Tài liệu đánh giá ảnh hưởng của một số mô hình nuôi trồng thủy sản đến chất lượng nước tại xã thượng trưng huyện vĩnh tường tỉnh vĩnh phúc

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM KHOA MÔI TRƯỜNG --------------------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP TÊN ĐỀ TÀI: “ĐÁNH GIÁ ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ MÔ HÌNH NUÔI TRỒNG THỦY SẢN ĐẾN CHẤT LƯỢNG NƯỚC TẠI XÃ THƯỢNG TRƯNG HUYỆN VĨNH TƯỜNG TỈNH VĨNH PHÚC" Người thực hiện : LÊ THỊ HẢI YẾN Lớp : MTC Khóa : 57 Chuyên ngành : KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG Giáo viên hướng dẫn : PGS.TS. HOÀNG THÁI ĐẠI Hà Nội – 2016 0 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM KHOA MÔI TRƯỜNG --------------------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP TÊN ĐỀ TÀI: “ĐÁNH GIÁ ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ MÔ HÌNH NUÔI TRỒNG THỦY SẢN ĐẾN CHẤT LƯỢNG NƯỚC TẠI XÃ THƯỢNG TRƯNG HUYỆN VĨNH TƯỜNG TỈNH VĨNH PHÚC" Người thực hiện : LÊ THỊ HẢI YẾN Lớp : MTC Khóa : 57 Chuyên ngành : KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG Giáo viên hướng dẫn : PGS.TS. HOÀNG THÁI ĐẠI Địa điểm thực tập : Xã Thượng Trưng, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc Hà Nội – 2016 LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì nghiên cứu nào khác. Em xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực tập hoàn thành khóa luận này đã được cảm ơn và thông tin trích dẫn trong khóa luận đều được chỉ rõ nguồn gốc. Sinh viên LÊ THỊ HẢI YẾN i LỜI CẢM ƠN Em xin gửi lời cảm ơn đến toàn thể các thầy cô giáo Khoa Môi trường, Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam đã truyền đạt cho em những kiến thức cơ bản và tạo điều kiện giúp đỡ em hoàn thiện bài khóa luận. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Hoàng Thái Đại, khoa Môi trường – Học Viện nông nghiệp Việt Nam đã trực tiếp hướng dẫn em trong suốt thời gian em thực hiện đề tài. Em xin chân thành cảm ơn Ủy ban nhân dân xã Thượng Trưng đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em tiếp cận và thu thập thông tin, lấy mẫu phân tích cần thiết cho đề tài. Cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, những người đã động viên, giúp đõ em về tinh thần , vật chất trong suốt quá trình thực hiện đề tài này. Hà nội, ngày… tháng… năm LÊ THỊ HẢI YẾN ii MỤC LỤC Lời cam đoan......................................................................................................i Lời cảm ơn........................................................................................................ii Mục lục............................................................................................................iii Danh mục các chữ viết tắt.................................................................................v Danh mục bảng................................................................................................vi Danh mục hình................................................................................................vii MỞ ĐẦU...........................................................................................................1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU...........................................................3 1.1 Hoạt động nuôi trồng thủy sản..............................................................3 1.1.1 Khái niệm về nuôi trồng thủy sản.........................................................3 1.1.2 Vai trò của nuôi trồng thủy sản.............................................................3 1.1.3 Các hình thức và các hệ thống NTTS chủ yếu......................................5 1.1.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến nuôi trồng thủy sản.....................................6 1.1.5 Các chỉ tiêu, quy chuẩn trong đánh giá chất lượng nước NTTS...........8 1.1.6 Ảnh hưởng của NTTS đến môi trường...............................................14 1.2 Hoạt động nuôi trồng thủy sản ở Việt Nam.........................................16 1.2.1 Tiềm năng tài nguyên nước mặt trong nuôi trồng thủy sản ở Việt Nam.....................................................................................................16 1.2.2 Hiện trạng NTTS ở Việt Nam.............................................................17 1.2.3 Công tác kiểm soát môi trường nước nuôi trồng thủy sản ở Việt Nam.....................................................................................................20 1.3 Tình hình nuôi trồng thủy sản ở Vĩnh Tường – Vĩnh Phúc................21 CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................23 2.1 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................23 2.2 Nội dung nghiên cứu...........................................................................23 iii 2.2.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội xã Thượng Trưng huyện Vĩnh Tường, Tỉnh Vĩnh Phúc.......................................................................23 2.2.2 Tình hình nuôi trồng thủy sản tại xã Thượng Trưng, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc........................................................................24 2.2.3 Đánh giá chất lượng nước nuôi trồng thủy sản trên địa bàn xã Thượng Trưng, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc...........................24 2.3 Phương pháp nghiên cứu.....................................................................24 2.3.1 Phương pháp thu thập số liệu..............................................................24 2.3.2 Phương pháp lấy mẫu và bảo quản mẫu.............................................25 2.3.3 Phương pháp phân tích các thông số...................................................26 2.3.4 Phương pháp xử lý số liệu...................................................................27 2.3.5 Phương pháp thống kê so sánh............................................................27 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN..................................................28 3.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội xã Thượng Trưng, huyện Vĩnh Tường, tỉnh vĩnh Phúc................................................................28 3.1.1 Điều kiện tự nhiên...............................................................................28 3.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội....................................................................30 3.2 Tình hình nuôi trồng thủy sản trên địa bàn xã....................................37 3.3 Đánh giá chất lượng nước NTTS tại xã Thượng Trưng, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc...............................................................43 3.4 Đề xuất một số giải pháp cải thiện chất lượng nước NTTS................53 3.4.1 Giải pháp quản lý môi trường.............................................................53 3.4.2 Giải pháp kỹ thuật...............................................................................54 3.4.3 Giải pháp kinh tế.................................................................................59 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................61 TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................63 PHỤ LỤC........................................................................................................66 iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu, chữ viết tắt BOD5 BTNMT COD DO FAO Diễn giải Nhu cầu oxy sinh hóa Bộ Tài nguyên và Môi rường Nhu cầu oxy hóa học Oxy hòa tan Tổ chức lượng thực và nông nghiệp của Liên LVS NTTS QCVN TSS UBND XK Hợp Quốc Lưu vực sông Nuôi trồng thủy sản Quy chuẩn Việt Nam Tổng chất rắn lơ lửng Ủy ban nhân dân Xuất khẩu v DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Các hệ thống nuôi.........................................................................6 Bảng 1.2 Một số yếu tố hóa lý ảnh hưởng đến các loài thủy sản.................9 Bảng 1.3 Bảng QCVN 38:2011/BTNMT- Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt bảo vệ đời sống thủy sinh...............10 Bảng 1.4 Giá trị giới hạn các thông số chất lượng nước mặt cho nuôi trồng thủy sản cột B1- QCVN 08:2015/BTNMT.......................11 Bảng 1.5 Ảnh hưởng của pH đối với cá.....................................................12 Bảng 1.6 Ảnh hưởng của amoni đối với cá................................................14 Bảng 2.1 Vị trí lấy mẫu..............................................................................26 Bảng 2.2 Danh mục các tiêu chuẩn phân tích từng chỉ tiêu.......................27 Bảng 3.1 Tình hình dân số và lao động của xã Thượng Trưng năm 2015........31 Bảng 3.2 Tỷ lệ sử dụng đất nông nghiệp giai đoạn 2013-2015..................33 Bảng 3.3 Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp tại xã Thượng Trưng năm 2015.....................................................................................34 Bảng 3.4 Diện tích và tỷ lệ hộ nuôi trồng thủy sản của các mô hình nuôi........37 Bảng 3.5 Thuận lợi và khó khăn của một số mô hình nuôi........................38 Bảng 3.6 Mật độ và lượng thức ăn theo từng giai đọan phát triển của cá........41 Bảng 3.7 Hiệu quả kinh tế từ nuôi trồng thủy sản của từng mô hình.........43 Bảng 3.8 Kết quả phân tích các chỉ tiêu tại một số ao NTTS.....................44 Bảng 3.9 Các chỉ tiêu so sánh trong QCVN 08: 2015/ BTNMT và QCVN 38: 20011/ BTNMT........................................................44 Bảng 3.10 Liều lượng phèn nhôm để xử lý nước đục.................................56 vi DANH MỤC HÌNH Hình 1.1 Tỷ lệ nuôi cá tra ở các tỉnh trong cả nước...................................18 Hình 1.2 Giá trị sản xuất thủy sản quý I/2014 và quý I/2015....................20 Hình 3.1 Vị trí địa lý của xã Thượng Trưng..............................................28 Hình 3.2 Cơ cấu sử dụng đất của xã Thượng Trưng năm 2015.................32 Hình 3.3 Vệ sinh ao nuôi sau khi thu hoạch cá..........................................42 Hình 3.4 Giá trị DO quan trắc được tại các mẫu ao nuôi trồng thủy sản ở xã Thượng Trưng..............................................................45 Hình 3.5 Giá trị TSS quan trắc được tại các mẫu ao nuôi trồng thủy sản ở xã Thượng Trưng...............................................................46 Hình 3.6 Giá trị BOD5 quan trắc được tại các mẫu ao nuôi trồng thủy sản ở xã Thượng Trưng...............................................................47 Hình 3.7 Giá trị COD quan trắc được tại các mẫu ao nuôi trồng thủy sản ở xã Thượng Trưng...............................................................48 Hình 3.8 Giá trị PO43- quan trắc được tại các mẫu ao nuôi trồng thủy sản ở xã Thượng Trưng...............................................................49 Hình 3.9 Giá trị NH4+ quan trắc được tại các mẫu ao nuôi trồng thủy sản ở xã Thượng Trưng...............................................................50 Hình 3.10 Giá trị NO3- quan trắc được tại các mẫu ao nuôi trồng thủy sản ở xã Thượng Trưng...............................................................51 vii MỞ ĐẦU  Tính cấp thiêt của vấn đề Nuôi trồng thủy sản ( NTTS) là ngành cung cấp các sản phẩm giàu chất dinh dưỡng cho con người như cá, tôm, cua… là một mặt hàng thiết yếu trên thị trường quốc tế. Trong những năm gần đây, với việc đòi hỏi vốn đầu tư không quá lớn, tận dụng được điều kiện tự nhiên xã hội đất nước, thì nuôi trồng thủy sản đã trở thành một bộ phận đóng góp không nhỏ cho nền kinh tế quốc dân của nước ta, góp phần tăng tích lũy vốn, xuất khẩu thu về ngoại tệ cho nhà nước, cung cấp nguyên liệu cho nghành công nghiệp và nghành y học, dược tạo việc làm cho người lao động. Tuy nhiên, đi cùng với sự phát triển là những vấn đề bất cập cần sớm được giải quyết. Đặc biệt là việc đảm bảo chất lượng nước NTTS và xử lý nước thải trước khi xả ra môi trường. Nguồn nước có đảm bảo thì năng suất nuôi trồng mới đạt hiệu quả cao. Việc các chất hữu cơ dư thừa từ thức ăn; các loại hóa chất, kháng sinh sử dụng trong NTTS... đã khiến cho môi trường nước ngày càng bị ô nhiễm nghiêm trọng, dẫn đến giảm năng suất và chất lượng thủy sản, đồng thời còn mất kinh phí cho việc xử lý, cải tạo môi trường. Không những thế việc xử lý không tốt nước thải sau mỗi mùa vụ sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người; môi trường đất, nước và hệ sinh vật xung quanh.Vì vậy, để phát triển NTTS bền vững chúng ta cần phải cân bằng giữa lợi ích kinh tế và bảo vệ môi trường. Là một huyện có tiềm năng về nuôi trồng thủy sản, Vĩnh Tường có trên 1.500 ha diện tích mặt nước nuôi trồng thủy sản. Với việc đưa các giống mới năng suất cao, chất lượng tốt, sạch bệnh như: cá rô phi Đường Nghiệp, chép lai 3 dòng... vào sản xuất, cùng với việc chuyển đổi các vùng trũng cấy lúa sang NTTS, đã mang lại hiệu quả kinh tế vượt trội cho các hộ nuôi. Năng suất trung bình từ các giống cá mới đạt 10 -15 tấn một vụ nuôi 5-6 tháng. Tuy 1 nhiên, việc nuôi thủy sản tại huyện đang phải đối mặt với một loạt các vấn đề về môi trường, đặc biệt là chất lượng nước trong các ao nuôi. Hiện nay tại xã Thượng Trưng chưa có số liệu chi tiết về chất lượng nước tại các vùng nuôi trồng thủy sản, xuất phát từ thực trạng đó em tiến hành nghiên cứu đề tài “ Đánh giá ảnh hưởng của một số mô hình nuôi trồng thủy sản đến chất lượng nước tại xã Thượng Trưng huyện Vĩnh Tường tỉnh Vĩnh Phúc” sẽ giúp ta hiểu thêm về chất lượng nước NTTS, qua đó ta sẽ đề xuất các biện pháp cải tạo và nâng cao chất lượng nước nhằm tăng năng suất NTTS.  Mục tiêu nghiên cứu  Đánh giá được chất lượng nước vùng NTTS tại xã Thượng Trưng Vĩnh Tường - Vĩnh Phúc.  Đáng giá ảnh hưởng của một số mô hình NTTS đến chất lượng nước tại xã Thượng Trưng – Vĩnh Tường – Vĩnh Phúc  Đề xuất được một số biện pháp cải thiện chất lượng nước vùng NTTS tại xã Thượng Trưng - Vĩnh Tường - Vĩnh Phúc.  Yêu cầu nghiên cứu  Bám sát mục tiêu nghiên cứu  Trung thực với số liệu nghiên cứu  Không vi phạm đạo đức trong quá trình nghiên cứu  Đảm bảo tiến độ 2 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Hoạt động nuôi trồng thủy sản 1.1.1 Khái niệm về nuôi trồng thủy sản Theo giáo trình nuôi trồng thủy sản đại cương: Thuật ngữ “ Nuôi trồng Thủy sản” được sử dụng tương đối rộng rãi để chỉ tất cả các hệ thồng, phương thức, hình thức, nuôi động vật và trồng thực vật ở các môi trường nước ngọt, lợ và mặn (pillay, 1990). NTTS không bao gồm việc canh tác các loại cây trồng chính trên cạn cũng như nuôi các loại động vật chủ yếu trên cạn. Nuôi trồng thủy sản là sự tác động của con người vào ít nhất mội giai đoạn trong chu trình sinh trưởng, phát triển của đối tượng nuôi trồng nhằm tăng tỷ lệ sống, tốc độ sinh trưởng để đạt hiệu quả kinh tế cao. Theo FAO (2008) thì NTTS ( tiếng anh: aquaculture) là nuôi thủy sinh vật trong môi trường nước ngọt và lợ/mặn, bao gồm áp dụng cá kỹ thuật vào quy trình nuôi nhằm nâng cao năng suất: thuộc sở hữu cá nhân hay tập thể. Một số quan điểm về khái niệm nuôi trồng thủy sản đơn giản hơn đó là nuôi hay canh tác động và thực vật dưới nước do xuất xứ từ thuật ngữ aqua ( nước ) + culture ( nuôi). 1.1.2 Vai trò của nuôi trồng thủy sản NTTS cung cấp sản phẩm giàu chất đạm cho nhân dân: Sản phẩm thủy sản là thực phẩm giàu chất dinh dưỡng. Từ xưa tới nay, con người luôn coi sản phẩm thủy sản là thực phẩm lý tưởng nhất. Trong nó có các đặc điểm như hàm lượng protein cao, lượng mỡ thấp, có nhiều loại vitamin, dễ tiêu hóa và hấp thụ đối với con người, đẩy mạnh quá trình trao đổi chất. Theo tính toán khoa học, trong các loại chất protein của động vật mà con người dễ hấp thu nhất, khoảng một nửa có nguồn gốc từ sản phẩm thủy sản ( mỗi cân cá trắm đen chứa 195g hàm lượng protein trong khi 1kg thịt lợn chỉ chứa 95g hàm lượng protein, 1kg thịt gà có chứa 136 hàm lượng protein). 3 Cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp chế biến thủy sản, công nghiệp thực phẩm, dược phẩm mỹ nghệ: Các sản phẩm thủy sản ngoài phục vụ nhu cầu tiêu thụ trực tiếp của dân cư thì một phần lớn được cung cấp cho các nhà máy chế biến làm nguyên liệu cho công nghiệp chế biến đông lạnh như: tôm, cá, nhuyễn thể..nguyên liệu cho các xí nghiệp dược phẩm như: sản xuất keo alginate, cồn, thuốc tẩy giun sán. Hải mã, hải long, vỏ bào ngư là nguồn dược liệu quý và nổi tiếng, rất nhiều loại vỏ sinh vật nhuyễn thể có thể làm nguyên liệu để sản xuất đồ mỹ nghệ xuất khẩu như: sản phẩm khảm trai, ngọc trai, đồi mồi. Các sản phẩm phụ của nghành nuôi trồng thủy sản ( các loại tôm cá tạp), các phụ phẩm của nhà máy chế biến thuỷ sản làm nguyên cho các nhà máy chế biến thức ăn gia súc, gia cầm… theo số liệu của FAO sản phẩm thủy sản dành cho chăn nuôi chiếm khoảng 30%. Tạo nguồn hàng xuất khẩu quan trọng, tăng nguồn thu nhập ngoại tệ cho đất nước: Hiện nay hàng thủy sản xuất khẩu Việt Nam ngày càng được ưa chuộng ở nhiều nước trên thế giới và trong khu vực. Theo thống kê của tổng cục thủy sản: kinh nghạch xuất khẩu thủy sản của cả nước năm 2014 đạt 4,67 tỷ USD, tăng 23,2% so với cùng kỳ năm 2013, 2015 ước tính đạt 6,7 tỷ USD, xuất khẩu thủy sản tháng 1/2016 tăng 4,84% so với tháng 12/2015. Duy trì, tái tạo các nguồn lợi thủy sản: Các nguồn lợi thủy sản là nguồn lợi tự nhiên với tính chất có hạn, khan hiếm khi khai thác đánh bắt một cách tràn lan không có kế hoạch thì nguồn lợi này càng khan hiếm, thậm chí gần như tuyệt chủng. Nhờ có NTTS kết hợp với việc khai thác, đánh bắt một cách hợp lý mà nghành thủy sản phát triển bền vững hơn. Phát triển NTTS góp phần phát triển kinh tế xã hội: Nghề NTTS tạo công ăn việc làm cho nhiều người lao động, giúp bà con nông dân và ngư dân xóa đói giảm nghèo và tiến lên làm giàu cho bản thân và cho quê hương. Phát triển NTTS làm chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn, tạo việc làm tăng thu nhập, cải thiện mức sống cho nông ngư dân. Góp phần xây dựng trật tự xã hội, an ninh nông thôn, vùng biển, biên giới, vùng sâu, vùng xa. 4 1.1.3 Các hình thức và các hệ thống nuôi trồng thủy sản chủ yếu Hình thức NTTS: Nuôi đơn: Nuôi đơn là hình thức nuôi một loài thủy sản trong khu vực nhằm thu được sản lượng cao nhất của loài đó. Ví dụ: Ao nuôi cá rô phi đơn tính, ao nuôi cá tra…Thường áp dụng trong nuôi thâm canh hay nuôi cao sản nhằm tăng hiệu quả kinh tế và dễ áp dụng với các thủy vực nước tĩnh có diện tích nhỏ ( nuôi lươn, trê lai…) hay các thủy vực nước chảy ( nuôi cá lồng…). Nuôi đơn chủ động con giống, chăm sóc thu hoạch, giảm chi phí công lao động trong việc tách, lựa chọn từng loài. Tuy nhiên nuôi đơn không tận dụng được phổ thức ăn và không gian sống ở các tầng nước trong thủy vực. ( Kim Văn Vạn, 2009) Nuôi ghép: là nuôi kết hợp nhiều loài thủy sản khác nhau trong cùng một thủy vực như nuôi ghép giữa cá trắm cỏ, cá chép, cá mè trắng… trong ao đầm với mục đích tận dụng không gian, tận dụng nguồn thức ở các tầng nước trong cùng một thủy vực nhằm thu được sản lượng cao trong một đơn vị diện tích. Đây là hình thức nuôi cá ao chính hiện nay ở các nước Đông Nam Á. Trong ao nuôi cá, đầm thường nuôi ghép những loài có tập tính ăn và phân bố nơi sống trong ao, đầm không giống nhau. ( Kim Văn Vạn, 2009) Nuôi luân canh: Trong NTTS, việc nuôi mỗi đối tượng thủy sản thường gắn với một mùa khí hậu thích hợp. Nuôi luân canh được hiểu là việc nuôi xen kẽ các loài khác nhau với các mùa liên tiếp nhau trong cùng một thủy vực. Ví dụ ở vùng duyên hải miền Bắc thường nuôi cá rô phi sau khi nuôi tôm sú, còn ở miền nam thì thường nuôi tôm sú vào mùa khô và tôm càng xanh vào mùa mưa. Việc nuôi luân canh để tăng hiệu quả kinh tế và nâng cao tính bền vững của nghề nuôi. ( Kim Văn Vạn, 2009) Nuôi kết hợp trong hệ thống VAC: VAC là từ viết tắt của Vườn – Ao Chuồng. Đây là hình thức nuôi cá trong ao kết hợp với làm vườn và chăn nuôi gia súc, gia cầm trên cạn. VAC là hình thức canh tác có tính tận dụng cao. Các 5 sản phẩm từ ruộng, vườn được cung cấp cho ao, chuồng. Nước từ ao có thể dùng tưới cây và rửa chuồng trại hằng ngày. Chăn nuôi gia súc bên ao được hưởng môi trường sinh thái khá tốt, giảm được công sức vận chuyển các loại chất thải. VAC mang một nét tiêu biểu của hoạt động sản xuất nông nghiệp, kết hợp cả chân tay và trí óc. ( Kim Văn Vạn, 2009) Hệ thống NTTS: Bảng 1.1. Các hệ thống nuôi Hệ thống nuôi Quảng canh Nguồn giống Tự nhiên Quảng canh cải tiến Có bổ sung giống nhân Có sử dụng thức ăn bổ Bán thâm canh Nguồn thức ăn Tự nhiên tạo sung Chủ yếu giống nhân tạo Chủ yếu dùng thức ăn chế biến Thâm canh Hoàn toàn nhân tạo Thức ăn công nghiệp (Nguồn: Kim Văn Vạn 2009) Trong các hệ thống nuôi: Thâm canh cho năng suất cao nhất, quảng canh năng suất thấp nhất. 1.1.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến nuôi trồng thủy sản Nhân tố tự nhiên: Mỗi sinh vật sống trên trái đất này đều phụ thuộc vào những yếu tố tự nhiên nhất định, các loài thủy sản cũng không phải là ngoại lệ. Nhân tố này quyết định khả năng nuôi trồng thủy sản trên từng vùng, từng lãnh thổ, và ảnh hưởng lớn đến năng suất và sản lượng nuôi trồng thủy sản. Các nhân tố tự nhiên như đất đai, khí hậu, thời tiết, gió, nhiệt độ, mưa… đã ảnh hưởng đến điều kiện sống, khả năng sinh sản và di trú của loài thủy sản. Khí hậu, nhiệt độ: đóng vai trò quan trọng trong quá trình sinh trưởng của sinh vật nói chung và các loài thủy sản nói riêng. Khả năng chống chịu của chúng nằm trong khoảng giới hạn nhất định. Sự thay đổi của nhiệt độ là điều kiện phát sinh của nhiều loài dịch bệnh xảy ra cho các loài vật nuôi. 6 Nhiệt độ tăng cao ảnh hưởng đến tốc độ sinh trưởng và phát triển của thủy sản. Tác động của thời tiết cũng ảnh hưởng mạnh đến môi trường ao nuôi. Đối với nghề nuôi cá thủy sản nước mặn, lợ thì độ mặn là yếu tố ảnh hưởng lớn đến sinh trưởng và phát triển của loài nuôi. Khi mưa lớn độ mặn trong các ao nuôi giảm đi đột ngột vượt ra khỏi khả năng chịu đựng làm cho tôm, cá bị sốc và chết hoặc chậm lớn. Đất đai, diện tích mặt nước: Đất đai để NTTS quyết định đến sự tồn tại và phát triển của các loài động vật thủy sản vì nếu tách chúng ra khỏi môi trường nước thì chúng ta thì cúng sẽ chỉ tồn tại được trong một thời gian ngắn. Diện tích mặt nước quyết định tới quy mô phát triển nuôi trồng thủy sản, điều đó thể hiện ở chỗ nếu diện tích có khả năng nuôi trồng lớn thì quy mô để phát triển thủy sản cũng lớn. Nguồn nước: là một trong các yếu tố quyết định sự thành công của việc NTTS, chất lượng sản phẩm thủy sản. Bởi vì mỗi giống loài thủy sản đều có những đặc điểm sinh lý, sinh thái riêng, có một môi trường sống riêng mà không phải môi trường nào nó cũng tồn tại được. Theo thời gian nuôi, chât lượng thủy vực biến động rất lớn giá trị các thông số tăng dần từ đầu vụ đến giữa vụ và tăng mạnh ở tháng cuối vụ, thể hiện rõ nhất qua sự gia tăng BOD, COD, H2S… và sự suy giảm các giá trị DO, pH. Do đó cần kiểm soát tốt chất lượng môi trường trong ao để đạt hiệu quả cao nhất trong quá trình NTTS. Nhân tố kinh tế xã hội và khoa học kỹ thuật Nhân tố kinh tế: Như chúng ta đã biết nghành NTTS có vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, trong tương lai nghành sẽ là một nghề có lợi và phát triển mạnh. Ngoài việc chịu ảnh hưởng của các nhân tố như diện tích mặt nước, khí hậu, nguồn nước… thì việc đầu tư vốn vào lĩnh vực này cần được đẩy mạnh và tăng cường hơn nữa. Vốn đầu tư có thể huy động từ nhiều nguồn: Vốn ngân sách nhà nước, vốn tín dụng trung hạn và dài hạn, vốn huy động từ các tổ chức cá nhân, cộng đồng dân cư, vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài. 7 Nhân tố xã hội: Dân cư và lao động vừa là lực lượng sản xuất, vừa là lực lượng tiêu thụ sản phẩm. Lực lượng sản xuất này là các cá nhân, hộ gia đình làm việc trong lĩnh vực NTTS. Người lao động ở nông thôn và các vùng ven biển đều bieesrt NTTS như một nghề truyền thống và hơn nữa, trong những năm gần đây NTTS đã được coi như là một nghề chính, có khả năng làm giàu ở nhiều địa phương. Lao động nông ngư dân với kinh nghiệm và kiến thức NTTS của mình đang là yếu tố thuận lợi để phát triển NTTS. Nhân tố khoa học kỹ thuật: Đóng góp vai trò quan trọng trong sản xuất giống thủy sản mới, chất lượng cao, sinh trưởng nhanh và khả năng chống chịu với các điều kiện ngoại cảnh của thủy sản. Nhờ áp dụng khoa học kỹ thuật mà người ta có thể kiểm soát và phòng trừ dịch bệnh trong NTTS, phát triển và mở rộng ứng dụng các kỹ thuật hiện đại chuẩn đoán và xử lý kịp thời các bệnh nguy hiểm ở giống loài thủy sản. 1.1.5 Các chỉ tiêu, quy chuẩn trong đánh giá chất lượng nước nuôi trồng thủy sản Nước là tài nguyên vô cùng quan trọng vì nước không chỉ cần thiết cho cuộc sống sinh hoạt hằng ngày của con người mà còn là một yếu tố không thể thiếu đối với bất kỳ một nghành thủy sản nào. Tuy nhiên, chất lượng nước đang bị đe dọa bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Điều này đã gây ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của loài người. Vì vậy, cần có những chỉ tiêu cụ thể để đánh giá chất lượng nước. Các chỉ tiêu này phụ thuộc vào loại chất gây ô nhiễm, trình độ phát triển kinh tế, kỹ thuật của mỗi khu vực, mỗi quốc gia và các nghành sử dụng nước khác nhau. Trong NTTS, chất lượng nước thường đánh giá qua một số chỉ tiêu thông số sau: 8 Bảng 1.2 Một số yếu tố hóa lý ảnh hưởng đến các loài thủy sản Thông số DO Tác động đối với thủy sinh vật Giá trị thích hợp DO thấp dẫn tới hiện tượng lười ăn, chậm lớn nếu kéo dài hoặc DO quá thấp sẽ gây 3-8 mg/l chết Nhiêt độ quá cao hoặc quá thấp có thể gây Nhiệt độ pH H2S ra một số hiện tượng: sốc nhiệt, mất cân bằng… pH cao hoặc thấp sẽ ảnh hưởng tới hoạt động sinh hóa Hàm lượng cao làm cho con vật bị ngạt, tác động lên hệ thần kinh làm cho con vật bị tê 20-300C 6,5 -8,5 < 0,1 mg/l liệt Hàm lượng cao làm dịch máu khô tiết ra NH3 môi trường ngoài, giảm khả năng vận Fe tổng chuyển O2 Quá trình oxy hóa Fe2+ thành Fe3+tiêu tốn O2 số <1 mg/l < 0,1mg/l Quá trình biến đổi các chất hữu cơ tiêu hao COD BOD5 O2, COD nếu quá cao sẽ ảnh hưởng hô hấp và hoạt động sống của thủy sinh vật Quá trình biến đổi các hợp chất hữu cơ tiêu hao O2 10 – 20 mg/l 5- 10 mg/l ( Nguồn: Nguyễn Đức Hội, 2002) 9 Bảng 1.3: Bảng QCVN 38:2011/BTNMT- Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt bảo vệ đời sống thủy sinh TT Thông số Đơn vị Giá trị giới hạn 1 Ph 6,5 – 8,5 2 DO mg/l >= 4 3 Tổng chất rắn lơ lửng (TSS) mg/l 100 4 Tổng chất hòa tan mg/l 1000 5 Nitrit (NO2-) mg/l 0,02 6 Nitrat (NO3-) mg/l 5 7 Amoni (NH4+) mg/l 1 8 Xyanua (CN-) mg/l 0,01 9 Asen ( As) mg/l 0,02 10 Cadimi (Cd) mg/l 0,005 11 Chì (Pb) mg/l 0,02 12 Crom VI mg/l 0,02 13 Đồng (Cu) mg/l 0,2 14 Thủy ngân (Hg) mg/l 0,001 (Nguồn:QCVN 38:2011/BTBMT) 10 Bảng 1.4: Giá trị giới hạn các thông số chất lượng nước mặt cho nuôi trồng thủy sản cột B1- QCVN 08:2015/BTNMT TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Thông số Đơn vị Giá trị giới hạn cột B1 5,5 – 9 mg/l 15 mg/l 30 mg/l >= 4 mg/l 50 mg/l 0,9 mg/l 600 mg/l 1,5 mg/l 0,05 mg/l 10 mg/l 0,3 mg/l 0,05 mg/l 0,05 mg/l 0,01 mg/l 0,05 mg/l 0,04 mg/l 0,5 mg/l 0,5 mg/l 1,5 mg/l 0,1 ( Nguồn: QCVN 08:2015/BTNMT) Ph BOD5 ( 200C) COD DO TSS Amoni ( NH+4 tính theo N) Clorua ( Cl-) Florua (F-) Nitrit ( NO2- tính theo N) Nitrat ( NO3- tính theo N) Photphat (PO43-) Xianua (CN-) Asen ( As) Cadimin (Cd) Chì (Pb) Crom VI (Cr6+) Tổng Crom Đồng (Cu) Kẽm ( Zn) Niken (Ni) 11