Tài liệu Giải pháp phát triển tín dụng đối với học sinh sinh viên tại ngân hàng chính sách xã hội việt nam

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN NGÂN HÀNG ***** PHẠM THỊ THANH AN GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ HÀ NỘI - 2013 NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN NGÂN HÀNG ***** PHẠM THỊ THANH AN GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM Chuyên ngành Mã số : Tài chính - Ngân hàng : 60.340.201 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: Tiến sỹ: HÀ THỊ HẠNH HÀ NỘI - 2013 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ LUẬN VĂN PHẠM THỊ THANH AN MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÍN DỤNG ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN .................................................................................................... 4 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG ...................... 4 1.1.1. Khái niệm tín dụng ngân hàng ................................................................... 4 1.1.2. Phân loại tín dụng ngân hàng ..................................................................... 5 1.2. TỔNG QUAN VỀ TÍN DỤNG CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM ............. 7 1.2.1. Vấn đề nghèo đói và nguyên nhân nghèo đói ảnh hưởng đến điều kiện học tập của Học sinh sinh viên ............................................................................ 7 1.2.2. Sự hình thành, phát triển chương trình tín dụng đối với học sinh sinh viên và vai trò của nó ................................................................................................... 9 1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá và các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng ưu đãi đối với học sinh sinh viên ....................................................................... 11 1.3. KINH NGHIỆM VỀ TÍN DỤNG HỌC SINH SINH VIÊN Ở CÁC NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ RÚT RA BÀI HỌC ÁP DỤNG ĐỐI VỚI VIỆT NAM .......................................................................................................... 17 1.3.1. Kinh nghiệm cho vay học sinh sinh viên của các nước trên thế giới ......... 17 1.3.2. Bài học áp dụng đối với Việt Nam ........................................................... 19 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TÍN DỤNG ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM .................................... 21 2.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM .. 21 2.1.1. Hoàn cảnh ra đời...................................................................................... 21 2.1.2. Mô hình tổ chức và quản lý ..................................................................... 22 2.1.3. Các hoạt động chính của Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam ........... 26 2.1.4. Những quy định chung về chính sách tín dụng đối với học sinh sinh viên ........... 26 2.2. THỰC TRẠNG TÍN DỤNG ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM ........................................ 36 2.2.1. Thực trạng nguồn vốn cho vay ................................................................. 36 2.2.2. Thực trạng về hoạt động cho vay học sinh sinh viên ................................ 43 2.2.3. Nguyên nhân của những vấn đề tồn tại .................................................... 58 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM............... 62 3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM ....... 62 3.1.1. Định hướng phát triển của Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam đến năm 2020 .................................................................................................. 62 3.1.2. Định hướng phát triển tín dụng đối với học sinh sinh viên tại Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam từ nay đến năm 2020 ............................................ 65 3.2. CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIỆN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM ........... 67 3.2.1. Giải pháp huy động nguồn vốn bền vững để phát triển tín dụng đối với học sinh sinh viên có hoàn cảnh khó khăn ......................................................... 67 3.2.2. Phát huy hơn nữa chức năng tham mưu với cấp ủy, chính quyền địa phương và hoạt động của Ban đại diện Hội đồng quản trị Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam trong việc chỉ đạo và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động của Ngân hàng .......................................................................................... 71 3.2.3. Giải pháp tạo việc làm cho các học sinh sinh viên sau khi ra trường có việc làm, tạo thu nhập để trả nợ giúp ngân hàng quay vòng vốn ........................ 72 3.2.4. Nâng cao chất lượng hoạt động ủy thác đối với các tổ chức Chính trị xã hội ..... 73 3.2.5. Tập trung đẩy mạnh công tác tuyên truyền............................................... 75 3.2.6. Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác đào tạo, tập huấn ....................... 75 3.2.7. Tiếp tục công tác củng cố, nâng cao chất lượng hoạt động của Tổ Tiết kiệm và vay vốn ................................................................................................ 76 3.2.8. Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của tổ giao dịch lưu động tại xã...... 76 3.2.9. Tăng cường công tác kiểm tra giám sát vốn vay ...................................... 76 3.2.10. Kết hợp linh hoạt nhiều giải pháp để đôn đốc, thu hồi nợ ....................... 77 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ĐỂ PHÁT TRIỂN TÍN DỤNG HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM ........... 77 3.3.1. Kiến nghị với Chính phủ, Nhà nước và các Bộ, ngành có liên quan ......... 77 3.3.2. Kiến nghị với Chính quyền địa phương ................................................... 81 3.3.3. Kiến nghị với các tổ chức Chính trị xã hội nhận ủy thác .......................... 82 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 83 DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU SƠ ĐỒ: Sơ đồ 2.1: Mô hình tổ chức của NHCSXH ............................................................ 25 BẢNG: Bảng 2.1: Nguồn vốn của NHCSXH tính đến 31/12 hàng năm .............................. 41 Bảng 2.2: Nguồn vốn cho vay Học sinh sinh viên .................................................. 42 Bảng 2.3: Dư nợ cho vay học sinh sinh viên .......................................................... 43 Bảng 2.4: Mức cho vay đối với HSSV ................................................................... 44 Bảng 2.5: Doanh số thu nợ, dư nợ cho vay HSSV.................................................. 45 Bảng 2.6: Dư nợ cho vay Học sinh sinh viên theo đối tượng thụ hưởng ................. 46 Bảng 2.7: Dư nợ theo phương thức cho vay ........................................................... 49 Bảng 2.8: Phân loại dư nợ cho vay HSSV.............................................................. 50 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT NHCSXH Ngân hàng chính sách xã hội NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NSNN Ngân sách nhà nước HĐQT Hội đồng quản trị CTXH Chính trị xã hội TK&VV Tiết kiệm và vay vốn UBND Ủy ban nhân dân XĐGN Xóa đói giảm nghèo HSSV Học sinh sinh viên 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trong xu thế hội nhập và phát triển kinh tế hiện nay thì vai trò của nguồn nhân lực ngày càng quan trọng. Để xây dựng, phát triển con người thì phải thúc đẩy phát triển giáo dục và đào tạo. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho sự phát triển. Đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực cả về chất và lượng là quan điểm, chính sách nhất quán của Đảng, Nhà nước ta, là một trong 12 định hướng phát triển kinh tế, xã hội: “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đổi mới toàn diện và phát triển nhanh giáo dục đào tạo”. Nguồn nhân lực là nguồn lực của mọi nguồn lực, là tài nguyên của mọi tài nguyên; vừa là chủ thể, vừa là khách thể, vừa là động lực, vừa là mục tiêu giữ vị trí trung tâm trong các nguồn lực và giữ vai trò quyết định thành công của sự nghiệp phát triển bền vững kinh tế xã hội. Xây dựng, phát triển nguồn nhân lực là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của tất cả các cấp, các ngành, của toàn xã hội; diễn ra trên mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội; thông qua thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó, giáo dục và đào tạo là phương tiện chủ yếu nhất. Nhằm cụ thể hóa chủ trương “giáo dục là quốc sách hàng đầu” của Đảng và Nhà nước, góp phần không nhỏ trong công cuộc xóa đói giảm nghèo, Chính phủ và các Bộ, ngành đã rất quan tâm đến đối tượng HSSV có hoàn cảnh khó khăn, không đủ điều kiện học tập và nâng cao trình độ. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành một hệ thống cơ chế, chính sách hỗ trợ hộ nghèo và hộ gia đình chính sách cũng như con em của họ tiếp cận với các dịch vụ tài chính vi mô giúp họ thoát nghèo, phát triển kinh tế, nâng cao đời sống. Một trong các chính sách quan trọng đó là chính sách tín dụng ưu đãi đối với 2 HSSV có hoàn cảnh khó khăn với mục đích giúp con em gia đình hộ nghèo và hộ gia đình chính sách được tiếp tục đến trường, phát triển tri thức và nâng cao trình độ. Là cơ quan được Thủ tướng giao trọng trách thực hiện các chính sách của Chính phủ chuyển tải vốn tín dụng ưu đãi đến với người nghèo và các đối tượng chính sách, ngày 04 tháng 10 năm 2002, Ngân hàng Chính sách xã hội đã được Thủ tướng Chính phủ thành lập trên cơ sở thiết lập lại Ngân hàng phục vụ người nghèo nhằm tách tín dụng chính sách ra khỏi tín dụng thương mại. Đây là một định chế tài chính tín dụng đặc thù, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, góp phần thực hiện mục tiêu quốc gia về xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế xã hội, ổn định chính trị và bảo đảm an sinh xã hội. Xuất phát từ yêu cầu lý luận, thực tế hoạt động và mong muốn hoạt động tín dụng ưu đãi đối với học sinh sinh viên có hoàn cảnh khó khăn tại NHCSXH ngày càng có chất lượng tốt hơn, tác giả chọn đề tài nghiên cứu: “Giải pháp phát triển tín dụng đối với học sinh sinh viên tại Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam” làm công trình nghiên cứu luận văn Thạc sĩ kinh tế. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU - Hệ thống hoá những vấn đề chung về tín dụng đối với HSSV tại NHCSXH Việt Nam. - Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động tín dụng đối với HSSV tại NHCSXH Việt Nam. - Đề xuất các giải pháp, kiến nghị góp phần phát triển tín dụng đối với HSSV tại NHCSXH Việt Nam. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Đối tượng nghiên cứu: hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu: hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH Việt Nam từ năm 2009 đến năm 2012. 3 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU - Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu duy vật biện chứng về mối liên hệ giữa lý luận và thực tiễn trong hoạt động tín dụng. - Phương pháp duy vật lịch sử được áp dụng khi xem xét đánh giá thực trạng hoạt động cho vay HSSV của NHCSXH có gắn với các điều kiện lịch sử nhất định. - Phương pháp nghiên cứu kinh tế học cũng được sử dụng trong quá trình nghiên cứu: Đó là phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp kết hợp với quan sát thực tế để làm rõ đề tài nghiên cứu. 5. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục các tài liệu tham khảo, đề tài bao gồm 3 chương: Chương 1. Những vấn đề chung về tín dụng đối với HSSV Chương 2. Thực trạng tín dụng đối với HSSV tại NHCSXH Việt Nam. Chương 3. Giải pháp phát triển tín dụng đối với HSSV tại NHCSXH Việt Nam. 4 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÍN DỤNG ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG 1.1.1. Khái niệm tín dụng ngân hàng Tín dụng ngân hàng là quan hệ tín dụng bằng tiền tệ giữa một bên là ngân hàng – một tổ chức chuyên kinh doanh trên lĩnh vực tiền tệ- với một bên là các tổ chức, cá nhân trong xã hội, trong đó ngân hàng vừa là người đi vay, vừa là người cho vay. Qua tài liệu nghiên cứu cũng như thực tiễn cho thấy ngân hàng là tổ chức tài chính trung gian huy động nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi của các tổ chức và cá nhân và cung cấp dịch vụ nguồn vốn cho các tổ chức và cá nhân tạm thời thiếu vốn trong quá trình sản xuất kinh doanh. Tín dụng ngân hàng là quan hệ chuyển nhượng tài sản (vốn) giữa ngân hàng với các chủ thể khác trong nền kinh tế. Trong mối quan hệ này, ngân hàng vừa giữ vai trò là người đi vay và vai trò là người cho vay. Đây là quan hệ tín dụng gián tiếp mà người tiết kiệm, thông qua vai trò trung gian của ngân hàng, thực hiện đầu tư vốn vào các chủ thể có nhu cầu về vốn trong nền kinh tế. Cùng với sự vận động của nền sản xuất hàng hóa, tín dụng Ngân hàng cũng ngày càng phát triển và hoàn thiện, vai trò của tín dụng Ngân hàng trở nên quan trọng và trở thành một kênh dẫn vốn không thể thiếu trong nền kinh tế. Như vậy, sẽ phù hợp hơn khi sử dụng định nghĩa sau để nghiên cứu về tín dụng ngân hàng: “Tín dụng ngân hàng là việc Ngân hàng thoả thuận để khách hàng sử dụng một tài sản (bằng tiền, tài sản thực hay uy tín) với nguyên tắc có hoàn trả bằng các nghiệp vụ cho vay, chiết khấu (tái chiết khấu), cho thuê tài chính, bảo lãnh ngân hàng và các nghiệp vụ khác”. [10, tr343] 5 1.1.2. Phân loại tín dụng ngân hàng Tín dụng ngân hàng có thể phân loại dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau có những cách phân loại khác nhau.  Dựa vào nghiệp vụ có thể phân loại tín dụng ngân hàng thành các loại: cho vay, bảo lãnh, chiết khấu và cho thuê tài chính. Cho vay là việc ngân hàng đưa tiền cho khách hàng với cam kết khách hàng phải hoàn trả cả gốc và lãi trong khoảng thời gian xác định. Bảo lãnh là việc ngân hàng cam kết thực hiện các nghĩa vụ tài chính hộ khách hàng của mình. Chiết khấu thương phiếu là việc ngân hàng ứng trước tiền cho khách hàng tương ứng với giá trị của thương phiếu trừ đi phần thu nhập của ngân hàng để sở hữu một thương phiếu chưa đến hạn. Cho thuê tài chính là việc ngân hàng bỏ tiền mua tài sản để cho khách hàng thuê theo những thỏa thuận nhất định. Sau thời gian thuê, khách hàng phải trả cả gốc và lãi cho ngân hàng.  Phân loại theo tài sản đảm bảo, tín dụng ngân hàng được chia thành tín dụng có bảo đảm và tín dụng không có bảo đảm. Tín dụng có bảo đảm là tín dụng có tài sản cầm cố, thế chấp hoặc có bảo lãnh của người thứ ba. Tín dụng không có bảo đảm là tín dụng không có tài sản cầm cố, thế chấp hay không có bảo lãnh của người thứ ba.  Phân loại theo thời hạn tín dụng, tín dụng ngân hàng được chia thành tín dụng ngắn hạn, tín dụng trung hạn và tín dụng dài hạn. Tín dụng ngắn hạn là loại tín dụng có thời hạn đến một năm và được sử dụng để bù đắp thiếu hụt vốn lưu động tạm thời của các doanh nghiệp, phục vụ nhu cầu tiêu dùng cá nhân và hộ gia đình. 6 Tín dụng trung hạn là loại tín dụng có thời hạn từ trên 1 năm đến 5 năm và sử dụng chủ yếu để đầu tư mua sắm tài sản cố định, cải tiến và đổi mới trang thiết bị, mở rộng sản xuất và xây dựng công trình vừa và nhỏ có thời hạn thu hồi vốn nhanh. Tín dụng dài hạn là loại tín dụng có thời hạn trên 5 năm, đáp ứng cho nhu cầu đầu tư dài hạn như xây dựng cơ bản, xây dựng cơ sở hạ tầng, cải tiến và mở rộng sản xuất có quy mô lớn.  Phân loại theo mục đích, tín dụng ngân hàng được phân loại thành tín dụng thương mại và tín dụng chính sách. Tín dụng thương mại là tín dụng giữa các NHTM với các tổ chức kinh tế và cá nhân thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh theo cơ chế thị trường. Tín dụng thương mại hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận, có đặc điểm là thời gian cho vay thường ngắn hạn, giá trị khoản vay gắn liền giá trị thương vụ. Tín dụng chính sách là tín dụng được hoạt động để giải quyết các chính sách của chính phủ. Hiện nay, cơ quan thực hiện tín dụng chính sách gồm có Ngân hàng Phát triển và Ngân hàng Chính sách xã hội. Hai ngân hàng này đều được Chính phủ thành lập để thực hiện các chính sách của Chính phủ. Nếu như Ngân hàng Phát triển hướng tới đối tượng là các doanh nghiệp và cho vay chủ yếu tập trung vào xây dựng cơ bản và phát triển cơ sở hạ tầng thì Ngân hàng Chính sách xã hội được Chính phủ thành lập để thực hiện các chính sách của Chính phủ về cho vay hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác. Đặc trưng của hoạt động tín dụng chính sách tại NHCSXH là hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận mà chủ yếu là thực thi các chương trình tín dụng nhằm hỗ trợ các đối tượng nghèo, có hoàn cảnh khó khăn, vì mục tiêu an sinh xã hội. Như vậy, hai nhóm mục tiêu của Ngân hàng trong hoạt động kinh doanh và trong việc thực thi chính sách xã hội của Nhà nước khó có thể đạt được một cách tối ưu. Việc theo đuổi nhóm mục tiêu này sẽ tạo ra những 7 nhân tố hạn chế việc đạt tới nhóm mục tiêu còn lại. Để đảm bảo thực thi tốt các chức năng, vai trò thiết yếu của NHTM trong nền kinh tế, cũng như để đảm bảo kết quả và hiệu quả trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thì cần tách bạch hoạt động cho vay theo chính sách của Nhà nước với hoạt động cho vay thương mại của Ngân hàng [11, tr 9]. 1.2. TỔNG QUAN VỀ TÍN DỤNG CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI HỌC SINH SINH VIÊN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM 1.2.1. Vấn đề nghèo đói và nguyên nhân nghèo đói ảnh hưởng đến điều kiện học tập của Học sinh sinh viên 1.2.1.1. Định nghĩa về nghèo đói Hội nghị chống đói nghèo khu vực Châu Á – Thái Bình Dương do ESCAP tổ chức tại Bangkok, Thái Lan tháng 9 năm 1993 định nghĩa “Nghèo đói là tình trạng một bộ phận dân cư không đuợc hưởng và thoả mãn những nhu cầu cơ bản của con người đã được xã hội thừa nhận tuỳ theo trình độ phát triển kinh tế - xã hội và phong tục tập quán của các địa phương”. Đây là định nghĩa chung nhất và có ý nghĩa cho đến bây giờ khi xã hội đã bước sang một thế kỷ mới. Tuy nhiên, Nghèo đói là khái niệm có tính động, biến đổi chứ không tĩnh. Những nhân tố tạo nên đặc điểm này của hiện tượng nghèo đói là: sự phát triển của sản xuất, mức tăng trưởng kinh tế, sự tăng lên của nhu cầu con người và những biến đổi của xã hội, xét cả bình diện quốc gia, dân tộc lẫn khu vực và quốc tế. 1.2.1.2. Nguyên nhân của nghèo đói ảnh hưởng đến điều kiện học tập của học sinh sinh viên Để thấy được sự tác động của nghèo đói ảnh hưởng đến điều kiện học tập của HSSV, cần tìm hiểu nguyên nhân gây ra sự nghèo đói. Có thể tổng hợp lại một số nguyên nhân chính gây ra nghèo đói như sau: 8  Nguyên nhân chủ quan: - Nguyên nhân từ bản thân người nghèo: Người nghèo, phần lớn bị hạn chế nguồn lực về vốn, sức lao động, đất canh tác…, do đó, họ dễ bị rơi vào vòng luẩn quẩn nghèo đói do thiếu nguồn lực. Trình độ học vấn thấp, việc làm thiếu và không ổn định, người nghèo có nguy cơ dễ bị tổn thương do ảnh hưởng của thiên tai và các rủi ro khác. Đông con, bệnh tật và sức khoẻ yếu cũng là yếu tố đẩy con người vào tình trạng đói nghèo và tất nhiên họ nhận thức hạn chế về tương lai con em họ và không khuyến khích việc đi học của con em mình. Do đó, việc đầu tư cho học hành của con em họ không được chú trọng.  Nguyên nhân khách quan: - Điều kiện tự nhiên, môi trường: Điều kiện tự nhiên và môi trường có tác động trực tiếp đến đời sống xã hội của dân cư và quá trình phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Đối với các nước đang phát triển, và các nước nghèo rất dễ bị tác động bởi điều kiện tự nhiên, môi trường, khí hậu khắc nghiệt, thiên tai luôn xảy ra: lũ lụt, hạn hán, dịch bệnh, đất đai cằn cỗi, diện tích canh tác ít, địa hình phức tạp, giao thông đi lại khó khăn,… đã làm cho một bộ phận dân cư lâm vào cảnh không nhà cửa, bệnh tật, nghèo đói triền miên. Khi cuộc sống bấp bênh, không có nhà cửa, không có công ăn việc làm thì chắc chắn rằng con em họ không có điều kiện học tập bởi bản thân họ đã không tự lo được cho họ thì sao có điều kiện lo cho con em của họ, cái ăn chưa có đủ sao lo được cái chữ. - Kinh tế thị trường và sự phân hoá giàu nghèo: Đây chính là khuyết tật của kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường có vai trò rất lớn trong phát triển kinh tế của các quốc gia nhưng mặt khác nó cũng chứa đựng nhiều khuyết tật đó là: tính tự phát cao; mục đích chính là lợi nhuận dẫn tới tình trạng lừa đảo, chộp giật, vi phạm phát luật. Kinh tế thị trường có thể chi phối mọi quan hệ chính trị, xã hội; một số người không có công ăn việc làm, thất nghiệp gia tăng; phân hoá 9 giàu nghèo ngày một lớn, công bằng xã hội bị vi phạm; môi trường sinh thái bị phá huỷ. Do vậy, để đảm bảo định hướng kinh tế của một quốc gia và khắc phục khuyết tật của cơ chế thị trường, đòi hỏi phải có sự quản lý của Nhà nước. Cuộc sống con người thiếu thốn trăm đường trong đó có vấn đề học tập. - Chính sách quản lý xã hội: Mỗi quốc gia đều phải có các chính sách phát triển kinh tế, chính sách quản lý xã hội. Các chính sách phù hợp sẽ có tác động tích cực cho mục tiêu XĐGN. Nhưng ngược lại, các chính sách đó nếu không được phối hợp một cách đồng bộ hoặc được thực thi không tốt sẽ có tác động tiêu cực tới xã hội và khoảng cách giàu nghèo sẽ không những không được thu hẹp mà ngày càng tăng. Khi khoảng cách giàu nghèo càng lớn cũng là nguyên nhân làm cho xu hướng nghèo đói gia tăng và yếu tố tự nhiên là người nghèo không thể tiếp cận được với cái chữ, không có điều kiện học hành và nâng cao trí thức. 1.2.2. Sự hình thành, phát triển chương trình tín dụng đối với học sinh sinh viên và vai trò của nó 1.2.2.1. Sự hình thành, phát triển chương trình tín dụng đối với học sinh sinh viên Đầu tư cho giáo dục là chính sách hàng đầu ở nhiều nước phát triển trên thế giới. Thực tế đã chứng minh nước Nhật là một nước nghèo tài nguyên thiên nhiên và ở một vị trí địa lý không mấy thuận lợi nhưng họ đã khẳng định được vị thế của họ trên trường quốc tế. Đầu tư và phát triển nguồn nhân lực là quyết sách hàng đầu mang lại thành tựu này của họ. Do đó có thể khẳng định đầu tư cho giáo dục là một hướng đi đúng cho tương lai. Chất lượng nguồn nhân lực được nâng cao, hạn chế được các tệ nạn xã hội, đảm bảo an sinh xã hội. Ở Việt Nam cũng vậy, Chính phủ Việt Nam rất quan tâm đầu tư cho giáo dục. Một trong những chính sách cốt lõi trong đầu tư giáo dục là hỗ trợ HSSV có hoàn cảnh khó khăn. Có thể nói đây là một chính sách cần thiết và đi đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước. 10 Từ tháng 3 năm 1998 Chính phủ đã ký quyết định số 51/1998/QĐ- TTg về việc thành lập Quỹ tín dụng đào tạo với mục đích cho vay với lãi suất ưu đãi cho HSSV đang theo học ở các trường Đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề và giao cho Ngân hàng Công thương Việt nam tổ chức triển khai thực hiện chương trình. Đến ngày 04/10/2002, chính phủ ban hành Nghị định số 78/2002/NĐ-CP về tín dụng đối với hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác, bao gồm cả đối tượng là HSSV đang theo học tại các trường Đại học cao đẳng trung học chuyên nghiệp và học nghề, đồng thời thành lập NHCSXH, giao cho NHCSXH thực hiện nhiệm vụ cho vay vốn đối với hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác trong đó có đối tượng là HSSV và Ngân hàng Công thương cũng bàn giao toàn bộ quỹ tín dụng đào tạo sang cho NHCSXH, Ngân hàng Công thương chuyên tâm vào nhiệm vụ của NHTM. Từ khi chính thức đi vào hoạt động, tháng 3/2003 đến nay, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 157/2007 quy định thêm về các điều kiện vay vốn, lãi suất cho vay,… nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho HSSV được tiếp cận vốn tín dụng. 1.2.2.2. Vai trò của tín dụng học sinh sinh viên Chính sách tín dụng ưu đãi đối với HSSV có hoàn cảnh khó khăn để theo học đại học cao đẳng và học nghề là một chính sách rất có ý nghĩa cho chính gia đình và cá nhân người vay tiền, có ý nghĩa cả về kinh tế và về chính trị xã hội đầu tư để phát triển nguồn nhân lực, nhất là cơ cấu nguồn nhân lực cho vùng nông thôn, vùng khó khăn. - Xét trên giác độ gia đình và cá nhân HSSV có hoàn cảnh khó khăn: Giảm thiểu được tình trạng nhiều gia đình phải đi vay nặng lãi khi không chu cấp đủ cho con đi học, việc con đi học không còn là mối lo của họ nữa. Họ sẽ yên tâm hơn để sản xuất kinh doanh. Bản thân các em cũng chuyên tâm hơn trong quá trình học tập của mình, không còn phải lo nghĩ nhiều trong việc 11 trang trải chi tiêu. Do đó các em cũng sẽ học tập tốt hơn, đạt kết quả cao hơn. Khi sử dụng vốn vay này các em sẽ quyết tâm học tập tốt hơn được tiếp cận với nhiều dịch vụ giáo dục chuyên nghiệp cải thiện và bổ sung kiến thức. - Xét trên giác độ kinh tế: Việc hỗ trợ HSSV có hoàn cảnh khó khăn đã góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh cho các doanh nghiệp và góp phần vào sự phát triển chung của đất nước giúp nước ta ngày càng giàu mạnh hơn. Nhờ tiếp cận nguồn vốn ưu đãi này, đã có nhiều HSSV có hoàn cảnh kinh tế khó khăn có nguy cơ bỏ học được tiếp tục học nghề, tạo nguồn nhân lực có tay nghề. - Xét trên giác độ chính trị, xã hội: Chính sách tín dụng đã góp phần tạo được lòng tin của nhân dân với Đảng và nhà nước. Chính sách cũng tránh được vấn đề nhiều HSSV vì tới bước đường cùng phải bỏ học hoặc sa vào những con đường phi pháp như: làm bảo kê, gái gọi,...Mặt khác chính sách cũng góp phần thực hiện công bằng xã hội, đảm bảo cho mọi người đều có điều kiện tiếp cận dịch vụ giáo dục chuyên nghiệp. Tóm lại việc hỗ trợ HSSV có hoàn cảnh khó khăn đã góp phần bảo đảm an sinh xã hội. 1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá và các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng tín dụng ưu đãi đối với học sinh sinh viên 1.2.3.1. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả tín dụng đối với học sinh sinh viên * Nhóm chỉ tiêu định lượng - Số lượng HSSV thuộc đối tượng vay vốn được tiếp cận với nguồn vốn tín dụng chính sách: Đây là một chỉ tiêu phản ánh số lượng HSSV thuộc đối tượng được vay vốn NHCSXH để đến trường học ngành, học nghề. Số lượng HSSV được vay vốn càng nhiều chứng tỏ nguồn vốn dành cho chương trình cho vay HSSV đáp ứng được yêu cầu và như vậy trước mắt tín dụng đối với HSSV mang lại hiệu quả thiết thực trong giải quyết nhu cầu xã hội và đáp ứng được yêu cầu của Chính phủ và ngược lại. 12 - Tổng số vốn được vay vốn/mỗi hộ gia đình: Đây là chỉ tiêu phản ánh nếu số vốn trên một hộ gia đình lớn chứng tỏ nhu cầu được vay vốn cho con đến trường của một hộ gia đình lớn và ngược lại. Trong một hộ gia đình có nhu cầu vay vốn cho con đi học có thể được vay vốn cho 01 con đến trường hoặc nhiều con đến trường nếu như gia đình đủ điều kiện vay vốn HSSV. Do đó, tổng số vốn được vay vốn đến được hộ gia đình lớn chứng tỏ giải quyết được cho số HSSV đi học càng nhiều. Điều đó đồng nghĩa nguồn vốn đến được người vay vốn đúng đối tượng thụ hưởng. - Tỷ lệ HSSV vay vốn sau khi ra trường có việc làm: Đây cũng là một chỉ tiêu định lượng phản ánh được hiệu quả của tín dụng HSSV mang lại cho xã hội. Trong tổng số HSSV vay vốn NHCSXH để đi học, nếu tỷ lệ có việc làm sau khi ra trường cao đồng nghĩa NHCSXH sẽ thu được vốn lớn. Khi tỷ lệ HSSV vay vốn ra trường có việc làm nhiều, chính bản thân HSSV sẽ có thu nhập, trang trải được cuộc sống bản thân, hỗ trợ được gia đình trong việc trả nợ vay ngân hàng. Đồng thời, tỷ lệ thất nghiệp giảm là một điều đáng mừng cho xã hội. Ngược lại, khi nhiều sinh viên ra trường không xin được việc khả năng thu hồi vốn của ngân hàng bị ảnh hưởng. Do đó chất lượng tín dụng cũng bị ảnh hưởng theo. - Tỷ lệ thu hồi vốn: Vì quan hệ tín dụng là quan hệ ‘‘vay- trả’’ giữa khách hàng với ngân hàng nên để chất lượng tín dụng tốt thì khả năng thu hồi vốn (cả gốc và lãi) của ngân hàng phải cao. Quan hệ tín dụng tại NHCSXH chủ yếu dựa vào tín chấp. Do đó, thực hiện tốt thoả thuận vay vốn giữa khách hàng và ngân hàng sẽ tác động tích cực đến khả năng thu hồi vốn, thể hiện qua tỷ lệ thu hồi vốn. Khi tỷ lệ thu hồi vốn cao tức ngân hàng có vốn quay vòng để cho vay những HSSV có nhu cầu khác. Ngược lại, tỷ lệ này thấp chứng tỏ hiệu quả tín dụng không cao. 13 - Tỷ lệ nợ quá hạn (NQH): Số dư NQH Tỷ lệ Nợ quá hạn (NQH) = X 100% Tổng dư nợ Đây là chỉ tiêu đánh giá chất lượng tín dụng quan trọng nhất không chỉ riêng đối với một tổ chức tín dụng nào. Bởi nó phản ánh việc sử dụng vốn và khả năng trả nợ của khách hàng với các tổ chức tín dụng. Nợ quá hạn cho biết, cứ trên 100 đồng dư nợ hiện hành có bao nhiêu đồng đã quá hạn. Tỷ lệ nợ quá hạn tỷ lệ nghịch với chất lượng tín dụng. Tỷ lệ nợ quá hạn cao chứng tỏ chất lượng tín dụng thấp; ngược lại, tỷ lệ nợ quá hạn thấp chứng tỏ chất lượng tín dụng cao. * Nhóm chỉ tiêu định tính - Xét về hiệu quả kinh tế: Chất lượng tín dụng HSSV trước hết thể hiện ở việc vốn tín dụng ưu đãi của NHCSXH được chuyển tải đến đúng đối tượng cần vốn và được sử dụng có hiệu quả, mang lại giá trị thiết thực để đối tượng vay vốn có thu nhập cải thiện mức sống, thoát được những khó khăn về tài chính mà họ đang phải đối mặt, giúp các em học tập tốt hơn. Trên cơ sở đó nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, góp phần đảm bảo an sinh xã hội, giải quyết tốt mối quan hệ tăng trưởng tín dụng và tăng trưởng kinh tế. Mặc dù, NHCSXH cấp tín dụng không có mục đích thu lời như các NHTM khác. Tuy nhiên, mục tiêu an toàn và chất lượng tín dụng cũng luôn luôn được đặt ra là một trong những mục tiêu chính trong quản lý tín dụng. Mặc dù vậy, NHCSXH luôn quan tâm đến vấn đề bảo toàn vốn của Chính phủ và để bảo toàn và phát triển nguồn vốn đó thì đòi hỏi NHCSXH không ngừng nâng cao chất lượng tín dụng. Theo đó, phải đảm bảo thu hồi được vốn (gốc lãi) đúng thời hạn, giảm tối đa nợ quá hạn, nợ xấu khó đòi.