Tài liệu Đánh giá năng suất, chất lượng và khả năng khai thác hai loài cỏ có nguồn gốc tự nhiên tại huyện yên sơn tỉnh tuyên quang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ------------------------------------ LÃ THỊ THUÝ ĐÁNH GIÁ NĂNG SUẤT, CHẤT LƢỢNG VÀ KHẢ NĂNG KHAI THÁC HAI LOÀI CỎ CÓ NGUỒN GỐC TỰ NHIÊN TẠI HUYỆN YÊN SƠN TỈNH TUYÊN QUANG LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC Thái Nguyên - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ------------------------------------ LÃ THỊ THUÝ ĐÁNH GIÁ NĂNG SUẤT, CHẤT LƢỢNG VÀ KHẢ NĂNG KHAI THÁC HAI LOÀI CỎ CÓ NGUỒN GỐC TỰ NHIÊN TẠI HUYỆN YÊN SƠN TỈNH TUYÊN QUANG Chuyên ngành: Sinh thái học Mã số: 60-42-60 LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. HOÀNG CHUNG Thái Nguyên - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỤC LỤC Trang Mở đầu ................................................................................................... 1 1. Đặt vấn đề .............................................................................................. 1 2. Mục tiêu của đề tài ................................................................................. 2 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ......................................................... 3 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài .................................................................... 3 1.1.1 Cỏ hoà thảo và đặc tính sinh thái, sinh học của chúng ...................... 3 1.1.2. Đặc tính sinh lý ................................................................................ 5 1.1.3. Đặc tính sinh trƣởng ......................................................................... 6 1.1.4. Thời gian sống của cỏ Hoà thảo ........................................................ 7 1.2. Một số nghiên cứu về cỏ Hoà thảo....................................................... 7 1.2.1. Tình hình nghiên cứu cỏ trên thế giới ............................................... 7 1.2.1.1. Diện tích trồng cỏ trên thế giới ...................................................... 7 1.2.1.2. Những nghiên cứu về khả năng tái sinh của cỏ Hoà thảo ............... 8 1.2.1.3. Những nghiên cứu về năng suất của cỏ Hoà thảo ........................... 10 1.2.1.4. Những nghiên cứu về ảnh hƣởng của phân bón đến năng suất của cỏ .......................................................................................................................13 1.2.1.5. Ảnh hƣởng của thức ăn xanh tới sản lƣợng sữa ............................. 15 1.2.2. Tình hình nghiên cứu cỏ trong nƣớc ................................................. 16 1.2.2.1. Diện tích trồng cỏ chăn nuôi gia súc ở Việt Nam trong thời gian qua ............................................................................................................. 16 1.2.2.2. Các loài cỏ trồng làm thức ăn gia súc ở Việt Nam ......................... 17 1.2.2.3. Những nghiên cứu về năng suất, khả năng tái sinh một số loài cỏ.. 22 1.2.2.4. Những nghiên cứu về thành phần dinh dƣỡng của một số loài cỏ .. 28 1.2.2.5. Hiệu quả sử dụng một số loài cỏ ở đồng cỏ Bắc Việt Nam ............ 31 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1.3. Các công trình nghiên cứu về phân bố, phân loại các thảm cỏ, loài cỏ tự nhiên ..................................................................................................... 33 1.3.1. Phân bố đồng cỏ trên thế giới ........................................................... 33 1.3.2. Đặc điểm của đồng cỏ Việt Nam ...................................................... 34 1.3.3. Các loài thực vật chính trên đồng cỏ Việt Nam ................................. 35 1.3.3.1. Cỏ hoà thảo.................................................................................... 35 1.3.3.4. Cỏ tạp ............................................................................................ 36 1.4. Tình hình nghiên cứu cây thức ăn gia súc ở Tuyên Quang................... 36 Chƣơng 2: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI VÙNG NGHIÊN CỨU ........................................................................................... 40 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của tỉnh Tuyên Quang ................... 40 2.1.1. Vị trí địa lý, khí hậu, thuỷ văn .......................................................... 40 2.1.1.1. Vị trí địa lý, địa hình ...................................................................... 40 2.1.1.2 Khí hậu, thuỷ văn ........................................................................... 40 2.1.2. Hạ tầng cơ sở .................................................................................... 41 2.1.3. Nguồn lực ......................................................................................... 42 2.2. Điều kiện tự nhiên và xã hội của huyện Yên Sơn ................................ 43 2.2.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................ 43 2.2.1.1. Vị trí địa lý, địa hình ...................................................................... 43 2.2.1.2 Khí hậu, thuỷ văn ........................................................................... 43 2.2.1.3. Các nguồn tài nguyên .................................................................... 46 2.2.2. Tình hình kinh tế, xã hội huyện Yên Sơn .......................................... 49 2.2.2.1. Nguồn lao động ............................................................................. 49 2.3. Điều kiện tự nhiên và xã hội xã Tiến Bộ .............................................. 50 2.3.1. Điều kiện tự nhiên của xã Tiến Bộ .................................................... 50 2.3.2. Điều kiện kinh tế, xã hội của xã Tiến Bộ .......................................... 51 2.3.2.1. Nguồn nhân lực ............................................................................. 51 2.3.2.2. Sản xuất Nông - Lâm nghiệp ......................................................... 51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Chƣơng 3: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................................................................... 53 3.1. Đối tƣợng, địa điểm và thời gian nghiên cứu ....................................... 53 3.2. Nội dung và phƣơng pháp nghiên cứu ................................................. 53 3.2.1. Nội dung nghiên cứu ........................................................................ 53 3.2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................. 53 3.2.2.1. phƣơng pháp nghiên cứu ngoài tự nhiên ........................................ 53 3.2.2.2. Thực nghiệm trồng cỏ .................................................................... 54 3.2.2.3 Phƣơng pháp nghiên cứu trong phòng thí nghiệm ........................... 56 3.3 Xử lý số liệu ......................................................................................... 64 Chƣơng 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................... 65 4.1. Tình hình chăn nuôi gia súc tỉnh Tuyên Quang ................................... 65 4.1.1. Phƣơng hƣớng phát triển Chăn nuôi giai đoạn 2006 - 2010 .............. 65 4.1.2. Dự án nuôi dê lai tại tỉnh Tuyên Quang ............................................ 67 4.1.3. Ngành chăn nuôi bò ở Tuyên Quang................................................. 69 4.1.4. Tuyên Quang xây dựng thƣơng hiệu trâu Tuyên Quang ................... 71 4.2. Tình hình chăn nuôi của huyện Yên Sơn ............................................. 74 4.2.1. Số lƣợng đàn gia súc của huyện Yên Sơn đầu năm 2010 .................. 74 4.3. Đặc điểm sinh thái, sinh học của hai loài cỏ thí nghiệm ....................... 76 4.3.1. đặc điểm sinh thái, sinh học của loài cỏ Lau (Saccharum arundinaceum ............................................................................................. 76 4.3.2. Đặc điểm sinh thái, sinh học của cỏ Mật (Coelorachis striata) .......... 76 4.4. Năng suất và chất lƣợng của hai loài cỏ trong điều kiện tự nhiên ........ 77 4.4.1. Năng suất của hai loài cỏ trong điều kiện tự nhiên ............................ 77 4.4.2. Chất lƣợng của hai loài cỏ trong điều kiện tự nhiên .......................... 79 4.5. Năng suất, vật chất xanh và vật chất khô của hai loài cỏ thí nghiệm trong điều kiện trồng .................................................................................. 80 4.5.1. Chiều cao của thảm cỏ qua các lứa cắt .............................................. 80 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4.5.2. Năng suất của cỏ thí nghiệm ............................................................. 83 4.5.3. Chất lƣợng của hai loài cỏ trong điều kiện thí nghiệm ...................... 86 4.6. Thành phần dinh dƣỡng của đất ........................................................... 90 4.6.1. Thành phần dinh dƣỡng của đất tự nhiên .......................................... 90 4.6.2. Thành phần dinh dƣỡng của đất thí nghiệm ...................................... 91 4.7. Tỷ lệ sử dụng của gia súc đối với các giống cỏ .................................... 92 4.7.1. Tính ngon miệng của gia súc đối với hai giống cỏ ............................ 92 4.7.2. Lƣợng ăn vào của gia súc đối với các giống cỏ ................................. 92 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................... 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 95 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đay là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa có ai công bố. Tác giả Lã Thị Thuý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn thạc sĩ khoa học, Tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ quý báu của Nhà trƣờng và địa phƣơng. Tôi xin tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới: Thầy giáo PGS – TS Hoàng Chung đã tận tình hƣớng dẫn để tôi hoàn thành luận văn này. Các thầy cô giáo, các cán bộ, nhân viên khoa Sinh – KTNN trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên; Cán bộ , nhân viên Viện Khoa học sự sống – Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu khoa học. Đảng uỷ, Ban giám hiệu Trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên, khoa Sau Đại học. Các vị lãnh đạo của Uỷ ban nhân dân tỉnh Tuyên Quang, Uỷ ban nhân dân huyện Yên Sơn, Uỷ ban nhân dân xã Tiến Bộ, trạm Khí tƣợng thuỷ văn, trạm Khuyến nông, phòng Nông nghiệp, phòng thống kê cùng rất nhiều hộ gia đình đã tạo điều kiện và tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài này. tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới gia đình, bạn bè đã khuyến khích, động viên tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Thái Nguyên, ngày 25 tháng 08 năm 2010. Tác giả Lã Thị Thuý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VCK : Vật chất khô ĐVTA : Đơn vị thức ăn UBND : Uỷ ban nhân dân NXB : Nhà xuất bản Bộ NN&PTNT : Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Năng suất VCK và hàm lƣợng protein một số giống cỏ ở vùng đất thấp đƣợc cắt ở 45 ngày tuổi. .............................................12 Bảng 1.2. Sản lƣợng của cỏ Ghinê tía cắt sau 30 ngày ..............................13 Bảng 1.3 : Giá trị dinh dƣỡng một số cây thức ăn chăn nuôi cơ bản .........29 Bảng 2.1 : Khí hậu huyện Yên Sơn năm 2009 - 2010 ...............................44 Bảng 2.2: Diện tích huyện Yên Sơn năm 2005 .........................................46 Bảng 2.3: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Yên Sơn .............................50 Bảng 2.4: Diện tích xã Tiến Bộ năm 2009 ................................................51 Bảng 2.5: Các loại cây trồng chính của xã Tiến Bộ năm 2009 ................52 Bảng 2.6: Các loài vật nuôi chính của xã Tiến Bộ.....................................52 Bảng 4.1: Số lƣợng gia súc của huyện Yên Sơn năm 2010 .......................74 Bảng 4.2: Năng suất chất xanh của hai loài cỏ ngoài tự nhiên qua các lần cắt 78 Bảng 4.3: Hàm lƣợng các chất dinh dƣỡng của hai loài cỏ ngoài tự nhiên (% so với khối lƣợng tƣơi ban đầu). .........................................79 Bảng 4.4: So sánh thành phần dinh dƣỡng của một số loài cỏ (trong 1 kg) ... 79 Bảng 4.5: Chiều cao của cỏ thí nghiệm (cm).............................................81 Bảng 4.6: Năng suất của hai loài cỏ thí nghiệm ở các lứa cắt. ...................83 Bảng 4.7: So sánh năng suất của cỏ Mật, cỏ Lau và cỏ Voi ......................85 Bảng 4.8: Tỷ lệ phần thân và lá của cỏ Lau thí nghiệm .............................87 Bảng 4.9: Số đơn vị thức ăn trong 100 kg cỏ tƣơi của 3 loài cỏ ...............89 Bảng 4.10: Thành phần dinh dƣỡng của đất tự nhiên nơi cỏ Lau, cỏ Mật sinh trƣởng. ............................................................................90 Bảng 4.11: Thành phần dinh dƣỡng của đất thí nghiệm ............................91 Bảng 4.12: Tính ngon miệng của gia súc với hai loài cỏ ..........................92 Bảng 4.13: Lƣợng cỏ ăn vào của hai loài gia súc với hai loài cỏ thí nghiệm ...................................................................................93 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn Mở đầu 1. Đặt vấn đề Nền kinh tế Việt Nam chủ yếu vẫn là nền kinh tế nông nghiệp. Hiện nay, nông nghiệp nƣớc ta đang phát triển theo xu hƣớng chuyển đổi cơ cấu từ trồng trọt sang chăn nuôi để tăng giá trị kinh tế. Chăn nuôi đã là nguồn thu nhập chính của các nông hộ ở nhiều vùng miền trong cả nƣớc. Phát triển chăn nuôi, đặc biệt là chăn nuôi gia súc nhai lại đã đem lại nhiều hiệu quả kinh tế. Cùng với sự phát triển của đàn gia súc trong cả nƣớc thì mối bận tâm hàng đầu là nền tảng thức ăn cho chăn nuôi làm sao để phát triển bền vững ngay trong từng nông hộ. Thực tiễn cho thấy, thức ăn tốt nhất cho gia súc nhai lại là cỏ xanh. Thức ăn thô xanh luôn có tầm quan trọng đặc biệt và không thể thay thế với gia súc ăn cỏ nhƣ: Trâu, bò, dê, cừu, thỏ, nhím, hƣơu, nai...vv. Với nhu cầu trung bình 30 kg thức ăn thô xanh của trâu, bò; 5 - 7 kg/ngày ở dê, cừu, hƣơu, nai; 3 - 5 kg/ngày ở thỏ, nhím [15]...Là bài toán khá phức tạp với chăn nuôi của nông hộ khi việc chăn thả tự nhiên ngày càng khó khăn do diện tích đồng cỏ ngày càng bị thu hẹp và kém hiệu quả. Nƣớc ta có nhiều đồng cỏ tự nhiên phân bố khắp cả nƣớc. Những đồng cỏ này không có sự chăm sóc của con ngƣời nên sản lƣợng cỏ không cao. Mặt khác do sự chăn thả quá mức của con ngƣời nên các đồng cỏ đang dần bị tàn phá, bị sa mạc hoá, diện tích giảm nhanh. Bên cạnh đó, Việt Nam vốn chƣa có một đồng cỏ chăn nuôi nào đúng nghĩa của nó, mà chăn nuôi chủ yếu là tận dụng chăn thả tự nhiên nên hiệu quả chăn nuôi còn thấp. Với thực trạng này, để chủ động nguồn cỏ phục vụ chăn nuôi thì giải pháp tốt nhất cho các nông hộ chăn nuôi trâu, bò với số lƣợng lớn là phải trồng cỏ. Trồng cỏ mới có đủ số lƣợng thức ăn để phát triển mạnh ngành chăn nuôi. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 Trong những năm gần đây ở Việt Nam đã tiến hành trồng nhiều giống cỏ cao sản nhập nội từ nƣớc ngoài và đã đem lại kết quả tốt. Có nhiều giống cỏ rất phù hợp với điều kiện tự nhiên của Việt Nam. Nhƣng cũng có nhiều giống cỏ bị thoái hoá, đa phần là chất lƣợng không cao, vật chất khô và protein thấp. Việt Nam là một nƣớc nhiệt đới, hệ thực vật rất phong phú, có nhiều loài cỏ tự nhiên có chất lƣợng tốt, năng suất tự nhiên cũng khá cao, dễ trồng, tái sinh nhanh và không tàn lụi trong mùa đông. Cùng với nhiều cây trồng đƣợc khai thác làm thức ăn gia súc, hiện nay có loài cỏ Mật (cỏ Dày hoặc cỏ Thừng) đã đƣợc đƣa vào trồng và khai thác làm thức ăn gia súc hai năm gần đây tại tỉnh Bắc Ninh. Để góp phần đánh giá đặc điểm sinh thái, sinh học của nó, đặc biệt là năng suất và chất lƣợng, chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm trồng loài cỏ này tại tỉnh Tuyên Quang. Đồng thời, chúng tôi cũng tiến hành trồng thử nghiệm một loài cỏ mới, rất phổ biến ở miền núi, có năng suất cao và chất lƣợng tốt, đó là cây cỏ Lau. Chúng tôi hy vọng những kết quả nghiên cứu này sẽ góp phần nội hoá các giống cỏ trồng làm thức ăn gia súc của Việt Nam. Xuất phát từ những yêu cầu cấp thiết trên chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm đề tài: "Đánh giá năng suất, chất lượng và khả năng khai thác hai loài cỏ có nguồn gốc tự nhiên tại huyện Yên Sơn tỉnh Tuyên Quang". 2. Mục tiêu của đề tài - Xác định đƣợc năng suất, chất lƣợng của hai giống cỏ này ngoài tự nhiên và trong điều kiện trồng trọt tại tỉnh Tuyên Quang. - Đề xuất kỹ thuật trồng, chăm sóc và khai thác hai loài cỏ này trong chăn nuôi gia súc. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài 1.1.1 Cỏ hoà thảo và đặc tính sinh thái, sinh học của chúng Cỏ hoà thảo chỉ có một họ duy nhất là họ Hoà thảo (Gramineae) hay họ Lúa (Poaceae). Họ Hoà thảo có 700 chi và từ 8.000 đến 10.000 loài phân bố khắp trái đất. Cây hoà thảo có giá trị quan trọng nhất trong tất cả thực vật. Chúng là thức ăn chủ yếu của con ngƣời, làm cơ sở chủ yếu cho ngành chăn nuôi. Hơn một nửa sản phẩm đƣờng của thế giới lấy từ mía. Giá trị của nó đặc biệt lớn lao ở các vùng thảo nguyên, ở đó Hoà thảo thƣờng chiếm hơn 80 90% toàn bộ số cỏ thu hoạch. (Võ Văn Chi - Dƣơng Đức Tiến ) [10]. Cỏ Hoà thảo chiếm vị trí quan trọng trong thảm cỏ do tính thích ứng rộng và chúng có mặt ở tất cả các vùng khí hậu cũng nhƣ các vùng đất đai khác nhau. Một số loài có thể sinh trƣởng đƣợc ở các vùng đất khô hạn, độ ẩm trung bình từ 20 - 30%, mùa đông nhiệt độ thấp nhƣng chúng vẫn sinh trƣởng và phát triển tốt nhƣ: Cỏ Xƣơng cá, cỏ Lông đồi (Eulalia), cỏ B.decumbens [17]... Một số loài cỏ lại sinh trƣởng đƣợc ở những vùng đất ẩm thấp, độ ẩm lớn từ 60 - 80%, mùa khô độ ẩm thấp hơn nhƣng chúng vẫn sinh trƣởng bình thƣờng nhƣ: Cỏ Paspalum atratum, cỏ Đuôi bò (Festuca rubra), cỏ Đuôi mèo (Pleuin pratense)... Có loài sống đƣợc ở cả những nơi đất ngập nƣớc, đất lầy thụt nhƣ: Cỏ Môi (Leersia hexandra), cỏ Bấc (Juncus effusus), cỏ Lồng vực (Echinochloa crusgalli)...vv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 Trên cơ sở những hiểu biết về đặc điểm sinh thái của các loài cỏ mà ta có thể chọn và trồng những loài cỏ nào đó thích nghi với những điều kiện có khí hậu và thổ nhƣỡng tƣơng tự nhƣ vùng gốc của chúng. Cỏ Hoà thảo có thân hình tròn hay bầu dục, lá mọc thành hai dãy. Rễ thuộc loại rễ chùm, hoa phần lớn là hoa lƣỡng tính. Căn cứ vào hình dáng thân và đặc điểm sinh trƣởng của chúng, ngƣời ta chia cỏ Hoà thảo thành các loại sau: * Loại thân rễ: Thân luôn nằm dƣới mặt đất và chia nhánh ở dƣới mặt đất, đại diện là cỏ Tranh. Loại này yêu cầu đất tơi xốp, mật độ cỏ thƣa, độ che phủ thấp, thích hợp chăn thả nhẹ, không chăn thả gia súc quá đông và lâu vì cỏ này không chịu đƣợc giẫm đạp và vùng đất dí chặt. * Loại thân bụi: Loại này từ gốc đẻ ra nhiều nhánh, thân rễ ngắn mọc đứng tạo thành bụi nhƣ khóm lúa. Nhánh có thể đƣợc sinh ra dƣới mặt đất hoặc trên mặt đất. Cỏ này thƣờng có năng suất cao nhƣng đòi hỏi đất phải tơi xốp và thoáng khí. Do tốc độ đẻ nhanh, cao nên đòi hỏi phải trồng thƣa, có thể trồng để thu cắt hoặc chăn thả. Đại diện là các loài cỏ nhƣ: Cỏ Mộc Châu, Paspalum atratum, Ghinê TD58, Tây Nghệ An, cỏ Lồng vực ...vv * Loại thân bò: Cỏ này thƣờng nhỏ và mềm nên thƣờng nằm ngả trên mặt đất, từ các đốt có khả năng (hoặc không) đâm rễ xuống mặt đất. Do thân bò và nằm ngả trên mặt đất nên tạo thành thảm cỏ dày che phủ kín mặt đất. Cỏ này có khả năng chịu giẫm đạt tốt nên có thể dùng để chăn thả, hay thu cắt làm cỏ khô. Tuy nhiên, do đặc tính là thân bò nên khó thu cắt và năng suất thấp hơn so với các loài cỏ khác. Đại diện của chúng là cỏ Panggôla (Digitaria decumbens), cỏ Lông Para (Brachiaria multica), cỏ Lông đồi (Ischaenum indicum), cỏ Mật (R. striata). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 * Loại thân đứng: Đây là những loại cỏ mọc mầm từ phần gốc ở dƣới đất hoặc hom trồng, mầm vƣơn thẳng, thân cao, to nên cho năng suất cao. Đại diện nhƣ cỏ Voi, cỏ Lau...vv 1.1.2. Đặc tính sinh lý * Nhu cầu về nước Cỏ Hoà thảo yêu cầu nƣớc cao, hệ số toả hơi nƣớc lớn hơn cỏ họ Đậu. Hệ số toả hơi nƣớc vào khoảng 400 - 500. Hệ số toả hơi nƣớc = Lƣợng nƣớc bốc hơi (g) Lƣợng vật chất khô tạo ra Độ ẩm yêu cầu theo giai đoạn: + Từ nảy mầm đến chia nhánh: 25 - 30% + Giai đoạn phát triển nhánh: 75% Cuối thời kỳ sinh trƣởng nhu cầu nƣớc giảm dần. * Nhu cầu về dinh dưỡng Cỏ Hoà thảo đòi hỏi đất tốt, giàu mùn và đạm (N), lân (P), kali (K). Nhu cầu về N, P, K tuỳ thuộc vào giai đoạn phát triển của cỏ. + Giai đoạn I (Từ nảy mầm tới phân nhánh): Cần nhiều N, P, K. + Giai đoạn II (Phân nhánh) : Cần nhiều N, P. + Giai đoạn III (Ra hoa, hình thành hạt): Cần nhiều P, K. Cỏ càng cho năng suất cao thì yêu cầu lƣợng phân bón càng lớn, đồng thời cần chống rét cho cỏ bằng cách bón phân cho cỏ vào cuối mùa thu đầu mùa đông. * Nhu cầu về không khí Các loại cỏ thuộc thân đứng, thân bụi, thân rễ chia nhánh dƣới mặt đất thì đòi hỏi đất phải tơi xốp, thoáng khí. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 Các loại cỏ thuộc thân bụi chia nhánh trên mặt đất và thân bò thì có thể chịu đƣợc đất kém thoáng khí và có độ ẩm thấp hơn. 1.1.3. Đặc tính sinh trưởng Theo David W. Pratt 1993 [44], thì tính hiệu quả của cỏ là làm biến đổi năng lƣợng mặt trời thành lá xanh để động vật có khả năng thu nhận chúng, tuy nhiên sử dụng năng lƣợng từ lá lại phụ thuộc vào những chu kỳ phát triển của cây. Các giống cỏ nói chung và cỏ Hoà thảo nói riêng, sinh trƣởng và tái sinh qua 3 giai đoạn, mỗi giai đoạn có đặc điểm riêng. * Giai đoạn I Đây là giai đoạn cỏ mới gieo trồng hay sau khi cây cỏ mới đƣợc thu cắt, tốc độ sinh trƣởng chậm vì diện tích quang hợp nhỏ. Cây cỏ ở trong giai đoạn I sinh trƣởng rất chậm, lá vô cùng ngon và có giá trị dinh dƣỡng cao nhƣng số lƣợng ít. * Giai đoạn II Cỏ sau khi gieo trồng hoặc sau khi thu cắt hay chăn thả 10 - 15 ngày tới 35 - 40 ngày. Cỏ bƣớc vào thời gian phát triển nhanh nhất. Trong giai đoạn này, lá chứa hàm lƣợng protein cao và thoả mãn nhu cầu các chất dinh dƣỡng cho gia súc. Cỏ có chất lƣợng dinh dƣỡng cao và có số lƣợng lớn. * Giai đoạn III Cỏ sau khi gieo trồng hoặc sau khi thu cắt hay chăn thả khoảng 40 - 70 ngày. Ở giai đoạn này cỏ sinh trƣởng chậm dần rồi ngừng hẳn. Vì vậy, cần chăn thả hay thu cắt khi kết thúc giai đoạn II và có thời gian nghỉ hợp lý dể duy trì cây cỏ lâu dài. Căn cứ vào đặc điểm sinh trƣởng của từng giống theo từng giai đoạn để chúng ta định ra thời gian chăm sóc và thu cắt hợp lý. Thời gian thu cắt một số giống cỏ nhƣ sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 + Cỏ thân bò vào khoảng 45 - 50 ngày sau khi trồng hoặc 35 - 45 ngày sau khi thu cắt. + Cỏ thân bụi vào khoảng 60 ngày sau khi trồng hoặc 45 - 50 ngày sau khi cắt hoặc chăn thả lứa trƣớc. + Cỏ thân đứng thì sau khi trồng hoặc sau khi thu cắt vào khoảng trên dƣới 60 ngày. 1.1.4. Thời gian sống của cỏ Hoà thảo Thời gian sống sống của cỏ và thời gian sống của cỏ Hoà thảo khác nhau là khác nhau [16]. Căn cứ vào độ dài ngắn của thời gian sống mà ngƣời ta chia ra thành loại sống ngắn ngày và loại sống dài ngày. Ngƣời ta chia ra làm 4 loại nhƣ sau: * Loại sống một năm: Chúng chỉ sống trong vòng một năm hoặc ngắn hơn rồi tàn lụi và chết, thƣờng gọi là cỏ hàng năm nhƣ: Cỏ Lồng vực, cỏ Ngô (Zea mays), cỏ Suđăng (Sorghum sudanense)... * Loại cỏ có sức sống ngắn: Chúng sống từ 2 - 3 năm nhƣ: Cỏ Dầy (Hemarrthria compressa)... * Loại cỏ có sức sống vừa: Chúng có thể sống từ 4 - 5 năm nhƣ: Cỏ Pangola, cỏ Voi, cỏ Ghinê, Paspalum, Brizantha... * Loại cỏ có sức sống lâu: Chúng có thể sống từ 6 - 10 năm nhƣ: Cỏ Tƣớc mạch không râu... Căn cứ vào sức sống của các loại cỏ mà ngƣời ta dự tính thời gian trồng lại để đảm bảo năng suất và chất lƣợng của các loại cỏ. 1.2. Một số nghiên cứu về cỏ Hoà thảo 1.2.1. Tình hình nghiên cứu cỏ trên thế giới 1.2.1.1. Diện tích trồng cỏ trên thế giới Để phát triển ngành chăn nuôi gia súc nói chung và gia súc nhai lại nói riêng thì một trong những vấn đề cơ bản đầu tiên cần giải quyết là nguồn thức Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 ăn xanh. Thực tế, có hai phƣơng thức để cung cấp dinh dƣỡng cho gia súc nhai lại, đó là nguồn thức ăn tinh và thức ăn thô xanh (trên 60% nhu cầu dinh dƣỡng của gia súc nhai lại đƣợc thoả mãn bằng thức ăn xanh). Chính vị vậy, nguồn thức ăn thô xanh đƣợc đặc biệt chú ý nhất là đối với các nƣớc có nền kinh tế còn kém phát triển cũng nhƣ các nƣớc phát triển. Ở những nƣớc này việc phát triển đồng cỏ không chỉ cung cấp nguồn thức ăn thô xanh mà còn dùng dự trữ cho gia súc nuôi nhốt. Cùng với sự phát triển của ngành chăn nuôi động vật nhai lại đã đòi hỏi ngƣời chăn nuôi ở nhiều nƣớc trên thế giới phải trồng cỏ để đáp ứng nhu cầu cỏ cho gia súc nhai lại Sau cuộc "cách mạng về thức ăn gia súc" ở Tây Âu mà đặc biệt là ở Anh đã tạo điều kiện thuận lợi cho chăn nuôi phát triển, đồng cỏ ngày càng đƣợc chú ý và sử dụng đúng với vai trò của nó. Năm 1842 ở Pháp chỉ có 4 triệu ha đất trồng cỏ và 15 triệu ha đất trồng ngũ cốc thì hiện nay ở Pháp có 12 triệu ha đất trồng cỏ và 8 triệu ha đất trồng ngũ cốc [20]. Ở Anh diện tích đất trồng ngũ cốc giảm đi và diện tích đất trồng cỏ cùng các loại cây thức ăn gia súc khác tăng lên đáng kể. Ở Liên Xô cũ, diện tích đất trồng cỏ năm 1913 là 2,1 triệu ha, đến năm 1933 là 7,3 triệu ha và đến năm 1961 diện tích đất trồng cỏ lên tới 51,9 triệu ha. Không những diện tích trồng cỏ tăng lên, mà việc nghiên cứu, chọn lọc các giống cỏ có năng suất và giá trị dinh dƣỡng cao đã đƣợc chú trọng. Theo ƣớc tính, hiện nay trên thế giới ngành chăn nuôi gia súc đã sử dụng khoảng 3,4 tỷ ha đất dùng cho chăn thả và dùng cho sản xuất thức ăn gia súc, diện tích này đƣợc đánh giá là lớn hơn 2/3 diện tích sử dụng cho sản xuất nông nghiệp. 1.2.1.2. Những nghiên cứu về khả năng tái sinh của cỏ Hoà thảo Các tác giả T. Kanno và M. C. M. Macedo [48], đã tiến hành thí nghiệm gieo hạt của cỏ Brachiaria decumbens, B. briantha, B. dictyoneura, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 B. humidicola, Andropogon gayanus, Setaria anceps và Paspalum atratum vào đầu mùa mƣa tại các cánh đồng ở khu vực đầm lầy. Các tác giả cho thấy không có loài nào có thể sống sót vào mùa mƣa ở vùng đầm lầy. Còn khi hạt cỏ đƣợc gieo ở giữa mùa mƣa, thì chỉ có một lƣợng nhỏ cây giống con còn tồn tại vào cuối mùa mƣa, tuy nhiên cũng không thể sống sót đƣợc cho đến hết mùa mƣa. Những kết quả nghiên cứu chỉ rõ rằng: Giai đoạn cây con phù hợp nhất ở khu vực đất lầy là bắt đầu của mùa khô, khi đất trở nên cứng có thể sử dụng đƣợc máy kéo. Thí nghiệm lặp lại với cây trƣởng thành của cỏ Brachiaria decumbens, B. brizantha, B. humidicola, Andropogon gayanus, Paspalum atratum và Cyndon dactylon vào năm 1999 (bắt đầu của mùa khô), các tác giả thấy chúng chịu đƣợc ngập úng ở giai đoạn đầu, tuy nhiên sau mùa mƣa chỉ có cỏ B. humidicola (cv. Humidicola) và P. atratum (cv. BRA-9610) là phát triển đƣợc ở vùng đầm lầy. Theo John W. Miles 2004 [47], thì giống cỏ Brachiaria là giống cỏ lớn, đƣợc sử dụng làm thức ăn cho vật nuôi ở vùng nhiệt đới châu Mỹ. Cây trồng thƣơng phẩm tồn tại đƣợc lựa chọn trực tiếp từ chọn lọc chất mầm của loài cỏ có nguồn gốc châu Phi, chúng đƣợc chấp nhận ở thể lƣỡng bội hữu tính nhƣ: Cỏ B. ruziziensis và sự tồn tại của cỏ Brachiaria (B. briantha, B. decumbens và B. humidicola) ở thể đa bội kiểu sinh sản vô tính. Những cỏ này đƣợc phát triển từ đầu thập niên 70, nhƣng do sự lai tạo chƣa đầy đủ nên đến giữa thập niên 80, thể tứ bội kiểu sinh học hữu tính của B. ruziziensis mới đƣợc phát triển tiếp ở Bỉ. Sau đó thí nghiệm đầu tiên về dòng lai đã đƣợc kiểm tra ở Colombia vào năm 1989, nhƣng không đƣợc phát triển tiếp. Sau này, công ty sản xuất giống cỏ của Mexico đã nhân giống cơ bản và thƣơng mại hoá cỏ trồng Brachiaria lai đầu tiên bằng sinh sản vô tính dƣới cái tên "Mulato". Thuộc tính đầu tiên là chúng có sản lƣợng cao và chất lƣợng tốt. Cỏ lai thứ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 hai, đƣợc gọi là "Mulato II" tại thời điểm trƣớc khi đƣa ra chính thức. Mulato II có khả năng đề kháng với rệp tốt hơn Mulato và thích nghi tốt với điều kiện khô hạn. Tuy nhiên, đến năm 2005 thì ngƣời ta phát hiện thấy hiệu quả của giống Mulato II là rất giới hạn. Vì vậy, hiện nay ngƣời ta vẫn tiếp tục lai tạo, lựa chọn, tìm kiếm sản phẩm cây lai mới với mục đích làm tăng khả năng đề kháng với rệp dãi, tăng năng suất, chất lƣợng cỏ và sản lƣợng hạt. Theo các tác giả H. D. Diaz l và J. O. Sierria P [45], đã tiến hành ba cách nhân giống với ba khoảng cách trồng của các giống cỏ B. humidicola và B. dictyoneura tại đại học Antioquia. Với ba khoảng cách trồng khác nhau là: 0,5m; 1,0m; 1,5m và ba cách nhân giống khác nhau là: hạt, cành, gốc. Theo thông số ghi đƣợc cứ 21 ngày một lần trong suốt giai đoạn 252 ngày theo các chỉ tiêu sau: Phần trăm nẩy mầm, số lƣợng trung bình thân/khóm, khoảng cách đốt, số lƣợng đốt trên thân, độ dài trung bình của lá, phần trăm che phủ. Kết quả cho thấy, nếu dùng thân lá (195 ngày) và gốc (154 ngày) còn dùng hạt phải mất 92 ngày nữa để đạt độ che phủ mặt đất 80% đối với cả hai loại ( với độ tin cậy P<0,01). Ở khoảng cách cây giống: Độ che phủ 80% mặt đất ở cả hai loài là 109, 169 và 176 ngày lần lƣợt ở 0,5m; 1m và 1,5m. B. humidicola gốc đạt độ che phủ mặt đất ở 128, 179, 200 ngày, còn thân ở 117, 135 và 186 ngày. Hạt ở 158, 179, 205 ngày lần lƣợt ở các khoảng cách là 0,5m; 1,0m; 1,5m. Gốc của B. dictyoneura đạt tới độ che phủ 80% ở 133, 161 và 210 ngày, còn thân ở 120, 178 và 189 ngày và ở hạt là 131, 232 và 232 ngày lần lƣợt ở khoảng cách 0,5m; 1,0m; 1,5m. 1.2.1.3. Những nghiên cứu về năng suất của cỏ Hoà thảo Hiện nay trên thế giới không những diện tích trồng cỏ tăng lên, việc nghiên cứu, chọn lọc các giống cỏ có năng suất và giá trị dinh dƣỡng cao đã đƣợc chú trọng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10