1. Më ®Çu
1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Døa lµ mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng. Ph¸t triÓn diÖn tÝch trång døa ë
vïng®åi nói ë n−íc ta lµ mét h−íng ®i ®Çy triÓn väng. ViÖc ph¸t triÓn døa
tr−íc hÕt phô thuéc vµo quü ®Êt canh t¸c vµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt. Trªn thùc
tÕ kh«ng lo¹i ®Êt nµo chØ phï hîp víi mét lo¹i c©y trång vµ hÖ canh t¸c nhÊt
®Þnh. Ph−¬ng thøc xen canh, lu©n canh thÝch hîp víi nhiÒu lo¹i ®Êt ë vïng®åi
nói. Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai ph¸t triÓn c©y døa vïng®Êt ®åi nói
phôc vô trång døa nguyªn liÖu rÊt cã ý nghÜa víi vïng ®Êt dèc.
HuyÖn miÒn nói biªn giíi Sa ThÇy, ®−îc bao bäc bëi dßng s«ng §¨k
P«k« vµ d·y nói H¬ Kring, c¸ch trung t©m tØnh lþ Kon Tum 33 km vÒ phÝa
T©y. Trªn ®Þa bµn huyÖn cã nhµ m¸y thuû ®iÖn Ya Ly, lµ mét trong nh÷ng
c«ng tr×nh thuû ®iÖn träng ®iÓm quèc gia, cã khu b¶o tån thiªn nhiªn Ch− Mo
Rai lµ n¬i b¶o tån nguån gen ®éng thùc vËt quý hiÕm. HuyÖn cã diÖn tÝch tù
nhiªn lín, trong ®ã nhãm ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt ch−a sö dông chiÕm tíi h¬n
90% diÖn tÝch tù nhiªn. HiÖn t¹i kinh tÕ cña huyÖn chËm ph¸t triÓn, d©n c−
ph©n bè kh«ng ®Òu, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, c¬ së h¹ tÇng kh«ng ®ång bé. ThÞ
tr−êng n«ng s¶n nh− cµ phª, s¾n ... th−êng xuyªn biÕn ®éng ®· ¶nh h−ëng rÊt
lín ®Õn ®êi sèng cña n«ng d©n trong huyÖn.
Thùc tÕ s¶n xuÊt ë huyÖn Sa ThÇy hiÖn nay cho thÊy, trong thêi gian c©y
c«ng nghiÖp dµi ngµy ®ang cßn kiÕn thiÕt c¬ b¶n ch−a ®−îc khai th¸c, th× lùc
l−îng lao ®éng n«ng nghiÖp d− thõa dÉn ®Õn vÊn ®Ò n«ng nhµn vµ ¶nh h−ëng
®êi sèng kinh tÕ cña ng−êi trùc tiÕp s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. MÆt kh¸c, ®Êt
n−¬ng rÉy trång s¾n phÇn lín ®· s¶n xuÊt nhiÒu n¨m ®é mµu mì kÐm vµ t×nh
tr¹ng röa tr«i xãi mßn ®· ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng ®Êt vµ s¶n xuÊt bÒn v÷ng.
1
Døa ®−îc trång ë huyÖn Sa ThÇy, tØnh Kon Tum tõ nh÷ng n¨m 1980, lµ
c©y thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ thêi tiÕt huyÖn Sa ThÇy, tuy cã diÖn tÝch
ch−a nhiÒu vµ ch−a trë thµnh s¶n phÈm hµng ho¸, n¨m 2004 diÖn tÝch trång døa
Cayenne ®· ®¹t 95,00 ha, chiÕm 2,04% diÖn tÝch ®Êt trång c©y l©u n¨m.
§Ó ph¸t huy lîi thÕ vÒ ®Êt ®ai, ph¸t triÓn vïng chuyªn canh døa phï hîp
víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña ®ång bµo c¸c d©n téc huyÖn Sa ThÇy, tØnh Kon
Tum. Chóng t«i nghiªn cøu ®Ò tµi: "§¸nh gi¸ ®Êt phôc vô ph¸t triÓn vïng
chuyªn canh døa huyÖn Sa ThÇy - tØnh Kon Tum".
1.2. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi
1- §iÒu tra nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt vµ c¸c yÕu tè sinh th¸i liªn
quan ®Õn c©y døa, lµm c¬ së khoa häc vÒ sö dông ®Êt trång døa t¹i huyÖn Sa ThÇy.
2- Ph©n bæ vµ sö dông ®Êt ph¸t triÓn vïng chuyªn canh døa, thùc hiÖn
viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång trªn ®Þa bµn huyÖn Sa ThÇy.
2
2. Tæng quan vÒ c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu
2.1. Mét sè nghiªn cøu trong ®¸nh gi¸ ®Êt
§¸nh gi¸ ®Êt ®ai lµ mét néi dung nghiªn cøu kh«ng thÓ thiÕu ®−îc
trong ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶, v× ®Êt
®ai lµ t− liÖu c¬ b¶n nhÊt cña ng−êi n«ng d©n. Tõ khi loµi ng−êi b¾t ®Çu sö
dông ®Êt ®Ó s¶n xuÊt ®· n¶y sinh yªu cÇu ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai ®Ó sö dông ®Êt ngµy
cµng hîp lý h¬n, cã hiÖu qu¶ kinh tÕ ngµy cµng cao h¬n. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ
ng−êi ta thùc hiÖn ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai ngay tõ khi khoa häc cßn s¬ khai. §¸nh
gi¸ ®Êt chÝnh lµ qu¸ tr×nh:
- Thu thËp nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vÒ c¸c khÝa c¹nh tù nhiªn, kinh tÕ
vµ c¶ x· héi cña vïng ®Êt cÇn ®¸nh gi¸.
- §¸nh gi¸ tÝnh thÝch hîp cña ®Êt ®ai ®èi víi c¸c kiÓu sö dông ®Êt kh¸c
nhau ®¸p øng c¸c yªu cÇu vµ môc tiªu cña ng−êi sö dông vµ céng ®ång [10].
Khi ®¸nh gi¸ ®Êt ®ßi hái ph−¬ng thøc nghiªn cøu phèi hîp ®a ngµnh
gåm c¸c chuyªn gia, c¸c nhµ nghiªn cøu khoa häc cña nhiÒu chuyªn ngµnh
kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh xem xÐt biÕn ®æi vÒ kh«ng gian vµ sù bÒn v÷ng cña sö
dông ®Êt ®ai lµ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng trong ®¸nh gi¸ ®Êt. Cho nªn ®Ó gi¶i
quyÕt c¸c vÊn ®Ò sö dông ®Êt hiÖn t¹i, ®¸nh gi¸ ®Êt cÇn sö dông c¸c th«ng tin
®iÒu tra vµ c¸c b¶n ®å tû lÖ kh¸c nhau.
§¸nh gi¸ ®Êt ®ai lµ mét bé phËn quan träng cña viÖc ®¸nh gi¸ tµi
nguyªn thiªn nhiªn ®−îc sö dông trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ còng lµ mét
bé phËn quan träng cña qu¸ tr×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt, lµ c¬ së ®Ó ®Ò ra
nh÷ng quyÕt ®Þnh sö dông ®Êt hîp lý [1].
- Theo Stewart (1968) dÉn qua [4] th×: “§¸nh gi¸ ®Êt ®ai lµ nh»m môc
tiªu cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ sù thuËn lîi vµ khã kh¨n do viÖc sö dông ®Êt
3
®ai, lµm c¨n cø cho viÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ sö dông vµ qu¶n lý ®Êt ®ai”. Nh−
vËy ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai lµ viÖc x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng thÝch hîp cña ®Êt ®ai theo c¸c
môc ®Ých sö dông n«ng nghiÖp, phi n«ng nghiÖp.
- Theo A.Young: §¸nh gi¸ ®Êt ®ai lµ qu¸ tr×nh ®o¸n ®Þnh tiÒm n¨ng cña
®Êt ®ai cho mét hoÆc mét sè lo¹i sö dông ®Êt ®ai ®−îc ®−a ra ®Ó lùa chän, dÉn
qua [15].
- Theo ®Þnh nghÜa cña FAO: “§¸nh gi¸ ®Êt (Land Evaluation - LE) lµ
qu¸ tr×nh so s¸nh, ®èi chiÕu nh÷ng tÝnh chÊt vèn cã cña khoanh ®Êt cÇn ®¸nh
gi¸ víi nh÷ng tÝnh chÊt ®Êt ®ai mµ lo¹i sö dông ®Êt cÇn ph¶i cã”, dÉn qua [15].
Trong thùc tÕ, kh¶ n¨ng thÝch hîp ®Êt ®ai theo môc ®Ých phi n«ng nghiÖp
mang ®Æc tÝnh kinh tÕ - x· héi vµ c¸c ®Æc tÝnh nµy lín h¬n rÊt nhiÒu c¸c ®Æc
tÝnh tù nhiªn cña ®Êt.
*Néi dung ®¸nh gi¸ ®Êt n«ng - l©m nghiÖp bao gåm:
- X¸c ®Þnh tµi nguyªn ®Êt ®ai vÒ sè l−îng, chÊt l−îng vµ c¸c kh¶ n¨ng
sö dông vµo c¸c môc ®Ých n«ng - l©m nghiÖp.
- §¸nh gi¸ møc ®é thÝch nghi cña c¸c kiÓu sö dông ®Êt cã lùa chän víi 4
h¹ng: S1 (rÊt thÝch hîp), S2 (thÝch hîp), S3 (kÐm thÝch hîp), N (kh«ng thÝch hîp).
- §−a ra kiÓu sö dông ®Êt cã −u thÕ cho tõng khoanh ®Êt theo quan ®iÓm
sinh th¸i bÒn v÷ng [22].
Nh− vËy, viÖc ®¸nh gi¸ ®Êt ph¶i ®−îc xem xÐt trªn ph¹m vi rÊt réng,
bao gåm c¶ kh«ng gian, thêi gian c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ x· héi. Cho nªn, ®¸nh
gi¸ ®Êt kh«ng chØ lµ lÜnh vùc tù nhiªn mµ cßn mang tÝnh kinh tÕ, kü thuËt.
2.1.1. Nh÷ng nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai trªn thÕ giíi
HiÖn nay cã nhiÒu quan ®iÓm, nhiÒu tr−êng ph¸i ®¸nh gi¸ ®Êt kh¸c nhau
®ang thÞnh hµnh ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ c¸c tr−êng
ph¸i sau ®©y.
4
2.1.1.1. §¸nh gi¸ ®Êt ®ai theo ph©n lo¹i ®Þnh l−îng (Soil Taxonomy) cña Hoa Kú
T¹i Hoa Kú hiÖn nay ®ang øng dông réng r·i hai ph−¬ng ph¸p nh− sau:
- Ph−¬ng ph¸p tæng hîp:
LÊy n¨ng suÊt c©y trång trong nhiÒu n¨m lµm tiªu chuÈn vµ chó ý vµo
ph©n h¹ng ®Êt ®ai cho tõng lo¹i c©y trång chÝnh (lóa m×) [15]. Trong khi tiÕn
hµnh ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai, c¸c nhµ n«ng häc ®· chó ý ®i vµo ph©n h¹ng ®Êt ®ai cho
tõng lo¹i c©y trång, ®Æc biÖt lµ cho c©y lóa m× vµ x¸c ®Þnh mèi t−¬ng quan
gi÷a ®Êt ®ai vµ c¸c gièng lóa m× ®−îc trång trªn ®ã ®Ó ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p
kü thuËt lµm t¨ng n¨ng suÊt [11].
- Ph−¬ng ph¸p yÕu tè:
B»ng c¸ch thèng kª c¸c yÕu tè tù nhiªn, x¸c ®Þnh tÝnh chÊt ®Êt ®ai vµ
c¸c ph−¬ng ph¸p c¶i t¹o. §¸nh gi¸ ph©n h¹ng ®Êt ®ai dùa trªn c¬ së thèng kª
c¸c ®Æc tÝnh tù nhiªn, ®é dµy tÝnh tÇng canh t¸c, thµnh phÇn c¬ giíi, ®é thÊm
n−íc, ®é lÉn ®¸, sái, hµm l−îng c¸c muèi ®äng trong ®Êt, ®Þa h×nh t−¬ng ®èi,
møc ®é xãi mßn vµ yÕu tè khÝ hËu kh¸c [11].
2.1.1.2. §¸nh gi¸ ®Êt ë Liªn X« cò
§©y lµ tr−êng ph¸i ®¸nh gi¸ ®Êt theo quan ®iÓm ph¸t sinh, ph¸t triÓn
cña Docutraiep. Tr−êng ph¸i nµy cho r»ng ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai tr−íc hÕt ph¶i ®Ò
cËp ®Õn lo¹i thæ nh−ìng vµ chÊt l−îng tù nhiªn cña ®Êt, lµ nh÷ng chØ tiªu
mang tÝnh kh¸ch quan vµ ®¸ng tin cËy. ¤ng ®· ®Ò ra c¸c nguyªn t¾c trong
®¸nh gi¸ ®Êt ®ai lµ x¸c ®Þnh c¸c yÕu tè ®¸nh gi¸ ®Êt ph¶i æn ®Þnh vµ ph¶i nhËn
biÕt ®−îc râ rµng, ph¶i ph©n biÖt ®−îc c¸c yÕu tè mét c¸ch kh¸ch quan vµ cã
c¬ së khoa häc, ph¶i t×m tßi ®Ó n©ng cao søc s¶n xuÊt cña ®Êt. Ph¶i cã sù ®¸nh
gi¸ kinh tÕ vµ thèng kª n«ng häc cña ®Êt ®ai míi cã gi¸ trÞ trong viÖc ®Ò ra
nh÷ng biÖn ph¸p sö dông ®Êt tèi −u [11].
§¸nh gi¸ ®Êt ®ai theo quan ®iÓm ph¸t triÓn cña Liªn X« (cò) ®· ®−îc sö
dông réng r·i ë c¸c n−íc XHCN cò, ë §«ng ¢u vµ mét vµi n−íc kh¸c ch©u
¸, ch©u Phi.
5
2.1.1.3. ë c¸c n−íc ch©u ©u
Phæ biÕn hai h−íng: §ã lµ nghiªn cøu c¸c yÕu tè tù nhiªn ®Ó x¸c ®Þnh
tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt (ph©n h¹ng ®Þnh tÝnh) vµ nghiªn cøu c¸c yÕu tè
kinh tÕ - x· héi nh»m x¸c ®Þnh søc s¶n xuÊt thùc tÕ cña ®Êt ®ai (ph©n h¹ng
®Þnh l−îng). Th«ng th−êng lµ ¸p dông ph−¬ng ph¸p so s¸nh b»ng tÝnh ®iÓm
hoÆc tÝnh phÇn tr¨m [15].
2.1.1.4. §¸nh gi¸ ®Êt ®ai ë Ên §é
T¹i Ên §é, mét sè bang ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai, ¸p dông c¸c
ph−¬ng ph¸p tham biÕn, biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè d−íi d¹ng c¸c
ph−¬ng tr×nh to¸n häc sau [11]:
Y = F(A).F(B).F(C).F(X)
Trong ®ã:
Y - BiÓu thÞ søc s¶n xuÊt cña ®Êt.
A - §é dµy vµ ®Æc tÝnh tÇng ®Êt.
B - Thµnh phÇn c¬ giíi líp ®Êt mÆt.
C - §é dèc.
X - C¸c yÕu tè biÕn ®éng nh− t−íi, tiªu, ®é chua, hµm l−îng dinh
d−ìng, xãi mßn.
KÕt qu¶ ph©n h¹ng ®−îc thÓ hiÖn d−íi d¹ng phÇn tr¨m (%) hoÆc ®iÓm.
Mçi yÕu tè ®−îc ph©n cÊp thµnh nhiÒu cÊp vµ tÝnh b»ng %.
2.1.1.5. §¸nh gi¸ ®Êt theo FAO
Tõ n¨m 1970, tæ chøc N«ng - L−¬ng liªn hîp quèc (FAO) ®· tËp hîp
c¸c nhµ khoa häc, c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh vÒ N«ng nghiÖp ®Ó tæng hîp c¸c
kinh nghiÖm vµ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ®Êt cña c¸c n−íc, x©y dùng nªn tµi liÖu “§Ò
c−¬ng ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai” [15]. Tµi liÖu nµy ®−îc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi quan
t©m, thö nghiÖm vµ vËn dông vµo c«ng t¸c ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai ë n−íc m×nh vµ
®−îc c«ng nhËn lµ ph−¬ng tiÖn tèt nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ ®Êt s¶n xuÊt n«ng, l©m
nghiÖp. §Õn n¨m 1983 vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo, ®Ò c−¬ng nµy ®−îc bæ sung,
6
chØnh söa cïng víi hµng lo¹t c¸c tµi liÖu h−íng dÉn ®¸nh gi¸ ®Êt chi tiÕt cho
c¸c vïng s¶n xuÊt kh¸c nhau:
- §¸nh gi¸ ®Êt cho nÒn N«ng nghiÖp nhê n−íc trêi (FAO,1984) [24] .
- §¸nh gi¸ ®Êt ®ai cho nÒn N«ng nghiÖp ®−îc t−íi (FAO, 1985) [25] .
- §¸nh gi¸ ®Êt ®ai cho ph¸t triÓn N«ng nghiÖp (FAO, 1988) [26] .
- §¸nh gi¸ ®Êt ®ai cho ph¸t triÓn n«ng th«n (FAO, 1989) [27] .
- §¸nh gi¸ ®Êt ®ai cho ®ång cá ch¨n th¶ (FAO, 1989) [28] .
- §¸nh gi¸ ®Êt ®ai vµ ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cho quy ho¹ch sö
dông ®Êt (FAO, 1994) [29] .
§Æc ®iÓm cña ®Êt ®ai ®−îc sö dông trong ®¸nh gi¸ ph©n h¹ng lµ nh÷ng
tÝnh chÊt cña ®Êt ®ai mµ cã thÓ ®o l−êng hoÆc −íc l−îng ®−îc. Cã rÊt nhiÒu ®Æc
®iÓm nh−ng ®«i khi chØ cã thÓ lùa chän ra nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cã vai trß t¸c
®éng trùc tiÕp vµ cã ý nghÜa tíi ®Êt ®ai cña vïngnghiªn cøu. Trong khi ®¸nh
gi¸, thæ nh−ìng lµ phÇn ®Æc biÖt quan träng, nh−ng cßn bao hµm c¶ lÜnh vùc tù
nhiªn, kinh tÕ - x· héi kh¸c. §¸nh gi¸ ph©n h¹ng ®Êt ®ai kh«ng chØ lµ lÜnh vùc
khoa häc mµ cßn lµ kinh tÕ kü thuËt, nªn cÇn ph¶i cã sù kÕt hîp liªn ngµnh.
Tãm l¹i ta cã thÓ nãi, ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai cña FAO ®· kÕt hîp vµ kÕ thõa
ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt cña Liªn X« (cò) (thiªn vÒ yÕu tè chÊt l−îng ®Êt) vµ
cña Hoa Kú (thiªn vÒ yªu cÇu cña c©y trång), trªn c¬ së ®ã ph¸t triÓn, hoµn
chØnh vµ ®−a ra ®¸nh gi¸ thÝch hîp cho tõng môc ®Ých sö dông.
- Môc ®Ých cña ®¸nh gi¸ ®Êt theo FAO: §¸nh gi¸ ®Êt nh»m t¨ng c−êng
nhËn thøc vµ hiÓu biÕt ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai trong khu«n khæ quy ho¹ch
sö dông ®Êt trªn quan ®iÓm t¨ng c−êng l−¬ng thùc cho mét sè n−íc trªn thÕ giíi
vµ gi÷ g×n nguån tµi nguyªn ®Êt kh«ng bÞ tho¸i ho¸, sö dông ®Êt ®−îc l©u bÒn.
* NhËn xÐt t×nh h×nh ®¸nh gi¸ ®Êt trªn thÕ giíi
§¸nh gi¸ ®Êt ®ai cã vai trß rÊt lín trong viÖc sö dông tµi nguyªn ®Êt ®ai
bÒn v÷ng. Tuy nhiªn mçi mét tr−êng ph¸i ®¸nh gi¸ ®Êt cã sù kh¸c nhau vÒ
7
môc ®Ých, ph−¬ng ph¸p, hÖ thèng ph©n vÞ ®Êt, ®iÒu kiÖn vµ quan ®iÓm. Tuy
nhiªn còng cã nhiÒu quan ®iÓm gièng nhau gi÷a c¸c quan ®iÓm cña c¸c tr−êng
ph¸i ®¸nh gi¸ ®Êt ®ã lµ:
+ Chøc n¨ng, ®èi t−îng ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai lµ tµi nguyªn ®Êt ®ai.
+ §Êt ®ai lµ mét thùc thÓ tù nhiªn gåm c¸c yÕu tè: thæ nh−ìng, ®Þa
h×nh, khÝ hËu, ®éng - thùc vËt…
+ §¸nh gi¸ ®Êt ®ai g¾n liÒn víi môc ®Ých sö dông.
+ §¸nh gi¸ ®Êt ®ai cßn chó ý tíi yÕu tè thÞ tr−êng ®Ó tiªu thô s¶n phÈm,
n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm, liªn quan tíi ph−¬ng ph¸p b¶o vÖ ®Êt, b¶o vÖ
m«i tr−êng.
2.1.2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai ë ViÖt Nam
D−íi c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ë n−íc ta, c¸c vua chóa ®· thùc hiÖn ®¹c
®iÒn, ph©n h¹ng ®Êt theo kinh nghiÖm ®Ó qu¶n lý sè l−îng vµ chÊt l−îng ®Êt.
Trªn thùc tÕ s¶n xuÊt, ng−êi n«ng d©n ë n−íc ta ®· biÕt lùa chän c©y trång phï
hîp theo ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai nh−: ®Êt trång c©y ¨n qu¶, ®Êt trång lóa n−íc, ®Êt
trång lóa n−¬ng ...
Theo Phan Huy Lª (1959), dÉn qua [11] cho biÕt tõ thêi nhµ Lª thÕ kû
XV, ruéng ®Êt ®· ®−îc ph©n chia ra tø h¹ng ®iÒn ®Ó qu¶n ®iÒn vµ thu thuÕ.
N¨m 1802, nhµ NguyÔn ®· ph©n ®¼ng ®Þnh h¹ng ruéng ®Êt thµnh tø h¹ng ®iÒn
®èi víi ruéng trång lóa, lôc h¹ng thæ ®èi víi ruéng trång mµu ®Ó tæ chøc mua
b¸n vµ qu©n cÊp ruéng ®Êt.
Thêi kú Ph¸p ®−îc tiÕn hµnh ë nh÷ng vïng ®Êt ®ai ph× nhiªu, vïng ®Êt
cã kh¶ n¨ng khai ph¸ ®Ó lËp ®ån ®iÒn, tiªu biÓu lµ c¸c c«ng tr×nh cña Yves
Henry (1931), Castagnol E.M. (1950,1952), Smith (1951) [11].
ë miÒn B¾c sau 1954 ®−îc sù gióp ®ì cña c¸c chuyªn gia Liªn x« (cò)
c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam ®· nghiªn cøu vÒ ®Êt, x©y dùng b¶n ®å thæ
nh−ìng tû lÖ 1: 1.000.000 trªn toµn quèc, c¸c tû lÖ 1: 50.000, 1: 100.000, 1:
8
10.000 vµ 1: 25.000 cho cÊp huyÖn. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· ®−îc
c«ng bè nh−: “Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu b−íc ®Çu vÒ ®Êt miÒn B¾c ViÖt
Nam”, Fridland V.M (1962); “Nh÷ng lo¹i ®Êt chÝnh miÒn B¾c ViÖt Nam” Vò
Tuyªn Hoµng, TrÇn Kh¶i, Ph¹m Gia Tu (1963); “VÒ m«i tr−êng ®Êt ViÖt
Nam-sù suy tho¸i, gi¶i ph¸p kh¾c phôc” T«n ThÊt ChiÓu (1992) vµ “Tæng
quan ®iÒu tra ph©n lo¹i ®Êt ViÖt Nam” T«n ThÊt ChiÓu (1995). C¸c c«ng tr×nh
vÒ b¶n ®å ®Êt ViÖt Nam cã sù ®ãng gãp cña c¸c nhµ khoa häc ®Êt nh−: Lª Duy
Th−íc, T«n ThÊt ChiÓu, Vò Cao Th¸i, Cao Liªm ... [11].
T¹i miÒn Nam, ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Êt vµ lËp b¶n ®å
®Êt cña Moorman F.R (1961); Th¸i C«ng Tông (1973) víi "§Êt ®ai miÒn cao
nguyªn vµ miÒn §«ng Nam Bé"...
Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1970, Bïi Quang To¶n cïng nhiÒu nhµ khoa häc cña
ViÖn Thæ nh−ìng - N«ng ho¸ nh− Vò Cao Th¸i, NguyÔn V¨n Th©n, §inh V¨n
TØnh... ®· nghiªn cøu vµ thùc hiÖn c«ng t¸c ®¸nh gi¸, ph©n h¹ng ®Êt ë 23
huyÖn, 286 hîp t¸c x· vµ 9 vïng chuyªn canh. C¸c kÕt qu¶ b−íc ®Çu ®· thiÕt
thùc phôc vô cho c«ng t¸c tæ chøc l¹i s¶n xuÊt vµ x©y dùng cÊp huyÖn, dÉn
qua [11]. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ kiÓm nghiÖm trªn thùc tÕ, Bïi Quang To¶n
®· ®−a ra “Quy tr×nh kü thuËt ph©n h¹ng ®Êt ®ai” ¸p dông cho c¸c hîp t¸c x·
vµ c¸c vïng chuyªn canh.
- Theo Vò Cao Th¸i, Ph¹m Quang Kh¸nh (1997), cho biÕt tõ tr−íc
nh÷ng n¨m 1980 quan niÖm vÒ ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai ë n−íc ta chñ yÕu phôc vô
ph©n h¹ng ®Êt nh»m tÝnh thuÕ mµ kh«ng nªu ra ®−îc nh÷ng h¹n chÕ cña ®Êt
®ai vµ c¸c biÖn ph¸p sö dông ®Êt hîp lý vµ c¶i t¹o ®Êt [11]
Bïi Quang To¶n vµ céng t¸c viªn (1985), trong nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ
quy ho¹ch sö dông ®Êt khai hoang ë ViÖt Nam, ph©n lo¹i kh¶ n¨ng thÝch hîp
®Êt ®ai (Land Suitability Classification) cña FAO ®−îc ¸p dông, tuy nhiªn chØ
®¸nh gi¸ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn (®Æc ®iÓm thæ nh−ìng, ®iÒu kiÖn thuû v¨n vµ
9
khÝ hËu n«ng nghiÖp. Trong nghiªn cøu nµy, hÖ thèng ph©n vÞ ®−îc ¸p dông chØ
dõng l¹i ë líp (class) thÝch nghi cho tõng lo¹i h×nh sö dông ®Êt [11].
Vò Cao Th¸i vµ c¸c t¸c gi¶ (1989) trong ch−¬ng tr×nh 48C ®· nghiªn
cøu ®¸nh gi¸, ph©n h¹ng ®Êt T©y Nguyªn víi c©y cao su, cµ phª, chÌ vµ d©u
t»m. §Ò tµi ®· vËn dông ph−¬ng ph¸p ph©n h¹ng ®Êt ®ai cña FAO theo kiÓu
®Þnh tÝnh vµ hiÖn t¹i ®Ó ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t tiÒm n¨ng ®Êt ®ai cña khu vùc, kÕt
qu¶ ®Êt ®ai ®−îc ph©n theo 4 h¹ng, riªng cho tõng c©y trång [11].
N¨m 1993, ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ n«ng nghiÖp ®· chØ ®¹o thùc
hiÖn c«ng t¸c ®¸nh gi¸ ®Êt trªn 9 vïng sinh th¸i cña c¶ n−íc víi b¶n ®å tû lÖ 1:
250.000. KÕt qu¶ b−íc ®Çu ®· x¸c ®Þnh ®−îc tiÒm n¨ng ®Êt ®ai cña c¸c vïng
vµ kh¼ng ®Þnh viÖc vËn dung néi dung, ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai cña FAO
theo tiªu chuÈn vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ ë ViÖt Nam lµ phï hîp trong ®iÒu kiÖn
hoµn c¶nh hiÖn nay [5].
Tõ n¨m 1995 trë l¹i ®©y ë rÊt nhiÒu tØnh, vïng l·nh thæ trªn c¶ n−íc ¸p
dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai cña FAO ®Ó ®¸nh gi¸ ®Êt nh»m phôc vô bè
trÝ c©y trång vµ sö dông ®Êt hîp lý víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ-x· héi cho
tõng ®Þa bµn nh−: VïngT©y Nguyªn víi kÕt qu¶ nghiªn cøu NguyÔn V¨n
TuyÓn (1995), ®· x¸c ®Þnh ®−îc 3 khu vùc, 18 tiÓu khu vùc, 54 ®¬n vÞ sinh
th¸i n«ng nghiÖp, 195 ®¬n vÞ ®Êt ®ai. Trªn b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt tû lÖ
1: 250.000 cho thÊy vïngT©y Nguyªn cã 5 hÖ thèng sö dông ®Êt chÝnh, víi 29
lo¹i h×nh sö dông ®Êt hiÖn t¹i hÇu hÕt ®Òu tho¶ m·n yªu cÇu vÒ hiÖu qu¶ kinh
tÕ-x· héi vµ hiÖu qu¶ m«i tr−êng, tiÕp theo lµ "Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu vÒ
®¸nh gi¸ ®Êt ®ai tØnh Kon-Tum" ... [11].
N¨m 1998, §µo Ch©u Thu, NguyÔn Khang biªn so¹n bµi gi¶ng "§¸nh
gi¸ ®Êt" (Dïng cho c¸c häc sinh c¸c ngµnh khoa häc ®Êt, qu¶n lý ®Êt ®ai, n«ng
häc, kinh tÕ n«ng nghiÖp) cña tr−êng §¹i häc n«ng nghiÖp I- Hµ Néi. Tµi liÖu
lµ nh÷ng t− liÖu, tµi liÖu häc tËp, tham kh¶o cÇn thiÕt cho häc sinh vµ c¸n bé
10
trong lÜnh vùc khoa häc ®Êt vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h−íng bÒn v÷ng.
T¸c gi¶ ®· kh¸i qu¸t toµn bé nh÷ng néi dung, c¸c b−íc tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ ®Êt
theo FAO víi nh÷ng gîi ý, thÝ dô minh ho¹ cô thÓ [15]. N¨m 2000, Héi khoa
häc ®Êt ViÖt Nam ®· biªn so¹n tËp "§Êt ViÖt Nam" (2000) s¶n phÈm do c¸c
chuyªn gia ®Çu ngµnh vÒ lÜnh vùc nghiªn cøu ®Êt, ®· kh¸i qu¸t nh÷ng nghiªn
cøu vÒ ®Êt ViÖt Nam trong 12 ch−¬ng, ph¶n ¸nh kh¸ ®Çy ®ñ c¸c kÕt qu¶
nghiªn cøu vÒ ®Êt ViÖt Nam [3].
Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®¸nh gi¸ ®Êt cña tr−êng §¹i häc N«ng
nghiÖp I - Hµ Néi ®· ®−îc c«ng bè nh−: “M« h×nh ®¸nh gi¸ ®Êt huyÖn §¹i Tõ
- tØnh Th¸i Nguyªn”, NguyÔn ThÞ Vßng, NguyÔn Quang Häc (1997); “§¸nh
gi¸ ®Êt ®ai phôc vô quy ho¹ch sö dông ®Êt x· TÝch Giang, huyÖn Phóc Thä, tØnh Hµ
T©y”, §oµn C«ng Quú, §ç ThÞ T¸m, Lª V¨n H¶i (1998); “§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ
tiÒm n¨ng ®Êt ®ai phôc vô ®Þnh h−íng quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp
vïng Ch©u Giang - H−ng Yªn”, Hµ Häc Ng«, NguyÔn V¨n Dung, NguyÔn Ých
T©n, Vò ThÞ B×nh, §ç ThÞ T¸m (2000); “§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt huyÖn
Yªn Dòng - Hµ B¾c”, §oµn C«ng Quú (1995); “Thùc tr¹ng sö dông ®Êt vµ nh÷ng
vÊn ®Ò sö dông ®Êt bÒn v÷ng ë huyÖn L−¬ng S¬n - Hoµ B×nh”, Vò ThÞ B×nh,
NguyÔn Duy S¬n (2001); “Nghiªn cøu vµ x©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ ®¸nh gi¸
hiÖu qu¶ sö dông ®Êt th«ng qua viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång”, NguyÔn ThÞ
Vßng vµ c¸c céng sù (1998 - 2000); “Qu¶n lý nguån tµi nguyªn ®Êt n«ng nghiÖp
huyÖn §«ng Anh, thµnh phè Hµ Néi”, NguyÔn Quang Häc, §µo Ch©u Thu
(1997); “Survey on soil mapping of Quang Ngai following the FAO- UNESCO
soil classification system”, Tran Van Chinh; “Study on sustainable Land Use on
up land and mountainous region in Yen Chau district, Son La province”, Dao
Chau Thu, Mai Van Phan, Le Quoc Thanh (2000); “Land resource and trend of
sustainable Land Use in Tien Son district”, Dao Chau Thu, Cao Viet Hung, Do
Nguyen Hai, Nguyen Quang Hoc (1999) [17].
11
HiÖn nay c«ng t¸c ®¸nh gi¸ ®Êt ë ViÖt Nam ®ang ¸p dông "Quy tr×nh
®¸nh gi¸ ®Êt ®ai phôc vô n«ng nghiÖp" cña Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng
th«n ban hµnh tiªu chuÈn ngµnh 10 TCN 343-98. Quy tr×nh ®−îc x©y dùng
trªn c¬ së vËn dông néi dung, ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt cña FAO theo ®iÒu
kiÖn vµ tiªu chuÈn cô thÓ cña ViÖt Nam [3].
* Môc tiªu nghiªn cøu chung:
Nh»m ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c tiÒm n¨ng ®Êt ®ai vÒ sù ph©n bè sè l−îng, chÊt
l−îng vµ kh¶ n¨ng sö dông ®Ó lµm c¬ së khoa häc cho viÖc ®Ò xuÊt, bè trÝ c¸c
ph−¬ng ¸n sö dông ®Êt ®ai hîp lý, cã hiÖu qu¶ ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh
tÕ-x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng theo quan ®iÓm sinh th¸i vµ ph¸t triÓn l©u bÒn.
* §¸nh gi¸, ph©n h¹ng ®Êt ®−îc thùc hiÖn theo tr×nh tù :
S¬ ®å ®¸nh gi¸ ®Êt (S¬ ®å 1).
3
1
X¸c
®Þnh
môc
tiªu
2
X¸c
®Þnh
LUT
Thu
thËp
tµi
liÖu
4
5
6
7
8
§¸nh gi¸
kh¶ n¨ng
thÝch
nghi
Ph©n
tÝch
HQ
kinh tÕ
x· héi
vµ MT
X¸c
®Þnh
LUT
thÝch
hîp
§Ò
xuÊt sö
dông
®Êt
X¸c
®Þnh
LMU
S¬ ®å 1: Quy tr×nh ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai phôc vô quy ho¹ch
sö dông ®Êt n«ng nghiÖp
1. X¸c ®Þnh môc tiªu
2. Thu thËp tµi liÖu
3. X¸c ®Þnh c¸c lo¹i sö dông ®Êt
4. X¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ ®Êt ®ai
5. §¸nh gi¸, ph©n h¹ng møc ®é thÝch nghi cña tõng ®¬n vÞ ®Êt ®ai víi
tõng lo¹i h×nh sö dông ®Êt.
12
6. Ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh tÕ, x· héi vµ t¸c ®éng ¶nh h−ëng tíi m«i tr−êng.
7. X¸c ®Þnh lo¹i h×nh sö dông ®Êt thÝch hîp nhÊt.
8. §Ò xuÊt ph−¬ng thøc sö dông ®Êt ®ai.
§Ó thùc hiÖn ®−îc c¸c tr×nh tù trªn, th× ph¶i tiÕn hµnh theo 3 giai ®o¹n:
ChuÈn bÞ, ®iÒu tra d· ngo¹i, néi nghiÖp tæng hîp x©y dùng tµi liÖu.
2.1.3. Mét sè nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Êt, ®¸nh gi¸ ®Êt ph©n h¹ng sö
dông ®Êt ë tØnh Kon Tum
Nh÷ng nghiªn cøu vÒ ®Êt vµ ®¸nh gi¸ ®Êt trªn ®Þa bµn tØnh Kon-Tum
cßn béc lé nhiÒu h¹n chÕ bÊt cËp. Trªn ®Þa bµn tØnh Kon-Tum khu ®Þa lý thæ
nh−ìng Gia Lai- KonTum, cã 6 vïng ®Þa lý thæ nh−ìng: riªng tØnh vµo 3 vïng
chÝnh lµ vïng ®Êt feralit ®á vµng trªn macma axit Sa ThÇy; vïng ®Êt x¸m trªn
macma axit cao nguyªn Kon-Tum; vïng ®Êt feralit vµng trªn macma axit vµ
feralit n©u ®á trªn bazan, cao nguyªn Kon Pl«ng [3]. N¨m 1995 víi c«ng tr×nh
nghiªn cøu “Mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu vÒ ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai tØnh Kon Tum” cña
NguyÔn V¨n TuyÓn (1995), dÉn qua [11].
KÕt qu¶ ®iÒu tra theo ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i ®Þnh l−îng (WRB, 1998)
cña ViÖn quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp n¨m 1998, dÉn qua [21]. Cho
thÊy, trªn ®Þa bµn tØnh Kon Tum cã 7 nhãm ®Êt, trong ®ã cã 2 nhãm ®Êt chiÕm
diÖn tÝch lín lµ: Nhãm ®Êt x¸m (X) cã 898.295,00 ha, chiÕm 93,44 % tæng
diÖn tÝch tù nhiªn; Nhãm ®Êt ®á (F) cã 32.321,00 ha chiÕm 3,36 %.
Nhãm ®Êt phï sa ph©n bè nhiÒu nhÊt ë huyÖn (Kon Pl«ng, §¨k Glªy vµ
thÞ x· Kon Tum); nhãm ®Êt Gl©y ph©n bè ë hÇu hÕt c¸c huyÖn thÞ ; nhãm ®Êt
míi biÕn ®æi, chñ yÕu ph©n bè ë thÞ x· Kon Tum; nhãm ®Êt x¸m cã diÖn tÝch
lín nhÊt, ph©n bè trªn toµn tØnh; nhãm ®Êt ®á riªng (huyÖn §¨k Hµ vµ Ngäc
Håi) kh«ng cã, cßn cã mÆt t¹i tÊt c¶ c¸c huyÖn thÞ kh¸c; nhãm ®Êt mïn AlÝt
trªn nói cao chØ cã ë §¨k Glªy vµ §¨k T«. HuyÖn Sa ThÇy cã diÖn tÝch lµ
241.200,00 ha víi 6 nhãm ®Êt chÝnh, trong ®ã nhãm ®Êt x¸m chiÕm diÖn tÝch
13
nhiÒu nhÊt (235.989,00 ha), thø hai lµ nhãm ®Êt ®á (2.318,00 ha), cßn l¹i lµ
c¸c nhãm ®Êt phï sa, ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸...
B¶ng 1: DiÖn tÝch vµ c¬ cÊu c¸c nhãm ®Êt tØnh Kon Tum
Ký hiÖu
P
GL
CM
X
F
A
E
Nhãm ®Êt
DiÖn tÝch (ha)
§Êt phï sa
§Êt glªy
§Êt míi biÕn ®æi
§Êt x¸m
§Êt ®á
§Êt mïn alÝt nói cao
§Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸
S«ng suèi, hå
Tæng diÖn tÝch tù nhiªn
8.526,00
2.001,00
2.417,00
898.295,00
32.321,00
6.865,00
1.282,00
9.743,00
964.450,00
C¬ cÊu (%)
0,88
0,21
0,25
93,44
3,36
0,71
0,13
1,01
100,0
*Nguån sè liÖu: dÉn qua [21]
+ ChÊt l−îng ®Êt ®−îc ph©n theo 4 møc, chÊt l−îng tõ cao ®Õn kh«ng cã
kh¶ n¨ng s¶n xuÊt. §Êt cã chÊt l−îng cao gåm c¸c nhãm ®Êt phï sa, ®Êt Glªy,
®Êt míi biÕn ®æi vµ ®Êt ®á; ®Êt trung b×nh lµ nhãm ®Êt x¸m, ®Êt cã chÊt l−îng
kÐm lµ ®Êt x¸m cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ; ®Êt kh«ng cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®Êt
xãi mßn tr¬ xái ®¸ vµ ®Êt mïn AlÝt nói cao.
+ Thèng kª diÖn tÝch theo cÊp ®é dèc cho thÊy, víi tæng diÖn tÝch ®Êt
951.707,00 ha kh«ng kÓ diÖn tÝch s«ng suèi, ao hå. §Êt cã ®é dèc > 250 cã
764.536,00 ha chiÕm 80,33% tæng diÖn tÝch ®Êt; ®Êt cã ®é dèc tõ 150- 250 víi
47.188,00 ha chiÕm 4,96%; ®Êt cã ®é dèc < 150 cã 139.956,00 ha chiÕm 14,71%.
+ Thèng kª diÖn tÝch theo tÇng dµy cho thÊy, diÖn tÝch ®Êt cã tÇng dµy >
100 cm cã 528.990,00 ha chiÕm 52,58 %; ®Êt cã tÇng dµy tõ 50 cm - 100 cm cã
385.450,00 ha chiÕm 40,50 %; cßn l¹i lµ ®Êt cã tÇng dµy < 50 cm chiÕm 3,96%.
Theo NguyÔn Quang Häc (2004) [2], kÕt qu¶ ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ ®Êt vµ
ph©n h¹ng ®Êt thÞ trÊn §¨k Hµ vïngT©y Nguyªn x¸c ®Þnh ®−îc 4 lo¹i ®Êt víi 2
14
nhãm ®Êt chÝnh; nhãm ®Êt phï sa cã ®Êt phï sa ngßi suèi chiÕm 18,24% diÖn
tÝch ®iÒu tra; nhãm ®Êt ®á vµng cã ®Êt ®á vµng trªn ®¸ phiÕn sÐt (Fs), ®Êt n©u
vµng trªn phï sa cæ (Fp), ®Êt ®á ph¸t triÓn trªn ®¸ bazan (Fk) víi tæng diÖn tÝch
cña nhãm ®Êt nµy chiÕm tíi 81,76%. Thµnh phÇn c¬ giíi tõ thÞt nhÑ ®Õn thÞt
nÆng, tõ ®Êt Ýt chua ®Õn rÊt chua, ®Êt mïn nghÌo ®Õn ®Êt giµu mïn ...Tõ kÕt qu¶
®¸nh gi¸ møc ®é thÝch nghi ®Êt ®Ò xuÊt ®−îc 2 ph−¬ng ¸n bè trÝ sö dông ®Êt,
lµm c¨n cø lùa chän ®−a vµo s¶n xuÊt. Ph©n h¹ng ®Þnh gi¸ ®Êt phôc vô chuyÓn
®æi sang môc ®Ých phi n«ng nghiÖp. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh ®−îc 4 yÕu
tè vµ cho ®iÓm c¸c yÕu tè: yÕu tè ®é ph× cã sè ®iÓm tõ 2-10 ®iÓm; yÕu tè vÞ trÝ
khoanh ®Êt, x¸c ®Þnh tõ trung t©m khoanh ®Êt ®Õn n¬i c− tró hé sö dông cã sè
®iÓm tõ 2-7 ®iÓm (®èi víi ®Êt trång c©y hµng n¨m) hoÆc ®Õn n¬i tiªu thô s¶n
phÈm tõ 2-6 ®iÓm (®èi víi ®Êt trång c©y l©u n¨m); ®iÒu kiÖn t−íi tiªu cã sè
®iÓm tõ 6-8 ®iÓm; ®Þa h×nh cã sè ®iÓm tõ 2-8 ®iÓm. Toµn bé diÖn tÝch ®iÒu tra
x¸c ®Þnh 2 h¹ng ®Êt trong 6 h¹ng ®Êt (®èi víi ®Êt trång c©y hµng n¨m) vµ 3
h¹ng ®Êt trong 5 h¹ng ®Êt (®èi víi ®Êt trång c©y l©u n¨m) trong tæng sè
1.548,34 ha. §Êt h¹ng II chØ cã ë ®Êt trång c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m chiÕm
2,26%, ®Êt h¹ng III gåm ®Êt trång lóa, ®Êt trång c©y hoa mµu chiÕm 87,18%,
®Êt h¹ng IV gåm ®Êt trång lóa, ®Êt trång c©y hoa mµu chiÕm 10,56%.
2.2. T×nh h×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt døa
2.2.1. T×nh h×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt døa trªn thÕ giíi
C©y døa ®−îc trång t¹i h¬n 75 n−íc trªn thÕ giíi. N¨m 2001 diÖn tÝch
døa thÕ giíi ®¹t 766,10 ngµn ha (t¨ng h¬n 14 ngµn ha so víi n¨m 2000), diÖn
tÝch døa t¹i ch©u ¸ ®¹t 390,80 ngµn ha, chiÕm 51% diÖn tÝch toµn thÕ giíi [20].
N¨ng suÊt døa b×nh qu©n thÕ giíi n¨m 2001 ®¹t 179,30 t¹/ha. C¸c n−íc
cã n¨ng suÊt døa ®¹t trªn 400,00 t¹/ha gåm (c¸c n−íc vïngBê biÓn Ngµ,
Mªhic«), n¨ng suÊt ®¹t trªn 200,00 t¹/ha nh− (Trung Quèc, Braxin...), n¨ng
suÊt døa cña ViÖt Nam thÊp nhÊt thÕ giíi.
15
S¶n l−îng døa thÕ giíi n¨m 2001 ®¹t 13.739 ngµn tÊn, t¨ng h¬n 290
ngµn tÊn so víi n¨m 2000. C¸c n−íc cã s¶n l−îng døa lín nhÊt lµ Th¸i Lan,
Philipin, s¶n l−îng døa ViÖt Nam chiÕm 2,50% s¶n l−îng døa toµn thÕ giíi.
T×nh h×nh trªn ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 2:
B¶ng 2: DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng døa mét sè n−íc chñ yÕu trªn thÕ giíi
TT
I
II
III
C¸c n−íc
Toµn thÕ giíi
Ch©u ¸
Th¸i Lan
Philipin
Trung Quèc
Ên §é
In®«nªxia
ViÖt Nam
Ch©u Phi
Nigiªria
Kªnya
Bê biÓn Ngµ
Ch©u Mü
Braxin
Mªhic«
C«sta Rica
DiÖn tÝch
(1.000 ha)
N¨m
N¨m
2000
2001
752,40 766,10
383,00 390,80
97,30
97,30
43,40
45,00
52,50
57,70
80,00
80,00
42,00
42,00
36,50
37,50
207,80 208,00
115,00 115,00
8,50
8,50
5,20
5,20
50,20
52,80
55,70
59,30
12,10
12,50
12,50
12,00
N¨ng suÊt
(t¹/ha)
N¨m
N¨m
2000
2001
178,70 179,30
187,60 186,20
235,10 236,40
350,90 349,30
231,20 222,50
137,50 137,50
85,70
71,40
79,80
83,30
107,20 107,20
76,60
76,60
329,40 329,40
434,00 434,00
286,20 286,20
231,90 243,10
433,50 428,00
380,00 395,80
S¶n l−îng
(1.000 tÊn)
N¨m
N¨m
2000
2001
13.449 13.739
7.184
7.275
2.287
2,30
1525
1.572
1.214
1.284
1,10
1,10
360
300
291
313
2.228
2,23
881
881
280
280
226
226
1.436
1512
1.293
1442
522
535
475
475
*Nguån sè liÖu : dÉn qua [20]
2.2.2. T×nh h×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt døa ë ViÖt Nam
ë n−íc ta nghÒ trång døa ®· cã tõ rÊt sím, theo c¸c tµi liÖu cña J.Lan
(1928) vµ NguyÔn C«ng Hu©n (1939) th× døa (ta) ®· ®−îc trång ë ViÖt Nam
c¸ch ®©y h¬n 100 n¨m [14]. Cßn gièng døa T©y do ng−êi Ph¸p ®−a ®Õn trång
®Çu tiªn ë tr¹i Canh n«ng Thanh Ba vµo n¨m 1913, sau ®ã ph¸t triÓn trång ë c¸c
tr¹i Phó Hé, Tuyªn Quang, §µo Gi· ...
16
Gièng døa Cayenne kh«ng gai ®−îc trång ®Çu tiªn ë S¬n T©y n¨m 1939
vµ ph¸t triÓn ra nhiÒu vïngkh¸c nh− NghÖ An, Phó Thä... Trong nh÷ng n¨m
1960, nhµ n−íc ®· thµnh lËp nhiÒu n«ng tr−êng quèc doanh, trong ®ã cã nhiÒu
n«ng tr−êng chuyªn s¶n xuÊt døa. N¨m 1975, s¶n xuÊt døa b¾t ®Çu ph¸t triÓn
m¹nh, trong thêi kú nh÷ng n¨m 80 diÖn tÝch døa n−íc ta ®¹t tõ 35- 45 ngµn
ha. N¨m 1991 ®Õn nay do thÞ tr−êng tiªu thô døa ë §«ng ¢u kh«ng cßn n÷a
nªn diÖn tÝch døa l¹i gi¶m. T×nh h×nh s¶n xuÊt døa trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y
®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 3 :
B¶ng 3: BiÕn ®éng diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l−îng døa tõ n¨m 1980-2003
N¨m
1980
1985
1990
1995
2000
2003
DiÖn tÝch gieo
trång (1.000 ha)
37,90
35,53
44,00
36,54
35,81
DiÖn tÝch thu
ho¹ch (1.000 ha)
32,20
33,13
38,88
24,04
30,49
30,79
N¨ng suÊt
(t¹/ha)
104,57
109,57
120,34
76,80
95,60
92,30
S¶n l−îng
(tÊn)
336,70
363,05
467,85
184,75
291,43
284,13
*Nguån sè liÖu:dÉn qua [20].
Qua b¶ng 3 cho thÊy n¨m 2003, diÖn tÝch trång døa c¶ n−íc lµ 35,81
ngµn ha, so víi n¨m 1990 th× diÖn tÝch trång døa cã t¨ng, víi nh÷ng n¨m 80
th× diÖn tÝch døa cßn thÊp h¬n. Tõ n¨m 1990 tíi nay diÖn tÝch trång døa gi¶m:
do thiÕu thÞ tr−êng tiªu thô, (tiªu thô døa trong n−íc ®· b·o hoµ cßn thÞ tr−êng
xuÊt khÈu th× kh«ng cßn n÷a); ng−êi d©n cã thÓ trång c©y kh¸c ®−îc trªn ®Êt
trång døa. Kho¶ng 5 n¨m trë l¹i ®©y diÖn tÝch døa ®· b¾t ®Çu t¨ng lªn do c¸c
c«ng ty, nhµ m¸y chÕ biÕn ®· t×m ®−îc b¹n hµng ®Ó xuÊt khÈu, gi¸ tiªu thô døa
trªn thÕ giíi t¨ng cao.
Theo sè liÖu thèng kª ë b¶ng 3 cho thÊy, n¨ng suÊt b×nh qu©n døa c¶
n−íc chØ ®−îc 92,30 t¹/ha (2003) thÊp so víi ®Çu n¨m 90. Nh÷ng nguyªn nh©n
dÉn ®Õn n¨ng suÊt døa n−íc ta cßn thÊp lµ: Gièng døa cña n−íc ta ch−a ®−îc
chän läc, n¨ng n¨ng suÊt thÊp, phæ biÕn lµ gièng døa Queen; møc ®Çu t− vËt
17
chÊt (ph©n bãn, thuèc trõ s©u, c«ng lao ®éng...) tÝnh theo tÊn s¶n phÈm cßn
thÊp, chu kú kinh tÕ cña c©y døa cßn qu¸ dµi. Ngoµi c¸c nguyªn nh©n trªn cßn
ph¶i nãi ®Õn s©u bÖnh còng cã ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt døa.
S¶n l−îng døa n¨m 2003 ®¹t 284,10 ngµn tÊn, so víi n¨m 95 t¨ng gÇn
100 ngµn tÊn, so víi n¨m 1990 s¶n l−îng thÊp h¬n gÇn 184 ngµn tÊn. S¶n l−îng
døa trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y t¨ng b×nh qu©n chñ yÕu tËp trung t¹i nh÷ng vïng
®ang x©y dùng vïng nguyªn liÖu døa cung cÊp cho c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn døa
c«ng nghiÖp.
2.3. ThÞ tr−êng tiªu thô døa
2.3.1. ThÞ tr−êng tiªu thô døa trªn thÕ giíi
S¶n phÈm døa tiªu thô trªn thÞ tr−êng thÕ giíi rÊt ®a d¹ng, gåm c¸c lo¹i
s¶n phÈm ®å hép, døa qu¶ t−¬i, n−íc døa vµ n−íc døa c« ®Æc, dÉn qua [20].
C¸c n−íc nhËp khÈu chÝnh c¸c s¶n phÈm døa hép, døa qu¶ t−¬i lµ Mü,
c¸c n−íc EU, NhËt B¶n. L−îng xuÊt nhËp khÈu døa hép liªn tôc t¨ng, ®ång
thêi gi¸ c¶ còng kh«ng ngõng t¨ng lªn. XuÊt khÈu còng t¨ng theo nhu cÇu nhËp
khÈu, c¸c n−íc xuÊt khÈu døa chñ yÕu lµ Costa Rica, Bê biÓn Ngµ, Philippin.
ThÞ tr−êng døa qu¶ t−¬i thÕ giíi liªn tôc t¨ng, trong nh÷ng n¨m 60
l−îng xuÊt nhËp khÈu kho¶ng 100 ngµn tÊn, ®Õn nh÷ng n¨m 2000 l−îng xuÊt
nhËp khÈu ®· trªn 1 triÖu tÊn. Nh÷ng yªu cÇu cña ng−êi tiªu dïng ®èi víi c¸c
lo¹i s¶n phÈm nµy lµ chÊt l−îng ph¶i cao.
Nhu cÇu n−íc døa c« ®Æc trªn thÕ giíi hµng n¨m vµo kho¶ng 300 ngh×n
tÊn, trong ®ã c¸c n−íc s¶n xuÊt n−íc døa c« ®Æc vµ xuÊt khÈu chñ yÕu lµ Th¸i
Lan, Philippin. ThÞ tr−êng tiªu thô n−íc døa c« ®Æc tËp trung chñ yÕu t¹i c¸c
n−íc B¾c Mü vµ ch©u ¢u. Hµng n¨m toµn thÕ giíi nhËp khÈu kho¶ng 250-300
ngh×n tÊn n−íc døa t−¬i c¸c lo¹i, n−íc døa ®−îc tiªu thô chñ yÕu t¹i ch©u ¢u vµ
Mü. XuÊt khÈu lo¹i s¶n phÈm nµy chñ yÕu lµ c¸c n−íc Th¸i Lan vµ Philippin [20]
18
B¶ng 4: T×nh h×nh nhËp khÈu døa qu¶ cña mét sè n−íc tõ n¨m 1961-2000
§¬n vÞ tÝnh: S¶n l−îng: 1000 tÊn, Tû lÖ: %
N¨m
1961
1980
Tû lÖ
Tªn
S¶n
so víi
quèc gia l−îng
TG
Mü
16,7
16,3
1990
1995
2000
Tû lÖ
Tû lÖ
Tû lÖ
Tû lÖ
S¶n
S¶n
S¶n
S¶n
so víi
so víi
so víi
so víi
l−îng
l−îng
l−îng
l−îng
TG
TG
TG
TG
69,0
19,1 113,9 19,1 124,6 17,9 318,8 30,5
Ph¸p
4,2
4,1
39,3
10,9
80,2
13,5
112,1
16,1
148,2
14,2
NhËt B¶n
0,6
0,6
105,0
29,0
128,3
21,5
107,9
15,5
100,1
9,6
BØ
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
81,7
7,8
Italy
0,1
0,1
17,9
4,9
40,5
6,8
39,2
5,6
67,7
6,5
§øc
3,6
3,5
12,6
3,5
40,5
6,8
41,7
6,0
57,4
5,5
Canada
3,9
3,8
10,2
2,8
17,2
2,9
16,9
2,4
41,0
3,9
*Nguån sè liÖu: dÉn qua [20].
B¶ng 5: T×nh h×nh xuÊt khÈu døa qu¶ cña mét sè quèc gia trªn thÕ giíi
tõ n¨m 1961 ®Õn n¨m 2000
§¬n vÞ tÝnh: S¶n l−îng: 1.000 tÊn, Tû lÖ: %
N¨m
1961
Tªn
quèc gia
ThÕ giíi
1980
Tû lÖ
S¶n
so víi
l−îng
TG
107,30 100,00 366,30
S¶n
l−îng
1990
Tû lÖ
Tû lÖ
S¶n
so víi
so víi
l−îng
TG
TG
100,00 574,10 100,00
1995
2000
777,80
Tû lÖ
Tû lÖ
S¶n
so víi
so víi
l−îng
TG
TG
100,00 1039,20 100,00
S¶n
l−îng
Costa Rica
0,00
0,00
0,00
0,00
95,90
16,70
177,60
22,80
322,50
31,00
Bê biÓn Ngµ
2,10
2,00
94,00
25,70 135,30
23,60
135,90
17,50
187,80
18,10
Philipin
0,00
0,00
115,00
31,40 146,30
25,50
163,50
21,00
135,50
13,00
ViÖt Nam
0,00
0,00
4,90
1,30
0,20
0,00
0,00
0,10
0,00
1,20
*Nguån sè liÖu: dÉn qua [20].
2.3.2. ThÞ tr−êng xuÊt khÈu døa ë ViÖt Nam
ViÖt Nam ®· s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu s¶n phÈm døa tõ nh÷ng n¨m 70, tuy
chñ yÕu lµ xuÊt khÈu d¹ng døa §«ng l¹nh, døa hép víi thÞ tr−êng xuÊt khÈu chñ
19
yÕu lµ Liªn X« (cò) vµ c¸c n−íc §«ng ¢u. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chóng ta
®· b¾t ®Çu trë l¹i s¶n xuÊt mÆt hµng døa phôc vô xuÊt khÈu vµ t×m kiÕm c¸c thÞ
tr−êng kh¸c, trong ®ã cã thÞ tr−êng Mü vµ c¸c n−íc trong khu vùc...Tuy nhiªn
do s¶n xuÊt døa n−íc ta cßn h¹n chÕ, ch−a x©m nhËp vµo ®−îc c¸c thÞ tr−êng
tiªu thô lín [20].
B¶ng 6: XuÊt khÈu s¶n phÈm døa ViÖt Nam trong thêi gian tõ n¨m 1996-2001
§VT: tÊn
N¨m
S¶n phÈm
Døa hép
Døa qu¶
Níc døa c« ®Æc
S¶n phÈm døa chÕ biÕn kh¸c
Tæng sè
1996
1997
1998
2001
¦íc 2002
8.000
1.000
-
10.410
100
-
9.000
11.910
11.410
1.600
18.000
31.010
14.00
1.740
28.500
44.740
19.300
7.400
26.500
53..200
*Nguån sè liÖu: dÉn qua [20].
ThÞ tr−êng trong n−íc chñ yÕu ®−îc tiªu thô d−íi d¹ng døa qu¶ t−¬i,
®èi víi mçi vïng cã nhu cÇu tiªu thô kh¸c nhau. T¹i c¸c tØnh phÝa B¾c døa
®−îc tiªu thô nh− mét lo¹i tr¸i c©y lµ chÝnh, sö dông nh− mét lo¹i qu¶ vµ mét
phÇn sö dông trong thùc phÈm nªn l−îng tiªu thô kh«ng nhiÒu. T¹i c¸c tØnh
phÝa Nam døa ®−îc coi nh− mét lo¹i rau thùc phÈm, tiªu thô hµng n¨m rÊt lín.
2.4. §Æc ®iÓm vµ yªu cÇu ngo¹i c¶nh cña mét sè gièng
døa trång ë ViÖt Nam
2.4.1. §Æc ®iÓm sinh th¸i cña c©y døa.
- NhiÖt ®é: Lµ yÕu tè chÝnh h¹n chÕ ®Õn sù më réng vïng trång døa.
Døa thÝch Êp ¸p, nhiÖt ®é b×nh qu©n trªn n¨m (21-270C) lý t−ëng nhÊt lµ nhiÖt
®é b×nh qu©n 250C, biªn ®é ngµy ®ªm 120C. KÕt qu¶ nghiªn cøu ë
(Nightingale) Hawai vµ (S. Watanabe) NhËt B¶n cho thÊy, ph¹m vi nhiÖt ®é
21-35 0C tèt nhÊt lµ 30-310C. Vïng cã nhiÖt ®é cao gÇn xÝch ®¹o, gÇn biÓn c©y
sinh tr−ëng khoÎ, l¸ xum xuª, qu¶ to, m¾t dÑt, chÝn ®Òu. Vïng cã nhiÖt ®é
20
- Xem thêm -
.PDF 
88 
133 
98 
