Tài liệu Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở trường thcs đông xá huyện vân đồn tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––– LÝ VĂN KHƯƠNG BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG THCS ĐÔNG XÁ, HUYỆN VÂN ĐỒN, TỈNH QUẢNG NINH Chuyên ngành : QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số : 60.14.05 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN BÁ DƯƠNG THÁI NGUYÊN - NĂM 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––– LÝ VĂN KHƯƠNG BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG THCS ĐÔNG XÁ, HUYỆN VÂN ĐỒN, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - NĂM 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong xu thế phát triển của thế giới ngày nay, tất cả các quốc gia đều nhận thức rõ vai trò to lớn của giáo dục đối với sự phát triển của nền kinh tế xã hội của quốc gia, dân tộc mình. Vào đầu thế kỷ XXI tất cả các quốc gia trên thế giới đều hướng tới sự chăm lo, phát triển con người; năng động, toàn diện, hướng tới việc giáo dục đào tạo thế hệ trẻ thành lớp người đáp ứng một cách nhanh nhạy đối với sự đổi thay, phát triển như vũ bão của khoa học, công nghệ và thời đại. Giáo dục là bước mở đầu của chiến lược con người, là điều kiện cơ bản để hình thành phát triển và hoàn thiện lực lượng sản xuất của xã hội. Con người cùng với tri thức đã trở thành nhân tố quyết định cho sự phát triển kinh tế xã hội. Con người cũng là nguyên nhân làm tăng của cải xã hội "Sự giàu có và thịnh vượng này càng phụ thuộc vào tri thức và kỹ năng; khoa học và kỹ thuật bây giờ được xác lập là những lực lượng có sức mạnh to lớn trong việc định hướng tương lai. Các nước đang phát triển phải đối mặt với sự thách thức cần phải tạo ra cho chính họ nhưng con đường học hỏi có thể giúp họ tiếp cận được xu thế của cuộc cách mạng tri thức" (Ravaroy-singh - nền giáo dục cho thế kỷ XXI: những triển vọng của Châu Á - Thái Bình Dương) . Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nâng cao chất lượng giáo dục, chất lượng dạy học từ xưa đến nay là nhiệm vụ quan trọng nhất, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ quá trình dạy học nói riêng và quá trình phát triển của nhà trường nói chung. Sự tồn tại hay phát triển của sự nghiệp giáo dục là do chất lượng dạy học - giáo dục quyết định. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 Những năm qua Giáo dục - Đào tạo cả nước và tỉnh Quảng Ninh nói chung, huyện Vân Đồn nói riêng đã đạt được những thành tích đáng phấn khởi, nhưng nhìn chung chất lượng và hiệu quả còn hạn chế, phần nào chưa đáp ứng được yêu cầu của giai đoạn cách mạng mới. Nguyên nhân đầu tiên của sự yếu kém đó đã được chỉ ra từ Nghị quyết TW 2 (khoá VIII) là:"Công tác quản lý Giáo dục - Đào tạo còn những mặt yếu kém, bất cập". Đến hội nghị TW 6 (khoá IX) đánh giá. "Năng lực quản lý Nhà nước về Giáo dục còn bộc lộ nhiều yếu kém, lúng túng trước yêu cầu mới, thiếu tầm nhìn và giải pháp chiến lược, nặng về đối phó vụ việc... đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục còn nhiều bất cập, tư duy và phương thức quản lý Giáo dục còn chịu ảnh hưởng của cơ chế hành chính bao cấp"(Kết luận Hội nghị TW 6 (khoá IX)). Vì vậy để khắc phục yếu kém thì một trong những phương hướng chủ yếu là "Đổi mới mạnh mẽ quản lý Nhà nước về giáo dục, xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục một cách toàn diện". Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII của Đảng cộng sản Việt Nam đã nêu: “Định hướng phát triển giáo dục- đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa và nhiệm vụ đến năm 2000” và xác định vấn đề có ý nghĩa then chốt là tăng cường, phát triển mạnh mẽ sự nghiệp giáo dục- đào tạo. Đặc biệt nghị quyết đã nêu ra bốn giải pháp: - Tăng cường nguồn lực cho giáo dục- đào tạo. - Xây dựng đội ngũ giáo viên, tạo động lực cho người dạy, người học. - Tiếp tục đổi mới nội dung, phương pháp và cơ sở vật chất trường học. - Đổi mới công tác quản lý giáo dục. Trong đó đổi mới công tác quản lý được xem là khâu đột phá để đảm bảo chất lượng giáo dục. Bởi vì mọi thành công hay thất bại trong giáo dục đều bắt nguồn và có nguyên nhân từ quản lý. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 Vì vậy hơn lúc nào hết, những người làm công tác quản lý Giáo dục trong giai đoạn hiện nay cần thường xuyên nghiên cứu, tìm tòi, học hỏi nâng cao trình độ và nghiệp vụ quản lý, cải tiến các biện pháp quản lý, vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo vào điều kiện cụ thể trong đơn vị quản lý của mình. Trong hoạt động quản lý của nhà trường thì quản lý hoạt động dạy học là nhiệm vụ vô cùng quan trọng và được đặt lên hàng đầu trong công tác quản lý của Hiệu trưởng. Biện pháp quản lý của Hiệu trưởng có vai trò đặc biệt vì nó tác động trực tiếp đến đội ngũ giáo viên, yếu tố quyết định chất lượng giáo dục của mỗi nhà trường. Vì thế người Hiệu trưởng phải là hạt nhân chủ yếu trong việc ứng dụng khoa học quản lý. Vận dụng linh hoạt sáng tạo các biện pháp quản lý, để thực hiện thắng lợi các mục tiêu giáo dục. Thực tế ở huyện Vân Đồn - Tỉnh Quảng Ninh, các trường THCS đã có những đổi mới nhất định về công tác quản lý nhà trường, song kết quả đạt được chưa cao. Những biện pháp quản lý hoạt động dạy học mà Hiệu trưởng đã áp dụng vào công tác quản lý của mình hầu hết là do kinh nghiệm bản thân, do tự mày mò và kinh nghiệm của người đi trước truyền lại cho người đi sau, đồng thời tự học là chính. Vì cho đến hết năm học 2008-2009 hầu hết cán bộ quản lý và Hiệu trưởng của trường THCS trên địa bàn huyện Vân Đồn chưa được đào tạo dài hạn về công tác quản lý Giáo dục cho nên dù rất cố gắng trong việc quản lý đơn vị, nhà trường các đồng chí Hiệu trưởng vẫn không thể tránh khỏi những hạn chế. Từ cơ sở lý luận và thực tiễn trên đây, tôi chọn vấn đề: “Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở trường THCS Đông Xá Huyện Vân Đồn Tỉnh Quảng Ninh” để nghiên cứu với hy vọng góp phần vào việc quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THCS với yêu cầu phát triển của xã hội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu thực trạng và đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng trường THCS Đông Xá, Huyện Vân Đồn, Tỉnh Quảng Ninh. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc quản lý quá trình dạy học và quản lý nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường phổ thông. - Khảo sát, đánh giá thực trạng chất lượng dạy học và việc quản lý quá trình dạy học ở trường THCS Đông Xá Huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. - Hệ thống hoá và đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng trường THCS Đông Xá, huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. 4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Những biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng 4.2. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng. 5. Giả thuyết khoa học Hiện nay chất lượng dạy học của giáo viên THCS huyện Vân Đồn về cơ bản đã có nhiều hướng phát triển tốt nhưng chưa đều, người Hiệu trưởng đã tiến hành nhiều biện pháp quản lý để nâng cao chất lượng dạy học và đã đạt được những kết quả nhất định.Tuy nhiên vẫn còn có những bất cập do nhiều nguyên nhân khác nhau. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động dạy học phù hợp thì sẽ nâng cao được chất lượng dạy học của giáo viên THCS. 6. Phạm vi nghiên cứu đề tài Với điều kiện và khả năng của bản thân, trong đề tài này chỉ tập trung nghiên cứu một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng ở trường THCS Đông Xá, Huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 7. Các phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Để có cơ sở lý luận làm nền tảng cho quá trình nghiên cứu. Tôi tiến hành thu thập tài liệu lý luận, nghiên cứu tài liệu, các văn bản pháp quy về giáo dục và đào tạo, các công trình khoa học về quản lý giáo dục, quản lý chuyên môn từ đó phân tích tổng hợp vấn đề từ góc lý luận có liên quan đến luận văn. - Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn. + Phương pháp quan sát: Phương pháp quan sát các hình thức thể hiện công tác quản lý của Hiệu trưởng và hoạt động giảng dạy của người giáo viên các trường THCS. + Phương pháp điều tra: * Điều tra thu thập số liệu bằng các phiếu, biểu mẫu thống kê về thực trạng quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng dạy học của giáo viên trong phạm vi nghiên cứu của đề tài. * Điều tra, khảo sát lấy ý kiến của các bộ phận quản lý nhà trường, nhằm mục đích đánh giá thực trạng việc quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng. * Điều tra, khảo sát lấy ý kiến của đội ngũ giáo viên trực tiếp giảng dạy, các chuyên gia, các chuyên viên để nhằm đánh giá thực trạng một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng. Quá trình điều tra được tiến hành theo các bước sau: Bước 1: Xây dựng phiếu điều tra Bước 2: Tiến hành điều tra Bước 3: Thu thập phiếu điều tra và xử lý số liệu + Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn các Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn ở một số trường THCS trên địa bàn huyện Vân Đồn để làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 + Phương pháp xử lý số liệu:: Sử dụng phương pháp toán thống kê để xử lý và phân tích các số liệu từ các phiếu thu thập được. 8. Những đóng góp mới của đề tài Vấn đề nghiên cứu về các biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng những năm gần đây đã được nhiều tác giả quan tâm, nghiên cứu. Song việc nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng ở trường THCS nói chung và Trường THCS Đông Xá nói riêng trên địa bàn huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh chưa có tác giả nào nghiên cứu. Vì vậy, với những kết quả nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng ở trường THCS Đông Xá và các biện pháp quản lý hoạt động dạy học dựa trên cơ sở lý luận, kết quả khảo sát tính cần thiết và khả thi của các biện pháp qua sự đánh giá của CBQL, GV trong công trình này có thể coi là những đóng góp mới cho việc quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng với trường THCS của huyện Vân Đồn nói chung và của trường THCS Đông Xá nói riêng. 9. Cấu trúc của luận văn Luận văn gồm: Phần mở đầu, phần nội dung khoa học, phần kết luận và khuyến nghị. Phần nội dung khoa học gồm 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của việc quản lý hoạt động dạy học ở trường THCS. Chƣơng 2: Thực trạng hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở trường THCS Đông Xá, Huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh. Chƣơng 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học của hiệu trưởng ở trường THCS Đông Xá, Huyện Vân Đồn, Tỉnh Quảng Ninh. Tài liệu tham khảo Phụ lục. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CỦA HIỆU TRƢỞNG TRƢỜNG THCS 1.1. Khái quát về lịch sử nghiên cứu vấn đề Nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học của giáo viên THCS là một vấn đề tưởng như đơn giản nhưng lại rất khó khăn phức tạp và cơ bản. Vì thực chất công tác quản lý trường học của Hiệu trưởng chủ yếu là quản lý chuyên môn với mục tiêu cuối cùng là nâng cao chất lượng dạy học của giáo viên THCS. Việc nâng cao chất lượng dạy học trong các nhà trường nói chung và nhà trường THCS nói riêng từ lâu đã trở thành vấn đề quan tâm của các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển Giáo dục - Đào tạo của xã hội để nâng cao chất lượng giảng dạy. Đây là vấn đề luôn được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm với mong muốn tìm ra các biện pháp quản lý sao cho hiệu quả nhất. 1.1.1. Các nhµ nghiên cứu quản lý giáo dục Xô Viết trong những công trình nghiên cứu của mình đã cho rằng "Kết quả toàn bộ hoạt động của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý công tác hoạt động của đội ngũ giáo viên". Với kinh nghiệm thực tiễn 26 năm làm Hiệu trưởng V.A Xukhôm linxki đã tổng kết những thành công cũng như thất bại của mình, cùng với nhiều tác giả khác ông đã đưa ra một số biện pháp quản lý của Hiệu trưởng trường THCS như sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 - Việc phân công hợp lý công việc qua các thành viên trong Ban Giám hiệu, (Hiệu trưởng và Phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn) có vai trò đặc biệt quan trọng. Các tác giả nhấn mạnh đến sự phối hợp chặt chẽ, sự thống nhất quản lý giữa Hiệu trưởng và Phó hiệu trưởng để đạt mục tiêu đề ra. Các tác giả đều khẳng định vai trò lãnh đạo toàn diện của Hiệu trưởng. Tuy nhiên, trong thực tế cùng tham gia quản lý nhà trường với Hiệu trưởng còn có vai trò của Phó hiệu trưởng, đặc biệt là Phó hiệu trưởng phụ trách công tác chuyên môn. Tất nhiên công việc của Hiệu trưởng và Phó hiệu trưởng đều nhằm tiến tới mục tiêu chung của nhà trường. Song làm thế nào để công việc của Hiệu trưởng và Phó hiệu trưởng đạt hiệu quả cao nhất, tránh "dẫm chân" lên nhau, tránh bị "lấn sân" của nhau, mà làm thế nào huy động tốt nhất sức mạnh của tập thể giáo viên. Trong những công trình nghiên cứu của mình V.A.Xukhôm linxki cũng như các tác giả trước chú trọng đến sự phân công hợp lý giữa Hiệu trưởng và Phó hiệu trưởng.Theo tác giả: Hiệu trưởng là người lãnh đạo tập thể sư phạm của nhà trường, chịu trách nhiệm về các vấn đề chung, song không xa rời công tác dạy học. Bằng việc Hiệu trưởng có thể trực tiếp quản lý một công tác chuyên môn cụ thể nào đó và am hiểu công tác dạy học môn chuyên ngành thuộc lĩnh vực chuyên môn của mình. Còn Phó hiệu trưởng cùng với Hiệu trưởng đề ra kế hoạch công tác dạy học tối ưu nhất trong điều kiện cụ thể và là người tổ chức thực hiện kế hoạch này. Khi đã cùng nhau bàn bạc thống nhất và đề ra kế hoạch nghĩa là giữa Hiệu trưởng và Phó hiệu trưởng đã có sự thống nhất và phối hợp chặt chẽ với nhau. Đây cũng chính là một mặt của sự phân công hợp lý, không phải là “dẫm chân” lên nhau mà hơn thế còn là "thống nhất với nhau". Bởi vậy các tác giả rất coi trọng sự thoả thuận giữa Hiệu trưởng và Phó hiệu trưởng về những thành công hay thất bại trong công tác quản lý nhà trường cùng tìm ra Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 biện pháp quản lý nhà trường để đạt đuợc hiệu quả cao. V.A xukhom linxki đã viết: "Trong khi trao đổi ý kiến với nhau, chúng tôi đã chính xác hoá những quan điểm của mình, trong những cuộc trao đổi này đã nảy sinh ra những dự định mà sau này được phát triển trong lao động sáng tạo của tập thể sư phạm".[36] - Xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên: + Trong những trang viết của mình V.A.Xukhom linxki cũng như các tác giả V.P xtrezicodin, Gigoocscaia.... đều cho rằng một trong những chức năng của Hiệu trưởng nhà trường là phải xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, phát huy được tính chủ động, sáng tạo trong lao động và tạo ra khả năng ngày càng hoàn thiện vì tay nghề sư phạm của mình. Muốn xây dựng được đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn tâm huyết với nghề, người Hiệu trưởng phải có quyền lựa chọn đội ngũ giáo viên cho trường mình đó là những người mà nói theo V.A.Xukhom linxki thì "Người giáo viên tốt nhất phải là người yêu trẻ, phải biết giao tiếp với trẻ, nắm vững chuyên môn giảng dạy, nắm vững các khoa học có liên quan đến các môn trong nhà trường, vận dụng linh hoạt lý luận dạy học, lý luận giao tiếp, tâm lý học... trong thực tiễn công tác của mình, đồng thời phải thành thạo kỹ năng trong lĩnh vực đó".[36] Hiệu trưởng phải biết đề ra yêu cầu nâng cao trình độ chuyên môn của từng giáo viên trong trường, từ đó có nội dung, hình thức bồi dưỡng phù hợp. Những biện pháp bồi dưỡng có hiệu quả được các tác giả đề cập đến là tổ chức cho giáo viên học tập có hệ thống về triết học, kinh tế chính trị học, lý luận về Chủ nghĩa Cộng sản khoa học với các hình thức phong phú và hấp dẫn, trao đổi thông tin, triển lãm khoa học, giao lưu với giáo viên dạy giỏi... nhằm mục đích: Nâng cao nhận thức của giáo viên về chủ nghĩa Mác-Lênin, nâng cao trình độ về bộ môn của mình giảng dạy, đồng thời cũng hoàn thiện tay nghề sư phạm của mình. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 + Tổ chức hội thảo khoa học: Một trong những biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy mà các nhà nghiên cứu quan tâm chính là tổ chức hội thảo khoa học. Bởi tổ chức hội thảo khoa học là biện pháp tốt nhất để nâng cao chất lượng dạy học của giáo viên. Vì "Giáo viên càng hiểu biết nhiều anh ta vạch ra trước học sinh những triển vọng của khoa học, thường xuyên hơn, càng làm cho học sinh hiểu kỹ, tính ham hiểu biết của học sinh bộc lộ ra nhiều hơn, ở các em sẽ nảy sinh ra nhiều câu hỏi, nhiều thắc mắc hơn, những câu hỏi các em đặt ra sẽ thông minh hơn, thú vị hơn và khó hơn".[36] Tuy nhiên để hoạt động này đạt hiệu quả cao, nội dung các cuộc hội thảo khoa học được chuẩn bị kỹ phù hợp và có tác dụng thiết thực đến việc dạy học, tổ chức hội thảo sinh động thu hút được nhiều giáo viên tham gia thảo luận, trao đổi. Vấn đề đưa ra hội thảo phải mang tính thực tiễn cao, phải là vấn đề được nhiều giáo viên quan tâm và có tác dụng thiết thực đối với việc dạy và học. Qua các buổi hội thảo Hiệu trưởng hiểu thêm được các quan điểm của giáo viên về việc dạy học, bản thân các giáo viên nắm vững hơn, hiểu sâu hơn về khoa học cơ bản, về các vấn đề còn mơ hồ và họ sẽ mở rộng hơn về tầm nhìn, tầm hiểu biết vận dụng vào trong giảng dạy từ đó để nâng cao chất lượng dạy học. - V.A.Xukhom linxki và Xvecxlerơ còn nhấn mạnh biện pháp dự giờ và phân tích bài học. C¸c t¸c gi¶ cho rằng việc dự giờ và phân tích bài học là đòn bẩy quan trọng nhất trong công tác quản lý quá trình dạy học của giáo viên. Việc phân tích bài học trước hết phải nêu cho giáo viên biết cách khắc phục thiết sót, phát huy các mặt mạnh để nâng cao chất lượng bài giảng, tác giả đã đề ra các yêu cầu và quy trình phân tích một giờ dạy để giúp cho Hiệu trưởng thực hiện Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 có hiệu quả biện pháp quản lý này. Trong cuốn "Vấn đề quản lý và nhà lãnh đạo nhà trường". V.A.Xukhôm linxki cũng đã nêu lên rất cụ thể cách tiến hành dự giờ và phân tích bài học. Theo ông trước hết phải giúp giáo viên chuẩn bị bài dạy bằng việc phân tích sư phạm của sách giáo khoa, nội dung dạy trong chương trình. Sau đó giáo viên và Hiệu trưởng dự giờ lẫn nhau và cùng nhau dự giờ giáo viên giỏi, cứ như vậy, giáo viên đã được Hiệu trưởng dạy cho rất nhiều về phương pháp dạy học, về cách thức tổ chức dạy học để nâng cao trình độ học vấn của học sinh. 1.1.2. Ở Việt Nam, khoa học quản lý tuy được nghiên cứu muộn nhưng tư tưởng về quản lý cũng như phép “trị nước an dân” đã có từ lâu đời. Điều đó đã được thể hiện trong các tác phẩm của các nhà chính trị, quân sự, nhà giáo, nhà thơ lỗi lạc dưới thời phong kiến như: Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm… Trong thời kỳ mới của cách mạng Việt Nam trước hết phải nói đến quan điểm phát triển giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh (1890 -1969). Bằng việc kế thừa những tinh hoa của các tư tưởng giáo dục tiên tiến và việc vận dụng sáng tạo phương pháp luận của chủ nghĩa Mác- Lênin, Người đã để lại cho chúng ta nền tảng lý luận về: Vai trò của giáo dục, định hướng phát triển giáo dục, mục đích dạy học, các nguyên lý dạy học, các phương thức dạy học, vai trò của quản lý và cán bộ quản lý giáo dục, phương pháp lãnh đạo và quản lý …Phải khẳng định rằng: Hệ thống các tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục có giá trị cao trong quá trình phát triển lý luận dạy học, lý luận giáo dục của nền giáo dục cách mạng Việt Nam. Gần đây, có nhiều công trình nghiên cứu về khoa học quản lý của các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học, giảng viên đại học…viết dưới dạng giáo trình, sách tham khảo, phổ biến kinh nghiệm… đã được công bố, đó là các tác giả: Phạm Thành Nghị, Đặng Bá Lãm, Đặng Hữu Đạo, Nguyễn Tiến Dũng, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12 Nguyễn Chân, Nguyễn Bá Dương, Nguyễn Gia Quý, Bùi Trọng Tuân, Nguyễn Đình Am, Nguyễn Quốc Chí, Trần Kiểm…các công trình nghiên cứu trên đã giải quyết được những vấn đề lý luận cơ bản về khoa học quản lý như: Khái niệm quản lý, bản chất của hoạt động quản lý, các thành phần cấu trúc, các giai đoạn của hoạt động quản lý đồng thời chỉ ra các phương pháp và nghệ thuật quản lý. Tuy nhiên, những thành tựu đó cũng chỉ dừng lại ở mức độ lý luận là chủ yếu hoặc được triển khai ứng dụng nhiều trong sản suất, kinh doanh. Đối với khoa học quản lý giáo dục, quản lý nhà trường có nhiều tác giả quan tâm, vận dụng những thành tựu về lý luận khoa học quản lý nói chung và đã đưa ra nhiều vần đề lý luận về quản lý giáo dục, các giải pháp, kinh nghiệm quản lý giáo dục xuất phát từ thực tiễn của giáo dục Việt Nam tiêu biểu là các tác giả: Nguyễn Ngọc Quang, Đặng Bá Lãm, Đặng Vũ Hoạt, Nguyễn Ngọc Bảo, Nguyễn Lân, Nguyễn Cảnh Toàn, Đặng Quốc Bảo, Trần Kiểm… Các thành quả nghiên cứu nêu trên của các nhà khoa học trong và ngoài nước là những tri thức làm tiền đề cho việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý giáo dục và quản lý hoạt động dạy học trong các trường học nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, phục vụ cho mục tiêu phát triển triển kinh tế - xã hội của đất nước. 1.1.3. Ngành giáo dục tỉnh Quảng Ninh nói chung, huyện Vân Đồn nói riêng vài năm trở lại đây đã quan tâm nhiều tới công tác quản lý hoạt động dạy học của giáo viên THCS. Qua nhiều năm cho thấy tỷ lệ giáo viên giỏi cấp cơ sở, cấp tỉnh ngày càng tăng; chất lượng giờ dạy tốt ngày càng nhiều. Đó là kết quả khả quan, tuy nhiên kết quả này mới chỉ phản ánh được một phần chất lượng dạy học của một bộ phận giáo viên chứ chưa phải là đánh giá chung của đại đa số giáo viên. Mà các đơn vị trường học khi chọn các đồng chí tham gia thi đều cố gắng tìm chọn các đồng chí đã có trình độ chuyên môn, chất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 13 lượng dạy học tốt. Điều ấy có nghĩa là: Rất cần có các biện pháp quản lý hoạt động dạy học của giáo viên THCS huyện Vân Đồn... Qua tìm hiểu các chuyên đề tham dự các hội nghị quản lý hoạt động dạy học của giáo viên THCS huyện Vân Đồn, tỉnh Quang Ninh, tôi thấy chủ yếu là các chuyên đề về đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên, sinh hoạt chuyên đề của các tổ chuyên môn: Áp dụng giáo án điện tử... tức là chủ yếu thiên về người dạy còn vấn đề quản lý của Hiệu trưởng đối với hoạt động dạy học như thế nào thì mới chỉ được nhắc chung chung. Nói chung còn ít chuyên đề, bài viết về góc độ quản lý, chất lượng dạy học ở nhà trường THCS đặc biệt rất ít các nhà quản lý tham luận các chuyên đề về việc quản lý hoạt động dạy học như thế nào? Biện pháp thực hiện ra sao để đạt hiệu quả cao trong giảng dạy và học tập để đạt được mục tiêu đào tạo của nhà trường THCS đó là vấn đề mà tôi muốn đề cập trong luận văn này. 1.2. Các khái niệm công cụ 1.2.1. Quản lý Khi xã hội loài người xuất hiện, hoạt động chung, một loạt các quan hệ: quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên, giữa con người với xã hội và cả con người với chính bản thân mình xuất hiện theo. Điều này làm nảy sinh nhu cầu quản lý. Trải qua tiến trình lịch sử phát triển từ xã hội lạc hậu đến xã hội văn minh, trình độ sản xuất, tổ chức, điều hành xã hội cũng phát triển theo. Đó là tất yếu lịch sử. Ngày nay nhiều người thừa nhận rằng quản lý trở thành một nhân tố của sự phát triển xã hội. Quản lý trở thành một hoạt động phổ biến, diễn ra trong mọi lĩnh vực, ở mọi cấp độ và liên quan đến mọi người. Hiện nay, nước ta đang thực hiện cơ chế thị trường dưới sự quản lý của Nhà nước, đang tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cải cách mở cửa, hội nhập với khu vực và thế giới. Vấn đề sử dụng và phát huy những ưu việt sẵn có xuất phát từ bản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 14 chất xã hội phần lớn phụ thuộc vào quản lý và trình độ tổ chức quản lý, vào hiệu quả và chất lượng quản lý. Trong nghiên cứu khoa học có rất nhiều quan niệm về quản lý, theo những cách tiếp cận khác nhau. Chính từ sự đa dạng về cách tiếp cận, dẫn đến sự phong phú về các quan niệm quản lý. Sau đây là một số khái niệm của các tác giả trong nước và nước ngoài: - Khái niệm quản lý của các tác giả nước ngoài: + Theo K. Omarov (Liên xô)- 1983: Quản lý là tính toán sử dụng hợp lý các nguồn lực nhằm thực hiện các nhiệm vụ sản xuất và dịch vụ với hiệu quả kinh tế tối ưu. + Theo H.Koontz (Người Mỹ): Quản lý là một hoạt động thiết yếu nhằm đảm bảo sự phối hợp những nỗ lực của các cá nhân để đạt được mục đích của nhóm (tổ chức). Mục tiêu của quản lý là hình thành một môi trường trong đó con người có thể đạt được mục đích của nhóm với thời gian, tiền bạc, vật chất và sự bất mãn cá nhân ít nhất. [83, tr.33] + Theo W. Taylor: Quản lý là nghệ thuật biết rõ ràng chính xác cái gì cần làm và làm cái đó như thế nào bằng phương pháp tốt nhất và rẻ tiền nhất. + Theo Kozlova O.V và Kuzenetsov I.N: quản lý là sự tác động có mục đích đến những tập thể con người để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong quá trình sản xuất. - Khái niệm quản lý của các tác giả trong nước: + Theo GS.TS Nguyễn Ngọc Quang: Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (Nói chung là khách thể quản lý) nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến [35, tr.31]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 15 + Theo GS Đặng Vũ Hoạt và GS Hà Thế Ngữ cho rằng: Quản lý là một quá trình định hướng, quá trình có mục tiêu, quản lý một hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định. [18, tr.17] + Theo PGS.TS Trần Kiểm: quản lý nhằm phối hợp nỗ lực của nhiều người, sao cho mục tiêu của từng cá nhân biến thành những thành tựu của xã hội. [22, tr.45]. Từ các định nghĩa trên, ta có nhiều cách hiểu: - Quản lý là các hoạt động thực hiện nhằm đảm bảo hoàn thành công việc qua những nỗ lực của người khác. - Quản lý là công tác phối hợp có hiệu quả hoạt động của những người cộng sự khác nhau cùng chung một tổ chức. - Quản lý là những tác động có mục đích lên những tập thể người, thành tố cơ bản của hệ thống xã hội. - Quản lý được tiến hành trong một tổ chức hay một nhóm xã hội. Từ những điểm chung của các định nghĩa trên ta có thể hiểu: Quản lý bao gồm các yếu tố như: Phải có chủ thể quản lý là tác nhân tạo ra các tác động. “Ai quản lý? “đó là chủ thể quản lý (chủ thể chỉ có thể là một cá nhân, hoặc một tổ chức do con người cụ thể lập nên). Còn “quản lý ai?”, “quản lý cái gì ?”, quản lý sự việc đó là khách thể quản lý (hay còn gọi là đối tượng quản lý). Bên cạnh đó phải có một mục tiêu và một quỹ đạo đã định ra cho cả đối tượng và chủ thể mục tiêu này là căn cứ để chủ thể tạo ra các tác động. Giữa chủ thể và khách thể quản lý có mối quan hệ, tác động qua lại, hỗ trợ nhau. Chủ thể quản lý thì sản sinh các giá trị vật chất và tinh thần có giá trị sử dụng, trực tiếp đáp ứng nhu cầu của con người thoả mãn mục đích của quản lý. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 16 Quản lý ngày nay được coi là một trong năm nhân tố phát triển kinh tế xã hội: Vốn, nguồn lực lao động, khoa học - kỹ thuật, tài nguyên và sự quản lý, trong đó quản lý có vai trò mang tính quyết định sự thành công. Như vậy, rõ ràng “quản lý không chỉ là một khoa học mà còn là nghệ thuật” và “ Hoạt động quản lý vừa có tính chất khách quan vừa mang tính chủ quan, vừa có tính pháp luật nhà nước, vừa có tính xã hội rộng rãi… chúng là những mặt đối lập trong một thể thống nhất”. [35, tr.15] Tóm lại, quản lý là một quá trình tác động có chủ đích của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm khai thác, lựa chọn, tổ chức, và thực hiện có hiệu quả những nguồn lực, những tiềm năng, và cơ hội của tổ chức để đạt được mục tiêu của tổ chức đã đề ra trong một môi trường đầy biến động và phụ thuộc vào nhiều yếu tố: chủ thể, đối tượng, mục tiêu, phương pháp và công cụ quản lý. 1.2.2. Quản lý giáo dục Khái niệm “quản lý giáo dục” được hiểu ở nhiều cấp độ khác nhau nhưng có hai cấp độ chủ yếu trong quản lý giáo dục thường thấy là: cấp vĩ mô và cấp vi mô. Trong quá trình nghiên cứu về lĩnh vực quản lý giáo dục, đã có những khái niệm như sau: - Khái niệm của các tác giả nước ngoài: + Theo P.V Khuđôminxky: Quản lý giáo dục là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và có mục đích của các chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu của hệ thống (Từ Bộ đến nhà trường) nhằm mục đích đảm bảo việc giáo dục Cộng sản chủ nghĩa cho thế hệ trẻ, đảm bảo sự phát triển toàn diện, hài hoà của họ. [38,tr.50] + Theo M.M Mechity Zade: Quản lý giáo dục là tập hợp những biện pháp (tổ chức, phương pháp, cán bộ giáo dục, kế hoạch hoá, tài chính, cung Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 17 tiêu…) nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường của các cơ quan trong hệ thống giáo dục, bảo đảm sự tiếp tục phát triển và mở rộng hệ thống cả về số lượng cũng như chất lượng. - Khái niệm của các tác giả trong nước: + Theo PGS. TS Trần Kiểm: Quản lý giáo dục là tác động có hệ thống, có kế hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau nhằm mục đích đảm bảo sự hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ trên cơ sở nhận thức và vận dụng những quy luật chung của xã hội cũng như các quy luật của quản lý giáo dục, của sự phát triển tâm lý và thể lực của trẻ em. [23, tr .64]. + Theo GS.TS Nguyễn Ngọc Quang: Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý (hệ giáo dục) nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học, giáo dục thế hệ trẻ, đưa giáo dục đến mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất. [35, tr.35]. + Theo GS .VS Phạm Minh Hạc: Quản lý giáo dục là quản lý trường học, thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục, để tiến tới mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh. [16, tr 26]. Những khái niệm trên tuy có cách diễn đạt khác nhau nhưng tựu chung thì Quản lý giáo dục được hiểu là sự tác động có tổ chức, có định hướng phù hợp với quy luật khách quan của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đưa hoạt động giáo dục ở từng cơ sở và của toàn bộ hệ thống giáo dục đạt tới mục tiêu đã định. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 18 Từ những khái niệm nêu trên, dù ở cấp vĩ mô hay vi mô, ta có thể thấy rõ bốn yếu tố của quản lý giáo dục là: chủ thể quản lý, đối tượng bị quản lý, khách thể quản lý và mục tiêu quản lý. Bốn yếu tố này tạo thành sơ đồ sau: Chủ thể quản lý Đối tƣợng quản lý Mục tiêu quản lý Khách thể quản lý Sơ đồ 1.1: Mô hình về quản lý Trong thực tiễn, các yếu tố trên không tách rời nhau chúng có quan hệ tương tác gắn bó mật thiết với nhau nhằm đi đến mục tiêu chung của giáo dục đề ra. Như vậy, quản lý giáo dục với tư cách là một bộ phận của quản lý xã hội cũng đã xuất hiện từ lâu và tồn tại với mọi chế độ xã hội. Cùng với sự phát triển của xã hội, mục tiêu, nội dung, phương pháp. Giáo dục luôn thay đổi và phát triển làm cho công tác quản lý cũng vận động và phát triển. 1.2.3. Quản lý nhà trường Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng và Nhà nước trong phạm vị trách nhiệm của mình tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục, để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh. 1.2.4. Các chức năng quản lý Chức năng quản lý là những hình thức thực hiện những tác động của chủ thể đến đối tượng quản lý thông qua những nhiệm vụ mà chủ thể cần được thực hiện trong quá trình quản lý. Việc xác định các chức năng quản lý hiện chưa có sự thống nhất. Nhìn chung các tác giả khác nhau đều thống nhất nêu lên các chức chức năng quản lý như sau: - Chức năng hoạch định: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn