Tài liệu đẩy mạnh tiến độ giải ngân nguồn vốn oda tại dự án đường cao tốc nội bài lào cai do adb tài trợ

Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của tôi. Các kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực, xuất phát từ tình hình thực tế của đơn vị thực tập. Tác giả luận văn Nguyễn Tuyết Thanh SV: Nguyễn Tuyết Thanh i Lớp CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp SV: Nguyễn Tuyết Thanh Học viện tài chính ii Lớp CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng phát triển châu Á Ban QLDA Ban quản lý dự án BTC Bộ tài chính Bộ GTVT Bộ giao thông vận tải TĐC Tái định cư TVGS Tư vấn giám sát GPMG Giải phóng mặt bằng ODA Hỗ trợ phát triển chính thức UBND Ủy ban nhân dân VEC Tổng công ty phát triển đường cao tốc Việt Nam Vụ TCĐN Vụ tài chính đối ngoại XDCB Xây dựng cơ bản SV: Nguyễn Tuyết Thanh iii Lớp CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính DANH MỤC SƠ ĐỒ BẢNG BIỂU Sơ đồ 2.1: Thanh toán theo thủ tục thanh toán trực tiếp……………………… Sơ đồ 2.2: Sơ đồ trình tự rút vốn ban đầu và bổ sung tài khoản tạm ứng…….. Sơ đồ 2.3: Sơ đồ thanh toán từ tài khoản tạm ứng cho XDCB……………….. Bảng 2.1: Mức độ giải ngân của dự án qua từng năm……………………… Bảng 2.2: Mức độ giải ngân nguồn vốn đối ứng của dự án theo từng năm… SV: Nguyễn Tuyết Thanh iv Lớp CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với đầu tư trực tiếp nước ngoài, hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) hiện nay là nguồn tài chính rất quan trọng đối với Việt Nam trong sự nghiệp phát triển kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Với khoản ODA trị giá 17,5 tỷ USD mà các nhà tài trợ cam kết dành cho Việt Nam và 41% trong số đó đã được giải ngân trong 8 năm qua, ODA đã khẳng định vai trò của nó đối với nền kinh tế Việt Nam. Nguồn ngoại tệ này đóng góp một phần quan trọng để khắc phục tình trạng thiếu vốn và cơ sở hạ tầng, khoa học kỹ thuật thấp kém ở nước ta. Bên cạnh đó, sự gia tăng của nguồn vốn ODA còn giúp Chính phủ Việt Nam trong việc giải quyết những vấn đề xã hội bức xúc, đặc biệt là trong lĩnh vực y tế và giáo dục cơ bản. Trong quá trình thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA thời gian qua, mức giải ngân thấp luôn luôn là chủ đề thảo luận với nhiều nhà tài trợ song phương và đa phương nhằm tìm ra những nguyên nhân và giải pháp để khắc phục. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có sự tiến bộ đáng kể mà còn xuất hiện xu hướng tốc độ giải ngân chậm lại trong thời gian gần đây. Giải ngân thấp thể hiện sự không hiệu quả trong việc sử dụng nguồn vốn ODA và là một sự lãng phí lớn, trong điều kiện nhu cầu về vốn cho phát triển kinh tế còn rất lớn như hiện nay. Vì những lý do trên, em đã chọn đề tài "Đẩy mạnh tiến độ giải ngân nguồn vốn ODA tại dự án đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai do ADB tài trợ" làm đề tài nghiên cứu cho bài khóa luận tốt nghiệp của mình. Dự án đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai là một trong những dự án trọng điểm quốc gia. Nhưng trong những năm vừa qua, tốc độ giải ngân của dự án đều rất thấp, việc tìm ra những tồn tại, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp SV: Nguyễn Tuyết Thanh 5 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính nhằm thúc đẩy tốc độ giải ngân nguồn vốn ODA tại dự án đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai có ý nghĩa thực tiễn cũng như khoa học cao. 2. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở khái quát một số vấn đề về ODA, phân tích tình hình giải ngân ODA tại dự án đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai trong những năm qua để tìm ra những tồn tại, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy tốc độ giải ngân ODA tại dự án đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác giải ngân nguồn vốn ODA tại dự án đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai. Phạm vi của đề tài là dự án đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai do ADB tài trợ được thực hiện từ năm 2009 đến cuối năm 2014. 4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Ngoài ra, đề tài cũng sử dụng biện pháp như phương pháp thống kê, so sánh, phân tích, tổng hợp nhằm làm rõ nội dung của đề tài. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài lời mở đầu và kết luận, khóa luận được chia thành ba phần, tương ứng với 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề cơ bản về ODA và giải ngân nguồn vốn ODA Chương 2: Tình hình giải ngân nguồn vốn ODA tại dự án đường cao tốc Nội Bài- Lào Cai vốn vay của ADB Chương 3: Giải pháp đẩy nhanh tiến độ giải ngân nguồn vốn ODA của dự án đường cao tốc Nội Bài- Lào Cai vốn vay của ADB thời gian tới SV: Nguyễn Tuyết Thanh 6 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ ODA VÀ GIẢI NGÂN NGUỒN VỐN ODA 1.1 NGUỒN VỐN HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN CHÍNH THỨC (ODA) 1.1.1 Khái niệm về ODA ODA là chữ viết tắt của Official Development Assistance nghĩa là Hỗ trợ phát triển chính thức hay Viện trợ phát triển chính thức. Trên thế giới có rất nhiều quan điểm khác nhau về ODA nhưng những quan điểm ấy đều dẫn đến một bản chất chung: ODA được hiểu là các khoản viện trợ không hoàn lại hoặc cho vay ưu đãi của các Chính phủ, các tổ chức tài chính quốc tế (WB, ADB…), các tổ chức thuộc hệ thống Liên hợp quốc, các tổ chức phi Chính Phủ (NGO), các tổ chức liên Chính phủ dành cho các nước đang và chậm phát triển nhằm hỗ trợ và thúc đẩy quốc gia đó phát triển kinh tế xã hội. ODA được hiểu là nguồn tài trợ ưu đãi của một hay nhiều quốc gia hoặc tổ chức tài chính quốc tế cung cấp cho một Chính phủ nào đó nhằm hỗ trợ và thúc đẩy việc khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội. Đây là một hình thức chủ yếu và chính thức để tài trợ cho các Chính phủ (chủ yếu là các nước đang phát triển ) hiện nay nó trở thành hoạt động tài chính quốc tế quan trọng nhất của các Chính phủ. 1.1.2 Đặc điểm của ODA Thứ nhất, ODA là nguồn vốn có nhiều ưu đãi. Trong ODA có một phần là viện trợ không hoàn lại và một phần là vốn vay. Nhưng đối với khoản vốn vay này lại được hưởng các ưu đãi cũng rất lớn như ưu đãi về lãi suất, thời gian cho vay, thời gian ân hạn… SV: Nguyễn Tuyết Thanh 7 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính Lãi suất ưu đãi: Các khoản vay ODA thường có mức lãi suất rất thấp. Mức lãi suất tùy thuộc vào từng nhà tài trợ, từng nước nhưng thường các khoản vay ODA có mức lãi suất dưới 3%/năm. Thời gian cho vay dài: Gắn với mức lãi suất tín dụng thấp, các khoản vay ODA có thời gian vay dài, như các khoản vay của Ngân hàng thế giới (WB) là 40 năm, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) là 32 năm … Thời gian ân hạn dài: Đối với ODA, thời gian từ khi vay đến khi phải trả vốn gốc đầu tiên tương đối dài, thông thường dao động từ 7 đến 10 năm tùy từng khoản vay. Ngoài ra, nguồn vốn ODA còn có một số ưu đãi khác như: có thể giãn nợ, giảm nợ và đặc biệt ODA khác với các khoản vay khác là không cần phải thực hiện các khoản thế chấp. Đây là những ưu đãi dành cho nước vay. Tính ưu đãi của ODA còn được thể hiện ở chỗ nó chỉ dành riêng cho các nước đang và chậm phát triển, vì mục tiêu phát triển. Thứ hai, vốn ODA thường đi kèm với các điều kiện ràng buộc ODA luôn bị ràng buộc trực tiếp hay gián tiếp. Những điều kiện ràng buộc này có thể là ràng buộc một phần, cũng có thể là ràng buộc toàn bộ về kinh tế, xã hội và thậm trí cả ràng buộc về chính trị. Thông thường, các ràng buộc kèm theo thường là điều kiện về mua sắm, cung cấp thiết bị, hàng hóa dịch vụ, thuê các chuyên gia tư vấn của nước tài trợ đối với nước nhận tài trợ. Thứ ba, ODA là nguồn vốn có khả năng để lại gánh nặng nợ Khi tiếp nhận và sử dụng vốn ODA, do tính chất ưu đãi nên gánh nặng nợ nần chỉ xuất hiện sau một thời gian dài. Vấn đề khó khăn ở chỗ vốn ODA không có khả năng đầu tư trực tiếp cho sản xuất trong khi số nợ ODA thì lại tồn tại và trực tiếp thêm vào gánh nặng nợ của nước tiếp nhận. Vì vậy, trong khi hoạch định chính sách sử dụng ODA phải phối hợp sử dụng với các SV: Nguyễn Tuyết Thanh 8 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính nguồn vốn khác nhằm tăng cường khả năng trả nợ, đồng thời vẫn đảm bảo phát triển kinh tế, xã hội. 1.1.3 Phân loại ODA Căn cứ vào tính chất tài trợ Viện trợ không hoàn lại: là hình thức cung cấp ODA mà nước tiếp nhận vốn không có nghĩa vụ hoàn trả lại cho nhà tài trợ . Tài trợ có hoàn lại: là các khoản cho vay ưu đãi với các điều kiện ưu đãi về lãi suất, thời gian ân hạn và thời gian trả nợ, đảm bảo “yếu tố không hoàn lại” lớn hơn 25%. Tài trợ hỗn hợp: gồm một phần viện trợ không hoàn lại và một phần cho vay (có thể là ưu đãi hoặc không ưu đãi ), nhưng tổng các thành tố ưu đãi phải trên 25 %. Căn cứ vào mục đích sử dụng Hỗ trợ cơ bản: là các khoản ODA dành cho việc thực hiện nhiệm vụ chính của các chương trình, dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường, thường là các khoản vay ưu đãi. Hỗ trợ kĩ thuật: là khoản tài trợ dành cho chuyển giao tri thức, chuyển giao công nghệ, phát triển thể chế, nghiên cứu đầu tư vào các chương trình, dự án, phát triển nguồn nhân lực…Thường là các các khoản viện trợ không hoàn lại. Căn cứ vào các điều kiện để được nhận tài trợ ODA không ràng buộc: nước tiếp nhận vốn không phải chịu bất cứ ràng buộc nào của nhà tài trợ. ODA có ràng buộc: nước tiếp nhận vốn phải chịu một số ràng buộc nào đó như ràng buộc nguồn sử dụng hoặc ràng buộc mục đích sử dụng… SV: Nguyễn Tuyết Thanh 9 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính ODA hỗn hợp: một phần có những ràng buộc, một phần không có ràng buộc nào. Căn cứ vào hình thực hiện các khoản tài trợ ODA hỗ trợ dự án: là hình thức chủ yếu của ODA, nghĩa là ODA sẽ được xác định cho các dự án cụ thể. Có thể là hỗ trợ cơ bản, hỗ trợ kỹ thuật, viện trợ không hoàn lại hay cho vay ưu đãi. ODA hỗ trợ chi dự án: không gắn với các dự án đầu tư cụ thể như: hỗ trợ cán cân thanh toán, hỗ trợ trả nợ… ODA hỗ trợ chương trình: là khoản ODA dành cho một mục đích tổng quát nào đó, trong một khoảng thời gian xác định. Thường là gắn liền với nhiều dự án chi tiết cụ thể trong một chương trình tổng thể. Căn cứ vào người cung cấp tài trợ ODA song phương: là ODA của một Chính phủ tài trợ trực tiếp cho một chính phủ khác. ODA đa phương: là ODA của nhiều Chính phủ cùng đồng thời tài trợ cho một Chính phủ. Thường có ODA đa phương toàn cầu và ODA đa phương khu vực. ODA của các tổ chức phi chính phủ (NGO) như Hội chữ thập đỏ quốc tế, Trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế, Tổ chức hòa bình xanh… 1.1.4 Vai trò của ODA đối với xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông Thứ nhất, bổ sung nguồn vốn lớn với chi phí vay thấp để xây dựng cơ sở hạ tầng kĩ thuật cho giao thông. Đối với các nước đang phát triển, các khoản viện trợ cho vay theo điều kiện ODA là nguồn tài chính quan trọng giữ vai trò bổ sung vốn cho quá trình phát triển. ODA là nguồn vốn bổ sung giúp cho các nước nghèo đảm bảo chi đầu tư phát triển, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Chỉ có nguồn vốn lớn với điều kiện vay ưu đãi như vậy Chính phủ các nước đang phát triển mới SV: Nguyễn Tuyết Thanh 10 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính có thể tập trung đầu tư cho các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế như đường sá, điện nước, thủy lợi và các hạ tầng xã hội như giáo dục, y tế. Mặc dù chiếm tỷ trọng không lớn, khoảng 3-4 % GDP của Việt Nam, song ODA là nguồn vốn bổ sung cho nguồn đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội của Chính phủ. Thứ hai, Giúp các nước nhận viện trợ tiếp nhận những thành tựu khoa học, công nghệ hiện đại và nâng cao năng lực, trình độ quản lý của nguồn nhân lực trong lĩnh vực giao thông vận tải. Dù cho các nước tài trợ không muốn chuyển giao những công nghệ cao nhưng trên thực tế cũng có công nghệ tương đối cao được chuyển giao làm tăng thêm tiềm lực khoa học công nghệ của nước tiếp nhận. Khả năng này thường được chuyển giao qua các dự án hỗ trợ kĩ thuật với nhiều loại hình khác nhau và gắn với các dự án khác nhau. Bên cạnh đó, ODA còn giúp các nước đang phát triển phát triển nguồn nhân lực, bảo vệ môi trường. Nguồn vốn ODA còn có vai trò tích cực hỗ trợ phát triển năng lực con người trong việc đào tạo và đào tạo lại hàng vạn cán bộ Việt Nam trong thời gian qua trên rất nhiều lĩnh vực như nghiên cứu cơ bản và ứng dụng khoa học, công nghệ, quản lý kinh tế xã hội, thông qua việc cung cấp học bổng nhà nước, cử chuyên gia nước ngoài để đào tạo tại chỗ trong quá trình thực hiện các chương trình, dự án ODA, chuyển giao công nghệ và kinh nghiệm quản lý tiên tiến, cung cấp trang thiết bị nghiên cứu và triển khai. Thứ ba, tăng cường khả năng thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI và tạo điều kiện để mở rộng đầu tư phát triển ở các nước đang và chậm phát triển. ODA được sử dụng có hiệu quả sẽ trở thành nguồn lực bổ sung cho đầu tư tư nhân. Ở những quốc gia có cơ chế quản lý kinh tế tốt, ODA đóng vai trò SV: Nguyễn Tuyết Thanh 11 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính như nam châm “ hút” đầu tư tư nhân theo tỷ lệ xấp xỉ 2 USD trên 1USD viện trợ. Đối với những nước đang trong tiến trình cải cách thể chế, ODA còn góp phần củng cố niềm tin của khu vực tư nhân trong công cuộc đổi mới của Chính phủ. Thứ tư, cải thiện giao thông vận tải ở nước nhận viện trợ. ODA giúp nước nhận viện trợ có điều kiện tốt hơn để xây dựng những công trình đòi hỏi vốn lớn, mức sinh lời thấp như đường sá, cầu, cảng sân bay… những dự án này có ý nghĩa kinh tế xã hội lớn, tạo điều kiện thu hút cùng một lúc cả hai nguồn vốn ODA và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cho phát triển kinh tế xã hội. Trước hết ta phải nhấn mạnh rằng việc phát triển hệ thống giao thông vận tải có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế và xóa đói giảm nghèo trong thời gian qua. Chính việc phát triển cơ sở hạ tầng ở mức độ lớn tại Việt Nam đã mở ra nhiều cơ hội kinh doanh mới và tạo thuận tiện cho việc mở rộng các đường kết nối kinh tế giữa các trung tâm phát triển kinh tế và các khu vực phụ cận nó. Thứ năm, nâng cao vị thế của ngành giao thông vận tải cũng như vị thế của nước tiếp nhận. Xuất phát từ thực tế trên thì việc thu hút những nguồn vốn từ bên ngoài là cần thiết. Có thể thấy nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thường đầu tư vào lĩnh vực sản xuất kinh doanh đem lại lợi nhuận cao khả năng thu hồi vốn nhanh mà ít quan tâm lĩnh vực giao thông. Trong khi đó, ODA vừa có khối lượng lớn, vừa có tính ưu đãi, không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế mà còn có ý nghĩa về mặt xã hội nên đây thực sự là nguồn vốn quan trọng bổ trợ cho nguồn vốn trong nước trong việc phát triển giao thông, góp phần vào công cuộc xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất tinh thần cho người dân. SV: Nguyễn Tuyết Thanh 12 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính Ngoài những mặt tích cực không thể phủ nhận ở trên thì qua quá trình thực tế, ODA cũng bộ lộ nhiều hạn chế nhất định như: ODA thường có các điều kiện ràng buộc kèm theo (thường là về đấu thầu, tư vấn, vốn đối ứng …) và ODA làm tăng gánh nặng trả nợ cho tương lai. Do đó, việc thu hút, quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA cần phải được tìm hiểu tường tận để đưa ra quyết định đúng đắn, đồng thời cần phải lên phương án sử dụng nguồn ODA sao cho hiệu quả và phù hợp với khả năng trả nợ của đất nước. 1.2 GIẢI NGÂN NGUỒN VỐN ODA 1.2.1 Khái niệm giải ngân nguồn vốn ODA Giải ngân vốn ODA là quá trình thực hiện các bước công việc nhất định thể hiện việc chi tiêu, thanh toán một cách hợp pháp cho các chương trình, hoạt động, chi phí thực hiện dự án theo kế hoạch đã được cam kết, phê duyệt giữa nhà tài trợ và bên tiếp nhận tài trợ được ghi rõ trong hiệp định vay vốn ODA. Các bước giải ngân được xây dựng thông qua bàn bạc với bên vay và xét đến các đánh giá về quản lí tài chính và các bước chuẩn bị mua sắm đấu thầu của bên vay, kế hoạch mua sắm đấu thầu của bên vay, kế hoạch mua sắm đấu thầu, các nhu cầu về vòng quay tiền mặt của dự án và kinh nghiệm trước đây của bên vay về giải ngân. Các bước giải ngân bao gồm cả phương pháp giải ngân và dẫn chứng từ các khoản chi tiêu hợp lệ. 1.2.2 Các thủ tục cần thiết trong giải ngân vốn ODA 1.2.2.1 Thư giải ngân của nhà tài trợ Nhà tài trợ sẽ gửi cho phía nước nhận tài trợ một Thư giải ngân với mục đích là chỉ dẫn thủ tục rút tiền từ khoản vay của nhà tài trợ một khi khoản vay này được công bố có hiệu lực. Thư giải ngân chỉ áp dụng với các dự án vốn vay. Thư giải ngân thường được gửi kèm theo Sổ tay giải ngân. 1.2.2.2 Đăng kí chữ kí của đại diện được ủy quyền ký đơn SV: Nguyễn Tuyết Thanh 13 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính Các dự án đều phải đăng kí chữ kí của đại diện được ủy quyền ký đơn rút vốn ODA và đề nghị thanh toán bằng nguồn vốn ODA, vốn đối ứng gửi Bộ Tài Chính. KBNN nơi giao dịch, Ngân hàng phục vụ (nếu có) và Nhà tài trợ. Hồ sơ đăng kí mẫu chữ kí bao gồm Công văn của cơ quan chủ quản dự án giới thiệu tên và 3 mẫu chữ ký của người (hoặc những người) được ủy quyền ký đơn rút vốn. 1.2.2.3 Thủ tục lựa chọn ngân hàng phục vụ Ngân hàng Nhà nước (NHNN) chủ trì, phối hợp với Bộ Tài Chính tham khảo ý kiến của cơ quan chủ quản dự án để lựa chọn một ngân hàng thương mại để làm ngân hàng phục vụ (NHPV) cho dự án. Ban QLDA chủ động có công văn đề xuất việc lựa chọn NHPV nào và gửi cho NHNN sau khi nhà tài trợ đã thông báo phê duyệt dự án. 1.2.3 Căn cứ tính toán tỷ lệ giải ngân Tỷ lệ giải ngân: Là tỷ lệ số vốn, số tiền đã chi tiêu, thanh toán một cách hợp pháp so với kế hoạch phân bổ nguồn vốn, nguồn tiền đó được phê duyệt trong một đơn vị thời gian. Tỷ lệ giải ngân thường được tính theo Qúy, Năm. Như vậy, tỷ lệ giải ngân vốn ODA được xác định là tỷ số giữa số vốn đã thực hiện thực tế và số vốn đã kí kết: Tỷ lệ giải ngân = Số vốn đã thực hiện thực tế Số vốn đã ký kết X 100 Trong đó : Số vốn đã thực hiện thực tế: là số tiền đã thanh toán cho các hoạt động, chi phí thực hiện dự án. Số vốn đã kí kết: là số tín dụng mà bên vay cam kết với nhà tài trợ trong Hiệp định vay. SV: Nguyễn Tuyết Thanh 14 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính Tỷ lệ % giải ngân đạt được so với kế hoạch: được tính bằng tỷ lệ % số vốn ODA thực tế giải ngân trong kỳ báo cáo so với số vốn ODA giải ngân theo kế hoạch trong cùng kỳ. Tỷ lệ lũy kế giải ngân thực tế từ đầu năm so với kế hoạch giải ngân năm: được tính bằng tỷ lệ % số vốn ODA thực tế giải ngân lũy kế từ đầu năm tới thời điểm báo cáo so với kế hoạch giải ngân năm. 1.2.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân của dự án ODA Giải ngân vốn ODA là một trong những khâu quan trọng và phức tạp nhất trong quy trình thu hút, quản lý và sử dụng vốn ODA. Đây cũng là bước yêu cầu nhiều thủ tục phức tạp và có ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ thực hiện chương trình dự án. Tiến độ giải ngân vốn ODA của dự án thường phụ thuộc vào các yếu tố cụ thể sau. Yếu tố khách quan Yếu tố thuộc về phía nhà tài trợ: Có nhiều nguyên nhân xuất phát từ phía nhà tài trợ làm cho tiến độ giải ngân vốn ODA của dự án bị chậm trễ, đó là sự khác biệt về quy trình, thủ tục dự án của nhà tài trợ so với quy định của Chính phủ nước đi vay, điều kiện cho vay của nhà tài trợ khắt khe, thủ tục của nhà tài trợ rườm rà, phức tạp, đòi hỏi nhiều loại giấy tờ khiến nước đi vay mất nhiều thời gian để đáp ứng các yêu cầu. Ngoài ra, việc năm tài chính của nhà tài trợ không trùng với nước nhận tài trợ; dự án do nhiều nhà tài trợ đồng cung cấp vốn nên thủ tục chồng chéo cũng là một trong những nguyên nhân gây nên sự chậm trễ tiến độ giải ngân của dự án. Các yếu tố khách quan khác như một số khoản vay có ràng buộc về phương thức mua sắm, đấu thầu, lựa chọn tư vấn; nhiều dự án được thực hiện trên địa bàn rộng; lạm phát tăng; biến động tỷ giá; các yếu tố về thời tiết, khí hậu và địa hình…khiến việc thực hiện dự án gặp nhiều khó khăn từ đó ảnh hưởng tới tiến độ giải ngân của dự án. SV: Nguyễn Tuyết Thanh 15 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính Yếu tố chủ quan Đây là các yếu tố ảnh hưởng mà nước nhận tài trợ có thể kiểm soát được. Cụ thể Vấn đề lập dự toán, bố trí vốn đối ứng của Chính phủ: Việc lập dự toán tính đến rủi ro, trượt giá thấp có thể dẫn tới thiếu vốn thanh toán, việc giải ngân sẽ gặp khó khăn. Bên cạnh đó, các nhà tài trợ thường quy định bên nhận viện trợ phải có một số vốn đối ứng nhất định để đảm bảo cho việc thực hiện dự án được tốt hơn. Do vậy nếu bên nhận viện trợ không bố trí đủ số vốn đối ứng kịp thời sẽ ảnh hưởng đến quá trình thực hiện dự án, mất lòng tin đối với nhà đầu tư, có thể khiến nhà đầu tư giảm mức vốn cam kết từ đó ảnh hưởng đến vấn đề giải ngân sau này. Vấn đề về thủ tục: Vấn đề này có ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ giải ngân vốn ODA trong các dự án. Các thủ tục pháp lý cũng như thủ tục hành chính, phê duyệt, đấu thầu, thanh toán…của nước nhận tài trợ nếu phức tạp, khó khăn, có nhiều vướng mắc với các điều kiện, qui định của nhà tài trợ trong hiệp định vay thì tiến trình giải ngân sẽ rất phức tạp và bị kéo dài. Vấn đề năng lực, trình độ nhân sự và phát sinh tiêu cực: Vấn đề năng lực quản lý, giám sát của các cơ quan chủ quản, các ban quản lý dự án có ảnh hưởng trực tiếp đến giải ngân vốn ODA. Ngoài ra những tiêu cực như tham nhũng, rút ruột công trình…cũng làm mất lòng tin của các nhà tài trợ ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ giải ngân của các dự án ODA. Vấn đề trong thực hiện dự án: Vấn đề này xuất phát từ các công đoạn thực tế trong quá trình thực hiện dự án như: giải phóng mặt bằng, công tác đấu thầu, thi công…Nếu những công đoạn này có tiến độ chậm thì sẽ làm chậm tiến độ giải ngân vốn ODA của dự án. Vấn đề phân cấp trong quản lý nguồn vốn ODA ở các địa phương: Các địa phương mặc dù đã phân cấp mạnh mẽ cho các cơ quan chủ quản nhưng SV: Nguyễn Tuyết Thanh 16 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính vẫn chưa phát huy được tính chủ động trong việc đề xuất và lựa chọn những dự án ưu tiên sử dụng vốn ODA. Mặt khác, công tác quản lý vốn ở các cơ quan chủ quản còn nhiều yếu kém gây nên tình trạng lãng phí, phân bổ vốn chưa hợp lý. Chính sự phối hợp hoạt động của các đơn vị liên quan không tốt nên cũng ảnh hưởng không nhỏ tới tiến độ thực hiện dự án nói chung và tiến độ giải ngân nói riêng. Công tác lập hồ sơ giải ngân: Thực tế cho thấy nhiều trường hợp, phía Việt Nam còn lúng túng trong thủ tục thanh toán, dẫn đến việc thiếu các chứng từ hoặc nội dung cần thiết. Bên cạnh đó, thường nhà thầu lập hồ sơ thanh toán gửi cho tư vấn, sau 20 -26 ngày, tư vấn mới xác nhận gửi cho chủ đầu tư; chủ đầu tư xem xét và duyệt hồ sơ khoảng 10 ngày, có trường hợp kéo dài hàng tháng; sau đó bộ chứng từ mới được chuyển đến Bộ Tài Chính để làm thủ tục rút vốn đối với phía nước ngoài. Mặt khác, tiến độ giải ngân lại phụ thuộc phần lớn vào tiến độ thực hiện dự án và công tác tập hợp đầy đủ bộ hồ sơ rút vốn hợp lệ của chủ dự án, phù hợp với thỏa thuận cam kết đối với nhà tài trợ. Do vậy mà công tác lập hồ sơ giải ngân cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân của dự án. 1.2.5 Sự cần thiết đẩy nhanh tiến độ giải ngân của dự án ODA Tiến độ giải ngân chậm sẽ gây nên hậu quả xấu trên nhiều mặt cho dự án ODA. Cụ thể Thứ nhất, giải ngân chậm sẽ làm giảm thành tố hỗ trợ trong từng khoản vay ODA. Bởi lẽ, nếu một khoản vay bị giải ngân chậm đồng nghĩa với việc thời gian vay và thời gian ân hạn bị rút ngắn, từ đó làm giảm thành tố hỗ trợ của dự án. Điều này cũng sẽ làm thay đổi kế hoạch trả nợ và có thể gây khó khăn cho việc trả nợ của nước tiếp nhận vốn ODA. Thứ hai, giải ngân chậm sẽ làm mất cơ hội sử dụng phần vốn ưu đãi còn lại của dự án. Điều này xảy ra nếu trong thời gian giải ngân toàn bộ vốn SV: Nguyễn Tuyết Thanh 17 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính cho một dự án, chủ dự án không giải ngân hết nguồn vốn đã ký kết thì bên cho vay có quyền khóa sổ khoản vay và chuyển phần vốn còn lại sang năm sau cho các chương trình dự án khác. Như vậy, dự án sẽ bị thiếu hụt một phần vốn và phải tìm phương pháp khác để bù đắp như vốn đối ứng từ Nhà nước hay thậm chí phải vay thương mại để hoàn thành dự án, từ đó gây nên tổn thất không nhỏ về mặt tài chính. Mặt khác, không phải lúc nào cũng dễ dàng có được khoản vốn để bù đắp thiếu hụt, nên nếu tình trạng thiếu vốn diễn ra sẽ làm cho dự án chậm tiến độ hay thậm chí phải ngừng thi công gây hậu quả xấu về mặt xã hội. Thứ ba, giải ngân chậm làm tăng các chi phí liên quan đến dự án. Một điều dễ nhận thấy là một dự án giải ngân chậm sẽ kéo theo hàng loạt các chi phí có liên quan đến dự án như: chi phí quản lý, lương, thiết bị, các chi phí liên quan đến đấu thầu các hạng mục công trình của dự án, chi phí cho dịch vụ chuyên gia, tư vấn…cũng đội lên cao hơn. Điều này sẽ làm tổng phí đầu tư cho dự án tăng lên đáng kể so với dự tính ban đầu gây khó khăn cho công tác bù đắp vốn. Thứ tư, giải ngân chậm làm giảm lòng tin của các nhà tài trợ. Giải ngân chậm phản ánh sự yếu kém trong quá trình huy động và sử dụng vốn ODA tại quốc gia tiếp nhận vốn. Điều này sẽ làm mất lòng tin của các nhà tài trợ gây nên hậu quả xấu là nhà tài trợ có thể đánh giá nguồn vốn hiện tại không được sử dụng đúng cam kết, từ đó sẽ cam kết thấp hơn cho những kì tiếp theo. Mặt khác, xét trên tổng thể, nếu công tác giải ngân của một quốc gia yếu kém thì sẽ khó khăn trong việc thu hút vốn ODA từ các nhà tài trợ gây nên tình trạng thiếu vốn cho đầu tư phát triển. Do có rất nhiều hậu quả xấu từ việc giải ngân vốn chậm tiến độ như đã trình bày ở trên vì vậy đảm bảo thực hiện đúng tiến độ là hết sức cần thiết. Đặc biệt đối với các dự án bị chậm tiến độ giải ngân cần tăng cường đẩy SV: Nguyễn Tuyết Thanh 18 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính mạnh hơn nữa nhằm đảm bảo các công việc được triển khai theo kế hoạch đề ra. Như vậy chương 1 đã khái quát những vấn đề chung nhất về nguồn vốn ODA, một số vấn đề cơ bản về giải ngân nguồn vốn ODA. Để tìm hiểu thực tế công tác giải ngân nguồn vốn ODA tại dự án đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai em xin trình bày cụ thể tại chương 2 của khóa luận. Chương 2 TÌNH HÌNH GIẢI NGÂN NGUỒN VỐN ODA TẠI DỰ ÁN ĐƯỜNG CAO TỐC NỘI BÀI – LÀO CAI VỐN VAY CỦA ADB 2.1 GIỚI THIỆU VỀ NHÀ TÀI TRỢ ADB VÀ DỰ ÁN ĐƯỜNG CAO TỐC NỘI BÀI – LÀO CAI 2.1.1 Giới thiệu về nhà tài trợ ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) là tổ chức tài chính đa quốc gia, được thành lập năm 1966 với 31 thành viên và có trụ sở chính tại Manila, Philipin. Hiện ADB có 67 nước hội viên gồm 48 nước trong khu vực và 19 nước ngoài khu vực Châu Á - Thái Bình dương. Mục tiêu hoạt động của ADB là nhằm cung cấp các khoản vay và đầu tư cho các dự án phát triển kinh tế - xã hội ở các nước thành viên đang phát triển, cung cấp các khoản hỗ trợ kỹ thuật, thúc đẩy đầu tư bằng vốn tư nhân và công cho mục đích phát triển, hỗ trợ các nước hội viên đang phát triển trong việc lập kế hoạch và xây dựng chính sách. Cơ cấu tổ chức của ADB: Cơ quan ra quyết định cao nhất của ADB là Hội đồng Thống đốc gồm đại diện của tất cả các quốc gia thành viên. Hội đồng Thống đốc bầu ra Ban Giám đốc điều hành gồm 12 thành viên và các Phó Giám đốc điều hành, 8 trong số 12 thành viên này là đại diện của các SV: Nguyễn Tuyết Thanh 19 Lớp: CQ47/08.02 Khóa luận tốt nghiệp Học viện tài chính quốc gia trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, số còn lại là từ các quốc gia ngoài khu vực. Ban Thống đốc bầu ra Chủ tịch Ngân hàng, là người đứng đầu Ban Giám đốc điều hành ADB. Mỗi chủ tịch giữ cương vị của mình trong một nhiệm kì kéo dài 5 năm và có thể được tái đắc cử. Theo truyền thống và vì Nhật Bản là một trong những cổ đông lớn nhất của ADB, chủ tịch của ADB là người Nhật. Chủ tịch đương nhiệm của ADB là ông Haruhiko Kuroda. Hiện ADB có khoảng 2400 nhân viên, đến từ 53 trên tổng số 67 quốc gia thành viên; hơn một nửa số nhân viên là người Philippines. 2.1.2 Mục tiêu của dự án Tuyến đường cao tốc Hà Nội - Lào Cai là dự án đặc biệt quan trọng thuộc hành lang đường bộ Côn Minh - Hải Phòng, nằm trong chương trình hợp tác giữa 6 nước thuộc tiểu vùng sông Mê Kông, đó là Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái Lan, Myanma và Trung Quốc. Dự án triển khai góp phần thực hiện thành công thoả thuận cấp Chính phủ giữa Việt Nam và Trung Quốc về xây dựng, phát triển hai hành lang và một vành đai kinh tế trọng điểm, bao gồm: Hành lang Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng; Hành lang Nam Ninh - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng; Vành đai kinh tế duyên hải vịnh Bắc. Thay vì phải mất hàng chục tiếng đồng hồ trước đây, khi tuyến đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai hoàn thành, Hà Nội sẽ chỉ còn cách Lào Cai khoảng hơn 3 tiếng đồng hồ xe chạy. Hơn nữa, trong tương lai, tuyến đường còn có thể trở thành một điểm du lịch hấp dẫn du khách bởi hướng tuyến nằm giữa một bên là đồi núi trập trùng, vẻ đẹp sơ khai hiếm có của vùng núi phía Bắc với một bên là dòng sông Hồng hùng vĩ ghi đầy dấu ấn lịch sử phát triển của dân tộc Việt Nam. Đầu tư tuyến đường cao tốc này ngoài mục đích phục vụ phát triển kinh tế - xã hội nói chung, an ninh quốc phòng còn phục vụ cho việc di dân, tái SV: Nguyễn Tuyết Thanh 20 Lớp: CQ47/08.02