Tài liệu Đánh giá kết quả thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2001- 2010, huyện cẩm khê, tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM PHẠM VĂN CHUNG ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC HIỆN PHƢƠNG ÁN QUY HOẠCH SỬ DỤNG ĐẤT GIAI ĐOẠN 2001 - 2010 HUYỆN CẨM KHÊ, TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành : Quản lý đất đai Mã số : 60.26.16 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN NGỌC NÔNG THÁI NGUYÊN - 2011 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc./. Tác giả luận văn Phạm Văn Chung Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự hướng dẫn nhiệt tình, chu đáo của các thầy, cô giáo, những ý kiến đóng góp quý báu của nhiều cá nhân và tập thể để tôi hoàn thành bản luận văn này. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Ngọc Nông, phó Hiệu trưởng - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt thời gian tôi thực hiện đề tài. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn sự góp ý chân thành của các thầy, cô giáo Khoa sau Đại học, Khoa Tài nguyên và Môi trường - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Phú Thọ, UBND huyện Cẩm Khê, phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Cẩm Khê đã giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu, thực hiện đề tài. Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Phạm Văn Chung Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CN : Công nghiệp CTSN : Công trình sự nghiệp ĐCQH : Điều chỉnh quy hoạch ĐCQHSDĐ : Điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất HĐND : Hội đồng nhân dân KCN : Khu công nghiệp KT-XH : Kinh tế xã hội NTTS : Nuôi trồng thủy sản MNCD : Mặt nước chuyên dùng QH : Quy hoạch QHSDĐ : Quy hoạch sử dụng đất THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TT : Thị trấn TTCN : Trung tâm công nghiệp UBND : Uỷ ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 4.1: Một số chỉ tiêu về khí hậu của huyện Cẩm Khê từ 2005 - 2010............39 Bảng 4.2. Các loại đất huyện Cẩm Khê .....................................................................41 Bảng 4.3. Số liệu tài nguyên khoáng sản huyện Cẩm Khê ......................................44 Bảng 4.4. GTSX và tăng trưởng GTSX huyện Cẩm Khê giai đoạn 20052010 ...........................................................................................................47 Bảng 4.5. Cơ cấu kinh tế huyện Cẩm Khê giai đoạn2005-2010 ............................48 Bảng 4.6. Giá trị sản xuất ngành nông, lâm nghiệp, thủy sản qua một số năm (theo giá thực tế) ..............................................................................49 Bảng 4.7. Hiện trạng sử dụng đất năm 2010 (01/01/2011) huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ .............................................................................................67 Bảng 4.8: Diện tích, cơ cấu đất nông nghiệp huyện Cẩm Khê năm 2010..............68 Bảng 4.9. Diện tích, cơ cấu đất phi nông nghiệp huyện Cẩm Khê năm 2010 .......70 Bảng 4.10. Chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất từ năm 2001 đến năm 2010 huyên Cẩm Khê........................................................................................82 Bảng 4.11. Kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp đã được phê duyệt đến năm 2005..........................................................................83 Bảng 4.12. Kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất phi nông nghiệp đã được phê duyệt đến năm 2005 (trong phương án quy hoạch 2001 - 2010)..............................................................................................85 Bảng 4.13. Kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất chưa sử dụng đã được phê duyệt đến năm 2005 (trong phương án quy hoạch 20012010)..........................................................................................................87 Bảng 4.14: Kết quả thực hiện chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất sản xuất nông nghiệp đã được phê duyệt theo phương án ĐCQH đến năm 2010 ...........................................................................................................90 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn v Bảng 4.15: Kết quả thực hiện chuyển mục đích sử dụng đất nông nghiệp đã được phê duyệt theo phương án ĐCQH đến năm 2010 .......................93 Bảng 4.16: Kết quả thực hiện chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất phi nông nghiệp đã được phê duyệt theo phương án ĐCQH đến năm 2010 ...........................................................................................................94 Bảng 4.17: Kết quả thực hiện chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất chuyên dùng đã được phê duyệt theo phương án ĐCQH đến năm 2010 ..................96 Bảng 4.18: Kết quả thực hiện chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất có mục đích công cộng đã được phê duyệt theo phương án ĐCQH Đến năm 2010 ...........................................................................................................98 Bảng 4.19: Kết quả thực hiện chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất chưa sử dụng đã được phê duyệt theo phương án ĐCQH đến năm 2010 ..................98 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Hình 4.1. Biểu đồ cơ cấu diện tích các loại đất nông nghiệp huyện Cẩm Khê năm 2010 ....................................................................................... 68 Hình 4.2. Biểu đồ cơ cấu diện tích các loại đất phi nông nghiệp huyện Cẩm Khê năm 2010 .............................................................................. 71 Hình 4.3. Biểu đồ cơ cấu diện tích các loại đất chưa sử dụng huyện Cẩm Khê năm 2010 ....................................................................................... 74 Hình 4.4. Biểu đồ cơ cấu sử dụng đất đến năm 2010 của UBND huyện Cẩm Khê theo quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 ......................... 81 Hình 4.5. Biểu đồ kết quả thực hiện các chỉ tiêu QHSDĐ nông nghiệp đến năm 2005 ........................................................................................ 84 Hình 4.5. Biểu đồ kết quả thực hiện các chỉ tiêu QHSDĐ phi nông nghiệp đến năm 2005 ........................................................................................ 86 Hình 4.7. Biểu đồ kết quả thực hiện QH đất chưa sử dụng đến năm 2005 .... 88 Hình 4.8. Biểu đồ kết quả thực hiện chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất sản xuất nông nghiệp đã được phê duyệt theo phương án ĐCQH đến năm 2010 .............................................................................................. 91 Hình 4.9. Biểu đồ kết quả thực hiện các chỉ tiêu ĐCQHSDĐ phi nông nghiệp đến năm 2010 ............................................................................ 94 Hình 4.10. Kết quả thực hiện chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất chưa sử dụng đã được phê duyệt theo phương án ĐCQH đến năm 2010 ......... 99 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn vii MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 1.2. Mục đích của đề tài ............................................................................... 2 1.3. Yêu cầu của đề tài ................................................................................. 3 PHẦN II: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................................. 4 2.1. Khái niệm và đặc điểm của quy hoạch sử dụng đất .............................. 4 2.1.1. Khái niệm về quy hoạch sử dụng đất ............................................................4 2.1.2. Đặc điểm của quy hoạch sử dụng đất đai .....................................................6 2.2. Nguyên tắc của quy hoạch sử dụng đất đai ......................................... 10 2.2.1. Các loại hình quy hoạch sử dụng đất đai ....................................................14 2.3. Một số lý luận về sử dụng đất hợp lý .................................................. 16 2.3.1. Đất đai và chức năng của đất đai .................................................................16 2.3.2. Những lợi ích khác nhau về sử dụng đất ....................................................16 2.3.3.Những nhân tố ảnh hưởng đến sử dụng đất ................................................17 2.3.4. Sử dụng đất và các mục đích kinh tế, xã hội, môi trường .........................20 2.3.5.Quản lý bền vững tài nguyên đất ..................................................................21 2.4. Tình hình quy hoạch và thực hiện quy hoạch ở ngoài nước ............... 22 2.5. Quy hoạch sử dụng đất đai ở Việt Nam .............................................. 25 2.5.1.Tình hình quy hoạch đất đai ở nước ta qua các thời kỳ ..............................25 2.5.2.Công tác lập quy hoạch trên phạm vi cả nước ............................................27 2.6. Tình hình quy hoạch sử dụng đất và thực hiện quy hoạch tỉnh Phú Thọ .... 29 2.6.1.Đối với cấp tỉnh ..............................................................................................30 2.6.2. Đối với cấp huyện .........................................................................................30 2.6.3. Đối với cấp xã ...............................................................................................31 2.7. Tình hình quy hoạch sử dụng đất huyện Cẩm Khê ............................. 31 2.7.1. Đối với cấp huyện .........................................................................................31 2.7.2. Đối với cấp xã ...............................................................................................32 PHẦN III : ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .... 33 3.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 33 3.2. Nội dung nghiên cứu ........................................................................... 33 3.2.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên , kinh tế, xã hội của huyện Cẩm Khê......33 3.2.2. Đánh giá tình hình quản lý và hiện trạng sử dụng đất ...............................34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn viii 3.2.3. Đánh giá tình hình thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 của huyện Cẩm Khê ......................................................................................34 3.2.4. Đề xuất một số giải pháp nhằm sử dụng quỹ đất trên địa địa bàn huyện đến năm 2015 và các giải pháp thực hiện .............................................................35 3.3. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................... 35 3.3.1. Phương pháp điều tra thu thập thông tin thứ cấp .......................................35 3.3.2. Phương pháp thống kê, so sánh ...................................................................36 3.3.3. Phương pháp phân tích, tổng hợp ................................................................36 3.3.4. Phương pháp xử lý số liệu ............................................................................36 PHẦN IV: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................................ 37 4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế- xã hội ...................................................... 37 4.1.1. Điều kiện tự nhiên .........................................................................................37 4.1.2. Thực trạng phát triển kinh tế- xã hội ...........................................................47 4.1.3. Thực trạng phát triển đô thị và các khu dân cư nông thôn ........................56 4.1.4. Bưu chính viễn thông và thông tin liên lạc .................................................61 4.1.5. Cơ sở văn hóa, thể dục thể thao ...................................................................62 4.1.6. Cơ sở giáo dục - đào tạo ............................................................................... 62 4.1.7. Cơ sở y tế .......................................................................................................63 4.2. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế- xã hội, môi trường ... 64 4.2.1 Thuận lợi .........................................................................................................64 4.2.2. Hạn chế và thách thức ..................................................................................65 4.2.3. Áp lực đối với đất đai ...................................................................................66 4.3. Hiện trạng sử dụng các loại đất ........................................................... 67 4.3.1. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp ...........................................................68 4.3.2.Hiện trạng sử dụng đất phi nông nghiệp ......................................................70 4.3.3. Đất chưa sử dụng ..........................................................................................74 4.4. Tình hình quản lý đất đai .................................................................... 75 4.4.1.Công tác xác định địa giới, lập và quản lý hồ sơ địa giới hành chính .......75 4.4.2. Công tác khảo sát đo đạc, lập bản đồ địa chính .........................................76 4.4.3.Công tác lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất ...........................................76 4.4.4. Công tác đánh giá phân hạng đất .................................................................76 4.4.5. Công tác giao đất, cho thuê đất và thu hồi đất ............................................77 4.4.6. Công tác thống kê, kiểm kê đất đai .............................................................78 4.4.7. Công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và dồn đổi ruộng đất ....................................................................................... 79 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn ix 4.4.8. Giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai ....................................80 4.4.9. Quản lý tài chính về đất đai ..........................................................................80 4.4.10. Quản lý, giám sát việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất ..............................................................................................................................80 4.5. Đánh giá kết quả thực hiện các chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất đã được duyệt ........................................................................................................... 81 4.5.1. Khái quát chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 .........................81 4.4.1. Đánh giá tình hình thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2001-2010 đã được phê duyệt đến năm 2005 ......................................................82 4.4.2. Đánh giá tình hình thực hiện Phương án điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 đã được phê duyệt ....................................................................89 4.4.3. Đánh giá chung về tình hình thực hiện quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2001 – 2010 huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ ........................................................99 4.4.4. Một số giải pháp nhầm nâng cao hiệu quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất huyện Cẩm Khê .............................................................................................. 103 PHẦN 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................... 108 5.1. Kết luận ............................................................................................. 108 5.2. Kiến nghị ........................................................................................... 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 111 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 PHẦN I MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Quy hoạch sử dụng đất là một trong mười ba nội dung quan trọng trong công tác quản lý Nhà nước về đất đai. Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam năm 1992, tại Chương II, Điều 18 quy định: “Nhà nước thống nhất quản lý đất đai theo quy hoạch và pháp luật, đảm bảo sử dụng đất đúng mục đích và có hiệu quả”. Luật Đất đai năm 2003 quy định rõ nội dung, trách nhiệm, thẩm quyền lập và xét duyệt quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất (Điều 25, 26); Căn cứ để giao đất cho thuê đất, chuyển đổi mục đích sử dụng đất đều phải dựa vào quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất hoặc quy hoạch đô thị, quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn (Khoản 1 - Điều 31). Như vậy quy hoạch sử dụng đất giúp quản lý bố trí sử dụng đất một cách có hiệu quả nguồn tài nguyên đất, cải thiện môi trường sinh thái và tránh lãng phí tài nguyên đất. Điều này ngày càng thiết thực khi môi trường sinh thái của nhiều nơi đang chịu những tác động xấu của quá trình sản xuất và sinh hoạt. Sự phát triển nhanh nhưng thiếu tính đồng bộ và thống nhất trong xây dựng cơ sở hạ tầng dân sinh kinh tế ở nhiều nơi đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến môi trường sống. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, công tác lập, thực hiện, quản lý và giám sát quy hoạch sử dụng đất ở một số địa phương còn hạn chế, việc lập quy hoạch sử dụng đất các cấp chưa đồng bộ, kết quả thực hiện phương án quy hoạch còn thấp hoặc quá cao; việc xác định nhu cầu sử dụng đất cho các ngành chưa sát thực tế, quá trình thực hiện phải điều chỉnh, bổ sung... Cho nên, việc đánh giá kết quả thực hiện quy hoạch và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả và tính khả thi của quy hoạch sử dụng đất là rất cần thiết. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 Cẩm Khê là một huyện miền núi của tỉnh Phú Thọ, có diện tích tự nhiên là 23.464,82 ha, với 30 xã và 01 thị trấn. Huyện Cẩm Khê đã tiến hành lập quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2001-2010 được UBND tỉnh Phú Thọ phê duyệt tại Quyết định số 3787/QĐ-UB ngày 19 tháng 12 năm 2000. Do quá trình phát triển Kinh tế, Văn hóa - Xã hội, phát triển dịch vụ và du lịch trong vùng với nhu cầu mới về xây dựng hạ tầng cơ sở, xây dựng các xí nghiệp. Việc cải tạo và đầu tư về cơ sở hạ tầng là nhu cầu cần thiết. Nên UBND huyện Cẩm Khê đã lập phường án điều chỉnh quy hoạch giai đoạn 2005 - 2010 được phê duyệt tại Quyết định số 3465/QĐ-UBND ngày 12 tháng 12 năm 2006 của UBND tỉnh Phú Thọ. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để địa phương thực hiện việc quản lý và sử dụng đất từ năm 2001 đến năm 2010. Sau một thời gian thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất, huyện Cẩm Khê đã đạt được nhiều thành tựu trong phát triển Kinh tế - Xã hội. Nhưng một số nội dung của phương án quy hoạch sử dụng đất chưa được thực hiện triệt để, do nhiều nguyên nhân, dẫn đến tính khả thi của phương án quy hoạch chưa cao. Nhưng việc tổ chức triển khai thực hiện quy hoạch và điều chỉnh quy hoạch đó ra sao , kết quả đạt được thế nào, có những tồn tại gì, nguyên nhân do đâu, cần phải có giải pháp nào khắc phục, v.v... Xuất phát từ những vấn đề trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá kết quả thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 20012010, huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ’’. 1.2. Mục đích của đề tài Trên cơ sở tìm hiểu công tác thực hiện quy hoạch sử dụng đất trên địa bàn huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2001 – 2010 nhằm đánh giá tình hình thực hiện các chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất, làm rõ những ưu điểm đạt được, những tồn tại trong thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất và nguyên nhân của những tồn tại; đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả và tính khả Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 thi của phương án quy hoạch sử dụng đất giai đoạn tiếp theo góp phần đắc lực vào sự nghiệp phát triển kinh tế xã- hội, an ninh quốc phòng trên địa bàn huyện Cẩm Khê, đưa công tác quản lý nhà nước về đất đai vào nền nếp. 1.3. Yêu cầu của đề tài - Nắm vững phương án quy hoạch sử dụng đất và phương án điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. - Đánh giá việc thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất, phương án điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010 huyện Cẩm Khê, tỉnh Phú Thọ. - Đề xuất một số giải pháp nâng cao khả năng thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất của huyện giai đoạn tiếp theo. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 PHẦN II TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 2.1. Khái niệm và đặc điểm của quy hoạch sử dụng đất 2.1.1. Khái niệm về quy hoạch sử dụng đất Thuật ngữ “Quy hoạch sử dụng đất đai” tương ứng với tiếng Anh “land used planning”; thuật ngữ đồ án “plan” cũng còn dùng là quy hoạch, cũng đã quen dùng với những mức độ khác nhau như: đồ án quy hoạch tổng hợp “Master plan”, đồ án quy hoạch tổng thể “Comprehensive plan”, đồ án quy hoạch chung “General plan”, hoặc chính là đồ án quy hoạch “The plan” . Về mặt thuật ngữ khoa học, “Quy hoạch” là việc xác định một trật tự nhất định bằng những hoạt động như: phân bố, bố trí, sắp xếp, tổ chức... “Đất đai” là một phần lãnh thổ nhất định (vùng đất, khoanh đất, vạt đất, mảnh đất, miếng đất...) có vị trí, hình thể, diện tích với những tính chất tự nhiên hoặc mới tạo thành (đặc tính thổ nhưỡng, địa hình, địa chất, thuỷ văn, chế độ nước, nhiệt độ, ánh sáng, thảm thực vật...) tạo ra những điều kiện nhất định cho việc sử dụng theo các mục đích khác nhau. Do vậy, để sử dụng đất hiệu quả cần phải lập quy hoạch, đây là quá trình nghiên cứu, lao động sáng tạo nhằm xác định ý nghĩa mục đích của từng thành phần lãnh thổ và đề xuất một trật tự sử dụng đất nhất định. Theo FAO [30] định nghĩa quy hoạch sử dụng đất như sau: "Quy hoạch sử dụng đất là quá trình đánh giá tiềm năng đất và nước một cách có hệ thống phục vụ việc sử dụng đất và kinh tế - xã hội nhằm lựa chọn ra phương án sử dụng đất tốt nhất. Mục tiêu của quy hoạch sử dụng đất là lựa chọn và đưa phương án đã lựa chọn vào thực tiễn để đáp ứng nhu cầu của con người một cách tốt nhất nhưng vẫn bảo vệ được nguồn tài nguyên cho tương lai. Yêu cầu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 cấp thiết phải làm quy hoạch là do nhu cầu của con người và điều kiện thực tế sử dụng đất thay đổi nên phải nâng cao kỹ năng quản lý sử dụng đất". Theo Viện Điều tra Quy hoạch Đất đai định nghĩa [17]: "Quy hoạch sử dụng đất là một hệ thống các biện pháp quản lý, kỹ thuật và pháp chế của Nhà nước về tổ chức sử dụng đất đầy đủ, hợp lý, có hiệu quả cao thông qua việc phân phối và tái phân phối quỹ đất cả nước, tổ chức sử dụng đất như một tư liệu sản xuất cùng với các tư liệu sản xuất khác gắn liền với đất nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất xã hội, tạo điều kiện bảo vệ đất và bảo vệ môi trường". Về mặt bản chất quy hoạch sử dụng đất đai là một hiện tượng kinh tế xã hội thể hiện đồng thời 3 tính chất: kinh tế, kỹ thuật và pháp chế. Trong đó: - Tính kinh tế: Thể hiện bằng hiệu quả sử dụng đất đai; - Tính kỹ thuật: Bao gồm các tác nghiệp chuyên môn kỹ thuật như điều tra, khảo sát, xây dựng bản đồ, khoanh định, xử lý số liệu...; - Tính pháp chế: Xác lập tính pháp lý về mục đích và quyền sử dụng đất theo quy hoạch nhằm đảm bảo sử dụng và quản lý đất đai đúng pháp luật. Quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất đai là một trong 13 nội dung quản lý Nhà nước về đất đai được quy định tại điều 16, Luật Đất đai 2003[22]. Công tác quy hoạch sử dụng đất đai cần phải nắm vững hệ thống các biện pháp kinh tế, kỹ thuật, pháp chế của Nhà nước và tổ chức quản lý sử dụng đất đai một cách đầy đủ, hợp lý, khoa học, có hiệu quả cao thông qua việc phân bổ quỹ đất đai và tổ chức sử dụng đất như tư liệu sản xuất. Theo đó, quy hoạch sử dụng đất đảm bảo các mục tiêu sau: - Tính đầy đủ: Mọi loại đất đều phải được đưa vào sử dụng theo các mục đích nhất định; - Tính hợp lý: Việc sử dụng đất phải phù hợp với yêu cầu, đặc điểm tính chất tự nhiên, vị trí, diện tích theo mục đích sử dụng; - Tính khoa học: Áp dụng thành tựu khoa học kỹ thuật tiên tiến; Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 - Tính hiệu quả: Phải đáp ứng được cả 3 lợi ích kinh tế - xã hội - môi trường. Như vậy, về thực chất quy hoạch sử dụng đất đai là quá trình hình thành các quyết định nhằm tạo điều kiện đưa đất đai vào sử dụng bền vững để mang lại lợi ích cao nhất, thực hiện đồng thời 2 chức năng: điều chỉnh các mối quan hệ đất đai và tổ chức sử dụng đất như tư liệu sản xuất đặc biệt với mục đích nâng cao hiệu quả sản xuất của xã hội kết hợp bảo vệ đất và môi trường. Mặt khác, quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền phê duyệt còn là biện pháp hữu hiệu của Nhà nước nhằm tổ chức lại việc sử dụng đất đai theo đúng mục đích, hạn chế sự chồng chéo gây lãng phí đất đai, là căn cứ để giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất, tránh tình trạng chuyển mục đích tuỳ tiện, làm giảm sút quỹ đất nông, lâm nghiệp (đặc biệt là diện tích trồng lúa nước và đất lâm nghiệp có rừng) sang sử dụng vào mục đích phi nông nghiệp; ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực, tranh chấp, lấn chiếm huỷ hoại đất, phá vỡ sự cân bằng sinh thái, gây ô nhiễm môi trường dẫn đến những tổn thất hoặc kìm hãm sản xuất, gây ảnh hưởng tiêu cực tới phát triển kinh tế - xã hội và các hậu quả khó lường về tình hình bất ổn định chính trị, an ninh quốc phòng ở từng địa phương. 2.1.2. Đặc điểm của quy hoạch sử dụng đất đai Quy hoạch sử dụng đất đai là quy hoạch có tính lịch sử - xã hội, tính khống chế vĩ mô, tính chỉ đạo, tính tổng hợp trung và dài hạn, là bộ phận hợp thành quan trọng của hệ thống kế hoạch phát triển xã hội và kinh tế quốc dân. Theo Viện Điều tra Quy hoạch Đất đai, Tổng cục Địa chính (1998) [17] các đặc điểm của quy hoạch sử dụng đất được thể hiện cụ thể như sau: * Tính lịch sử - xã hội Lịch sử phát triển của xã hội chính là lịch sử phát triển của quy hoạch sử dụng đất đai. Mỗi hình thái kinh tế - xã hội đều có một phương thức sản xuất của xã hội thể hiện theo 2 mặt: Lực lượng sản xuất (quan hệ giữa người Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 với sức hoặc vật tự nhiên trong quá trình sản xuất) và Quan hệ sản xuất (quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất). Trong quy hoạch sử dụng đất đai, luôn nẩy sinh quan hệ giữa người với đất đai - là sức tự nhiên (như điều tra, đo đạc, khoanh định, thiết kế...), cũng như quan hệ giữa người với người (xác nhận bằng văn bản về sở hữu và quyền sử dụng đất giữa những người chủ đất - giấy CNQSDĐ). Quy hoạch sử dụng đất đai thể hiện đồng thời là yếu tố thúc đẩy phát triển lực lượng sản xuất, vừa là yếu tố thúc đẩy các mối quan hệ sản xuất, vì vậy nó luôn là một bộ phận của phương thức sản xuất của xã hội [17]. Tuy nhiên, trong xã hội có phân chia giai cấp, quy hoạch sử dụng đất đai mang tính tự phát, hướng tới mục tiêu vì lợi nhuận tối đa và nặng về mặt pháp lý (là phương tiện mở rộng, củng cố, bảo vệ quyền tư hữu đất đai: phân chia, tập trung đất đai để mua, bán, phát canh thu tô...). Ở nước ta, quy hoạch sử dụng đất đai phục vụ nhu cầu của người sử dụng đất và quyền lợi của toàn xã hội; góp phần tích cực thay đổi quan hệ sản xuất ở nông thôn; nhằm sử dụng, bảo vệ đất và nâng cao hiệu quả sản xuất xã hội. Đặc biệt, trong nền kinh tế thị trường, quy hoạch sử dụng đất đai góp phần giải quyết các mâu thuẫn nội tại của từng lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường nẩy sinh trong quá trình sử dụng đất, cũng như mâu thuẫn giữa các lợi ích trên với nhau. * Tính tổng hợp Tính tổng hợp của quy hoạch sử dụng đất đai biểu hiện chủ yếu ở hai mặt: đối tượng của quy hoạch là khai thác, sử dụng, cải tạo, bảo vệ... toàn bộ tài nguyên đất đai cho nhu cầu của toàn bộ nền kinh tế quốc dân; quy hoạch sử dụng đất đai đề cập đến nhiều lĩnh vực về khoa học, kinh tế và xã hội như: khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, dân số và đất đai, sản xuất nông, công nghiệp, môi trường sinh thái... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 Với đặc điểm này, quy hoạch lãnh trách nhiệm tổng hợp toàn bộ nhu cầu sử dụng đất; điều hoà các mâu thuẫn về đất đai của các ngành, lĩnh vực; xác định và điều phối phương hướng, phương thức phân bố sử dụng đất phù hợp với mục tiêu kinh tế - xã hội, bảo đảm cho nền kinh tế quốc dân luôn phát triển bền vững, đạt tốc độ cao và ổn định [17]. * Tính dài hạn Căn cứ vào các dự báo xu thế biến động dài hạn của những yếu tố kinh tế xã hội quan trọng (như sự thay đổi về nhân khẩu, tiến bộ kỹ thuật, đô thị hoá, công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp...), từ đó xác định quy hoạch trung và dài hạn về sử dụng đất đai, đề ra các phương hướng, chính sách và biện pháp có tính chiến lược, tạo căn cứ khoa học cho việc xây dựng kế hoạch sử dụng đất hàng năm và ngắn hạn. Quy hoạch dài hạn nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng đất để phát triển lâu dài kinh tế - xã hội. Cơ cấu và phương thức sử dụng đất được điều chỉnh từng bước trong thời gian dài (cùng với quá trình phát triển dài hạn kinh tế - xã hội) cho đến khi đạt được mục tiêu dự kiến. Thời hạn (xác định phương hướng, chính sách và biện pháp sử dụng đất để phát triển kinh tế và hoạt động xã hội) của quy hoạch sử dụng đất đai thường từ trên 10 năm đến 20 năm hoặc xa hơn. * Tính chiến lược và chỉ đạo vĩ mô Với đặc tính trung và dài hạn, quy hoạch sử dụng đất đai chỉ dự kiến trước được các xu thế thay đổi phương hướng, mục tiêu, cơ cấu và phân bố sử dụng đất (mang tính đại thể, không dự kiến được các hình thức và nội dung cụ thể, chi tiết của sự thay đổi). Vì vậy, quy hoạch sử dụng đất đai là quy hoạch mang tính chiến lược, các chỉ tiêu của quy hoạch mang tính chỉ đạo vĩ mô, tính phương hướng và khái lược về sử dụng đất của các ngành như [17]: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 - Phương hướng, mục tiêu và trọng điểm chiến lược của việc sử dụng đất trong vùng; - Cân đối tổng quát nhu cầu sử dụng đất của các ngành; - Điều chỉnh cơ cấu sử dụng đất và phân bố đất đai trong vùng; - Phân định ranh giới và các hình thức quản lý việc sử dụng đất đai trong vùng - Đề xuất các biện pháp, chính sách lớn để đạt được mục tiêu của phương hướng sử dụng đất. Do khoảng thời gian dự báo tương đối dài, chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố kinh tế - xã hội khó xác định, nên chỉ tiêu quy hoạch càng khái lược hoá, quy hoạch sẽ càng ổn định. * Tính chính sách Quy hoạch sử dụng đất đai thể hiện rất mạnh đặc tính chính trị và chính sách xã hội. Khi xây dựng phương án phải quán triệt các chính sách và quy định có liên quan đến đất đai của Đảng và Nhà nước, đảm bảo thực hiện cụ thể trên mặt bằng đất đai các mục tiêu phát triển nền kinh tế quốc dân, phát triển ổn định kế hoạch kinh tế - xã hội; tuân thủ các quy định, các chỉ tiêu khống chế về dân số, đất đai và môi trường sinh thái [17]. * Tính khả biến Dưới sự tác động của nhiều nhân tố khó dự đoán trước, theo nhiều phương diện khác nhau, quy hoạch sử dụng đất đai chỉ là một trong những giải pháp biến đổi hiện trạng sử dụng đất sang trạng thái mới thích hợp hơn cho việc phát triển kinh tế trong một thời kỳ nhất định. Khi xã hội phát triển, khoa học kỹ thuật ngày càng tiến bộ, chính sách và tình hình kinh tế thay đổi, các dự kiến của quy hoạch sử dụng đất đai không còn phù hợp. Việc chỉnh sửa, bổ sung, hoàn thiện quy hoạch và điều chỉnh biện pháp thực hiện là cần thiết. Điều này thể hiện tính khả biến của quy hoạch. Quy hoạch sử dụng đất đai luôn là quy hoạch động, một quá trình lặp lại theo chiều xoắn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 ốc “quy hoạch - thực hiện - quy hoạch lại hoặc chỉnh lý - tiếp tục thực hiện... ” với chất lượng, mức độ hoàn thiện và tính phù hợp ngày càng cao. 2.2. Nguyên tắc của quy hoạch sử dụng đất đai Các hoạt động của Nhà nước trong lĩnh vực phân phối và sử dụng tài nguyên đất tuân theo quy luật phát triển kinh tế khách quan. Quyền sở hữu Nhà nước về đất đai là cơ sở để bố trí các ngành, là một trong những yếu tố quan trọng nhất để đưa nền kinh tế thoát khỏi nghèo nàn, lạc hậu, thúc đẩy và mở rộng sản xuất. Nhà nước thực hiện chức năng phân phối và tái phân phối quỹ đất nhằm đáp ứng nhu cầu về đất sử dụng cho các ngành, đơn vị, cá nhân sử dụng đất và điều chỉnh các mối quan hệ đất đai thông qua quy hoạch. Như vậy, quy hoạch sử dụng đất thực hiện đồng thời 2 chức năng: điều chỉnh mối quan hệ đất đai và tổ chức sử dụng đất như tư liệu sản xuất đặc biệt được xây dựng dựa trên những nguyên tắc sau: Một là, chấp hành quyền sở hữu Nhà nước về đất đai. Nguyên tắc này là cơ sở của mọi hoạt động và biện pháp có liên quan tới quyền sử dụng đất, là nguyên tắc quan trọng nhất trong hoạt động quy hoạch sử dụng đất. Quy hoạch sử dụng đất nước ta là hệ thống các biện pháp của Nhà nước nhằm quản lý, sử dụng đất đai đầy đủ, hợp lý và hiệu quả. Nó có mối quan hệ chặt chẽ với chủ trương, chính sách và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước. Trong công tác quản lý đất đai, quy hoạch sử dụng đất có ý nghĩa to lớn, giúp cho quản lý đất đai chặt chẽ và sử dụng có hiệu quả và các chỉ tiêu, chủ trương của Nhà nước được thực hiện tốt. Luật pháp bảo vệ quyền bất khả xâm phạm quyền sử dụng đất và tính ổn định của mỗi đơn vị sử dụng đất vì đó là cơ sở quan trọng nhất để phát triển sản xuất. Khi lập quy hoạch sử dụng đất, người ta xác định phạm vi quyền lợi của mỗi chủ sử dụng đất. Do đó, quy hoạch sử dụng đất có vai trò quan trọng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn