản chất của quản lý trường học, đó là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm làm cho trường học vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện thắng lợi mục tiêu đào tạo của ngành giáo dục giao phó cho nhà trường. Nói các khác: "quản lý trường học là một chuỗi tác động hợp lý (có mục đích, có hệ thống, có kế hoạch) mang tính sư phạm của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên và học sinh, đến những lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường nhằm huy động họ cùng cộng tác, phối hợp, tham gia vào mọi hoạt động của nhà trường; làm cho quá trình này vận hành một cách tối ưu tới việc hoàn thành các mục tiêu dự kiến "[42] . 1.2.4. Đội ngũ Cán bộ quản lý giáo dục * Đội ngũ Theo Từ điển tiếng Việt: "đội ngũ là tập hợp một số đông người cùng chức năng nghề nghiệp thành một lực lượng"[31]. Khái niệm đội ngũ dùng cho các tổ chức trong xã hội một cách khá rộng rãi như: đội ngũ trí thức, đội ngũ giáo viên, đội ngũ thanh niên tình nguyện...Ở một nghĩa chung nhất, ta thường hiểu: đội ngũ là tập hợp một số 11 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn