Tài liệu Biện pháp quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm lớp trong các trường thpt tỉnh quảng ninh

0 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ĐỖ TRỌNG THẾ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CỦA HIỆU TRƢỞNG ĐỐI VỚI CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP Ở CÁC TRƢỜNG THPT TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. HOÀNG HOA CƢƠNG THÁI NGUYÊN - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Đỗ Trọng Thế LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn TS. Hoàng Hoa Cƣơng, người thầy kính yêu đã hết lòng giúp đỡ em hoàn thành luận văn có kết quả. Em xin chân thành cảm ơn tất cả các Giáo sư, Phó Giáo sư, Tiến sĩ, các thầy giáo, cô giáo của Khoa Tâm lý - Giáo dục, Khoa Quản lý giáo dục, Phòng Quản lý Khoa học trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tận tình giảng dạy, tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình học tập, nghiên cứu, hoàn thành chương trình học tập của khoá học. Tôi xin chân thành cảm ơn Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Ninh, Ban giám hiệu, Hiệu trưởng và giáo viên các trường THPT Quảng La, THPT Hoành Bồ huyện Hoành Bồ; trường THPT Đông Thành, trường THPT Bạch Đằng thị xã Quảng Yên; trường THPT Bãi Cháy, trường THPT Ngô Quyền thành phố Hạ Long - tỉnh Quảng Ninh, các đồng nghiệp đã giúp tôi hoàn thành khoá học và luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn tập thể anh chị em lớp Thạc sĩ Quản lý giáo dục khoá 18 Quảng Ninh đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Quảng Ninh, tháng 2 năm 2012 Tác giả Đỗ Trọng Thế i MỤC LỤC Mục lục ............................................................................................................... i Ký hiệu các chữ viết tắt .................................................................................... iv Danh mục các bảng, hình .................................................................................. v MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3 6. Giới hạn của đề tài ........................................................................................ 3 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 3 8. Đóng góp mới của đề tài ............................................................................... 4 9. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 5 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................... 6 1.1. Quản lý nhà trƣờng .................................................................................. 6 1.1.1. Khái niệm nhà trường ............................................................................. 6 1.1.2 Quản lý nhà trường................................................................................... 7 1.2. Quản lý trƣờng học và quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trƣởng ............................................................................................ 8 1.2.1. Những nguyên tắc quản lý trường học .................................................... 8 1.2.2. Đối tượng quản lý của hiệu trưởng trường THPT ................................ 11 1.2.3. Mục tiêu quản lý của hiệu trưởng trường THPT .................................. 13 1.2.4. Chức năng quản lý và nội dung công tác quản lý của hiệu trưởng trường THPT ......................................................................................... 15 1.2.5. Nội dung quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm trường THPT ......................................................................................... 17 1.3. Giáo viên chủ nhiệm............................................................................... 20 1.3.1. Vị trí và chức năng của giáo viên chủ nhiệm ........................................ 20 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii 1.3.2. Nội dung và phương pháp công tác của giáo viên chủ nhiệm với tập thể học sinh ..................................................................................... 21 1.3.3. Nội dung và phương pháp công tác của giáo viên chủ nhiệm với các giáo viên khác, hội cha mẹ học sinh ............................................... 26 1.3.4. Xây dựng kế hoạch công tác của giáo viên chủ nhiệm ......................... 30 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 32 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP CỦA HIỆU TRƢỞNG CÁC TRƢỜNG THPT TỈNH QUẢNG NINH ..................................................................................... 33 2.1. Khái quát về điều kiện địa lý, tự nhiên, dân số và kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ninh ........................................................................... 33 2.1.1. Vị trí địa lý ............................................................................................ 33 2.1.2. Điều kiện tự nhiên và điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................... 33 2.2. Tình hình phát triển giáo dục và đào tạo ............................................. 39 2.2.1. Mạng lưới, quy mô trường lớp .............................................................. 39 2.2.2. Chất lượng giáo dục và đào tạo............................................................. 41 2.2.3. Công tác xây dựng đội ngũ, xây dựng cơ sở vật chất, kinh phí đầu tư cho giáo dục của tỉnh Quảng Ninh ................................................... 44 2.2.4. Công tác quản lý, chỉ đạo của Sở Giáo dục và Đào tạo ........................ 46 2.3. Thực trạng công tác chủ nhiệm của hiệu trƣởng trƣờng THPT tỉnh Quảng Ninh .................................................................................. 49 2.3.1. Nhận thức của cán bộ và giáo viên về công tác chủ nhiệm trong các trường THPT tỉnh Quảng Ninh....................................................... 49 2.3.2. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của giáo viên chủ nhiệm .............................................................................................. 50 2.3.3. Nhận thức của giáo viên về nội dung công tác chủ nhiệm ................... 53 2.3.4. Thực trạng về phẩm chất và năng lực của giáo viên chủ nhiệm trường THPT tỉnh Quảng Ninh ............................................................. 57 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii 2.3.5. Thực trạng về chế độ của giáo viên chủ nhiệm .................................... 65 2.4. Thực trạng quản lý của hiệu trƣởng đối với công tác chủ nhiệm lớp trong các trƣờng THPT tỉnh Quảng Ninh ................................. 66 2.4.1. Những biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trưởng trường THPT ở Quảng Ninh đã thực hiện ............................................ 66 2.4.2. Hiệu quả các biện pháp quản lý của hiệu trưởng với công tác chủ nhiệm trong các trường THPT tỉnh Quảng Ninh .................................. 70 2.4.4. Những thuận lợi, khó khăn của hiệu trưởng trong quản lý công tác chủ nhiệm ở trường THPT tỉnh Quảng Ninh ........................................ 71 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 73 Chƣơng 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ CỦA HIỆU TRƢỞNG ĐỐI VỚI CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM Ở TRƢỜNG THPT TỈNH QUẢNG NINH ............. 74 3.1. Cơ sở của việc đề xuất các biện pháp .................................................. 74 3.1.1. Cơ sở lý luận ......................................................................................... 74 3.1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 74 3.2. Biện pháp tăng cƣờng quản lý của hiệu trƣởng đối với công tác chủ nhiệm lớp trong các trƣờng THPT tỉnh Quảng Ninh ..... 75 3.2.1. Biện pháp 1 ........................................................................................... 75 3.2.2. Biện pháp 2 ........................................................................................... 78 3.2.3. Biện pháp 3 ........................................................................................... 81 3.2.4. Biện pháp 4 ........................................................................................... 83 3.2.5. Biện pháp 5 ........................................................................................... 86 3.2.6. Biện pháp 6 ........................................................................................... 90 3.2.7. Mối quan hệ các biện pháp ................................................................... 93 Kết luận chương 3 ........................................................................................... 95 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 96 1. Kết luận ....................................................................................................... 96 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 102 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCHTW : Ban chấp hành trung ương CCGD : Cải cách giáo dục CHTW : Chấp hành trung ương CNTT : Công nghệ thông tin CSVN : Cộng Sản Việt Nam ĐHSP : Đại học sư phạm DS-KHHGĐ : Dân số - kế hoạch hóa gia đình ĐTB : Điểm trung bình GD& ĐT : Giáo dục và Đào tạo GD-ĐT : Giáo dục - Đào tạo GDTX : Giáo dục thường xuyên GV : Giáo viên GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐBT : Hội đồng bộ trưởng HĐND : Hội đồng nhân dân QLGD : Quản lý giáo dục TCCN : Trung cấp chuyên nghiệp THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TNCS : Thanh niên cộng sản TNTP : Thiếu niên tiền phong UBND : Uỷ ban nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH Bảng 2.1: Quy mô phát triển giáo dục và đào tạo Quảng Ninh năm 2007 và năm 2011 .................................................................................... 40 Bảng 2.2: Kết quả khảo sát ý kiến của cán bộ quản lý và giáo viên về công tác giáo viên chủ nhiệm ......................................................... 50 Bảng 2.3: Kết quả khảo sát về nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên đối với vai trò của chủ nhiệm.................................................. 51 Bảng 2.4: Nội dung công việc của giáo viên chủ nhiệm ................................ 54 Bảng 2.5: Nội dung đánh giá về phẩm chất của GVCN ................................. 58 Bảng 2.6: Nội dung đánh giá về năng lực của GVCN .................................... 62 Bảng 2.7: Các biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm của hiệu trưởng.......... 67 Bảng 2.8: Khảo sát việc quản lý của hiệu trưởng với công tác GVCN .......... 70 Bảng 3.1: Kết quả đánh giá mức độ cần thiết của 6 biện pháp đề xuất .......... 94 Hình 3.1: Sơ đồ biểu diễn mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất ............... 93 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Chủ nhiệm lớp là một trong những hoạt động giáo dục quan trọng chủ yếu trong nhà trường trung học phổ thông (THPT). Giáo viên chủ nhiệm thay mặt hiệu trưởng quản lý một lớp nhằm thực hiện các mục tiêu giáo dục đề ra, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục các hoạt động trong một lớp học. Để hoạt động này mang lại hiệu quả cao, không chỉ có sự nỗ lực của đội ngũ giáo viên chủ nhiệm mà cần phải có sự quản lí, chỉ đạo của Ban giám hiệu mà trực tiếp là của hiệu trưởng nhà trường. Vì vậy, nếu hiệu trưởng triển khai linh hoạt và sáng tạo các biện pháp tổ chức, quản lý công tác chủ nhiệm sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao hiệu quả của công tác này. Hiện nay, hiệu trưởng các trường THPT ở tỉnh Quảng Ninh đã tăng cường các biện pháp quản lý, đã có những đổi mới nhất định về quản lý công tác chủ nhiệm. Những biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm mà các hiệu trưởng đã áp dụng vào hoạt động quản lý của mình chủ yếu là do kinh nghiệm bản thân và tự học hỏi. Do số hiệu trưởng các trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh chưa qua đào tạo dài hạn về công tác quản lý nhà trường còn chiếm một tỷ lệ cao, trong công tác quản lý điều hành các hoạt động của nhà trường nói chung và công tác giáo viên chủ nhiệm nói riêng của các đồng chí hiệu trưởng vẫn không thể tránh khỏi những hạn chế. Do ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường, do việc tổ chức giáo dục đạo đức học sinh trong nhà trường còn nhiều hạn chế, công tác chủ nhiệm lớp của giáo viên còn thiếu kinh nghiệm. Mặc dù, các nhà quản lý giáo dục hiệu trưởng đã có những biện pháp chỉ đạo công tác chủ nhiệm, song các biện pháp còn ít, chưa phát huy hiệu quả nên trong các nhà trường hiện nay, chất lượng giáo dục, giáo dục đạo đức học sinh còn có nhiều tồn tại. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 Chính vì vậy, việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn hoạt động quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trưởng các trường THPT Tỉnh Quảng Ninh nhằm đề ra các biện pháp quản lý đồng bộ, có tính khả thi cao, phù hợp với sự phát triển của giáo dục trong thời kỳ đổi mới là vấn đề cấp thiết cần sớm được nghiên cứu và làm sáng tỏ. Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tế trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Biện pháp quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm lớp trong các trường THPT tỉnh Quảng Ninh” với mong muốn đóng góp một phần nhỏ bé công sức của mình vào việc xác định hệ thống các biện pháp quản lý nhà trường, đặc biệt là các biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm của hiệu trưởng các trường THPT tỉnh Quảng Ninh. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm lớp ở các trường THPT tỉnh Quảng Ninh, đề xuất các biện pháp tăng cường quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm ở các trường THPT tỉnh Quảng Ninh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm lớp của giáo viên trường THPT tỉnh Quảng Ninh. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trưởng các trường THPT tỉnh Quảng Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Việc quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trưởng các trường THPT tỉnh Quảng Ninh những năm qua đã được tiến hành có kế hoạch và đã mang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 lại hiệu quả nhất định. Tuy nhiên, việc vận dụng các thành tựu khoa học hiện đại vào công tác quản lí, cũng như các biện pháp nhằm kích thích tính tích cực và trách nhiệm của giáo viên chủ nhiệm còn hạn chế nhất định, chỉ đạo công tác chủ nhiệm lớp chủ yếu bằng các biện pháp hành chính. Nếu hiệu trưởng các trường THPT tăng cường các biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm lớp của giáo viên chủ nhiệm một cách khoa học và phù hợp hơn thì công tác chủ nhiệm lớp của giáo viên chủ nhiệm sẽ có hiệu quả hơn. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu vấn đề lý luận của quản lý nhà trường, quản lý trường THPT. 5.2. Làm rõ thực trạng công tác quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trưởng và thực trạng các biện pháp quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm lớp trong một số trường THPT ở Quảng Ninh. 5.3. Đề xuất một số biện pháp tăng cường quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm lớp của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. 6. Giới hạn của đề tài Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu các biện pháp tăng cường quản lý của hiệu trưởng các trường THPT tỉnh Quảng Ninh đối với công tác chủ nhiệm lớp của giáo viên chủ nhiệm. Việc điều tra, khảo sát đánh giá thực trạng các biện pháp quản lý công tác chủ nhiệm của giáo viên đối với hiệu trưởng được tiến hành các ở trường THPT đại diện cho các vùng miền tỉnh Quảng Ninh: trường THPT Quảng La, trường THPT Hoành Bồ huyện Hoành Bồ; trường THPT Bạch Đằng, trường THPT Đông Thành thị xã Quảng Yên; trường THPT Bãi Cháy, trường THPT Ngô Quyền thành phố Hạ Long. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Để có cơ sở lý luận làm nền tảng cho quá trình nghiên cứu chúng tôi tiến hành thu thập tài liệu lý luận, các văn bản pháp quy về giáo dục và đào Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 tạo, các công trình nghiên cứu khoa học về quản lý giáo dục, quản lý chuyên môn, quản lý công tác chủ nhiệm lớp, phân tích tổng hợp vấn đề từ góc lý luận có liên quan đến luận văn. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp quan sát Phương pháp quan sát hoạt động quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm của đội ngũ giáo viên ở trường THPT tỉnh Quảng Ninh. 7.2.2. Phương pháp thống kê xã hội học Điều tra thu thập số liệu đối với thống kê về thực trạng quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trưởng các trường THPT tỉnh Quảng Ninh. Điều tra, khảo sát lấy ý kiến của các cán bộ quản lý nhà trường nhằm mục đích đánh giá thực trạng việc quản lý công tác chủ nhiệm của hiệu trưởng. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn các hiệu trưởng, phó hiệu trưởng ở các trường THPT tỉnh Quảng Ninh, làm rõ thực trạng quản lý công tác chủ nhiệm của hiệu trưởng các trường. 7.2.4. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. Trong đề tài này, chúng tôi sử dụng các bảng hỏi sau: a. Bảng hỏi giáo viên. b. Bảng hỏi cán bộ quản lý nhà trường: Hiệu trưởng, hiệu phó, chủ tịch công đoàn, bí thư đoàn trường. 7.3. Phương pháp toán thống kê Sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý và phân tích các số liệu từ các phiếu hỏi thu thập được. 8. Đóng góp mới của đề tài Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn các biện pháp quản lý hoạt động chủ nhiệm lớp của hiệu trưởng trường THPT tỉnh Quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 Đề xuất được một số biện pháp khả thi tăng cường quản lý của hiệu trưởng trường THPT tỉnh Quảng Ninh đối với công tác chủ nhiệm lớp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. 9. Cấu trúc luận văn Luận văn gồm mở đầu và 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. Chương 2: Thực trạng quản lý công tác chủ nhiệm của hiệu trưởng các trường THPT. Chương 3: Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý của hiệu trưởng đối với công tác chủ nhiệm ở các trường THPT tỉnh Quảng Ninh. Kết luận và khuyến nghị. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP CỦA HIỆU TRƢỞNG. 1.1. QUẢN LÝ NHÀ TRƢỜNG 1.1.1. Khái niệm nhà trƣờng Nhà trường là một thiết chế chuyên biệt của xã hội, thực hiện chức năng kiến tạo các kinh nghiệm xã hội cần thiết cho mọi nhóm dân cư nhất định của xã hội đó. Nhà trường được tổ chức sao cho việc kiến tạo nói trên đạt được các mục tiêu mà xã hội đó đặt ra cho nhóm dân cư được huy động vào sự kiến tạo này một cách tối ưu theo quan niệm của xã hội. Quá trình sư phạm là quá trình kiến tạo các điều kiện và cơ hội để cá thể người lĩnh hội, chiếm lĩnh kinh nghiệm xã hội, thực hiện việc xã hội hoá nhân cách của mình. Nhà trường thực hiện chức năng kiến tạo các kinh nghiệm xã hội thông qua quá trình sư phạm, hay nói cách khác, nhà trường là thiết chế chủ yếu để thực hiện quá trình sư phạm. Trong bối cảnh hiện đại, nhà trường được thừa nhận rộng rãi như một thiết chế chuyên biệt của xã hội để giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ trở thành những công dân có ích cho tương lai. Thiết chế đó có mục đích rõ ràng, có tổ chức chặt chẽ, được cung ứng các nguồn lực cần thiết cho việc thực hiện chức năng của mình mà không một thiết chế nào có thể thay thế được. Những nhiệm vụ của nhà trường cũng được đề cập đến từ nhiều khía cạnh khác nhau. Việc quản lý nhà trường cũng có nhiều cách để tiếp cận. Bản chất giai cấp của nhà trường được khẳng định bởi tính mục đích cũng như cách thức vận hành của nó và một điều được khẳng định là: Khi nhà trường thực hiện chức năng giáo dục trong một xã hội cụ thể, bản sắc văn hoá dân tộc in dấu sâu đậm trong toàn bộ hoạt động của nhà trường. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 Ta có thể thấy rõ các dấu hiệu phân biệt nhà trường với các thiết chế khác là: Tính mục đích tập trung hay mục đích hẹp, mục đích được “chiết xuất”; Tính tổ chức và tính kế hoạch cao; Tính hiệu quả giáo dục và đào tạo cao nhờ quá trình truyền thụ có ý thức; Tính biệt lập tương đối hay tính lý tưởng hoá các giá trị xã hội; Tính chuyên biệt cho từng đối tượng hay tính chất phân biệt đối xử theo phát triển tâm lý và thể chất [6]. 1.1.2 Quản lý nhà trƣờng Bản chất của việc quản lý nhà trường là quản lý hoạt động dạy - học, tức là làm sao đưa hoạt động đó từ trạng thái này sang trạng thái khác để dần dần tiến tới mục tiêu giáo dục [18,tr72]. Nguyễn Ngọc Quang cho rằng: Quản lý nhà trường là: “Tập hợp những tác động tối ưu (cộng tác, tham gia, hỗ trợ, phối hợp, huy động, can thiệp…) của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, học sinh và các cán bộ khác. Nhằm tận dụng các nguồn dự trữ do Nhà nước đầu tư, lực lượng xã hội đóng góp, do lao động xây dựng và vốn lao động tự có hướng vào việc đẩy mạnh mọi hoạt động của nhà trường mà điểm hội tụ là quá trình đào tạo thế hệ trẻ. Thực hiện có chất lượng mục tiêu và kế hoạch đào tạo, đưa nhà trường tiến lên trạng thái mới” [14]. Theo Phạm Viết Vượng: Quản lý nhà trường là hoạt động của các cơ quan quản lý nhằm tập hợp và tổ chức các hoạt động của giáo viên, học sinh và các lực lượng giáo dục khác, huy động tối đa các nguồn lực giáo dục để nâng cao giáo dục và đào tạo trong nhà trường [24,tr205]. Quản lý nhà trường bao gồm hai loại tác động sau: Tác động của những chủ thể quản lý bên trên và bên ngoài nhà trường (đó là những tác động quản lý của các cơ quan QLGD cấp trên nhằm hướng dẫn và tạo điều kiện cho hoạt động giảng dạy, học tập, giáo dục của nhà trường, hoặc những chỉ dẫn, những quyết định của các thực thể bên ngoài nhà trường nhưng có liên quan trực tiếp đến nhà trường như cộng đồng được đại diện dưới hình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 thức Hội đồng giáo dục nhằm định hướng sự phát triển của nhà trường và hỗ trợ, tạo điều kiện cho việc thực hiện phương hướng phát triển đó); Tác động của những chủ thể quản lý bên trong nhà trường (bao gồm các hoạt động: quản lý giáo viên, quản lý học sinh, quản lý quá trình dạy học - giáo dục, quản lý cơ sở vật chất trang thiết bị trường học, quản lý tài chính trường học, quản lý mối quan hệ giữa nhà trường và cộng đồng) [6]. Như vậy, quản lý nhà trường chính là QLGD trong một phạm vi xác định, đó là nhà trường (đơn vị giáo dục). Quản lý nhà trường là một hoạt động được thực hiện trên cơ sở những quy luật chung của quản lý, đồng thời có những nét riêng mang tính đặc thù của giáo dục. Do đó quản lý nhà trường cần vận dụng tất cả các nguyên lý chung của QLGD để đẩy mạnh mọi hoạt động của nhà trường theo mục tiêu đào tạo. Mục đích của quản lý nhà trường là đưa nhà trường từ trạng thái đang có tiến lên một trạng thái phát triển mới bằng phương thức xây dựng và phát triển mạnh mẽ các nguồn lực phục vụ cho việc tăng cường chất lượng giáo dục. Mục đích cuối cùng của QLGD là tổ chức quá trình giáo dục có hiệu quả để đào tạo lớp trẻ thông minh, sáng tạo, năng động, tự chủ, biết sống và phấn đấu vì hạnh phúc của bản thân và của xã hội [6,tr20]. Tóm lại, nhà trường là một thành tố cơ bản của hệ thống giáo dục nên quản lý nhà trường cũng được hiểu như là một bộ phận của QLGD. Thực chất của quản lý nhà trường, suy cho cùng là tạo điều kiện cho các hoạt động trong nhà trường vận hành theo đúng mục tiêu, tính chất của nhà trường XHCN ở Việt Nam. 1.2. Quản lý trƣờng học và quản lý công tác chủ nhiệm lớp của hiệu trƣởng 1.2.1. Những nguyên tắc quản lý trường học Những nguyên tắc quản lý là những luận điểm cơ bản có tính quy luật của lý luận quản lý. Chúng chỉ đạo toàn bộ hoạt động của người quản lý hay Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 cơ quan quản lý. Có những nguyên tắc chung cho việc quản lý trường học và những nguyên tắc chung của quản lý trường học. a. Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam Nguyên tắc này xuất phát từ chỗ nền giáo dục XHCN Việt Nam là một bộ phận của sự nghiệp cách mạng XHCN Việt Nam do Đảng CSVN lãnh đạo. Đảng CSVN là “lực lượng duy nhất lãnh đạo Nhà nước, lãnh đạo xã hội” (trích điều 4 Hiến pháp nước CHXHCNVN). Nguyên tắc “đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng CSVN” đòi hỏi mọi chủ thể quản lý giáo dục nắm vững, quán triệt các quan điểm của Đảng về giáo dục, nghiêm túc, kiên trì tổ chức thực hiện đường lối giáo dục của Đảng, biến đường lối đó thành hiện thực, tổ chức và lãnh đạo tốt việc giáo dục thế giới quan Mác - Lênin và trình độ giác ngộ XHCN của giáo viên và nhân viên trong trường. Nguyên tắc này còn đòi hỏi người quản lý nhà trường tôn trọng sự lãnh đạo của tổ chức cơ sở Đảng theo những quy định của điều lệ Đảng. Đồng thời đòi hỏi hiệu trưởng phải quan tâm đến việc xây dựng chi bộ Đảng và các đoàn thể quần chúng trong trường, phát huy ảnh hưởng chính trị của các tổ chức đó trong quần chúng giáo viên, cán bộ nhân viên và học sinh trong trường. b. Kết hợp quản lý theo ngành với quản lý theo địa phương và vùng lãnh thổ Trường phổ thông được tổ chức thống nhất trong cả nước. Các trường đều thực hiện thống nhất một mục tiêu đào tạo, một nội dung và phương pháp đào tạo. Việc quản lý thống nhất theo ngành là tất yếu ở nhiều mặt quan trọng nhằm đảm bảo đào tạo thế hệ cách mạng cho đời sau, xây dựng kế hoạch phát triển giáo dục, xây dựng chế độ chính sách trong ngành, ban hành chương trình, sách giáo khoa, quy định tiêu chuẩn thiết bị trường học… Tuy nhiên, để cho mỗi trường học có thể tồn tại và hoạt động được ở địa phương thì trường học không thể tách rời, mà trái lại phải có quan hệ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 khăng khít với tổ chức xã hội ở địa phương về tất cả các mặt kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh… Mặt khác, nguyên lý giáo dục của Đảng buộc mỗi trường phải gắn chặt mọi hoạt động giáo dục của mình với đời sống và sản xuất ở địa phương để thực hiện mục tiêu đào tạo. Ngoài ra, trong điều kiện phát triển chưa đồng đều giữa các vùng khác nhau của đất nước về kinh tế, văn hoá, xã hội, giáo dục nên nhiều vấn đề về giáo dục cũng phải được giải quyết sao cho phù hợp với đặc điểm từng địa phương. Như vậy, mỗi trường học phải duy trì tốt hai mối liên hệ: liên hệ với ngành và liên hệ với địa phương; chịu sự lãnh đạo song song của ngành và địa phương, trong sự thống nhất với nhau. c. Tính khoa học Hoạt động dạy và học hằng ngày ở trên lớp, ở ngoài lớp, ngoài trường, việc đào tạo thế hệ trẻ nhằm phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quản lý toàn bộ hoạt động của nhà trường… đòi hỏi người hiệu trưởng phải dựa vào các quy luật khách quan của sự phát triển xã hội XHCN trong thời kỳ quá độ, các quy luật giáo dục học, các quy luật phát triển sinh lý, tâm lý của trẻ, những tri thức về khoa học quản lý… để nhận thức khách quan về thực trạng của nhà trường và tổ chức một cách khoa học lao động của giáo viên, học sinh, của những người quản lý trường học nhằm đạt được những mục tiêu quản lý với hiệu suất cao. Tóm lại, các nguyên tắc nói trên có quan hệ mật thiết với nhau, quy định lẫn nhau, bổ sung cho nhau. Người quản lý trường học phải vận dụng các nguyên tắc đó trong quá trình công tác của mình. Thực hiện những nguyên tắc này cũng chính là thực hiện nguyên tắc cơ bản, bao trùm “Đảng lãnh đạo, nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 1.2.2. Đối tượng quản lý của hiệu trưởng trường THPT Trường học là cơ quan chuyên trách việc đào tạo con người mới của xã hội. Tất nhiên, con người từ khi sinh ra và lớn lên, được giáo dục ở mọi nơi, mọi lúc, từ trong gia đình cho đến tất cả các cơ sở văn hoá, giáo dục, kinh tế, các tổ chức quần chúng, các khu phố, thôn xóm… Song, trường học, được tổ chức và hoạt động theo một mục đích xác định, với một nội dung giáo dục được chọn lọc và sắp xếp hệ thống, với những phương pháp giáo dục có cơ sở khoa học và đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn, với những nhà sư phạm đã được trang bị đầy đủ về kiến thức khoa học và trau dồi về mặt phẩm chất đạo đức, với những phương tiện và điều kiện giáo dục ngày một hoàn thiện, với một quá trình đào tạo được tổ chức liên tục trong một khoảng thời gian dài khoảng 10-15 năm, có vị trí và tác dụng quan trọng hơn cả. Hoạt động đặc trưng của trường học là hoạt động dạy và học. Đó là hoạt động có tổ chức, có mục đích, có sự lãnh đạo của nhà giáo dục. Đồng thời, có hoạt động tích cực, tự giác của người học trong tất cả các loại hình hoạt động học tập. Hoạt động dạy và hoạt động học diễn ra trong môi trường xã hội nhất định, có chịu ảnh hưởng của môi trường đó. Nhà trường phải tận dụng những nhân tố tiến bộ trong xã hội để giáo dục học sinh, đồng thời phải góp phần thúc đẩy các quá trình xã hội phát triển theo những mục tiêu kinh tế xã hội đã xác định, đấu tranh nhằm hạn chế và loại trừ những biểu hiện, những xu hướng lạc hậu, tiêu cực. Muốn tổ chức và lãnh đạo được mọi hoạt động của nhà trường, hiệu trưởng cần phải nắm vững các tính chất của nhà trường phổ thông. Nhà trường phổ thông Việt Nam XHCN có các tính chất như: phổ thông, thống nhất, lao động, kỹ thuật tổng hợp, hướng nghiệp và dạy nghề. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12 Tính chất phổ thông chứa đựng hai ý: một là, giáo dục kiến thức phổ thông làm cơ sở cho học sinh tiếp tục học thêm nữa; hai là, đem kiến thức lại cho mọi người, trước hết là thế hệ trẻ, sau nữa mới là cho mọi người lao động, mọi người dân. Đây là tính chất đặc trưng của nhà trường phổ thông. Tri thức phổ thông là một phạm trù lịch sử: mỗi giai đoạn lịch sử có một trình độ giáo dục phổ thông nhất định. Tính thống nhất bao hàm ý nghĩa: Các trường phổ thông đều thực hiện cùng một chương trình, kế hoạch đào tạo, sách giáo khoa do Nhà nước ban hành, không ai được quyền thay đổi chương trình sách giao khoa nếu không được phép của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Việc đánh giá kết quả học tập và tổ chức thi, tuyển ở các cấp học… đều theo các tiêu chuẩn quy chế do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. Ngoài ra, trường phổ thông truyền bá hệ tư tưởng Mác - Lênin và các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng CSVN, với tư cách là hệ tư tưởng chính thống của nhân dân ta, chế độ ta. Tính chất thống nhất còn là điều kiện cơ bản để bảo đảm nguyên tắc bình đẳng giữa các dân tộc anh em, giữa các địa phương đối với quyền lợi học tập. Trong thực tiễn, cần lưu ý rằng thống nhất không có nghĩa là đồng nhất. Phải tính đến sự phát triển không đồng đều về giáo dục giữa các vùng khác nhau trong nước ta do lịch sử để lại mà có những chủ trương biện pháp cho sát hợp. Tính thống nhất cũng không mâu thuẫn với từng địa phương. Trái lại, cần biết kết hợp hai tính chất đó đặc biệt là trong thời kỳ xã hội chưa đạt tới trình độ phát triển cao và đồng đều về mọi mặt. Tính chất lao động của nhà trường phổ thông khẳng định sự kết hợp giáo dục với lao động sản xuất. Sự kết hợp này phải được thực hiện trong mọi hoạt động giáo dục, trong tất cả các môn học, trong tất cả các mặt giáo dục nhằm hình thành ở học sinh một nhân cách người lao động xã hội chủ nghĩa. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn