Tài liệu đẩy mạnh huy động vốn tại ngân hàng tmcp đầu tư và phát triển việt nam chi nhánh bắc hải dương

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI TRỊNH ĐỨC THÁI ĐẨY MẠNH HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH BẮC HẢI DƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Hà Nội – 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI ----------------------------- TRỊNH ĐỨC THÁI ĐẨY MẠNH HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM CHI NHÁNH BẮC HẢI DƢƠNG Chuyên ngành : Quản lý kinh tế Mã số đề tài: 2016BQLKT-SĐ124 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. BÙI LIÊN HÀ Hà Nội – 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Bùi Liên Hà. Các số liệu kết quả trong luận văn là trung thực và nguồn gốc rõ ràng. Nội dung nghiên cứu của đề tài chưa từng được công bố ở bất kỳ luận văn nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trịnh Đức Thái ii MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ DANH MỤC BẢNG BIỂU PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ......................................................................................... 5 1.1. Tổng quan về huy động vốn của ngân hàng thƣơng mại ............................................... 5 1.1.1. Khái niệm về ngân hàng thương mại ................................................................................... 5 1.1.2. Các hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại .............................................................. 6 1.1.3. Khái niệm về huy động vốn của ngân hàng thương mại ................................................. 10 1.1.4. Thành phần nguồn vốn của Ngân hàng thương mại ........................................................ 12 1.1.5. Các hình thức huy động vốn của ngân hàng thương mại................................................. 16 1.2. Đẩy mạnh huy động vốn của ngân hàng thƣơng mại ................................................... 19 1.2.1. Khái niệm về đẩy mạnh huy động vốn .............................................................................. 19 1.2.2. Mục tiêu của đẩy mạnh huy động vốn ............................................................................... 20 1.2.3. Các tiêu chí đánh giá về đẩy mạnh huy động vốn của ngân hàng thương mại.............. 22 1.2.4. Nội dung hoạt động đẩy mạnh huy động vốn của ngân hàng thương mại .................... 27 1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến hoạt động huy động vốn của ngân hàng thƣơng mại ... 30 1.3.1. Nhân tố khách quan ............................................................................................................. 30 1.3.2. Nhân tố chủ quan.................................................................................................................. 33 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM – CHI NHÁNH BẮC HẢI DƢƠNG36 2.1. Tổng quan về Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam – chi nhánh Bắc Hải Dƣơng (BIDV Bắc Hải Dƣơng) ......................................................................................... 36 2.1.1. Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển............................................................................. 36 2.1.2. Cơ cấu tổ chức và chức năng nhiệm vụ của BIDV Bắc Hải Dương .............................. 38 2.1.3. Kết quả hoạt động kinh doanh của BIDV Bắc Hải Dương những năm gần đây .......... 46 2.2. Thực trạng huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tƣ và Phát triển Việt Nam – chi nhánh Bắc Hải Dƣơng .......................................................................................................... 54 2.2.1. Về quy mô và tốc độ tăng trưởng huy động vốn .............................................................. 54 iii 2.2.2. Tình hình huy động vốn theo cơ cấu .................................................................................. 57 2.2.3. Lãi suất huy động vốn.......................................................................................................... 64 2.2.4. Sự phù hợp giữa huy động vốn và sử dụng vốn của BIDV Bắc Hải Dương ................ 66 2.2.5. Hoạt động đẩy mạnh huy động vốn tại Ngân hàng BIDV – Chi nhánh Bắc Hải Dương ........................................................................................................................................................... 70 2.3. Đánh giá chung hoạt động huy động vốn tại BIDV Bắc Hải Dƣơng ......................... 75 2.3.1. Những kết quả đạt được ...................................................................................................... 75 2.3.2. Hạn chế trong huy động vốn tại BIDV Bắc Hải Dương.................................................. 77 2.3.3. Những nguyên nhân chủ yếu .............................................................................................. 79 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM – CHI NHÁNH BẮC HẢI DƢƠNG ........................................................................................................................................................... 84 3.1. Định hƣớng hoạt động kinh doanh và hoạt động huy động vốn tại BIDV Bắc Hải Dƣơng.............................................................................................................................................. 84 3.1.1. Phương hướng hoạt động kinh doanh chung tại BIDV Bắc Hải Dương ....................... 84 3.1.2. Định hướng phát triển hoạt động huy động vốn tại BIDV Bắc Hải Dương .................. 85 3.2. Giải pháp đẩy mạnh hoạt động huy động vốn tại BIDV Bắc Hải Dƣơng ................ 86 3.2.1. Đa dạng hóa và liên tục hoàn thiện các hình thức huy động vốn .................................... 87 3.2.2. Xây dựng chính sách khách hàng hợp lý trong huy động vốn ........................................ 90 3.2.3. Thiết lập chính sách lãi suất huy động linh hoạt, hợp lý .................................................. 92 3.2.4. Gắn liền việc đẩy mạnh huy động vốn với sử dụng vốn hiệu quả .................................. 94 3.2.5. Bồi dưỡng, đào tạo, nâng cao trình độ nghiệp vụ cũng như thái độ ứng xử của đội ngũ cán bộ công nhân viên tại chi nhánh ............................................................................................. 95 3.2.6. Củng cố và tăng cường cơ sở vật chất địa điểm giao dịch ............................................... 96 3.2.7. Phát triển các dịch vụ có liên quan đến huy động vốn ..................................................... 97 3.2.8. Tăng cường hoạt động quảng cáo, marketing ................................................................... 99 3.3. Kiến nghị ...............................................................................................................................100 3.3.1. Đối với Ngân hàng nhà nước Việt Nam ..........................................................................100 3.3.2. Đối với Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam...........................................101 3.3.3. Đối với Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh Bắc Hải Dương ...........................................................................................................................................103 iv KẾT LUẬN .................................................................................................................................105 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BIDV Ngân hàng Thương mại cổ phần Đầu tư và phát triển Việt Nam DVKH Dịch vụ khách hàng FTP Hệ thống định giá điều chuyển vốn nội bộ GTCG Giấy tờ có giá HĐV Huy động vốn KHCN Khách hàng cá nhân KHDN Khách hàng doanh nghiệp NH Ngân hàng NHNN Ngân hàng nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NHTW Ngân hàng trung ương QHKH Quan hệ khách hàng TCKT Tổ chức kinh tế TCTD Tổ chức tín dụng VCSH Vốn Cức chủ sở hữu DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình 2.1 - Cơ cấu tổ chức BIDV – Chi nhánh Bắc Hải Dương................................39 Hình 2.2 - Tiền gửi của khách hàng tại các ngân hàng tại thị xã Chí Linh ..............55 Hình 2.3 - Cơ cấu nguồn vốn theo đối tượng huy động............................................58 Hình 2.4 - Cơ cấu nguồn vốn theo loại tiền ..............................................................60 Hình 2.5 - Cơ cấu nguồn vốn huy động theo kỳ hạn ................................................62 Hình 2.6 - Quy mô huy động vốn và cho vay ...........................................................67 vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tình hình huy động vốn tại chi nhánh giai đoạn 2015-2017.................... 47 Bảng 2.2: Kết quả hoạt động cho vay của BIDV Bắc Hải Dương giai đoạn 20152017 ........................................................................................................................... 49 Bảng 2.3: Các chỉ tiêu về dịch vụ của BIDV Bắc Hải Dương từ 2015-2017 ........... 51 Bảng 2.4. Kết quả HĐKD của BIDV Bắc Hải Dương từ 2015-2017 ....................... 53 Bảng 2.5. Quy mô và tốc độ tăng trưởng nguồn vốn huy động ................................ 56 Bảng 2.6. Cơ cấu nguồn vốn huy động chia theo đối tượng của BIDV Bắc Hải Dương giai đoạn 2015-2017 ..................................................................................... 58 Bảng 2.7. Cơ cấu nguồn vốn huy động chia theo loại tiền của BIDV Bắc Hải Dương giai đoạn 2015-2017 .................................................................................................. 60 Bảng 2.8. Cơ cấu nguồn vốn huy động chia theo kỳ hạn của BIDV Bắc Hải Dương giai đoạn 2015-2017 .................................................................................................. 62 Bảng 2.9: Tình hình lãi suất huy động VND của BIDV Bắc Hải Dương giai đoạn 2015-2017 ................................................................................................................. 64 Bảng 2.10: Tình hình lãi suất huy động USD của BIDV giai đoạn 2015 -2017 ...... 65 Bảng 2.11: Cân đối huy động vốn – Sử dụng vốn giai đoạn 2015 – 2017 ....................... 67 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Vốn là một trong những yếu tố rất quan trọng, là tiền đề cho sự phát triển kinh tế. Mức tăng trưởng kinh tế của mỗi quốc gia sẽ phụ thuộc và quy mô và hiệu quả của vốn đầu tư. Vì vậy trong tiến trình phát triển, các doanh nghiệp Việt Nam cũng đòi hỏi phải được mở rộng, phát triển về quy mô, đổi mới dây chuyền công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ, có khả năng cạnh tranh với hàng hóa dịch vụ của các nước trong khu vực và các quốc gia trên thế giới. Bởi vậy nhu cầu vốn đầu tư cho nền kinh tế ngày càng tăng. Một địa chỉ quen thuộc mà người cần vốn có thể tìm đến đó là các ngân hàng thương mại. Ngân hàng thương mại là một doanh nghiệp đặc biệt chuyên kinh doanh tiền tệ, hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại vừa với danh nghĩa là một tổ chức hạch toán kinh tế kinh doanh, vừa với vai trò là trung gian tài chính. Với vai trò trung gian tài chính, ngân hàng thương mại tập trung mọi nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi trong nền kinh tế và phân phối cho các nhu cầu đầu tư, sản xuất kinh doanh và các nhu cầu khác của các doanh nghiệp và cá nhân, tổ chức trong nền kinh tế theo các nguyên tắc tín dụng. Nhu cầu vốn đầu tư ngày càng tăng của nền kinh tế cũng tương đương với việc huy động vốn của các ngân hàng thương mại phải được tăng cường, đẩy mạnh cho phù hợp. Việc đẩy mạnh huy động và sử dụng vốn hợp lý cũng giúp cho hoạt động kinh doanh của ngân hàng được an toàn, hiệu quả. Riêng đối với Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Bắc Hải Dương để hoàn thành các mục tiêu kinh doanh, góp phần tích cực vào hiệu quả hoạt động thì việc gia tăng nguồn vốn, đặc biệt là vốn thu hút từ trong nội tại nền kinh tế là nhiệm vụ hàng đầu. Nhận thức được điều này, ban lãnh đạo chi nhánh luôn quan tâm và đặt ra tiêu chí cụ thể phát triển nguồn vốn huy động trong từng kỳ kinh doanh. Tuy nhiên, kết quả huy động vốn vẫn chưa tương xứng với tiềm năng của địa bàn hoạt động và uy tín thương hiệu mà Ngân hàng đã dày công xây dựng. Do đó, việc nghiên cứu những vấn đề mang tính lý luận, phân tích đánh giá thực trạng và từ đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao khả năng huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Bắc Hải Dương là vấn đề có 2 ý nghĩa thực tiễn trong điều kiện hiện nay. Đề tài “ m n N n n n M ut v t tr n tN m n u n v nt ng” được tôi chọn để nghiên cứu làm đề tài tốt nghiệp Thạc sỹ kinh tế. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan Ngân hàng là doanh nghiệp đặc biệt, kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ, tín dụng. Việc tạo lập, tổ chức và quản lý vốn của ngân hàng thương mại là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu không chỉ vì lợi ích riêng của bản thân các ngân hàng thương mại mà còn vì sự phát triển chung của nền kinh tế. Xuất phát từ thực tiễn trên, trong thời gian qua vấn đề về vốn và huy động vốn tại các ngân hàng thương mại đã được rất nhiều các tác giả lựa chọn để làm đề tài nghiên cứu trong các công trình nghiên cứu khoa học như: - Nguyễn Mạnh Tiến (2002), luận án tiến sỹ về “Giải pháp huy động và sử dụng vốn ngoại tệ của Ngân hàng Nông nghiệp Việt Nam”. Trường Đại học kinh tế quốc dân, Hà Nội. Luận án đã nghiên cứu khá toàn diện về vốn ngoại tệ và các hình thức tạo vốn ngoại tệ của NHTM trong nền kinh tế thị trường. Luận án cũng đánh giá về thực trạng hoạt động sử dụng vốn và đã đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện việc sử dụng vốn ngoại tệ cho Ngân hàng Nông Nghiệp Việt Nam trong giai đoạn tác giả nghiên cứu. - Phạm Thanh Thanh (2010), đề tài luận văn thạc sỹ về “ Nâng cao hiệu quả huy động vốn từ khách hàng cá nhân tại Ngân hàng Công Thương Chi nhánh Hải Bà Trưng”; Dương Minh Quân (2015), luận văn thạc sỹ “Các giải pháp tăng trưởng quy mô huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam, chi nhánh Bà Rịa – Vũng Tàu”; Đỗ Thị Thu Hương (2016) luận văn thạc sỹ “Một số giải pháp nhằm mở rộng quy mô huy động vốn tại Ngân hàng thương mại Cổ phần Quân đội Chi nhánh Hải Dương”… Trong các công trình nêu trên, các tác giả đều đã nêu lên được thực trạng huy động vốn tại các ngân hàng trong các giai đoạn mà tác giả nghiên cứu. Đồng thời mỗi tác giả cũng đưa ra các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả huy động, quản lý vốn tại hệ thống NHTM nói chung và tại các ngân hàng các tác giả chọn nghiên cứu nói riêng. - Nguyễn Xuân Mạnh (2013), luận văn thạc sỹ “Quản trị tài sản Nợ tại Ngân 3 hàng TMCP Sài Gòn thương tín”. Với mục tiêu tăng cường quản trị tài sản nợ tại ngân hàng Sacombank trong điều kiện hội nhập, luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về tài sản nợ và quản trị tài sản nợ. Đồng thời phân tích và đánh giá thực trạng quản trị tài sản nợ, chủ yếu là tài sản vốn huy động, tại Sacombank trong giai đoạn 2010-2012. Luận văn cũng đã nêu bật được một số thuận lợi và khó khăn của Sacombank, cũng như những hạn chế của công tác quản trị tài sản nợ của ngân hàng này. - Khá nhiều bài báo, tham luận hội thảo của các nhà nghiên cứu, chuyên gia đề cập đến các nội dung xoay quanh vấn đề huy động vốn và quản lý vốn của các NHTM như: “Hoạt động huy động vốn trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh-Thực trạng và giải pháp” của Ths.Trần Trọng Huy; “Giải pháp hoàn thiện hoạt động quản trị rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt Nam” của Ts.Lê Phan Diệu Thảo, Nguyễn Minh Sáng; “Quản lý lãi suất của NHTM trong môi trường cạnh tranh hiện nay”của Ts.Hà Thị Sáu; “Trao đổi về cơ chế áp dụng lãi suất trần trong huy động vốn của NHTM hiện nay” của Ths.Đỗ Thị Ngọc Anh. Tuy nhiên, các tác giả cũng chưa trực tiếp giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn nhằm đề xuất hệ thống công cụ thích hợp để thúc đẩy công tác huy động vốn tại các NHTM. (Đỗ Thị Ngọc Anh, 2012), (Trần Trọng Huy, 2011), (Lê Phan Diệu Thảo, Nguyễn Minh Sáng, 2012), (Hà Thị Sáu, 2012) 3. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn Trên cơ sở nghiên cứu lý luận chung, phân tích và đánh giá thực trạng huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Bắc Hải Dương trong thời gian qua để đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh huy động vốn, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Bắc Hải Dương. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu là công tác huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Bắc Hải Dương. 4 - Phạm vi nghiên cứu là hoạt động huy động vốn, tập trung vào nội dung huy động vốn từ khách hàng tổ chức và cá nhân tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam Chi nhánh Bắc Hải Dương trong 3 năm 2015, 2016 và 2017. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong luận văn, các phương pháp nghiên cứu sau đây được sử dụng: - Phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, phương pháp phân tích, thống kê có kết hợp các công thức, bảng biểu để tính toán, minh họa, so sánh, phân tích và rút ra kết luận. - Phương pháp kế thừa những nghiên cứu đã có cũng như khảo sát thực nghiệm thu thập thông tin, tài liệu phục vụ cho việc nghiên cứu, phân tích. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục bảng biểu, tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chƣơng 1: Một số vấn đề cơ bản về hoạt động huy động vốn tại Ngân hàng thương mại Chƣơng 2: Thực trạng hoạt động huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh Bắc Hải Dương Chƣơng 3: Giải pháp đẩy mạnh huy động vốn tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh Bắc Hải Dương Do hạn chế về kiến thức, cũng như giới hạn phạm vi của đề tài, luận văn chắc chắn sẽ có những thiếu sót. Kính mong nhận được ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo để nội dụng luận văn được hoàn chỉnh hơn. ô xn nt n m n! 5 CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG HUY ĐỘNG VỐN TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Tổng quan về huy động vốn của ngân hàng thƣơng mại 1.1.1. Khái niệm về ngân hàng thƣơng mại Ngân hàng thương mại đã hình thành tồn tại và phát triển hàng trăm năm gắn liền với sự phát triển của kinh tế hàng hoá. Sự phát triển hệ thống ngân hàng thương mại đã có tác động rất lớn và quan trọng đến quá trình phát triển của nền kinh tế hàng hoá, ngược lại kinh tế hàng hoá phát triển mạnh mẽ đến giai đoạn cao nhất là nền kinh tế thị trường thì NHTM cũng ngày càng được hoàn thiện và trở thành những định chế tài chính không thể thiếu được. Cho đến thời điểm hiện nay có rất nhiều khái niệm về NHTM: Ở Mỹ, Ngân hàng thương mại được định nghĩa là công ty kinh doanh tiền tệ, chuyên cung cấp dịch vụ tài chính và hoạt động trong ngành công nghiệp dịch vụ tài chính. Đạo luật ngân hàng của Pháp (1941) cũng định nghĩa: “Ngân hàng thương mại là những xí nghiệp hay cơ sở mà nghề nghiệp thường xuyên là nhận tiền bạc của công chúng dưới hình thức ký thác, hoặc dưới các hình thức khác và sử dụng tài nguyên đó cho chính họ trong các nghiệp vụ về chiết khấu, cho vay và tài chính”. Theo Luật các tổ chức tín dụng được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII thông qua ngày 16/06/2010 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2011: “Ngân hàng thương mại là tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác có liên quan nhằm mục tiêu lợi nhuận theo quy định của Luật các tổ chức tín dụng và các quy định khác của pháp luật”. Theo Luật Ngân hàng nhà nước: “Hoạt động ngân hàng là hoạt động kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng với nội dung thường xuyên là nhận tiền gửi và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh toán”. Từ những khái niệm trên có thể thấy NHTM là một trong những định chế tài chính mà đặc trưng là cung cấp đa dạng các dịch vụ tài chính với nghiệp vụ cơ bản là nhận tiền gửi, cho vay và cung ứng các dịch vụ thanh toán. Ngoài ra, NHTM còn 6 cung cấp nhiều dịch vụ khác nhằm thoả mãn tối đa nhu cầu về sản phẩm dịch vụ của xã hội. 1.1.2. Các hoạt động cơ bản của ngân hàng thƣơng mại Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, các tổ chức trung gian tài chính ngày càng mở rộng phạm vi và loại hình nghiệp vụ khiến cho quan điểm về ngân hàng thương mại không còn thống nhất giữa các quốc gia như trước đây. Song có thể hình dung ngân hàng thương mại là một tổ chức kinh doanh tiền tệ, thực hiện đồng thời 3 nghiệp vụ chính: hoạt động huy động vốn; hoạt động sử dụng vốn và hoạt động khác. a. Hoạt động huy động vốn Ngân hàng thương mại kinh doanh tiền tệ chủ yếu dưới hình thức huy động, cho vay, đầu tư và cung cấp các dịch vụ khác. Huy động vốn - hoạt động tạo nguồn vốn cho ngân hàng thương mại – đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng tới chất lượng hoạt động của ngân hàng. Nguồn vốn ngân hàng huy động được sử dụng để tiến hành cho vay phục vụ cho nhu cầu phát triển sản xuất, các mục tiêu phát triển kinh tế của địa phương và của cả nước. Nghiệp vụ huy động vốn của ngân hàng ngày càng mở rộng và phát triển sẽ càng tạo uy tín và tiền đề cho ngân hàng trong mở rộng quan hệ tín dụng với các thành phần kinh tế từ đó mang lại lợi nhuận cho ngân hàng. Do đó, ngân hàng phải căn cứ vào các chiến lược phát triển của địa phương cũng như của cả nước để đưa ra các chính sách huy động vốn thích hợp nhất đáp ứng nhu cầu vốn cho sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. b. Hoạt động sử dụng vốn Các nguồn vốn sau huy động sẽ được ngân hàng thương mại phân bổ sử dụng vào các mục tiêu khác nhau. Nguyên tắc hoạt động của ngân hàng là dự trữ một phần dưới dạng tiền, phần còn lại được sử dụng vào các nghiệp vụ sinh lời nhằm tạo ra thu nhập để bù đắp chi phí hoạt động và có lãi. Các nghiệp vụ sử dụng vốn rất phong phú với nhiều hình thức khác nhau. Tuy nhiên, có thể chia làm 3 nhóm chính sau:  Cho vay thương mại Ngay ở thời kỳ đầu, các ngân hàng đã chiết khấu thương phiếu mà thực tế là 7 cho vay đối với những người bán (người bán chuyển các khoản phải thu cho ngân hàng để lấy tiền trước). Sau đó ngân hàng cho vay trực tiếp đối với các khách hàng (là người mua), giúp họ có vốn để mua hàng dự trữ nhằm mở rộng sản xuất kinh doanh.  Cho vay tiêu dùng Trong giai đoạn đầu hầu hết các ngân hàng không tích cực cho vay đối với các cá nhân và hộ gia đình, bởi vì họ tin rằng các khoản cho vay tiêu dùng rủi ro vỡ nợ tương đối cao. Hiện nay, sự gia tăng thu nhập của người tiêu dùng và sự cạnh trạnh trong cho vay đã hướng các ngân hàng tới người tiêu dùng như là một khách hàng tiềm năng. Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, tín dụng tiêu dùng đã trở thành một trong những loại hình tín dụng tăng trưởng nhanh nhất ở các nước có nền kinh tế phát triển.  Tài trợ cho dự án Bên cạnh cho vay truyền thống là cho vay ngắn hạn, các ngân hàng ngày càng trở nên năng động trong việc tài trợ trung dài hạn: tài trợ xây dựng nhà máy, phát triển ngành công nghệ cao. Một số ngân hàng còn cho vay để đầu tư vào bất động sản. c. Hoạt động khác Ngân hàng thương mại là hệ thống trung gian tài chính cơ bản trong nền kinh tế, chủ yếu là hoạt động trong nghiệp vụ trung gian trong thanh toán. Ngân hàng đóng vai trò là tổ chức đứng giữa bên phải thanh toán và bên hưởng thụ giúp cho quá trình thanh toán được tiến hành nhanh chóng, hiệu quả. Trong nền kinh tế ngày càng phát triển, các mối quan hệ không chỉ diễn ra trong nước mà còn trên phạm vi toàn thế giới. Nếu không có một hệ thống thanh toán nhanh chóng, thuận tiện thì việc thực hiện các giao dịch, quan hệ kinh tế sẽ gặp phải rất nhiều khó khăn. Do vậy, việc ngân hàng đứng ra đảm nhận chức năng này có một ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển của nền kinh tế. Việc ngân hàng cung cấp dịch vụ thanh toán thông qua tài khoản không chỉ tạo cho ngân hàng những nguồn vốn mới mà còn mang lại cho ngân hàng một nguồn thu nhập thông qua thu phí đối với các dịch vụ thanh toán.  Bảo quản tài sản hộ Các ngân hàng thực hiện lưu giữ vàng và các giấy tờ có giá và các tài sản 8 khác cho khách hàng trong két (vì vây, còn gọi là dịch vụ cho thuê két). Ngân hàng thường giữ hộ những tài sản tài chính, giấy tờ cầm cố, hoặc những giấy tờ quan trọng khác của khách hàng với nguyên tắc an toàn, bí mật, thuận tiện. Dịch vụ này phát triển cùng với nhiều dịch vụ khác như mua bán hộ các giấy tờ có giá cho khách, thanh toán lãi hoặc cổ tức hộ…  Cung cấp các tài khoản giao dịch và thực hiện thanh toán Khi khách hàng gửi tiền vào ngân hàng, ngân hàng không chỉ bảo quản mà còn thực hiện các lệnh chi trả cho khách hàng. Thanh toán qua ngân hàng đã mở đầu cho thanh toán không dùng tiền mặt. Các tiện ích của thanh toán không dùng tiền mặt (an toàn, nhanh chóng, chính xác, tiết kiệm chi phí) đã góp phần rút ngắn thời gian kinh doanh và nâng cao thu nhập cho khách hàng. Khi ngân hàng mở chi nhánh, phạm vi thanh toán qua ngân hàng được mở rộng, càng tạo nhiều tiện ích hơn. Điều này đã khuyến khích khách hàng gửi tiền vào ngân hàng để nhờ ngân hàng thanh toán hộ. Cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin, bên cạnh các thể thức thanh toán như séc, ủy nhiệm chi, nhờ thu, L/C, đã phát triển các hình thức thanh toán mới bằng điện, thẻ…  Quản lý ngân quỹ Các ngân hàng mở tài khoản và giữ tiền của phần lớn các doanh nghiệp và cá nhân. Nhờ đó, ngân hàng thường có mối liên hệ chặt chẽ với nhiều khách hàng. Do có kinh nghiệm trong quản lý ngân quỹ và khả năng trong việc thu ngân, nhiều ngân hàng đã cung cấp cho khách hàng dịch vụ quản lý ngân quỹ, trong đó ngân hàng đồng ý quản lý việc thu và chi cho một công ty kinh doanh, tiến hành đầu tư phần thặng dư tiền mặt tạm thời vào các chứng khoán sinh lời và tín dụng ngắn hạn, cho đến khi khách hàng cần tiền mặt để thanh toán.  Tài trợ các hoạt động của Chính phủ Khả năng huy động và cho vay với khối lượng lớn của ngân hàng đã trở thành trọng tâm chú ý của các Chính phủ. Do nhu cầu chi tiêu lớn và thường là cấp bách trong khi thu không đủ, Chính phủ các nước đều muốn tiếp cận với các khoản cho vay của ngân hàng. Ngày nay, Chính phủ giành quyền cấp giấy phép hoạt động và kiểm soát các ngân hàng. Các ngân hàng được cấp giấy phép thành lập với điều kiện là họ phải cam kết thực hiện với mức độ nào đó các chính sách 9 của Chính phủ và tài trợ cho Chính phủ. Các ngân hàng thương mại mua trái phiếu Chính phủ theo một tỷ lệ nhất định trên tổng lượng tiền gửi mà ngân hàng huy động được.  Bảo lãnh Do khả năng thanh toán của ngân hàng cho một khách hàng rất lớn, và do ngân hàng nắm giữ tiền gửi của các khách hàng nên ngân hàng có uy tín trong bảo lãnh cho khách hàng. Trong những năm gần đây, nghiệp vụ bảo lãnh ngày càng đa dạng và phát triển mạnh. Ngân hàng thường bảo lãnh cho khách hàng của mình mua chịu hàng hóa và trang thiết bị, phát hành chứng khoán, vay vốn của các tổ chức tín dụng khác…  Cho thuê thiết bị trung và dài hạn Nhằm để bán được các thiết bị, đặc biệt là các thiết bị có giá trị lớn, nhiều hãng sản xuất và thương mại đã cho thuê. Cuối hợp đồng thuê, khách hàng có thể mua (do vậy gọi là hợp đồng thuê mua). Rất nhiều ngân hàng tích cực cho khách hàng quyền lựa chọn thuê các thiết bị, máy móc cần thiết thông qua hợp đồng thuê mua, trong đó ngân hàng mua thiết bị và cho khách hàng thuê với điều kiện khách hàng phải trả tới hơn 70% hoặc 100% giá trị của tài sản cho thuê. Do vây, cho thuê của ngân hàng cùng có nhiều điểm giống như cho vay, và được xếp vào tín dụng trung và dài hạn.  Cung cấp dịch vụ ủy thác và tư vấn Do hoạt động trong lĩnh vực tài chính các ngân hàng có rất nhiều chuyên gia về quản lý tài chính. Vì vây, nhiều cá nhân và doanh nhiệp đã nhờ ngân hàng quản lý tài sản và quản lý hoạt động tài chính hộ. Dịch vụ ủy thác phát triển sang cả ủy thác vay hộ, ủy thác cho vay hộ, ủy thác phát hành, ủy thác đầu tư…Thậm chí, các ngân hàng đóng vai trò là người được ủy thác trong di chúc, quản lý tài sản cho khách hàng qua đời bằng cách công bố tài sản, bảo quản các tài sản có giá. Nhiều khách hàng còn coi ngân hàng như một chuyên gia tư vấn tài chính. Ngân hàng sẵn sàng tư vấn về đầu tư, về quản lý tài chính, về thành lập, mua bán, sáp nhập doanh nghiệp...  Cung cấp dịch vụ môi giới đầu tư chứng khoán Nhiều ngân hàng đang phấn đấu cung cấp đủ các dịch vụ tài chính cho phép khách hàng thỏa mãn nhu cầu. Đây là một trong những lý do chính khiến các ngân 10 hàng bắt đầu bán các dịch vụ môi giới chứng khoán, cung cấp cho khách hàng cơ hội mua cổ phiếu, trái phiếu và các chứng khoán khác. Trong một vài trường hợp, các ngân hàng tổ chức ra công ty chứng khoán hoặc công ty môi giới chứng khoán để cung cấp dịch vụ môi giới.  Cung cấp các dịch vụ bảo hiểm Từ nhiều năm nay, các ngân hàng đã bán bảo hiểm cho khách hàng, điều đó bảo đảm việc hoàn trả trong trường hợp khách hàng bị chết, bị tàn phế hay gặp rủi ro trong hoạt động, mất khả năng thanh toán. Ngân hàng liên doanh với công ty bảo hiểm hoặc tổ chức công ty bảo hiểm con, ngân hàng cung cấp dịch vụ tiết kiệm gắn với bảo hiểm như tiết kiệm an sinh, tiết kiệm hưu trí…  Cung cấp các dịch vụ đại lý Nhiều ngân hàng trong quá trình hoạt động không thể thiết lập chi nhánh hoặc văn phòng ở khắp mọi nơi. Nhiều ngân hàng cung cấp dịch vụ ngân hàng đại lý cho các ngân hàng khác như thanh toán hộ, phát hành hộ các chứng chỉ tiền gửi, làm ngân hàng đầu mối trong đồng tài trợ… 1.1.3. Khái niệm về huy động vốn của ngân hàng thƣơng mại Hoạt động huy động vốn của các Ngân hàng thương mại là hoạt động mà trong đó các Ngân hàng này tìm kiếm nguồn vốn khả dụng từ các chủ thể khác nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường, hiệu quả của bản thân nó theo đúng các quy định pháp luật.[4] Huy động vốn có thể được xem là một trong những nghiệp vụ xuất hiện sớm nhất trong hoạt động của các NHTM. Trong giai đoạn sơ khai của hoạt động Ngân hàng, những nghiệp vụ này chỉ đơn thuần là hoạt động cất giữ các tài sản có giá nhằm mục đích đảm bảo an toàn, và lúc này, người phải trả phí là người gửi tiền chứ không phải là các Ngân hàng, các khoản tiền chỉ được xem đơn thuần là vật được kí gửi chứ hoàn toàn không đóng vai trò là nguồn vốn đối với các Ngân hàng thương mại, tiền lúc này không được xem là tiền tệ theo đúng nghĩa của nó, vì không có khả năng luân chuyển, không sinh ra được lợi nhuận. Khi nhu cầu tín dụng gia tăng, nghiệp vụ Ngân hàng phát triển, vị thế đó bị đảo ngược, Ngân hàng là người phải trả phí (lãi suất – giá cả của tín dụng), và nguồn tiền được kí gửi thay đổi vai trò của nó, trở thành nguồn vốn khả dụng và lớn nhất của các NHTM hiện 11 nay. Chính vì vậy, trái ngược với quá khứ, Ngân hàng là người phải đi nài nỉ khách hàng gửi tiền. Nếu trước đây, Ngân hàng là người bị động trong quan hệ này thì hiện nay, hầu hết tất cả các Ngân hàng đều có các chính sách, phương thức để lôi kéo nguồn tiền gửi này và chính vì vậy các phương thức huy động vốn ngày càng trở nên quan trọng, phong phú và đa dạng hơn. Có thể nói, hiện nay, hoạt động huy động vốn là một trong những hoạt động hết sức quan trọng và liên quan đến sự sống còn của các NHTM. Xuất hiện khá lâu đời và không ngừng phát triển, thay đổi cùng với sự phát triển của các NHTM, nội hàm của khái niệm hoạt động huy động vốn đã có những thay đổi rất đáng kể, cả về quy mô và các hình thức thể hiện. Hơn nữa, gần như không tìm được một định nghĩa hoàn thiện về hoạt động này cũng như không có được sự thống nhất hoàn toàn giữa các quan điểm. Đặc biệt, là sự khác biệt trong cách hiểu khi đề cập vấn đề này dưới các khía cạnh khác nhau. Phổ biến nhất là việc sử dụng thuật ngữ này trong các khía cạnh không chuyên, đặc biệt là ngôn ngữ thường nhật của xã hội và báo chí. Khái niệm huy động vốn được sử dụng ở đây đối với hoạt động của các NHTM có thể nói là hẹp và không rõ ràng nhất, trong nhiều trường hợp có sự không thống nhất trong nội hàm của bản thân khái niệm. Nhưng nhìn chung, phổ biến nhất, khái niệm này được dùng chủ yếu đề cập đến một hoạt động đặc trưng nhất của các NHTM, đó là nhận tiền gửi và dưới các hình thức cơ bản nhất, cụ thể là nhận tiền gửi tiết kiệm và các loại tiền gửi có và không có kì hạn khác. Dưới khía cạnh kinh tế cũng có khá nhiều cách tiếp cận với riêng khái niệm này, tuy cũng khá tương đồng nhau và phạm vi thường rộng hơn khái niệm được đề cập ở trên nhưng nội hàm của chúng thường không đồng nhất. Cách tiếp cận thông thường nhất hiện nay trong các nghiên cứu của các chuyên ngành kinh tế, tài chính Ngân hàng là tiếp cận khái niệm huy động vốn từ nguồn gốc của các nguồn vốn. Chẳng hạn, nguồn vốn được chia thành vốn tự có, vốn huy động, vốn đi vay, vốn tiếp nhận, vốn khác. Chính vì vậy, hoạt động huy động vốn của NHTM lúc này bao gồm cả việc khởi tạo nguồn vốn ban đầu cho sự hình thành vốn điều lệ và cả việc tạo lập nguồn vốn cấp 2 (một bộ phận của nguồn vốn tự có) của NHTM. 12 1.1.4. Thành phần nguồn vốn của Ngân hàng thƣơng mại Nguồn vốn của NHTM được cấu thành từ những nguồn sau: 1.1.4.1. V n chủ sở hữu Vốn chủ sở hữu hay vốn tự có là vốn thuộc quyền sở hữu của NHTM. Đây là nguồn tiền được đóng góp chủ yếu bởi những người chủ ngân hàng. Vốn chủ sở hữu của ngân hàng bao gồm nhiều loại khác nhau và được chia ra thành vốn cấp 1 và vốn cấp 2. Trong đó vốn cấp 1 (vốn cơ bản) được xem là sức mạnh và tiềm lực thực sự của ngân hàng; vốn cấp 2 (vốn bổ sung) được giới hạn tối đa bằng 100% vốn cấp 1. Theo văn bản hiện hành của Ngân hàng Nhà nước Việt nam,vốn được xác định cụ thể như sau: Vốn cấp 1: bao gồm - Vốn điều lệ: là vốn được ghi trong điều lệ hoạt động của NHTM. Tuỳ theo các hình thức sở hữu mà vốn điều lệ của NHTM được hình thành từ nhiều nguồn khác nhau. Đối với NHTM nhà nước thì vốn điều lệ do ngân sách nhà nước cấp khi thành lập và được bổ sung thêm trong quá trình hoạt động. NHTM cổ phần thì vốn do các cổ đông đóng góp; ngân hàng liên doanh thì vốn điều lệ do các bên tham gia liên doanh đóng góp. Đối với chi nhánh ngân hàng nước ngoài hoạt động tại Việt Nam thì vốn này do ngân hàng mẹ cấp. Vốn điều lệ nhiều hay ít phụ thuộc vào khả năng tài chính của các chủ sở hữu và quy mô hoạt động của từng ngân hàng, nhưng không được thấp hơn mức vốn pháp định mà luật pháp quy định cho từng loại ngân hàng (theo Nghị định số 141/2006/NĐ-CP ngày 22 tháng 11 năm 2006 của Chính phủ, mức vốn pháp định của ngân hàng thương mại là 3000 tỷ đồng) - Các quỹ dự trữ: để đảm bảo duy trì và phát triển hoạt động kinh doanh của mình, các NHTM trong quá trình hoạt động đã trích lập các quỹ. Các quỹ của NHTM bao gồm: quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ, quỹ dự phòng tài chính, quỹ khác như: quỹ phúc lợi, quỹ phát triển nghiệp vụ...Việc trích lập và sử dụng các quỹ này của ngân hàng được thực hiện theo quy định của pháp luật trong từng thời kì cụ thể. - Lợi nhuận không chia: là phần thu nhập của ngân hàng được giữ lại trong quá trình hoạt động kinh doanh thay vì dùng để chi trả cổ tức cho các cổ đông. Tỉ lệ