Tài liệu Cái tôi trữ tình trong thơ chống mỹ của chế lan viên

Mai ThÞ Kho¸ luËn tèt nghiÖp H¶i Lêi c¶m ¬n TiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, b¶n th©n t«i ®· thùc sù cè g¾ng, ®ång thêi t«i ®· nhËn ®îc sù quan t©m gióp ®ì cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ng÷ V¨n trêng §¹i häc Vinh - ®Æc biÖt lµ sù híng dÉn, chØ b¶o tËn t×nh cña thÇy gi¸o Ng« Th¸i LÔ cïng víi sù ®éng viªn khÝch lÖ cña b¹n bÌ. Qua ®©y, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c ®Õn thÇy gi¸o Ng« Th¸i LÔ vµ c¸c thÇy c« cïng b¹n bÌ ®· gióp ®ì t«i hoµn thµnh kho¸ luËn. Vinh, th¸ng 5 n¨m 2004. SV : Mai ThÞ H¶i . C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 1 Mai ThÞ Kho¸ luËn tèt nghiÖp H¶i PhÇn më ®Çu. 1. Lý do chän ®Ò tµi. 1.1. Th¬ tr÷ t×nh lµ sù tù biÓu hiÖn vµ c¶m thô cña c¸i t«i tr÷ t×nh. C¸i t«i tr÷ t×nh lµ sù thÓ hiÖn b¶n chÊt c¸ nh©n trong c¶m thô tr÷ t×nh ®èi víi ®êi sèng. Gi¸o s Hµ Minh §øc ®· kh¼ng ®Þnh: “Trong th¬, vÊn ®Ò chñ thÓ c¸i t«i tr÷ t×nh cã mét nghÜa ®Æc biÖt quan träng”. C¸ch thøc biÓu hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. Mçi nhµ th¬ cã thÓ chän cho m×nh mét c¸ch biÓu hiÖn riªng vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh. C¸i t«i tr÷ t×nh víi t c¸ch lµ mét h¹t nh©n cña thÓ lo¹i tr÷ t×nh ®· ®îc chó ý vµ kh¶o s¸t ë nhiÒu ph¬ng diÖn vµ cÊp ®é kh¸c nhau. Song nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®ã thêng g¾n víi mét giai ®o¹n, mét trµo lu, mét khuynh híng cña qu¸ tr×nh v¨n häc. RÊt Ýt cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh cña mét chÆng ®êng th¬ cña mét t¸c gi¶ cô thÓ. 1.2. ChÕ Lan Viªn lµ mét hiÖn tîng v¨n häc ®éc ®¸o. Cuéc ®êi vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn n»m trän trong thÕ kû XX - thÕ kû mµ d©n téc ta tr¶i qua mét chÆng ®êng ®Çy ®au th¬ng khèc liÖt nhng còng rÊt chãi läi huy hoµng. §ång thêi ®©y còng lµ thÕ kû mµ v¨n häc ViÖt Nam cã nhiÒu nhµ th¬ næi tiÕng xøng ®¸ng ®îc xÕp vµo bËc thi b¸ thi hµo. Trong ®ã ChÕ Lan Viªn ®îc xem lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu nhÊt cña nÒn thi ca hiÖn ®¹i. Trong tiÕn tr×nh lÞch sö th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam, hiÕm cã mét nhµ th¬ nµo lµ chiÕm ®îc c¶ ba ®Ønh cao ë ba thêi kú s¸ng t¸c tiªu biÓu trong thÕ kû XX nh ChÕ Lan Viªn : tríc 1945; tõ 1945 ®Õn 1975; sau 1975. Lµ mét t¸c gi¶ lín cã nhiÒu ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho nÒn v¨n häc d©n téc, nhng nhËn ®Þnh vÒ gi¸ trÞ nh÷ng s¸ng t¸c cña C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i ChÕ Lan Viªn cha ®îc nghiªn cøu mét c¸ch hoµn chØnh. MÆt kh¸c, trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn, cã thÓ nãi th¬ ca chèng Mü lµ mét chÆng ®êng th¬ cã gi¸ trÞ rùc rì nhÊt - ë chÆng ®êng th¬ nµy ChÕ Lan Viªn thùc sù ®· lµm s«i ®éng v¨n ®µn, më ra mét híng s¸ng t¸c míi cho nÒn th¬ ca ViÖt Nam, lµm vÎ vang cho c¶ nÒn v¨n häc chiÕn ®Êu trong chèng giÆc ngo¹i x©m. Yªu mÕn vµ kh©m phôc nh÷ng dßng th¬ xuÊt ph¸t tõ c¸i T©m còng nh c¸i Tµi cña nhµ th¬, chóng t«i m¹nh d¹n ®i s©u nghiªn cøu ®Ò tµi nµy. 1.3. ChÕ Lan Viªn lµ mét t¸c gi¶ ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ë trêng phæ th«ng. Nghiªn cøu th¬ chèng Mü cña nhµ th¬, chóng ta cã thÓ hiÓu s©u h¬n vÒ con ngêi vµ t¸c phÈm ChÕ Lan Viªn. Qua ®ã gióp cho ho¹t ®éng d¹y häc m«n v¨n ë trêng phæ th«ng ®¹t hiÖu qu¶ tèt h¬n. 2. Môc tiªu cña ®Ò tµi. 2.1. Th¬ tr÷ t×nh biÓu hiÖn kh¸t väng cña con ngêi nh»m ®èi diÖn vµ kh¸m ph¸ nh÷ng tr¶i nghiÖm tinh thÇn cña con ngêi tríc mäi hiÖn tîng x· héi vµ tù nhiªn. Biªlinxki ®· kh¼ng ®Þnh: Th¬ tr÷ t×nh lµ “v¬ng quèc chñ quan”. Cã thÓ nãi th¬ tr÷ t×nh lµ sù béc lé chñ quan. NÕu nh “nh©n vËt chÝnh” ë c¸c qu¸ tr×nh v¨n häc lµ thÓ lo¹i th× cã thÓ nãi “nh©n vËt chÝnh” cña thÓ lo¹i th¬ lµ c¸i t«i tr÷ t×nh. Nãi ®Õn c¸i t«i tr÷ t×nh cña nhµ th¬ lµ nãi ®Õn c¸ch nh×n vµ c¶m thô thÕ giíi - vµ lµ trung t©m chi phèi c¸c nguyªn t¾c tæ chøc nªn mét thÕ giíi nghÖ thuËt ®éc ®¸o. 2.2. Mçi nhµ th¬ - chñ thÓ tr÷ t×nh - cã mét tiÕng nãi riªng ®Ó thÓ hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh cña m×nh. ViÖc ®i vµo nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn dï chØ lµ mét chÆng ®êng nhá ( 1954- 1975) còng nh»m kh¼ng ®Þnh c¸i t«i ®éc ®¸o - “ mét c¸ tÝnh kh«ng lÆp l¹i ” - kh«ng lÉn víi ngêi kh¸c cña ChÕ Lan Viªn. §ång thêi ®ã còng lµ c¸i t«i C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 3 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i tr÷ t×nh ®a thanh ®a diÖn. C¸i t«i Êy kh«ng nh÷ng lu«n tr¨n trë vÒ c¸i riªng ta, c¸i trong ta mµ cßn lu«n ®Çy ¾p c¸i kh¸c ta. Môc tiªu cña ®Ò tµi nµy lµ nh»m x¸c ®Þnh b¶n chÊt cô thÓ cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn - mét tiÕng ca riªng trong lêi ca chung cña nh÷ng ngêi yªu Tæ quèc. 3. Giíi h¹n vµ ®ãng gãp míi cña kho¸ luËn. 3.1. Trªn nöa thÕ kû lµm th¬ víi mét bót lùc dåi dµo vµ th¸i ®é lao ®éng h¨ng say, ChÕ Lan Viªn ®· ®Ó l¹i cho ®êi mét khèi lîng t¸c phÈm ®å sé. Cho ®Õn nay, víi sè lîng th¬ ®· ®a vµo c¸c tËp tõ “§iªu tµn” ®Õn “ Di c¶o III ” gåm 13 tËp - xÊp xØ 1000 bµi. §ã lµ mét con sè ®¸ng kh©m phôc. Cha kÓ «ng cßn viÕt hµng ngµn trang lÝ luËn, phª b×nh b»ng v¨n xu«i nh: “Vµng sao” (1942), “Phª b×nh v¨n häc” (1962), “Suy nghÜ vµ b×nh luËn” (1972)... 3.2. Trong v¨n häc nãi chung vµ trong th¬ ca nãi riªng, vÊn ®Ò c¸i t«i tr÷ t×nh ®· ®îc bµn ®Õn rÊt nhiÒu. Trong lÞch sö nghiªn cøu v¨n häc, ®· cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu bµn vÒ th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn nhng nh÷ng c«ng tr×nh ®ã míi chØ dõng l¹i ë møc ®é ph¸t hiÖn vµ kh¸i qu¸t. Còng ®· cã bµi ®i s©u nhng chØ ë mét vµi khÝa c¹nh nµo ®ã cña mét tËp th¬, mét bµi th¬... Trong kho¸ luËn nµy chóng t«i ®i s©u t×m hiÓu nh÷ng ph¬ng thøc biÓu hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh cña ChÕ Lan Viªn trong mét giai ®o¹n s¸ng t¸c th¬ cña «ng: th¬ kh¸ng chiÕn chèng Mü cø níc. Qua ®ã, ph¸t hiÖn nÐt ®éc ®¸o, míi mÎ cña c¸i t«i tr÷ t×nh ChÕ Lan Viªn trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i . ë ®Ò tµi nµy, chóng t«i nghiªn cøu “C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn ” qua c¸c tËp th¬ sau: “¸nh s¸ng vµ phï sa” (1960) , “Hoa ngµy thêng, Chim b¸o b·o” (1967) , “Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc” (1972) , “§èi tho¹i míi” (1973) , “Hoa tríc l¨ng Ngêi” (1977) . 4. LÞch sö vÊn ®Ò. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 4 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i 4.1. Trªn thi ®µn ViÖt Nam, ChÕ Lan Viªn xuÊt hiÖn víi mét phong c¸ch ®éc ®¸o riªng biÖt. Con ®êng th¬ cña «ng kh¸ tiªu biÓu cho con ®êng cña mét líp nhµ th¬ ViÖt Nam ®Õn víi c¸ch m¹ng. ChÕ Lan Viªn lµ mét ngêi cã n¨ng khiÕu th¬ bÈm sinh. ¤ng ®îc coi lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ næi tiÕng nhÊt cña phong trµo Th¬ Míi tríc C¸ch M¹ng Th¸ng T¸m vµ cho ®Õn nay, ChÕ Lan Viªn vÉn ®îc xem lµ mét trong nh÷ng c©y ®¹i thô th¬ trong khu rõng v¨n häc ViÖt Nam thÕ kû XX. V× thÕ, con ®êng ®i tíi kh¼ng ®Þnh tiÕng nãi nghÖ thuËt cña ChÕ Lan Viªn ®· thu hót ®îc sù quan t©m cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc vµ giíi phª b×nh v¨n häc. §· cã nhiÒu bµi ®¸nh gi¸, tham luËn, bµn luËn vÒ th¬ ChÕ Lan Viªn. 4.2. Mét sè c«ng tr×nh tiªu biÓu nghiªn cøu vÒ th¬ ChÕ Lan Viªn: - Hoµi Thanh- Hoµi Ch©n: “Thi nh©n ViÖt Nam ”.NXBVH, t¸i b¶n.1995. - TrÇn M¹nh H¶o: “ChÕ Lan Viªn- ngêi lµm vên vÜnh cöu”. NXB Héi nhµ v¨n Hµ Néi. 1995. - NguyÔn V¨n H¹nh: “Th¬ ChÕ Lan Viªn ” B¸o v¨n nghÖ sè 11/ 1970. - Huúnh V¨n Hoa: “ChÕ Lan Viªn víi c¸i nh×n nghÖ thuËt trong th¬”- B¸o v¨n nghÖ TPHCM sè 165.1994. TrÇn §×nh Sö: “§«i ®iÒu mü häc cña th¬ ChÕ Lan Viªn ”. B¸o v¨n nghÖ sè 2/1999. 4.3. bµn vÒ th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn cã mét sè nhËn ®Þnh sau: - Xu©n DiÖu ®· nhËn xÐt: “TËp ¸nh s¸ng vµ phï sa cèng hiÕn vµo nÒn th¬ chung cña ta hiÖn nay, mét t©m hån nÆng nh÷ng suy nghÜ, phÊn ®Êu trªn hoµn c¶nh cô thÓ cña m×nh ®Ó tíi ®îc c¸i lín cña niÒm vui chung” (§äc ¸nh s¸ng vµ phï sa - Dao cã mµi míi s¾c) C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 5 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i - Bµn vÒ “Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc cña ChÕ Lan Viªn”, NguyÔn Xu©n Nam cho r»ng: “Trong th¬ thêi sù cña m×nh, ChÕ Lan Viªn kÕt hîp ®îc ãc kh¸i qu¸t vµ ãc ph©n tÝch. C¸c chñ ®Ò cña th¬ Anh gîi lªn tõ nh÷ng luËn ®iÓm chÝnh trÞ, tõ viÖc tè c¸o téi ¸c, v¹ch trÇn ©m mu kÎ thï ”. - Trong bµi “Nh÷ng biÓn cån h·y ®em ®Õn trong th¬”Lª §×nh Kþ ®· viÕt: “Hoa ngµy thêng, Chim b¸o b·o chøa ®ùng rÊt nhiÒu nh÷ng t×nh ý, nh÷ng lêi lÏ n»m ngay trong ®êi sèng hµng ngµy ”. - Khi bµn vÒ “ §èi tho¹i míi ” - Hoµng Lan ®· kh¼ng ®Þnh: “ChÕ Lan Viªn gãp phÇn ®em ®Õn cho th¬ tr÷ t×nh hiÖn ®¹i chÊt anh hïng ca, trÇm t lÞch sö, n©ng tÇm vãc th¬ tr÷ t×nh lªn mét b×nh diÖn míi, v¬n tíi nh÷ng vÊn ®Ò tõ l©u víi th¬ tëng chõng xa c¸ch ”. - Vò Anh TuÊn ®· cã mét nhËn xÐt x¸c ®¸ng vÒ “Th¬ ®¸nh Mü cña ChÕ Lan Viªn" r»ng: “Anh cè g¾ng kh«ng khu«n nh÷ng suy nghÜ vµo nh÷ng c«ng thøc, íc lÖ cò. Anh ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch trÝ tuÖ ViÖt Nam, t©m hån ViÖt Nam, c¸ch ®¸nh ViÖt Nam trªn nhiÒu b×nh diÖn, trong nhiÒu thêi ®iÓm cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü ”. Cßn cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu bµn vÒ th¬ ChÕ Lan Viªn nhng chóng t«i chØ trÝch ë trªn mét sè c«ng tr×nh vµ mét sè nhËn ®Þnh tiªu biÓu cña c¸c nhµ nghiªn cøu. Nh÷ng bµi viÕt ®ã míi chØ nãi ®Õn mét tËp hoÆc viÕt kh¸i qu¸t vÒ mét giai ®o¹n th¬ ChÕ Lan Viªn. Tham kh¶o nh÷ng bµi viÕt trªn, chóng t«i tiÕp tôc t×m hiÓu cô thÓ vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. Bªn c¹nh kÕ thõa ph¬ng ph¸p cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu tríc, ë kho¸ luËn nµy chóng t«i chñ yÕu sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p sau : C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 6 Kho¸ luËn tèt nghiÖp H¶i Mai ThÞ 5.1. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng. §Ó t×m hiÓu “c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn” chóng t«i ph¶i tiÕp cËn toµn bé th¬ ChÕ Lan Viªn tõ tríc c¸ch m¹ng cho ®Õn sau 1975, ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n 1954 ®Õn 1975 ®Ó thÊy ®îc sù vËn ®éng biÕn chuyÓn cña c¸i t«i tr÷ t×nh ChÕ Lan Viªn vµ vÞ trÝ cña th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn. §ång thêi tiÕp cËn v¨n xu«i, lÝ luËn phª b×nh cña ChÕ Lan Viªn ®Ó biÕt ®îc quan ®iÓm nghÖ thuËt cña nhµ th¬. Tõ ®ã, kh¸i qu¸t nh÷ng d¹ng thøc biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn. 5.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp. §©y lµ ph¬ng ph¸p truyÒn thèng, ®ång thêi lµ ph¬ng ph¸p chÝnh mµ chóng t«i sÏ sö dông trong kho¸ luËn nµy. TiÕn hµnh ph©n tÝch nh»m chøng minh cô thÓ cho tõng d¹ng thøc biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cu¶ ChÕ Lan Viªn. 5.3. Ph¬ng ph¸p so s¸nh ®èi chiÕu. Cã thÓ nãi ®©y lµ mét ph¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ cao trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. ViÖc so s¸nh ®èi chiÕu th¬ kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ th¬ ë giai ®o¹n tríc vµ sau ®ã cña ChÕ Lan Viªn ®Ó thÊy ®îc bíc chuyÓn biÕn vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh ChÕ Lan Viªn. MÆt kh¸c, ®Æt vÊn ®Ò “c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ca kh¸ng chiÕn chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn ” trong mèi quan hÖ víi c¸c nhµ th¬ kh¸c tríc, cïng vµ sau thêi víi «ng sÏ gióp chóng ta thÊy ®îc nÐt ®éc ®¸o riªng biÖt cña hån th¬ ChÕ Lan Viªn. 6. CÊu tróc kho¸ luËn. PhÇn më ®Çu: Giíi thiÖu ®Ò tµi. PhÇn néi dung: Ch¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn xung quanh c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. 1. Kh¸i niÖm vÒ c¸i t«i vµ c¸i t«i tr÷ t×nh . C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 7 Mai ThÞ Kho¸ luËn tèt nghiÖp H¶i 2. H×nh thøc biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong t¸c phÈm. Ch¬ng 2: 1. VÞ trÝ v¨n häc sö cña ChÕ Lan Viªn. 2. Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ th¬ cña ChÕ Lan Viªn. Ch¬ng 3: C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn trªn ph¬ng diÖn néi dung 1. C¸i t«i hoµ nhËp vµo c¸i ta céng ®ång 2. C¸i t«i sö thi. 3. C¸i t«i triÕt lý suy ngÉm. Ch¬ng 4: C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn trªn phu¬ng diÖn nghÖ thuËt . 1. KÕt cÊu h×nh ¶nh th¬. 2. Giäng ®iÖu, ng«n ng÷ th¬. 3. ThÓ lo¹i th¬. PhÇn kÕt luËn. Th môc tham kh¶o. Môc lôc. phÇn néi dung. Ch¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn xung quanh “ c¸i t«i tr÷ t×nh ” trong th¬. 1. Kh¸i niÖm c¸i t«i vµ c¸i t«i tr÷ t×nh . Trong th¬ ca ngêi ta thêng nh¾c tíi kh¸i niÖm “c¸i t«i tr÷ t×nh”. VËy “c¸i t«i tr÷ t×nh”®îc hiÓu nh thÕ nµo ? C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 8 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i C¸i t«i tr÷ t×nh lµ mét kh¸i niÖm quan träng ®· ®îc nghiªn cøu, ®Ò cËp tõ rÊt l©u nhng cho ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu tranh luËn bµn c·i. Tríc khi ®i vµo vÊn ®Ò c¸i t«i tr÷ t×nh, cÇn trë vÒ ph¹m trï gèc cña nã lµ ph¹m trï c¸ nh©n vµ c¸i t«i . 1.1. C¸i t«i: lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm triÕt häc cæ nhÊt ®¸nh dÊu ý thøc cho con ngêi vÒ b¶n thÓ tån t¹i cña m×nh, ®Ó nhËn ra m×nh lµ mét con ngêi kh¸c víi tù nhiªn, lµ mét c¸ thÓ kh¸c víi ngêi kh¸c. Chñ nghÜa M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: C¸ nh©n xuÊt hiÖn trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, khi mçi thµnh viªn cña tËp thÓ l¹i b¾t ®Çu t¸ch ra khái chØnh thÓ vµ theo mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh vµ b¾t ®Çu m©u thuÉn víi tËp thÓ ®ã. §©y cã thÓ coi lµ sù thøc tØnh ®Çu tiªn cña con ngêi mçi c¸ thÓ. Mçi c¸ thÓ nh mét ®¬n vÞ tån t¹i ®éc lËp víi c¸ thÓ kh¸c. Kh¸i niÖm “c¸i t«i ” lµ mét kh¸i niÖm cã néi hµm réng võa mang tÝnh chÊt x· héi lÞch sö vµ vËn ®éng ph¸t triÓn qua c¸c thêi ®¹i. Nh×n chung, t«n gi¸o kh«ng thõa nhËn c¸i t«i c¸ nh©n. Mµ nÕu cã nãi ®Õn c¸i t«i c¸ nh©n th× còng ®Ó hoµ nã vµo nh÷ng quan niÖm siªu h×nh. C¬ ®èc gi¸o quy tÊt c¶ gi¸ trÞ c¸ nh©n vµo linh hån - mét s¶n phÈm cña siªu nghiÖm vµ nã chØ thõa nhËn h×nh ¶nh mét c¸ nh©n khi nã ®· tÈy röa hÕt nh÷ng g× lµ c¸ biÖt cña b¶n th©n ®Ó gÇn víi h×nh ¶nh cña Chóa. TriÕt lý cña PhËt gi¸o ®îc x©y dùng trªn c¨n b¶n cña thuyÕt v« ng· . C¸i t«i chØ lµ mét sù gi¶ tëng. Cßn t tëng Nho gi¸o kh«ng dµnh chç cho c¸i t«i c¸ nh©n. Theo Nho gi¸o th× con ngêi lµ sù c« ®óc cña Trêi - §Êt, lµ sù kÕt giao cña ©m d¬ng, lµ sù héi tô cña quû thÇn, lµ lÝ trÝ tèt ®Ñp cña ngò hµnh. Bëi thÕ, c¸ nh©n hiÖn diÖn kh«ng ph¶i nh h×nh C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 9 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i ¶nh cña b¶n th©n nã mµ c¸ nh©n hoµ tan vµo b¶n chÊt chung cña con ngêi, con ngêi cña c¬ng thêng ®¹o lý. C¸c nhµ triÕt häc duy t©m lµ nh÷ng ngêi ®Çu tiªn chó ý ®Õn c¸i t«i khi ®Ò cao ý thøc lý tÝnh trong quan hÖ vËt chÊt vµ ý thøc, chñ quan vµ kh¸ch quan, c¸ nh©n vµ x· héi. Theo §Ò-C¸c (1596 - 1680) c¸i t«i thÓ hiÖn ra nh mét c¸i thuéc vÒ thÓ hiÖn thùc tÕ biÕt t duy, nh c¨n nguyªn cña nhËn thøc duy lývµ do ®ã, c¸i t«i kh¼ng ®Þnh tÝnh ®éc lËp cña m×nh víi ®Þnh nghÜa næi tiÕng: “T«i t duy tøc lµ t«i tån t¹i ”. Theo Kant (1724 -1804) c¸i t«i bao gåm hai ph¬ng diÖn: Thø nhÊt, c¸i t«i víi t c¸ch lµ chñ thÓ t duy, chñ thÓ nhËn thøc thÕ giíi. Thø hai, c¸i t«i víi t c¸ch lµ kh¸ch thÓ cña nhËn thøc, c¸i t«i nµy trë thµnh ®èi tîng ®Ó kh¸m ph¸, t×m hiÓu. Sù ph¶n ¸nh c¸i t«i nµy lµ mét bíc tiÕn cña nhËn thøc vÒ c¸i t«i phong phó vµ bÝ Èn cña con ngêi. §ång thêi, Kant còng nhÊn m¹nh tuyÖt ®èi kh¶ n¨ng nhËn thøc cña c¸i t«i: “tÝnh thèng nhÊt cña tù nhiªn kh«ng ph¶i ë trong tÝnh vËt chÊt cña nã, mµ ë trong tÝnh thèng nhÊt cña chñ thÓ nhËn thøc, cña c¸i t«i ”. Hªghen(1770- 1831), mét mÆt coi c¸i t«i nh lµ sù tha ho¸ cña “ý thøc tuyÖt ®èi ” mét mÆt nhÊn m¹nh vai trß to lín cña c¸i t«i : chóng t«i nh lµ trung t©m cña tån t¹i, chóng t«i cã kh¶ n¨ng, kh¸t väng vµ søc m¹nh ®Ó thÓ hiÖn m×nh trong hiÖn thùc. BÐc x«ng(1859- 1941) khi nhÊn m¹nh ®Õn ®êi sèng bªn trong c¸ nh©n ®· chó ý chóng t«i thuÇn tuý ý thøc. Theo «ng, con ngêi cã hai c¸i t«i : c¸i t«i bÒ mÆt vµ c¸i t«i bÒ s©u. c¸i t«i bÒ mÆt lµ c¸c quan hÖ cña con ngêi ®èi víi x· héi. Cßn c¸i t«i bÒ s©u lµ phÇn s©u th¼m cña ý thøc. §ã míi chÝnh lµ ®èi tîng cña nghÖ thuËt. C¸c quan ®iÓm cña c¸c nhµ triÕt häc duy t©m ®· kh¼ng ®Þnh c¸i t«i lµ ph¬ng diÖn trung t©m cña tinh thÇn con ngêi, lµ C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 10 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i cèt lâi cña ý thøc, cã kh¶ n¨ng chi phèi vµ lµ sù kh¼ng ®Þnh nh©n c¸ch con ngêi trong thÕ giíi. Tuy vËy, c¸c quan ®iÓm trªn ®· t¸ch c¸i t«i khái con ngêi x· héi sinh ®éng. Cha t×m thÊy c¬ së lÞch sö cô thÓ vµ tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña c¸i t«i . §èi lËp víi nh÷ng quan ®iÓm tuyÖt ®èi ho¸ c¸i t«i c¸ nh©n, t¸ch nã ra khi c¸c mèi quan hÖ hiÖn thùc x· héi, triÕt häc M¸c x¸c ®Þnh gi¸ trÞ con ngêi c¸ nh©n tõ b¶n th©n con ngêi víi t c¸ch lµ chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ cña c¸c mèi quan hÖ x· héi. Theo M¸c, mçi c¸ nh©n cã ý nghÜa nh lµ mét “bé mÆt x· héi ” cña con ngêi, nh lµ kÕt qu¶ cña viÖc x· héi ho¸ c¸ thÓ con ngêi, cã thÓ nãi ®Õn mét c¸ nh©n ë bªn ngoµi x· héi. Ngîc l¹i kh¸i niÖm “c¸ nh©n” lu«n t×m thÊy cÆp biÖn chøng cña m×nh trong kh¸i niÖm x· héi . Tù do cho mçi c¸i t«i c¸ nh©n trong tù do cho tÊt c¶ mäi ngêi, ®ã lµ lý tëng vÒ gi¶i phãng c¸ nh©n cña triÕt häc M¸c. §ång thêi, vai trß cña c¸i t«i còng ®îc kh¼ng ®Þnh: “c¸i t«i lµ trung t©m tinh thÇn cña con ngêi, cã quan hÖ tÝch cùc ®èi víi thÕ giíi vµ chÝnh ban th©n m×nh”. Bªn c¹nh ®ã, c¸c nhµ t©m lý häc còng ®Ò cËp ®Õn c¸i t«i khi x©y dùng c¸c häc thuyÕt vÒ nh©n c¸ch, tuy sù lý gi¶i vÒ nh©n c¸ch còng nh cÊu tróc nh©n c¸ch rÊt kh¸c nhau, nhng nh×n chung, tõ thuyÕt ph¶n t©m cña Frít, thuyÕt ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña Piagiª... . §Õn c¸c c«ng tr×nh lÝ luËn vÒ nh©n c¸ch cña khoa t©m lý häc M¸cxÝt( A.N.Lª«nchiep, A.G.C«vali«p... ) ®Òu coi c¸i t«i lµ yÕu tè c¬ b¶n cÊu thµnh phÇn ý thøc cña c¸ nh©n con ngêi. Nh vËy, c¸i t«i thùc chÊt lµ kh¸i niÖm vÒ cÊu tróc nh©n c¸ch mang tÝnh phæ qu¸t. HiÖn tîng c¸i t«i võa mang tÝnh x· héi, võa ph©n biÖt c¸i ®éc ®¸o vµ kh¼ng ®Þnh tÝnh tÝch cùc cña nh©n c¸ch c¸ nh©n. Nh÷ng quan niÖm vÒ c¸i t«i ®îc thÓ hiÖn trong c¸c t tëng triÕt häc vµ nh©n v¨n ®ãng vai trß nh mét ph¹m trï gèc, trë C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 11 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh mang dÊu Ên cña ®êi sèng tinh thÇn thêi ®¹i, nã cã ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®èi víi nghÖ thuËt vµ cã ý nghÜa quan träng ®Ó t×m hiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. 1.2. C¸i t«i tr÷ t×nh: §ã lµ sù thÓ hiÖn mét c¸ch nhËn thøc cña c¶m xóc ®èi víi thÕ giíi vµ con ngêi th«ng qua l¨ng kÝnh c¸ nh©n cña chñ thÓ vµ th«ng qua viÖc tæ chøc c¸c ph¬ng tiÖn cña th¬ tr÷ t×nh t¹o ra mét thÕ giíi tinh thÇn riªng biÖt ®éc ®¸o mang tÝnh thÈm mü nh»m truyÒn ®¹t n¨ng lîng tinh thÇn Êy ®Õn ngêi ®äc. B¶n chÊt cña c¸i t«i tr÷ t×nh lµ mét kh¸i niÖm tæng hîp nhiÒu yÕu tè, lµ sù héi tô, th¨ng hoa theo quy luËt nghÖ thuËt c¶ ba ph¬ng diÖn: c¸ nh©n - x· héi - thÈm mü trong h×nh thøc thÓ lo¹i tr÷ t×nh. Mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc chiÕm lÜnh h×nh thøc lµ nguyªn t¾c chñ quan- Do tÝnh chÊt c¸ c¸ nh©n ®Ëm nÐt, do c¸ nh©n nhµ th¬ ®ãng vai trß s¸ng t¹o duy nhÊt vµ tuyÖt ®èi nªn c¸i t«i tr÷ t×nh dÔ bÞ hiÓu mét c¸ch h¹n hÑp ®îc quay vÒ vµ cã khi béc lé nh nh÷ng chøng tÝch hiÓn nhiªn, nhng tù th©n nã kh«ng ®ñ lµm nªn c¸i t«i tr÷ t×nh. C¸i t«i tr÷ t×nh kh¸c vÒ chÊt so víi nhµ th¬ - ®ã lµ sù kh¸c nhau gi÷a cuéc ®êi vµ nghÖ thuËt, gi÷a gèc rÔ vµ cµnh l¸ n¶y në sinh ®éng cña nã. C¸i t«i tr÷ t×nh kh«ng chØ lµ c¸i t«i nhµ th¬ mµ nã cßn lµ c¸i t«i thø hai hoÆc c¸i t«i ®îc kh¸ch thÓ ho¸, ®îc th¨ng hoa trong nghÖ thuËt vµ b»ng nghÖ thuËt. Nã cã uan hÖ chÆt chÏ ví c¸i t«i nhµ th¬. Nhng tõ c¸i t«i nhµ th¬ ®Õn c¸i t«i tr÷ t×nh cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh¸c. C¸i t«i tr÷ t×nh chÝnh lµ trung t©m s¸ng t¹o vµ tæ chøc v¨n b¶n tr÷ t×nh. NÕu quan niÖm mét t¸c phÈm tr÷ t×nh lµ mét hÖ thèng víi c¸c cÊp ®é, c¸c yÕu tè th× cã thÓ nãi mäi thµnh tè cÊu t¹o nªn bµi th¬, tõ c¸c biÖn ph¸p tu tõ cho ®Õn thÓ th¬, nhÞp th¬,vÇn ®iÖu...®Òu n»m trong ¶nh hëng cña mét C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 12 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i trung t©m quy chiÕu lµ c¸i t«i tr÷ t×nh. §ã còng lµ c¬ së ®Ó cã thÓ nãi ®Õn c¸c lo¹i h×nh vÒ h×nh thøc víi t c¸ch nh÷ng ®Æc ®iÓm h×nh thøc tiªu biÓu t¬ng øngvíi c¸c kiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh. 2. H×nh thøc biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong t¸c phÈm. Lµ mét hiÖn tîng lÞch sö, c¸i t«i tr÷ t×nh còng cã nh÷ng h×nh th¸i lÞch sö cña nã. Cã thÓ nãi, lÞch sö ph¸t triÓn th¬ ca lµ lÞch sö ph¸t triÓn cña c¸i t«i tr÷ t×nh,lµ sù thay ®æi m« h×nh quan hÖ gi÷a c¸i t«i tr÷ t×nh vµ ®êi sèng. Trong th¬ (cña mét t¸c gi¶ vµ thêi ®¹i) lu«n cã nh÷ng yÕu tè æn ®Þnh cho thÊy giíi h¹n cña mét kiÓu ý thøc cña c¸i t«i tr÷ t×nh. §Ó ®i s©u vµo sù ph¸t triÓn th¬ ca, cÇn ph¶i dïng ®Õn kh¸i niÖm réng h¬n: kiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh.Trong sù vËn ®éng cña tiÕn tr×nh lÞch sö x· héi, lÞch sö cña mét thêi ®¹i, mét c¸ thÓ, ý thøc vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh còng cã sù kh¸c nhau: 2.1.C¸i t«i tr÷ t×nh trong ca dao, d©n ca. C¸i t«i tr÷ t×nh trong ca dao, d©n ca - thÓ lo¹i cæ xa nhÊt cña v¨n häc tr÷ t×nh - lµ c¸i t«i t×m thÊy m×nh trong tiÕng nãi chung cña tËp thÓ, c¸i t«i cã thÓ ch×m ®i kh«ng béc lé nh mét c¸ nh©n riªng biÖt mµ biÓu hiÖn c¸i t«i x· héi (c¸i ta) cña tËp thÓ céng ®ång.C¶m høng nhµ th¬ d©n gian b¾t nguån tõ nhu cÇu ®ùc chia sÏ, giao hëng vµ ®ång väng trong nh÷ng c¶nh ngé t¬ng ®ång. Nh©n vËt tr÷ t×nh c¬ b¶n lµ ngêi lao ®éng, dï ®ã lµ ngêi ®ang d·i n¾ng dÇm ma trªn ®ång, kÎ nhäc nh»n díi tru«ng... Hä xuÊt hiÖn gi÷a khung c¶nh lao ®éng: vên chÌ, b·i d©u, dßng s«ng, ®ång ... §ã lµ thÕ giíi cña cuéc sèng lao ®éng mµ qua ®ã hä thÊy th©n phËn cuéc ®êi hä, thÊy quan hÖ nghÜa t×nh cña lµng xãm quª h¬ng. C¶m høng chñ yÕu lµ th¬ng th©n vµ ph¶n kh¸ng. Nhng vît lªn tÊt c¶ vÉn lµ b¶n chÊt cøng cái, ý thøc vµ kh¼ng ®Þnh nh©n c¸ch chung cña mét tËp thÓ, mét céng ®ång. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 13 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i VÒ c¬ b¶n, c¸i t«i tr÷ t×nh d©n gian lµ c¸i t«i phi c¸ thÓ. H×nh thøc truyÒn miÖng, diÔn xíng vËn ®éng qua kh«ng gian, thêi gian ®· lµm íc lÖ (ChiÒu chiÒu, h«m nay, b©y giê... ) lµm cho thêi gian c¸ thÓ cña c¸i t«i d©n gian lµ c¸i chung, c¸i tËp thÓ. 2.2.C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ cæ ®iÓn. Trong v¨n häc cæ, nãi chung b¶n chÊt con ngêi b¾t nguån tõ quan hÖ céng ®ång, gi¸ trÞ c¸ nh©n n»m trong gi¸ trÞ quÇn thÓ. §ã lµ mét giai ®o¹n v¨n ho¸ mµ mçi c¸ nh©n c¶m nhËn ®Æc ®iÓm chung cña tÇng líp nh lµ c¸ tÝnh tù nhiªn cña m×nh. V¨n häc chñ yÕu ph¸t ng«n trªn t c¸ch siªu c¸ nh©n víi nh÷ng vÊn ®Ò cña tËp thÓ, gia ®×nh, giai cÊp thèng trÞ, cho lý tëng ®¹o ®øc, cho vËn mÖnh d©n téc. §iÒu ®ã t¹o nªn kiÓu nhµ th¬ cæ ®iÓn “phi ng· ”. Trong th¬ cæ, c¸i t«i tr÷ t×nh chñ yÕu lµ c¸i t«i vò trô. C¸i t«i ca tÝnh ®· kh¸ch thÓ ho¸ vò trô. Mçi sù viÖc, mçi khung c¶nh ®Òu mang mét ý nghÜa triÕt lý vÒ quan hÖ con ngêi vµ vò trô. Do kh«ng t¸ch m×nh khái vò trô, ®Ó tõ nh÷ng bÝ Èn cña vò trô, gi¸n tiÕp béc lé nh÷ng bÝ Èn cña t©m hån. Cïng víi sù d©n chñ ho¸ dßng th¬ cæ ®iÓn, khuynh híng hiÖn thùc gãp phÇn gióp con ngêi ý thøc ®îc m×nh víi t c¸ch võa lµ mét thµnh viªn cénh ®ång, võa lµ mét c¸ thÓ víi tÊt c¶ sù phøc t¹p bªn trong cña nã. XuÊt hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh c¸ nh©n - t©m tr¹ng t¬ng ®èi phi chuÈn mùc trong c¸c thÓ ng©m khóc tr÷ t×nh. Con ngêi t©m tr¹ng më ra kh¶ n¨ng nh×n nhËn con ngêi ë chiÒu s©u néi t©m. §ã lµ bíc chuyÓn tõ con ngêi phi ng· ®Õn con ngêi h÷u ng· dùa trªn c¶m quan hiÖn thùc, bëi con ngêi chøng minh sù hiÖn h÷u t©m tr¹ng tõ sù khÐp kÝn t©m tr¹ng ®Õn thµnh thùc cëi më nh÷ng c¶m gi¸c phøc t¹p, Tõ Ýt cã quan hÖ víi hiÖn thùc x· héi ®Õn viÖc hoµ nhËp con ngêi vµo cuéc ®êi. 2.3. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ l·ng m¹n. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 14 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i KiÓu nhµ th¬ l·ng m¹n g¾n liÒn víi sù tù ý thøc vÒ c¸ nh©n nh mét c¸ thÓ riªng biÖt ®éc ®¸o . §ã lµ c¸i t«i c¸ nh©n tù biÓu hiÖn, khÐp kÝn vµ c« ®¬n. B¶n th©n viÖc biÓu hiÖn c¸i t«i, sù c« ®¬n, nçi buån, t×nh yªu... cha lµm nªn th¬ l·ng m¹n mµ chÊt l·ng m¹n n»m trong c¸ch c¶m nhËn, biÓu hiÖn thÕ giíi vµ con ngêi mät c¸ch ®Æc thï. §ã lµ c¸i t«i n»m ë trung t©m c¶m nhËn, lµm nguyªn t¾c thÕ giíi quan. Kh¸c víi c¸i t«i trong th¬ cæ - mét c¸i t«i tÜnh lÆng, tù ®¾c, tù t¹i, dï ö trong nghÞch c¶nh, vÉn c¶m thÊy lu«n lu«n g¾n bã víi mét c¸i g× thiªng liªng, bÒn chÆt kh«ng di dÞch, tr¸i l¹i, nhµ th¬ l·ng m¹n ®Ó ngá lßng m×nh mµ ®ãn nhËn tÊt c¶, l¾ng nghe tÊt c¶. Th¬ l·ng m¹n lµ thÓ hiÖn cña t©m hån, mét t©m hån ®· gi¶i phãng khái quy ph¹m gi¸o huÊn - rÊt ®çi thµnh thùc - tù béc lé m×nhmµ kh«ng cÇn mét íc lÖ. §ång thêi th¬ l·ng m¹n lµ th¬ lÊy t©m hån m×nh lµm trung t©m, kh«ng chÊp nhËn câi thùc tÇm thêng, b»ng ph¼ng, nh¹t nhÏo, v« c¶m. Tù nã v¬n lªn b»ng tëng tîng kh¸c thêng, b»ng ¶o méng, hoµi niÖm hoÆc mü ho¸ phong tôc, phong c¶nh, truyÒn thuyÕt, ng«n tõ... chØ ®Ó nh»m mét môc ®Ých tù lh¼ng ®Þnh b¶n chÊt con ngêi cña m×nh. Mét con ngêi tù do th× võa m¹nh mÏ kiªu h·nh,võa yÕu ®uèi b¬ v¬, buån rÇu, c« ®¬n, t¹o thµnh “ d¶i phæ ” t×nh c¶m cùc kú phong phó, tinh tÕ, phøc t¹p cña kiÓu s¸ng t¸c th¬ l·ng m¹n. 2.4. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ c¸ch m¹ng. Tõ 1945- 1975, tiÕng nãi tr÷ t×nh chñ yÕu béc lé trªn c¸c vÊn ®Ò d©n téc, lÞch sö. Tinh thÇn c«ng d©n lµ tinh thÇn chñ yÕu xuÊt hiÖn kiÓu nhµ th¬ c¸ch m¹ng lu«n ®øng trong nh÷ng sù kiÖn lín lao cña ®Êt níc víi t thÕ d©n téc, thêi ®¹i, giai cÊp. C¸c nhµ th¬ hiÖn diÖn trong tr¸ch nhiÖm víi cuéc sèng hiÖn t¹i vµ niÒm tin vµo t¬ng lai. VÞ trÝ cña con ngêi tr÷ t×nh lµ vÞ trÝ cña c¸i t«i x· héi, c¸i t«i c«ng d©n nªn mang mét kh«ng khÝ míi C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 15 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i mÎ vµ kiªu h·nh. §©y lµ giai ®o¹n c¸c nhµ th¬ tuyªn bè rêi bá c¸i t«i c¸ nh©n ®Ó c¸i riªng t hoµ nhËp vµo cai ta céng ®ång . Nhµ th¬ giê ®©y gi÷ träng tr¸ch lµ ngêi ph¸t ng«n t tëng lín cña thêi ®¹i, con ngêi sèng víi t thÕ x«ng x¸o, tù tin, khoÎ kho¾n, døt kho¸t. Th¬ c¸ch m¹ng lµ th¬ cña mét c¸i t«i míi, chóng t«i céng ®ång. Chñ thÓ lµ mét ph¹m trï ®a thøc. §ã lµ mét c¸ nh©n kh«ng lÆp l¹i, còng cã thÓ lµ mét nhãm ngêi cïng chung c¶m thøc, ý chÝ, cã thÓ lµ toµn bé x· héi nãi chung, còng cã thÓ lµ mét kiÓu x· héi h×nh thµnh mét c¸ch lÞch sö. Trong c¸i t«i mçi ngêi cã c¶ mét hÖ c¸i t«i kh¸c nhau, trong c¸i t«i ®ã cã c¸i t«i céng ®ång, mµ khi giao tiÕp thêng ®îc xng lµ “ta”, “chóng ta”. Kh¸c víi c¸i t«i c¸ nh©n ph©n biÖt ngêi nµy víi ngêi kh¸c, c¸i t«i kh¼ng ®Þnh c¸i chung cña mäi ngêi cïng sù nghiÖp, sè phËn, cïng khæ ®au, vui síng, cïng sèng chÕt, vinh nhôc... C¸i t«i trong th¬ c¸ch m¹ng dï c¸ thÓ vÉn lu«n lu«n thuéc vÒ c¸i ta chung, lµ l¬ng t©m cña quÇn chóng, ®oµn thÓ, tæ quèc,thêi ®¹i. Th¬ c¸ch m¹ng ®· s¸ng t¹o ra mét thÕ giíi sö thi ®éc ®¸o, trong ®ã cã ngêi giµ, trÎ em, thanh niªn, phô n÷, c¸n bé, bé ®éi, tiÒn tuyÕn, hËu ph¬ng... ®Òu sèng trong mét cuéc ®êi chung kh¸c thêng .Th¬ c¸ch m¹ng so víi th¬ míi th× nã ®· thùc sù lµm mét cuéc c¸ch t©n vÒ chÊt liÖu th¬. §ã lµ nghÖ thuËt ®éc ®¸o ®Ých thùc cña mét thêi ®¹i hµo hïng mµ kh¾c nghiÖt ®· lµm sèng dËy c¸c truyÒn thèng cao ®Ñp nhÊt cña d©n téc ViÖt Nam. Cã thÓ nãi, nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn xung quanh kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ca vµ c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña nã trong t¸c phÈm qua c¸c giai ®o¹n v¨n häc kh¸c nhau tõ tríc ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ. Chóng t«i thõa nhËn vµ tiÕp thu tinh thÇn nh÷ng ý kiÕn ®óng ®¾n cña c¸c t¸c gi¶ ®i tríc, lÊy nã lµm c¬ së lý luËn cho qu¸ tr×nh thùc hiÖn kho¸ luËn nµy. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 16 Mai ThÞ Kho¸ luËn tèt nghiÖp H¶i Ch¬ng 2: VÞ trÝ v¨n häc sö cña ChÕ Lan Viªn trong tiÕn tr×nh v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ th¬ cña ChÕ Lan Viªn. 1. VÞ trÝ v¨n häc sö cña ChÕ Lan Viªn trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n häcViÖt Nam hiÖn ®¹i. 1.1. ChÕ Lan Viªn tªn thËt lµ Phan Ngäc Hoan, sinh ngµy 23 th¸ng 10 n¨m 1930 t¹i huyÖn Cam Lé, tØnh Qu¶ng TrÞ trong mét gia ®×nh viªn chøc nhá. N¨m 16, 17 tuæi «ng häc t¹i mét trêng trung häc Quy Nh¬n vµ ®· cã th¬ ®¨ng b¸o, g©y x«n xao d luËn trong giíi b¹n ®äc vµ giíi phª b×nh. C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m bïng næ, «ng tham gia c¸ch m¹ng ë Quy Nh¬n, sau ®ã gia nhËp §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. Kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p th¾ng lîi, ChÕ Lan Viªn trë l¹i Hµ Néi vµ tiÕp tôc sù nghiÖp s¸ng t¸c cña m×nh. Trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü, «ng tham gia vµo ban l·nh ®¹o Héi nhµ v¨n ViÖt Nam, tham gia nhiÒu diÔn ®µn v¨n ho¸ quèc tÕ ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. §Êt níc hoµn toµn thèng nhÊt, «ng chuyÓn vµo sèng ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ vÉn tiÕp tôc viÕt cho ®Õn cuèi ®êi. ¤ng mÊt ngµy 19 th¸ng 6 n¨m 1989 t¹i bÖnh viÖn Thèng NhÊt - Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 1.2. Trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i,ChÕ Lan Viªn ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét nhµ th¬ tµi n¨ng, mét nhµ ho¹t ®éng v¨n ho¸ cã vÞ trÝ hµng ®Çu, cã c«ng lao to lín ®èi víi nÒn v¨n häc d©n téc trªn nhiÒu ph¬ng diÖn: s¸ng t¸c, x©y dùng ®éi ngò nhµ th¬, phª b×nh, b×nh luËn. Trong nh÷ng ®ãng gãp Êy th× chñ yÕu nhÊt lµ trªn lÜnh vùc s¸ng t¸c, C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 17 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i nghiªn cøu th¬. Trong h¬n n¨m m¬i n¨m cÇm bót, ChÕ Lan Viªn ®· ®Ó l¹i mét khèi lîng t¸c phÈm lín vµ ®a ®¹ng: víi 13 tËp th¬, hµng chôc tËp bót ký, tiÓu luËn, phª b×nh, ®· xuÊt b¶n vµ hµng ngµn trang Di c¶o míi ®îc tËp hîp bíc ®Çu in thµnh 3 tËp “Di c¶o th¬ ”. Vò TuÊn Anh cã nhËn xÐt: “ChÕ Lan Viªn ®· sèng mét cuéc ®êi cña mét nghÖ sÜ lín. Mét nghÖ sÜ g¾n m×nh víi nh÷ng chuyÓn biÕn cña thêi ®¹i, víi sè phËn cña d©n téc. Mét thi sÜ d©ng hiÕn hÕt m×nh cho th¬ ca víi sù ®am mª s¸ng t¹o thêng trùc vµ bÊt tËn. Mµ sù s¸ng t¹o ®ã kh«ng chØ lµm giµu cho hiÖn t¹i mµ cßn t¹o lùc ®Èy cho qu¸ tr×nh vËn ®éng v¨n häc, cã ý nghÜa gieo gièng cho mïa sau” [21; 8]. §óng vËy! Tríc c¸ch m¹ng, míi 17 tuæi víi tËp “§iªu tµn” ChÕ Lan Viªn ®îc xem lµ mét trong nhiÒu nhµ th¬ næi tiÕng cña phong trµo Th¬ Míi. Víi tËp th¬ ®Çu tay nay, ChÕ Lan Viªn ®· thÓ hiÖn ®îc mét phong c¸ch ®éc ®¸o. Ngay lËp tøc, «ng kh¼ng ®Þnh ®îc chç ®øng cho m×nh. Trong cuèn “Thi nh©n ViÖt Nam ” Hoµi Thanh nhËn xÐt vÒ “§iªu tµn”: “Gi÷a ®ång b»ng v¨n häc ViÖt Nam ë thÕ kû XX, nã sõng s÷ng nh c¸i Th¸p Chµm Ch¾c ch¾n, lÎ loi vµ bÝ mËt” [217; 9]. Gi÷a lóc Xu©n DiÖu ®ang ch×m ®¾m trong “niÒm kh¾c kho¶i thêi gian”, Huy CËn bÊt lùc v× nçi sÇu nh©n gian, ThÕ L÷ t×m ®Õn câi tiªn nh mét gi¶i ph¸p cho t©m hån th× ChÕ Lan Viªn ®i vµo mét thÕ giíi ®Çy yªu ma, quû qo¸i, ®Çy sä ngêi vµ nh÷ng tiÕng khãc vËt vê, uÊt hËn. Vµ cho ®Õn cuèi ®êi, ChÕ Lan Viªn vÉn gi÷ ®îc vÞ trÝ hµng ®Çu trong lµng th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i. 1.3. NÕu nh tríc c¸ch m¹ng, ChÕ Lan Viªn ®· khÈng ®Þnh ®îc châ ®øng cña minh bëi “ mét niÒm kinh dÞ ” trªn thi ®µn ViÖt Nam th× sau c¸ch m¹ng, vÞ trÝ Êy ®îc ®Èy lªn mét tÇm C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 18 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i cao míi, tÇm vãc xøng ®¸ng víi nhµ th¬ - chiÕn sÜ, nhµ th¬ c¸ch m¹ng trong thêi ®¹i míi. C¸ch m¹ng ®Õn nh mét vÇng s¸ng në bõng tríc m¾t ChÕ Lan Viªn, kÐo nhµ th¬ ra khái con ®êng l¹nh lÏo, bÕ t¾c cña “§iªu tµn”. Vô gÆt h¸i ®Çu tiªn cña ChÕ Lan Viªn sau h¬n mêi n¨m theo §¶ng, g¾n m×nh vµo cuéc kh¸ng chiÕn lµ tËp th¬ “Göi c¸c anh”(1955). Hån th¬ ChÕ Lan Viªn ®æi kh¸c. Tríc kia «ng nh×n vµo trong ®Ó biÓu hiÖn m×nh th× nay «ng nh×n ra chung quanh ®Ó thÓ hiÖn cuéc sèng kh¸ng chiÕn. Tuy “Göi c¸c anh” cha thùc sù thµnh c«ng, nã cßn mang tÝnh khu«n s¸o nh mét khÈu hiÖu tuyªn truyÒn, cha cã c¸i hån cña chµ th¬ trong ®ã, nhng “Göi c¸c anh” ®¸nh dÊu sù chuyÓn biÕn lín lao, c¨n b¶n cña th¬ ChÕ Lan Viªn vÒ c¶ t tëng c¶m xóc lÉn c¸ch thÓ hiÖn con ®êng ®i ®Õn víi c¸ch m¹ng. Th¬ ChÕ Lan Viªn chØ thËt sù khëi s¾c tõ sau 1954 ®Õn hÕt thêi kú chèng Mü víi hµng lo¹t tËp th¬ ra ®êi nh “¸nh s¸ng vµ phï sa”, “ Hoa ngµy thêng, chim b¸o b·o”, “Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc”, “ §èi tho¹i míi ”... Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ TrÇn M¹nh H¶o l¹i kh¼ng ®Þnh: “thung lòng ®au th¬ng ®Õn c¸nh ®ång vui” lµ c¶m høng chñ ®¹o cña tËp “¸nh s¸ng vµ phï sa” (1960)- mét thµnh tùu cña nÒn x· héi chñ nghÜa. TËp th¬ ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét ®Ønh cao míi cña th¬ ChÕ Lan Viªn. Nã ®îc ®ãn nhËn ngay khi ra ®êi vµ còng lµ “niÒm söng sèt” míi sau “§iªu tµn”. Sau chiÕn th¾ng, nh÷ng bµi th¬ “thêi sù ” hµo hïng s©u l¾ng viÕt sau ngµy 5 th¸ng 8 n¨m 1964, ngµy ®Õ quèc Mü b¾t ®Çu më réng chiÕn tranh ra B¾c, ®¸nh dÊu mét bíc ph¸t triÓn cña ChÕ Lan Viªn. “ Hoa ngµy thêng, Chim b¸o b·o” (1967), “Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc”(1972), cho ®Õn “§èi tho¹i míi ”( 1973) lµ nh÷ng tËp th¬ ra ®êi trong nh÷ng n¨m chèng Mü cøu níc lµ nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng chó ý vµo thµnh tùu cña nÒn th¬ ca d©n téc. C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 19 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Mai ThÞ H¶i Sau 1975, víi nh÷ng tËp th¬: “H¸i theo mïa”(1977), “Hoa trªn ®¸”(1984), 3 tËp “Di c¶o” lµ minh chøng cho søc viÕt bÒn bØ cã c¶m xóc cña ChÕ Lan Viªn. NÕu nh “H¸i theo mïa” vÉn cßn d vang cña ©m hëng sö thi trong “ngµy chiÕn th¾ng” bªn nh÷ng c¶m xóc ®êi thêng kÕt thµnh mét chïm tø tuyÖt víi h¬n 40 bµi th× “Hoa trªn ®¸ ” cã chÊt th¬ míi, mét giäng th¬ míi khi nhµ th¬ bíc vµo tuæi 60 ®»m chÝn cña hån th¬ s©u l¾ng, thiÕt tha, thÊm tËn ®¸y lßng ngêi ®äc. Víi nh÷ng cèng hiÕn ®ã, ChÕ Lan Viªn xøng danh lµ bËc thÇy th¬ ca cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. 1.4. Tho¸t ly vµo th¬ vµ lµm cho th¬ tho¸t ly hiÖn thùc. §ã lµ ®Æc ®iÓm cèt lâi nhÊt cña phong trµo Th¬ Míi nãi chung vµ ChÕ Lan Viªn nãi riªng. Sau c¸ch m¹ng,thêi thÕ thay ®æi dÉn ®Õn sù thay ®æi t duy ë c¸c nhµ th¬ míi. §ã lµ nh÷ng nhµ th¬ tõng lµ trô cét cña phong trµo Th¬ Míi nh Xu©n DiÖu, ChÕ Lan Viªn, Huy CËn, TÕ Hanh, NguyÔn BÝnh.... Hä t×m c¸ch ®Õn víi c¸ch m¹ng “nh chê vang tiÕng sÐt gi÷a trêi m©y”. Mét Xu©n DiÖu yªu ®êi, kh¸t sèng mµ ph¶i lu«n rîn ngîp gi÷a c« ®¬n nay t×m ra m¸i Êm cho t©m hån m×nh: T«i cïng x¬ng thÞt víi nh©n d©n t«i. Cïng ®æ må h«i cïng s«i giät m¸u. Mét Huy CËn khi xa hay n¬ v¬ sÇu n·o gi¬ ®©y thÊy “Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng” trªn “§Êt në hoa”. Mét ChÕ Lan Viªn tõng thÊy th©n phËn m×nh sê so¹ng cïng ®¸m ma Hêi mÊt níc, ao íc vun hÕt l¸ vµng ®Ó ch¾n nÎo xu©n sang nay gÆp c¸ch m¹ng, vui mõng mµ h¸t “Xa phu du ma nay ®· phï sa”... Tõ l·ng m¹n trë vÒ hiÖn thùc, tõ c¸i t«i híng ®Õn c¸i ta, mäi ngêi ®· cæ vò cho sù trë vÒ víi thùc tÕ cña c¸c nhµ th¬ míi. ChÕ Lan Viªn ®· cho ra ®êi tËp th¬ "¸nh s¸ng vµ phï sa" víi nhËn ®Þmh r»ng: “¸nh s¸ng soi räi t«i vµ phï sa båi ®¾p t«i. ¸nh s¸ng tinh thÇn vµ phï sa vËt chÊt cña lý tëng t«i ”. Tõ mét quan C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ chèng Mü cña ChÕ Lan Viªn 20