Tài liệu Giáo án bồi dưỡng học sinh giỏi sinh học 8

Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 Ngµy so¹n: / TiÕt 1, 2, 3. / Chuyªn ®Ò 1: Ngµy d¹y: / / Kh¸i qu¸t vÒ c¬ thÓ ngêi A. Môc tiªu: - HS n¾m ®îc cÊu t¹o c¬ thÓ ngêi, cÊu t¹o vµ chøc n¨ng quan trong cña tÕ bµo, m«. - Chøng minh ®îc tÕ bµo võa lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o c¬ thÓ võa lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng. - N¾m ®îc cÊu t¹o cña n¬ ron, kh¸i niÖm cung ph¶n x¹, vßng ph¶n x¹. - BiÕt vËn dông lµm c©u hái, bµi tËp liªn quan ®Õn bµi häc. B. ChuÈn bÞ. - Häc tèt Sinh häc 8, KiÕn thøc & «n tËp Sinh häc 8, KiÕn thøc c¬ b¶n Sinh häc 8, SGK Sinh 8, C. Bµi míi. Gv cïng HS gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nªu ra. I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1: Kh¸i qu¸t vÒ c¬ thÓ ngêi: - CÊu t¹o c¬ thÓ ngêi I.1:1. CÊu t¹o c¬ thÓ ngêi. ®îc bao bäc bìi líp da a - Gåm 3 phÇn: + §Çu + Th©n gåm 2 khoang: .Khoang ngùc: tim, phæi . Khoang bông: d¹ dµy, ruét, gan, tuþ, thËn, bãng ®¸i, c¬ quan sinh dôc. + Tø chi. b - C¸c hÖ c¬ quan: B¶ng: Thµnh phÇn, chøc n¨ng cña c¸c hÖ c¬ quan. HÖ c¬ C¸c c¬ quan trong tõng Chøc n¨ng tõng hÖ c¬ quan quan hÖ c¬ quan VËn ®éng C¬, x¬ng VËn ®éng vµ di chuyÓn Tiªu ho¸ èng tiªu ho¸ vµ tuyÕn tiªu TiÕp nhËn vµ biÕn ®æi thøc ¨n thµnh chÊt ho¸ dinh dìng cung cÊp cho c¬ thÓ VËn chuyÓn T§C dinh dìng tíi c¸c tÕ bµo, TuÇn hoµn Tim , hÖ m¹ch mang chÊt th¶i, CO2 tõ tÕ bµo ®Õn c¬ quan bµi tiÕt. H« hÊp §êng dÉn khÝ. Phæi Thùc hiÖn T§K CO2, O2 gi÷a c¬ thÓ vµ m«i trêng Bµi tiÕt ThËn, èng dÉn níc tiÓu, Läc tõ m¸u c¸c chÊt th¶i ®Ó th¶i ra ngoµi bãng ®¸i ThÇn kinh N·o, tuû, d©y thÇn kinh, §iÒu hoµ, ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¬ thÓ h¹ch thÇn kinh I.1: 2. CÊu t¹o tÕ bµo - TÕ bµo lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o cóng lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ. - TÕ bµo gåm 3 phÇn: + Mµng sinh chÊt + ChÊt tÕ bµo: líi néi chÊt, bé m¸y g«ngi, Rib«x«m, ti thÓ, trung thÓ. + Nh©n: NST con, nh©n con. I.1:3. Thµnh phÇn hãa häc cña tÕ bµo Gåm: a: ChÊt h÷u c¬ + Pr«tein: C, O, N, P, S. + Gluxit: C,H,O. + Lipit: C, H, O. + Axit nucleic: ADN, ARN. b : ChÊt v« c¬ + Muèi kho¸ng: Ca, K, Na, Fe, Cu... I.1:4 . Ho¹t ®éng sèng cña tÕ bµo. Gåm: T§C, sinh trëng, sinh s¶n, ph©n chia, c¶m øng... - TÕ bµo lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ v×: 1 GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 + TB thùc hiÖn T§C víi m«i trêng trong c¬ thÓ: lµ c¬ së ®Ó c¬ thÓ thùc hiÖn T§C víi m«i trêng ngoµi. + Sù sinh trëng, sinh s¶n, c¶m øng cña tÕ bµo lµ c¬ së cho sù sinh trëng sinh s¶n, c¶m øng cña c¬ thÓ. I.1:5. Kh¸i niªm vÒ m«. - M« lµ tËp hîp c¸c tÕ bµo chuyªn ho¸, cã cÊu tróc gièng nhau, cïng thùc hiÖn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. M« gåm: TÕ bµo vµ phi bµo - C¸c lo¹i m«: Néi M« biÓu b× M« liªn kÕt M« c¬ M« thÇn kinh dung Phñ ngoµi da, ë kh¾p c¬ thÓ, r¶i G¾n vµo x¬ng, N»m ë n·o. tuû sèng, trong c¸c c¬ r¸c trong chÊt thµnh èng tiªu tËn cïng c¸c c¬ quan. 1. VÞ lãt quan rçng: nÒn. ho¸, m¹ch m¸u, trÝ Ruét, bãng ®¸i, bãng ®¸i, tim, m¹ch m¸u... tö cung. + Chñ yÕu lµ + Gåm tÕ bµo vµ + Gåm tÕ bµo + c¸c TB thÇn kinh TB, kh«ng cã phi bµo. vµ phi bµo rÊt (n¬ron) vµ tÕ bµo thÇn phi bµo. + Cã thªm Ca vµ Ýt. kinh ®Öm. + TB cã nhiÒu sôn. + TÕ bµo cã v©n + N¬ron cã th©n nèi h×nh d¹ng: dÑt, + Gåm: ngang hay víi sîi trôc vµ sîi ®a gi¸c trô, . M« sîi kh«ng cã v©n nh¸nh. 2. CÊu . M« sôn ngang. t¹o khèi. + C¸c TB xÕp sÝt . M« x¬ng + C¸c tÕ bµo nhau thµnh líp . M« mì. xÕp thµnh líp, dµy. bã. + Gåm: BB da, + Gåm m« c¬: BB tuyÕn. v©n; tim; tr¬n 3. + B¶o vÖ, hÊp + N©ng ®ì + Co d·n t¹o + TiÕp nhËn kÝch thÝch Chøc thô, bµi tiÕt (m« + Chøc n¨ng dinh nªn sù vËn + DÉn truyÒn xung n¨ng sinh s¶n: lµm dìng: vËn chuyÓn ®éng cña c¸c c¬ thÇn kinh nhiÖm vô sinh chÊt dd, oxi ®Õn quan vµ sù vËn + Xö lÝ th«ng tin s¶n. TB vµ vËn chuyÓn ®éng cña c¬ thÓ + §iÒu hoµ ho¹t ®éng c¸c chÊt th¶i ra hÖ c¸c c¬ quan. bµi tiÕt. I.1:6. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña n¬ron 1-CÊu t¹o: - Th©n: + Nh©n + Sîi nh¸nh (nhiÒu, ng¾n). - Sîi trôc: chØ cã mét, dµi, thêng cã bao miªlin. 2- Chøc n¨ng c¬ b¶n + C¶m øng + DÉn truyÒn 3- C¸c lo¹i n¬ron + Híng t©m: CQTC -> TWTK (c¶m gi¸c). + Trung gian: N¬ron -> n¬ron (liªn l¹c). + Li t©m: TWTK -> CQ ph¶n øng (vËn ®éng). I.1:7. Ph¶n x¹: lµ ph¶n.ø cña c¬ thÓ tr¶ lêi c¸c kÝch thÝch cña m«i trêng th«ng qua htk. - Cung ph¶n x¹: - C¸c thµnh phÇn cña mét cung ph¶n x¹: + C¬ quan thô c¶m (da...) + N¬ron híng t©m + N¬ron trung gian + N¬ron li t©m + C¬ quan ph¶n øng. * §iÓm kh¸c biÖt cung ph¶n x¹ vµ vßng ph¶n x¹. Cung ph¶n x¹ Vßng ph¶n x¹. - Mang tÝnh chÊt ®¬n gi¶n, chi phèi mét - Mang tÝnh chÊt phøc t¹p, chi phèi nhiÒu ph¶n øng. ph¶n øng. - X¶y ra nhanh, cã tÝnh b¶n n¨ng - X¶y ra chËm, cã sù tham gia cña ý thøc 2 GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 - Kh«ng cã luång th«ng tin ngîc - Cã luång th«ng tin ngîc kÕt qu¶ ph¶n x¹ chÝnh x¸c h¬n. II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. 1: C¬ thÓ ngêi gåm mÊy phÇn ? KÓ tªn c¸c phÇn ®ã ? 2: V× sao tÕ bµo ®îc xem lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o cña c¬ thÓ ? H·y gi¶i thÝch vµ minh ho¹. HD: C¬ thÓ ®îc cÊu t¹o tõ nhiÒu hÖ c¬ quan , mçi hÖ c¬ quan do nhiÒu c¬ quan hîp l¹i, mçi c¬ quan do tËp hîp bëi nhiÒu m« cã chøc n¨ng gièng nhau, mçi m« do nhiÒu TB cã h×nh d¹ng cÊu t¹o vµ chøc n¨ng gièng nhau hîp thµnh. TÊt c¶ mäi Tb trong c¬ thÓ ®Òu cã thÓ thøc cÊu t¹o rÊt gièng nhau bao gåm: - Mµng sinh chÊt. - ChÊt Tb víi c¸c néi quan nh ti thÓ, bé m¸y g«ngi, líi néi chÊt, rib«x«m, trung thÓ. - Nh©n tb gåm nhiÔm s¾c thÓ vµ nh©n con. 3: H·y chøng minh Tb lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ. HD: TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ ®Òu x¶y ra ë Tb nh: - Mµng sinh chÊt gióp Tb thùc hiÖn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt gi÷a Tb vµ m«i trêng. - TÕ bµo chÊt lµ n¬i x¶y ra c¸c ho¹t ®éng sèng nh: + TithÓ lµ n¬i t¹o ra n¨ng lîng cho ho¹t ®éng cña tÕ bµo vµ c¬ thÓ. + Rib«x«m lµ n¬i tæng hîp p r«tªin. + Bé m¸y g«ngi thu nhËn hoµn thiÖn vµ ph©n phèi s¶n phÈm. + Trung thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n chia vµ sinh s¶n cña TB. + Líi néi chÊt : tæng hîp vµ vËn chuyÓn c¸c chÊt. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng nãi trªn lµ cs cho sù sèng, sù lín lªn vµ ss cña c¬ thÓ, ®ång thêi gióp c¬ thÓ ph¶n øng chÝnh x¸c c¸c t¸c ®éng cña m«i trêng sèng. V× vËy Tb ®îc xem lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng vµ lµ ®¬n vÞ cña sù sèng c¬ thÓ. 4: H·y gi¶i thÝch cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña mçi thµnh phÇn ho¸ häc cña tÕ bµo. 1. ChÊt h÷u c¬: gåm cã pr«tªin, glu xit, lipip. A xit nuclªic mçi thµnh phÇn nµy cã cÊu t¹o vµ chøc n¨ng nh sau : a. Pr«tªin: Cã cÊu t¹o phøc t¹p gåm c¸c nguyªn tè : c¸c bon (C) , hi® r« (H), o xi (O), ni t¬ (N). Lu huúnh (S), phèt pho (P), trong ®ã N lµ nguyªn tè dÆc trng. Pr cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ tham gia x©y dùng c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o cña Tb vµ c¬ thÓ. b. Glu xit: Cã cÊu t¹o tõ 3 nguyªn tè lµ C, H, O Gluxit cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ tham gia vµo viÖc t¹o nl cho ho¹t.® cña Tb vµ c¬ thÓ. c. Lipit : Lipit ®îc cÊu t¹o tõ 3 nguyªn tè lµ C, H vµ O. Lipit cã chøc n¨ng t¹o n¨ng lîng vµ chÊt dù trö cña tÕ bµo . d. A xit nuclªic gåm cã hai lo¹i lµ AND vµ ARN .A xit nuclªic ®îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè C, H, N, vµ P A xit nuclªic tham gia vµo chøc n¨ng di truyÒn cho tÕ bµo vµ c¬ thÓ. 2. ChÊt v« c¬ : Bao gåm c¸c lo¹i muèi kho¸ng chøa c¸c nguyªn tè nh can xi (Ca), kali (K), natri (Na), s¾t (Fe), ®ång (Cu). 5. B»ng mét vÝ dô em h·y ph©n tÝch vai trß c¶u hÖ thÇn kinh trong sù ®iÒu hoµ h® cña c¸c hÖ c¬ quan trong c¬ thÓ. HD: C¬ chÕ ®iÒu hßa huyÕt ¸p: Khi huyÕt ¸p t¨ng th× thô thÓ ¸p lùc cña m¸u tiÕp nhËn vµ b¸o vÒ trung khu ®iÒu hßa tim m¹ch ë hµnh n·o. Tõ trung khu ®iÒu hßa tim m¹ch, xung tk theo d©y li t©m ®Õn tim vµ m¹ch m¸u, lµm tim gi¶m nhÞp, gi¶m lùc co bãp, m¹ch m¸u gi·n réng. KÕt qu¶ lµ huyÕt ¸p gi¶m xuèng vµ trë l¹i b×nh thêng. Sù thay ®æi huyÕt ¸p ë m¹ch m¸u lóc nµy l¹i ®îc thô thÓ ¸p lùc ë m¹ch m¸u tiÕp nhËn vµ th«ng b¸o vÒ trung khu ®iÒu hßa tim m¹ch ë hµnh n·o. (liªn hÖ ngîc). b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao. GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - 3 Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 1. Nªu ®iÓm # nhau vµ k.nhau gi÷a c¬ v©n, c¬ tr¬n vµ c¬ tim vÒ cÊu t¹o & chøc n¨ng. a. Gièng nhau: - Tb ®Òu cã cÊu t¹o d¹ng sîi. - §Òu cã chøc n¨ng co gi·n vµ t¹o ra sù chuyÓn ®éng. b. Kh¸c nhau: * VÒ cÊu t¹o: - Tb c¬ v©n vµ Tb c¬ tim cã nhiÒu nh©n vµ cã v©n ngang. - Tb c¬ tr¬n chØ cã 1 nh©n vµ kh«ng cã v©n ngang. * VÒ chøc n¨ng: - C¬ v©n liªn kÕt víi x¬ng --> Co d·n t¹o nªn sù vËn ®éng cña c¸c c¬ quan vµ sù vËn ®éng cña c¬ thÓ. - C¬ tr¬n: tham gia cÊu t¹o c¸c néi quan nh d¹ dµy, ruét, thµnh m¹ch, bãng ®¸i, ..., thùc hiÖn chøc n¨ng tiªu hãa, dinh dìng ... cña c¬ thÓ. - C¬ tim tham gia vµo cÊu t¹o tim vµ co gi·n ®Ó gióp cho sù tuÇn hoµn m¸u. c. Bµi tËp vÒ nhµ. 1. Nªu kh¸i niÖm ph¶n x¹. H·y so s¸nh cung ph¶n x¹ vµ vßng ph¶n x¹. D. DÆn dß. - Häc bµi vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. - ¤n tiÕp phÇn kiÕn thøc: VËn ®éng Ngµy so¹n: TiÕt 4, 5, 6. / / Chuyªn ®Ò 2: Ngµy d¹y: / / VËn ®éng A. Môc tiªu: - Tr×nh bµy ®îc c¸c thµnh phÇn chÝnh cña bé x¬ng vµ x¸c ®Þnh vÞ trÝ c¸c x¬ng chÝnh ngay trªn c¬ thÓ m×nh. Ph©n biÖt ®îc x. dµi, x. ng¾n, x. dÑt vÒ h×nh th¸i, cÊu t¹o. - Ph©n biÖt ®îc c¸c lo¹i khíp x¬ng, n¾m v÷ng cÊu t¹o khíp ®éng. - N¾m ®îc cÊu t¹o chung cña mét x¬ng dµi, tõ ®ã gi¶i thÝch ®îc sù lín lªn cña x¬ng vµ kh¶ n¨ng chÞu lùc cña x¬ng. - X¸c ®Þnh ®îc thµnh phÇn hãa häc cña x¬ng ®Ó chøng minh ®îc tÝnh ®µn håi vµ cøng r¾n cña x¬ng. - Gi¶i thÝch ®îc t/c c¬ b¶n cña b¾p c¬ lµ sù co c¬ vµ nªu ®îc ý nghÜa cña sù co c¬. - BiÕt vËn dông lµm c©u hái, bµi tËp liªn quan ®Õn bµi häc. B. ChuÈn bÞ. - Häc tèt Sinh häc 8, KiÕn thøc & «n tËp Sinh häc 8, KiÕn thøc c¬ b¶n Sinh häc 8, SGK Sinh 8, C. Bµi míi. Gv cïng HS gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nªu ra. I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1: M«i trêng trong c¬ thÓ: 1.1. C¸c bé phËn chÝnh cña bé x¬ng 1. Vai trß cu¶ bé x¬ng. - T¹o khung gióp c¬ thÓ cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh. - Lµ n¬i b¸m cña c¸c c¬ - B¶o vÖ c¸c néi quan 2. Thµnh phÇn chÝnh cña bé x¬ng. Gåm 3 phÇn: a: X¬ng ®Çu: + Sä mÆt ph¸t triÓn + MÆt: Nhá, cã x¬ng hµm. b: X¬ng th©n: + Cét sèng gåm nhiÒu ®èt khíp l¹i, cã 4 chæ cong, chia lµm 5 ®o¹n. + Lång ngùc: c¸c x¬ng sên g¾n víi cét sèng vµ x¬ng øc => lång ngùc. c: X¬ng chi: GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - 4 Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 + Tay gåm: ®ai vai (x.®ßn vµ x.b¶) - x¬ng c¸nh - x¬ng c¼ng - x¬ng bµn - c¸c x¬ng ngãn tay. + Ch©n gåm: ®ai h«ng (x.chËu, x.h¸ng, x. ngåi) - x¬ng ®ïi, x¬ng c¼ng - x¬ng bµn. 1.2. Ph©n biÖt c¸c lo¹i x¬ng. Dùa vµo h×nh d¹ng cÊu t¹o chia lµm 3 lo¹i x¬ng: + X¬ng dµi: h×nh èng ë gi÷a chøa tñy ®á. + X¬ng ng¾n: ng¾n, nhá. + X¬ng dÑt: h×nh b¶n, dÑt, máng vµ ®Æc. 1.3. Sù to vµ dµi ra cña x¬ng - Thµnh phÇn hãa häc vµ tÝnh chÊt cña x¬ng 1.4. C¸c lo¹i khíp x¬ng Gåm 3 lo¹i: a: Khíp ®éng: cö ®éng dÔ dµng . Hai ®Çu x¬ng cã líp sôn . Gi÷a lµ dÞch khíp (bao ho¹t dÞch) . Ngoµi: d©y ch»ng -> ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng linh ho¹t cña tay, ch©n. b: Khíp b¸n ®éng: gi÷a 2 ®Çu x¬ng lµ ®Üa sôn -> cö ®éng h¹n chÕ. -> T¹o thµnh khoang b¶o vÖ (khoang ngùc) gióp c¬ thÓ mÒm dÎo trong d¸ng ®i th¼ng vµ lao ®éng phøc t¹p. c: Khíp bÊt ®éng: c¸c x¬ng g¾n chÆt bìi khíp r¨ng ca. Kh«ng cö ®éng ®îc. -> Gióp x¬ng t¹o thµnh hîp thµnh khèi ®Ó b¶o vÖ néi quan (hép sä) hoÆc n©ng ®ì (x. chËu). 1.5. CÊu t¹o b¾p c¬ vµ tÕ bµo c¬. a: CÊu t¹o b¾p c¬: gåm nhiÒu bã c¬. - Ngoµi lµ mµng liªn kÕt, 2 ®Çu thon cã g©n, phÇn bông ph×nh to. - Trong: cã nhiÒu sîi c¬ tËp trung thµnh bã c¬. b: TÕ bµo c¬ (sîi c¬) (t¬ c¬) gåm: - T¬ c¬ dµy: cã mÊu sinh chÊt -> t¹o v©n tèi. - T¬ c¬ m¶nh: tr¬n -> v©n ngang. ð xÕp xen kÏ nhau theo chiÒu däc -> v©n ngang (v©n tèi vµ v©n s¸ng xen kÏ). - §¬n vÞ cÊu tróc lµ giíi h¹n gi÷a t¬ c¬ dµy vµ t¬ c¬ m¶nh (®Üa tèi ë gi÷a, 2 n÷a ®Üa s¸ng ë 2 ®Çu). Chøng minh ®îc c¬ co sinh ra c«ng. C«ng cña c¬ ®îc sö dông vµo lao ®éng vµ di chuyÓn. - Tr×nh bµy ®îc nguyªn nh©n cña sù mái c¬ vµ nªu biÖn ph¸p phßng chèng mái c¬. - Nªu ®îc cña sù luyÖn tËp c¬, tõ ®ã vËn dông vµo cuéc sèng, thêng xuyªn luyÖn tËp TDTT vµ lao ®éng võa søc. 1.6. Nguyªn nh©n cña sù mái c¬. + Do c¬ thÓ kh«ng ®îc cung cÊp ®ñ «xi nªn tÝch tô axit l¾ctic ®Çu ®éc c¬. + N¨ng lîng cung cÊp Ýt. + Lµm viÖc qu¸ søc vµ kÐo dµi. 2. BiÖn ph¸p chèng mái c¬. - NghØ ng¬i thë s©u kÕt hîp víi xoa bãp cho m¸u lu th«ng nhanh. - CÇn cã thêi gian lao ®éng, häc tËp vµ nghØ ng¬i hîp lÝ. 1.7. Sù tiÕn hãa c¶u hÖ c¬ ngêi so víi hÖ c¬ thó . - C¬ nÐt mÆt biÓu thÞ tr¹ng th¸i kh¸c nhau - C¬ vËn ®éng lìi ph¸t triÓn. - C¬ tay ph©n hãa thµnh nhiÒu nhãm nhá nh: c¬ gËp duçi tay, c¬ co duçi c¸c ngãn, ®Æc biÖt lµ c¬ co ë ngãn c¸i. - C¬ ch©n lín kháe. - C¬ gËp ng÷a th©n. II. C©u hái - bµi tËp. GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - 5 Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. C©u 1: X¬ng dµi ra nhê ®©u ? H·y vÏ s¬ ®å m« t¶ thÝ nghiÖm vµ chøng minh ®iÒu ®ã ? HD: - X¬ng dµi ra nhê hai ®Üa sôn t¨ng trëng n»m tiÕp gi¸p gi÷a hai ®Çu x¬ng víi th©n x¬ng. - S¬ ®å: H8.5sgk. Dùa vµo s® ®Ó m« t¶ thÝ nghiÖm. C©u 2: Sù mái c¬ lµ g×? Nguyªn nh©n cña hiÖn tîng mái c¬? HD: - Mái c¬ lµ hiÖn tîng c¬ gi¶m dÇn dÉn ®Õn kh«ng cßn ph¶n øng víi nh÷ng kt cña mt. Trong l® mái c¬ biÓn hiÖn ë viÖc gi¶m kh¶ n¨ng t¹o c«ng, c¸c thao t¸c trong l® thiÕu chÝnh x¸c vµ kÐm hiÖu qu¶. - Nguyªn nh©n: Nguån nl cho sù co c¬ lÊy tõ sù « xi hãa c¸c chÊt dd do m¸u mang ®Õn. Qt co c¬ sÏ s¶n sinh ra nhiÖt vµ chÊt th¶i lµ khÝ CO2. - NÕu lîng oxi cc cho qt co c¬ kh«ng ®ñ, sp t¹o ra cña qt oxi hãa kh«ng chØ cã nl, nhiÖt, khÝ CO2 mµ cßn cã s¶n phÈm trung gian lµ axit l¾c tÝch. ThiÕu oxi cïng víi sù tÝch tô axit lactic trong c¬ thÓ khiÕn c¬ bÞ ®Çu ®éc vµ mái. Nl cung cÊp kh«ng ®Çy ®ñ còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña sù mái c¬. C©u 3: Gi¶i thÝch sù lín lªn vµ dµi ra cña x¬ng? C©u 4: Tr×nh bµy thÝ nghiÖm chøng minh thµnh phÇn hãa häc vµ tÝnh chÊt cña x¬ng - §Ó t×m hiÓu thµnh phÇn cÊu t¹o cña x¬ng ngêi ta tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm sau : * ThÝ nghiÖm 1 : - VËt liÖu vµ dông cô thÝ nghiÖm: 1 x¬ng ®ïi Õch trëng thµnh, 1 cèc ®ùng dung dÞch HCL 10 %, 1 cèc níc l· ®Ó r÷a x¬ng - TiÕn hµnh thÝ nghiÖm : Ng©m x¬ng ®ïi Õch trong dung dÞch HCL 10 % kho¶ng 10 15 phót . - KÕt qu¶ thÝ nghiÖm: ThÊy cã bät khÝ næi lªn. X¬ng mÒm cã thÓ uèn cong ®îc. - Gi¶i thÝch thÝ nghiÖm: Bät khÝ næi lªn lµ khÝ cacb«nic, ®iÒu ®ã chøng tá trong thµnh phÇn cña x¬ng cã muèi cacb«nat, khi t¸c dông víi axit sÓ gi¶i phãng khÝ cacb«nic. PhÇn cßn l¹i x¬ng vÉn cßn gi÷ nguyªn h×nh d¹ng nhng mÒm dÎo ®ã lµ chÊt cèt giao ( chÊt h÷u cã). *ThÝ nghiÖm 2: -VËt liÖu vµ dông cô thÝ nghiÖm: 1 x¬ng ®ïi Õch, 1 ®Ìn cån. - TiÕn hµnh ®èt x¬ng ®ïi Õch trªn ngän l÷a ®Ìn cån ®Õn khi x¬ng kh«ng cßn ch¸y n÷a. - KÕt qu¶ thÝ nghiÖm X¬ng sau khi bÞ ®èt vÉn gi÷ nguyªn h×nh d¹ng nhng khi bãp th× bÞ vë vôn ra - Gi¶i thÝch khi ®èt: chÊt cèt giao bÞ ch¸y hÕt phÇn cßn l¹i lµ chÊt v« c¬ nªn khi ®Ëp nhÑ lµ x¬ng vë tan. Tõ kÕt qu¶ cña hai thÝ nghiÖm trªn ta cã kÕt luËn: Thµnh phÇn ho¸ häc cña x¬ng lµ chÊt cèt giao (chÊt h÷u c¬) vµ muèi kho¸ng. C©u 5: T×m nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a x¬ng tay vµ x¬ng ch©n a. Gièng nhau: §Òu ®îc t¹o bëi hai bé phËn phÇn ®ai vµ phÇn cö ®éng tù do b. Kh¸c nhau : X¬ng tay X¬ng ch©n KÝch thíc X¬ng tay ng¾n h¬n X¬ng ch©n cã kÝch thíc dµi h¬n. Chi dµi vµ khoÎ do chÞu toµn bé träng lîng c¬ thÓ X¬ng ®ai §ai vai ®îc cÊu t¹o bëi mét ®«i §ai h«ng cã cÊu t¹o v÷ng ch¾c h¬n, x¬ng ®ßn vµ mét ®«i x¬ng b¶ Ýt linh ®éng. Gåm x¬ng h«ng, x¬ng chËu vµ x¬ng to¹. X¬ng b¸nh Kh«ng cã Cã x¬ng b¸nh chÌ t¹o t thÕ ®øng chÌ th¼ng GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - 6 Bµn Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 Ngãn c¸i ®èi diÖn víi c¸c ngãn X¬ng s¾p xÕp d¹ng trßn, bµn ch©n kh¸c, cÇm n¾m dÔ dµng . vßm gi¶m chÊn ®éng c¬ thÓ vµ gióp c¬ thÓ ®i nhanh h¬n KÕt luËn: X¬ng tay vµ x¬ng ch©n cã c¸c phÇn t¬ng øng gièng nhau nhng ph©n ho¸ kh¸c nhau ®Ó thÝch nghi víi lao ®éng vµ t thÕ ®øng th¼ng. C©u 6: Kh¶ n¨ng cö ®éng cña khíp ®éng vµ khíp b¸n ®éng kh¸c nhau nh thÕ nµo ? V× sao cã sù kh¸c nhau ®ã ? HD: Kh¶ n¨ng cö ®éng cña khíp ®éng linh ho¹t h¬n khíp b¸n ®éng v× cÊu t¹o cña khíp ®éng cã diÖn khíp ë hai ®Çu trßn vµ lín, cã sôn tr¬n vµ bãng vµ gi÷a khíp cã bao chøa dÞch khíp, cßn diÖn khíp cña khíp b¸n ®éng ph¼ng vµ hÑp C©u 7. V× sao ë ngêi giµ x¬ng dÔ bÞ g·y vµ khi g·y th× chËm håi phôc ? - Ngêi giµ x¬ng dÔ bÞ g·y vµ chËm håi phôc: do tØ lÖ chÊt h÷u c¬ vµ chÊt v« c¬ thay ®æi theo løa tuæi. ë ngêi giµ chÊt h÷u c¬ gi¶m xuèng nªn x¬ng gi¶m tÝnh dÎo dai vµ r¾n ch¾c ®ång thêi x¬ng trë nªn xèp dßn dÔ bÞ g¶y khi va ch¹m m¹nh. - ChÊt h÷u c¬ ngoµi chøc n¨ng t¹o dÏo dai cho x¬ng cãn hæ trî qu¸ tr×nh dinh dìng cho x¬ng. Do tuæi giµ tØ lÖ chÊt h÷u c¬ gi¶m nªn khi x¬ng g¶y rÊt chËm håi phôc C©u 8: H·y m« t¶ cÊu t¹o cña sîi c¬ v©n vµ ho¹t ®éng cña c¸c t¬ c¬ khi co c¬. * Sîi c¬ v©n (cßn gäi lµ tÕ bµo c¬) ®îc cÊu t¹o bëi: + Bªn ngoµi cã mµng liªn kÕt bao bäc. + Bªn trong lµ chÊt tÕ bµo cã nhiÒu nh©n vµ t¬ c¬. Cã hai loaÞ t¬ c¬ xÕp xen kÏ nhau lµ t¬ c¬ dµy vµ t¬ c¬ m¶nh. T¬ cë m¶nh th× tr¬n, t¬ c¬ dµy cã mÊu sinh chÊt. + TÕ bµo c¬ gåm nhiÒu ®¬n vÞ cÊu tróc nèi liÒn nhau nªn tÕ bµo c¬ dµi . * Ho¹t ®éng cña c¸c t¬ c¬ khi c¬ co : Khi c¬ co c¸c t¬ c¬ m¶nh trît vµ luån s©u vµo c¸c t¬ c¬ dµy lµm cho tÕ bµo c¬ ng¾n l¹i. HiÖn tîng nµy lµm cho bã c¬ vµ b¾p c¬ còng rót ng¾n kÐo x¬ng chuyÓn dÞch vµ vËn ®éng. C©u 9: H·y gi¶i thÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ c¬ thÝch øng víi chøc n¨ng co rót vµ vËn ®éng . * Chøc n¨ng co rót vµ vËn ®éng ®· qui ®Þnh hÖ c¬ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm thÝch øng nh sau: + TÕ bµo c¬ cã cÊu t¹o d¹ng sîi. Trong sîi cã nhiÒu t¬ c¬. Hai lo¹i t¬ c¬ t¬ c¬ m¶nh vµ t¬ c¬ dµy) cã kh¶ n¨ng lång vµo nhau khi c¬ co vµ lµm cho sîi c¬ co rót l¹i vµ t¹o ra lùc kÐo. + NhiÒu Tb bµo c¬ hîp thµnh bã c¬ cã mµng liªn kÕt bao bäc, nhiÒu bã c¬ hîp thµnh b¾p c¬. C¸c b¾p c¬ nèi vµo x¬ng. Do ®ã khi sîi c¬ co d·n ®Õn c¸c b¾p c¬ co rót l¹i vµ kÐo chuyÓn dÞch c¬ thÓ vËn ®éng. + Sè lîng c¬ cña c¬ thÓ rÊt nhiÒu (kho¶ng 600 c¬) ®ñ ®Ó liªn kÕt víi toµn bé x¬ng ®Ó t¹o ra bé m¸y vËn ®éng cña c¬ thÓ. C©u 10. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña bé x ¬ng ngêi gióp ngêi thÝch nghi víi t thÕ ®øng th¼ng vµ ®i b»ng hai ch©n. + Hép sä ph¸t triÓn, x¬ng mÆt kÐm ph¸t triÓn. +Cét sèng cong h×nh ch÷ S. + Lång ngùc hÑp tríc sau nhng në réng vÒ hai bªn. + X¬ng chi díi cã ®ai v÷ng ch¾c h¬n, Ýt linh ®éng. Chi dµi vµ khÎo nªn chÞu ®ùng ®îc toµn bé träng lîng c¬ thÓ. + X¬ng bµn ch©n xÕp d¹ng vßm nh»m gi¶m chÊn ®éng c¬ thÓ. + X¬ng b¸nh chÌ ®¶m b¶o t thÕ ®øng th¼ng vµ bíc ®i v÷ng ch¾c. C©u 11: H·y ph©n tÝch ®Ó chøng minh tay ngêi võa lµ c¬ quan, võa lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh lao ®éng 1. Tay ngêi võa lµ c¬ quan lao ®éng: - ë ®éng vËt chi tríc vµ chi sau ®Òu tham gia vµo qu¸ tr×nh di chuyÓn c¬ thÓ. - ë ngêi: Chi tríc (®«i tay) ®· t¸ch khái mÆt ®Êt nhê sù ®i th¼ng.Tõ ®©y ®«i tay b¾t ®Çu tham gia vµo viÖc cÇm n¾m, chÕ t¹o c«ng cô lao ®éng vµ lao ®éng cã môc ®Ých. V× vËy mµ tay ngêi lµ c¬ quan lao ®éng. GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - 7 Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 2. Tay ngêi lµ s¶n phÈm cña lao ®éng: - Th«ng qua viÖc chÕ t¹o c¸c céng cô lao ®éng, con ngêi ph¶i thêng xuyªn cÇm n¾m vµ cö ®éng c¸c x¬ng tay ®Æc biÖt lµ x¬ng ngãn tay. - Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng lao ®éng, ®«i tay thêng xuyªn t¸c ®éng vµo m«i trêng sèng . - ChÝnh nh÷ng ho¹t ®éng trªn ®· lµm cho ®«i tay ngêi thêng xuyªn ®îc rÌn luyÖn. Bªn c¹ch ®ã tõ lao ®éng con ngêi ®· s¶n xuÊt ra thøc ¨n vµ c¸c ph¬ng tiÖn thøc ®Èy c¬ thÓ ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn , trong ®ã cã ®«i tay. V× vËy tay ngêi còng lµ s¶n phÈm cña lao ®éng. C©u 12: Ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña bé x ¬ng vµ hÖ c¬ cña ng êi thÝch nghi víi t thÕ ®øng th¼ng vµ ®i b»ng hai ch©n §Æc ®iÓm cÊu t¹o Sù thÝch nghi Lång ngùc në réng sang hai bªn §Ó dån träng lîng c¸c n«i quan lªn x¬ng vµ hÑp theo híng tríc sau chËu vµ t¹o cö ®éng dÔ dµng cho chi trªn ( ®«i tay ) khi lao ®éng . Cét sèng ®øng, cã h×nh ch÷ S vµ ChÞu ®ùng träng lîng cña c¬ thÓ vµ t¸c cong 4 chæ dông chÊn ®éng tõ c¸c chi díi ( ®«i ch©n ) dån lªn lóc di chuyÓn. X¬ng chËu në réng, x¬ng dïi to ChÞu ®ùng ®îc träng lîng cña c¸c néi quan X¬ng vµ cña c¬ thÓ. X¬ng gãt ph¸t triÓn vµ låi ra phÝa §Ó dÔ di chuyÓn vµ gi¶m bít chÊn ®éng cã sau, c¸c x¬ng bµn ch©n khíp víi thÓ g©y tæn th¬ng ch©n vµ c¬ thÓ khi vËn nhau t¹o h×nh vßm. ®éng . C¸c x¬ng cö ®éng cña chi trªn §Ó chi trªn cö ®éng ®îc theo nhiÒu híng vµ khíp ®éng vµ linh ho¹t, ®Æc biÖt bµn tay cã thÓ cÇm n¾m, chÕ t¹o c«ng cô lµ c¸c x¬ng ngãn tay lao ®éng vµ thùc hiÖn ®éng t¸c lao ®éng. X¬ng sä ph¸t triÓn t¹o ®iÒu kiÖn §Ó ®Þnh híng trong lao ®éng vµ ph¸t triÓn cho n·o vµ hÖ thÇn kinh ph¸t nhËn thøc tèt h¬n. triÓn. C¸c c¬ vËn ®éng chi nh c¬ ®ïi, T¹o cö ®éng linh ho¹t gióp c¬ thÓ di C¬ c¬ b¾p ch©n, c¬ b¾p tay ph¸t chuyÓn vµ lao ®éng. triÓn b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao. 1. Chøng minh x¬ng lµ mét tæ chøc sèng. 2. V× sao ph¶i tËp thÓ dôc nhÊt lµ tuæi thiÕu niªn ? 3. T¹i sao khi ngñ dËy, ®«i khi ta thÊy toµn th©n mÖt mái? c. Bµi tËp vÒ nhµ. Cã 4 mÉu x¬ng ngêi, 1 x¬ng c¸nh tay, 1 x¬ng ®ïi (kt gÇn b»ng nhau), 1 x. ®èt sèng th¾t lng, 1 ®èt x.ngùc. h·y nªu ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n ®Ó nhËn biÕt c¸c x. ®ã vµ gi¶i thÝch v× sao cã sù kh¸c nhau ®ã ? D. DÆn dß. - Häc bµi vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. - ¤n tiÕp phÇn kiÕn thøc: TuÇn hoµn GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - 8 Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 Ngµy so¹n: TiÕt 7, 8, 9. / / Chuyªn ®Ò 3: Ngµy d¹y: / / TuÇn hoµn A. Môc tiªu: - X¸c ®Þnh c¸c chøc n¨ng mµ m¸u ®¶m nhiÖm liªn quan ®Õn c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o. Sù t¹o thµnh níc m« tõ m¸u vµ chøc n¨ng cña níc m«. M¸u cïng níc m« t¹o thµnh m«i trêng trong cña c¬ thÓ. - Tr×nh bµy ®îc kh¸i niÖm miÔn dÞch, huyÕt ¸p - Nªu hiÖn tîng ®«ng m¸u vµ ý nghÜa cña sù ®«ng m¸u, øng dông; - ý nghÜa cña sù truyÒn m¸u. - Tr×nh bµy cÊu t¹o tim vµ hÖ m¹ch liªn quan ®Õn chøc n¨ng cña chóng; Chu k× h® cña tim; sù thay ®æi tèc ®é vËn chuyÓn m¸u trong c¸c ®o¹n m¹ch vµ ý nghÜa cña nã; ®iÒu hoµ tim m¹ch phæ biÕn vµ c¸ch ®Ò phßng. - Tr×nh bµy ®îc s¬ ®å vËn chuyÓn m¸u vµ b¹ch huyÕt trong c¬ thÓ. - BiÕt vËn dông lµm c©u hái, bµi tËp liªn quan ®Õn bµi häc. B. ChuÈn bÞ. - Häc tèt Sinh häc 8, KiÕn thøc & «n tËp Sinh häc 8, KiÕn thøc c¬ b¶n Sinh häc 8, SGK Sinh 8, C. Bµi míi. Gv cïng HS gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nªu ra. I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1: M«i trêng trong c¬ thÓ: - Gåm: + M¸u + Níc m« + B¹ch huyÕt - Vai trß: Gióp c¸c TB trong c¬ thÓ thêng xuyªn liªn hÖ víi m«i trêng ngoµi qua T§C. - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cña m«i trêng trong c¬ thÓ.` I.2: Thµnh phÇn cÊu t¹o cña m¸u: - M¸u lµ mét lo¹i m« liªn kÕt, láng, mµu ®á. - Vai trß: VËn chuyÓn O2 ®i ®Õn c¸c TB vµ vËn chuyÓn c¸c chÊt th¶i ra ngoµi c¬ thÓ. - CÊu t¹o: HuyÕt t¬ng & c¸c TB m¸u ( hång cÇu, b¹ch cÇu, tiÓu cÇu (cÊu t¹o SGK bµi 13). I.3: MiÔn dÞch: (bµi 14 sgk). - Kh¸ niÖm: - C¸c lo¹i miÔn dÞch: MD tù nhiªn & miÕn dÞch nh©n t¹o. I.4: §«ng m¸u – nguyªn t¾c truyÒn m¸u (bµi 15 sgk). a. §«ng m¸u: GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - 9 Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 - Kh¸i niÖm - C¬ chÕ ®«ng m¸u + Nguyªn nh©n + Qu¸ tr×nh ®«ng m¸u - ý nghÜa cña sù ®«ng m¸u - Tiªm thuèc gióp cho qu¸ tr×nh ®«ng m¸u - Trong y tÕ mgêi ta cÊt m¸u b»ng c¸ch cho mét chÊt ho¸ häc vµo m¸u ®Ó chèng ®«ng. b. Nguyªn t¾c truyÒn m¸u * C¸c nhãm m¸u - Cã 4 nhãm m¸u - M¸u ngêi: TB m¸u & huyÕt t¬ng * Nguyªn t¾c truyÒn m¸u: + XÐt nghiÖm kÜ, t×m nhãm m¸u phï hîp ®Ó truyÒn, tr¸nh ngng m¸u. + XÐt nghiÖm lo¹i bá c¸c vi khuÈn, vi rót g©y bÖnh. + V« trïng kÜ dông cô y tÕ, tr¸nh nhiÔm bÖnh. II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. C©u 1: Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña hång cÇu phï hîp víi chøc n¨ng vËn chuyÓn khÝ ? HD: + H×nh ®Üa dÑt, lâm hai mÆt -> t¨ng S T§K, gióp hång cÇu vËn chuyÓn nhiÒu khÝ O2. + HuyÕt s¾c tè kÕt hîp láng lÎo víi O2 vµ CO2 -> khi ®i qua TB dÔ nhêng O2 vµ kÕt hîp CO2 Hb + O2 -> Hb O2 Phæi TÕ bµo HB CO2 <- CO2 + Hb + Lµ Tb kh«ng nh©n + Hång cÇu thêng xuyªn ®îc ®æi míi vµ sè lîng hång cÇu lín. VÝ dô: 1mm3 cã kho¶ng 4,5 triÖu Tb hång cÇu. Cø 1gi©y cã 10 triÖu hång cÇu ®îc sinh ra vµ còng cã 10 triÖu hång cÇu bÞ tiªu diÖt. ð Qua nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cho ta thÊy hång cÇu thÝch nghi víi chøc n¨ng vËn chuyÓn khi phï hîp víi ho¹t ®éng sèng phøc t¹p. C©u2: Sù t¬ng t¸c gi÷a kh¸ng nguyªn vµ kh¸ng thÓ. DH: - Kh¸i niÖm: Kh¸ng nguyªn; vÝ dô Kh¸i niÖm: Kh¸ng thÓ; vÝ dô C¬ chÕ: Ch×a kho¸ - æ kho¸. §ã lµ 3 hµng rµo: + Thùc bµo + TÕ bµo lim ph« B + TÕ bµo lim ph« T C©u3: Gi¶i thÝch c¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ cña tÕ bµo lim ph« B. HD: + C¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ cña tÕ bµo lim ph« B (tÕ bµo B). + C¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ cña tÕ bµo lim ph« T (tÕ bµo T). C©u 4: V× sao m¸u ch¶y trong m¹ch kh«ng bao giê ®«ng hÔ ra khái m¹ch lµ ®«ng ngay ? HD: + M¸u ch¶y trong m¹ch kh«ng bao giê ®«ng: TiÓu cÇu kh«ng bÞ ph¸ vì, … + M¸u ch¶y ra khái m¹chn ra lµ ®«ng ngay: C©u 5: H·y hoµn thµnh s¬ ®å vÒ mèi quan hÑ cho vµ nhËn gi÷a c¸c nhãm m¸u. C©u 6: So s¸nh hai qu¸ tr×nh ®«ng m¸u vµ ngng m¸u ? ý nghÜa. a. Gièng nhau: + §Òu lµ m¸u lo·ng biÕn thµnh côc + §Òu x¶y ra trong m« m¸u 10 GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 b. Kh¸c nhau: §«ng m¸u Ngng m¸u c. ý nghÜa: ®«ng m¸u & ngng m¸u. I.5. C¬ chÕ vËn chuyÓn m¸u trong hÖ m¹ch. a. LÝ thuyÕt 1. CÊu t¹o hÖ tuÇn hoµn. + Tim: c¸c ng¨n tim, c¸c van. + Hª m¹ch: ®éng, tØnh, mao m¹ch. 2. CÊu t¹o cña m¹ch 3. Sù lu th«ng cña m¸u trong c¬ thÓ: cã 2 vßng tuÇn hoµn. Gi¶i thÝch sù vËn chuyÓn m¸u trong hai vßng ®ã. 4. Lu th«ng b¹ch huyÕt. - CÊu t¹o gåm hai ph©n hÖ: lín, nhá & chøc n¨ng cña chóng. - Con ®êng lu©n chuyÓn – vai trß. b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao. 1. B»ng c¸ch nµo mµ tÕ bµo c¬ thÓ thêng xuyªn T§C víi m«i trêng ngoµi ? 2. C¸c TB cña c¬ thÓ ®îc b¶o vÖ khái t¸c nh©n g©y nhiÓm vi rót nh thÕ nµo ? 3. C¬ thÓ ®· cã c¬ chÕ nh thÕ nµo ®Ó tù b¶o vÖ m×nh khi vÕt th¬ng, vì m¹ch m¸u lµ ch¶y m¸u ? 4. Nõu ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña tim ? Gi¶i thÝch t¹i sao tim h® suèt c¶ cuéc ®êi mµ kh«ng biÕt mÖt mái ? 5. Chóng ta cã thÓ tÝnh ®îc nhÞp tim trong mét phót ®îc kh«ng ? S¬ ®å ? 6. HuyÕt ¸p lµ g× ? HuyÕt ¸p tèi ®a ? HuyÕt ¸p tèi thiÓu ? V× sao m¾c bÖnh huyÕt ¸p hay suy tim ? 7. Nªu ý nghÜa cña sù ®«ng m¸u ? Ng¨n chÆn ®«ng m¸u b»ng c¸ch nµo ? Gi¶i thÝch ? 8. Cã mÊy nhãm m¸u ? C¨n cø vµo ®©u ngêi ta chia c¸c nhãm m¸u ®ã ? c. Bµi tËp vÒ nhµ. 1. Cã 4 ngêi thuéc 4 nhãm m¸u kh¸c nhau. Th¾ng nhËn ®îc m¸u cña Lan vµ H¬ng mµ kh«ng x¶y ra tai biÕn. LÊy m¸u cña H¬ng truyÒn cho Lan hoÆc lÊy m¸u cña Nguyªn truyÒn cho H¬ng th× x¶y ra tai biÕn. T×m nhãm m¸u cña mçi ngêi ? S¬ ®å ? láng mµu ®á ch¶y ra, ®ã lµ chÊt g×? V× sao cã mµu ®á? D. DÆn dß. - Häc bµi vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. - ¤n tiÕp phÇn kiÕn thøc: TuÇn hoµn - H« hÊp ë Ngêi vµ h« hÊp ë Thá. Ngµy so¹n: / TiÕt 10, 11, 12. Chuyªn ®Ò 4: / Ngµy d¹y: / / TuÇn hoµn – H« HÊp A. Môc tiªu: * KiÕn thøc: - Tr×nh bµy ®îc kh¸i niÖm: H« hÊp, ý nghÜa h« hÊp. - M« t¶ cÊu t¹o cña c¸c c¬ quan trong hÖ h« hÊp (mòi, thanh qu¶n, khÝ qu¶n, phÕ qu¶n vµ phæi) liªn quan ®Õn chøc n¨ng cña chóng. - Tr×nh bµy ®éng t¸c thë (hÝt vµo, thë ra) víi sù tham gia cña c¸c c¬ thë. - Nªu râ kh¸i niÖm vÒ dung tÝch sèng lóc thë s©u (bao g«mg: khÝ lu th«ng, khÝ bæ sung, khÝ dù tr÷ vµ khÝ cÆn). - Ph©n biÖt thë s©u vµ thë b×nh thêng vµ nªu ý nghÜa cña thë s©u. GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû 11 Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 - Tr×nh bµy c¬ chÕ cña sù T§K ë phæi vµ tÕ bµo; ph¶n x¹ tù ®iÒu hoµ h« hÊp (viªm phÕ qu¶n, lao phæi) vµ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh hÖ h« hÊp. T¸c h¹i cña thuèc l¸. - TiÕp tôc rÌn luyÖn mét sè c©u hái vµ bµi tËp n©ng cao phÇn tuÇn hoµn. * KÜ n¨ng: - S¬ cøu ng¹t thë – lµm h« hÊp nh©n t¹o. Lµm thÝ nghiÖm ®Ó ph¸t hiÖn ra trong khÝ thë ra. - TËp thë s©u. - BiÕt vËn dông lµm c©u hái, bµi tËp liªn quan ®Õn bµi häc. B. ChuÈn bÞ. - Häc tèt Sinh häc 8, KiÕn thøc & «n tËp Sinh häc 8, KiÕn thøc c¬ b¶n Sinh häc 8, SGK Sinh 8, … C. Bµi míi. Gv cïng HS gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nªu ra. I. KiÕn thøc c¬ b¶n. I.1: TuÇn hoµn. * C©u hái - bµi tËp n©ng cao. 1. Sù kh¸c nhau gi÷a ®«ng m¸u vµ ngng m¸u. ý nghÜa sù ®«ng m¸u vµ thö m¸u khi truyÒn. 2. CÊu t¹o hång cÇu cña ngêi phï hîp víi chøc n¨ng cña nã nh thÕ nµo ? 3. Gi¶i thÝch t¹i sao nhãm m¸u AB lµ mhãm m¸u chuyªn nhËn, nhãm m¸u O lµ nhãm m¸u chuyªn cho. HD: - Thµnh phÇn cña m¸u gåm: hång cÇu, b¹ch cÇu, tiÓu cµu vµ huyÕt t¬ng. Trªn mµng hång cÇu cã chøa c¸c chÊt bÞ ngng (ngng kÕt nguyªn). Trong huyÕt t¬ng cã chøa c¸c chÊt g©y ngng (ngng kÕt tè). Cã 2 chÊt ngng A vµ B vµ cã hai lo¹i chÊt g©y ngng t¬ng øng lµ anpha vµ bªta. - Trong c¬ thÓ kh«ng bao giê tån t¹i chÊt ngng vµ chÊt g©y ngng t¬ng øng, V× nÕu cã th× sÏ bÞ ph¶n øng ngng kÕt hång cÇu lµm t¾c m¹ch m¸u g©y tai biÕn. - C¨n cø vµo sù cã mÆt cña chÊt ngng vµ chÊt g©y ngng, ngêi ta chia ra lµm 4 nhãm m¸u: A, B, AB, vµ O. Nhãm m¸u ChÊt ngng cã mÆt ChÊt g©y ngng cã mÆt A A Bªta B B anpha AB A vµ B Kh«ng cã anpha vµ bªta O Kh«ng cã A vµ B Anpha vµ bªta - Ngêi cã nhãm m¸u O trong m¸u cã chÊt g©y ngng Anpha vµ bªta nªn hä kh«ng thÓ nhËn m¸u cña c¸c nhãm m¸u kh¸c, tr¸i l¹i m¸u cña hä kh«ng cã chÊt ngng A vµ B nªn cã thÓ cho m¸u tÊt c¶ c¸c nhãm kh¸c mµ kh«ng g©y tai biÕn cho ngêi nhËn. Do ®ã nhãm m¸u O lµ nhãm m¸u chuyªn cho. - Ngêi cã nhãm m¸u AB trong m¸u cã chÊt ngng Avµ B nªn hä kh«ng thÓ cho m¸u c¸c nhãm kh¸c, tr¸i l¹i trong m¸u cña hä kh«ng cã chÊt g©y ngng Anpha vµ Bªta nªn cã thÓ nhËn m¸u tÊt c¶ c¸c nhãm kh¸c. Do ®ã nhãm m¸u AB lµ nhãm m¸u chuyªn nhËn - S¬ ®å. Ghi chó nhãm m¸u O: chuyªn cho Nhãm m¸u AB: chuyªn nhËn. 4. H·y gi¶i thÝch s¬ ®å sau gi÷a cho vµ nhËn c¸c nhãm m¸u ? HD: Phong Th¶o GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû B×nh 12 Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 Cóc - V× B×nh nhËnn ®îc m¸u cña Phong vµ Th¶o mµ kh«ng x¶y ra tai biÕn nªn B×nh cã nhãm m¸u AB (v× trong nhãm m¸u AB hång cÇu cã c¶ A vµ B, huyÕt t¬ng kh«ng cã anpha vµ bªta) nªn kh«ng g©y hiÖn tîng kÕt dÝnh hång cÇu. - V× nÕu khi lÊy m¸u cuat Phong truyÒn cho Th¶o th× x¶y ra hiÖn tîng tai biÕn nªn Phong cã nhãm m¸u A, Th¶o cã nhãm m¸u O (v× trong nhãm m¸u A hång cÇu chØ cã A, huyÕt tong kh«ng cã an pha mµ chØ cã bªta, cßn trong nhãm m¸u O, hång cÇu kh«ng cã c¶ A vµ B, huyÕt t¬ng cã c¶ anpha vµ bªta nªn khi lÊy m¸u cña ngêi cã nhãm m¸u A truyÒn cho ngêi cã nhãm m¸u O sÏ g©y hiÖn tîng kÕt dÝnh hång cÇu. - V× nÕu khi lÊy m¸u cu¶ Cóc truyÒn cho Phong th× x¶y ra hiÖn tîng tai biÕn nªn Cóc cã nhãm m¸u B (v× trong nhãm m¸u B hång cÇu chØ cã B, huyÕt t¬ng kh«ng cã bªta, chØ cã anpha cßn nhãm m¸u cña Phong (hhång cÇu chØ cã A, huyÕt t¬ng kh«ng cã bªta nªn khi lÊy m¸u cña Cóc truyÒn cho Phong sÏ g©y hiÖn tîng kÕt dÝnh hång cÇu. I.2: H« hÊp. 1: Kh¸ niÖm: h« hÊp lµ qu¸ tr×nh T§K gi÷a c¬ thÓ vµ m«i trêng – g¾n liÒn víi sù sèng. 2: QT h« hÊp gåm: + Sù thë + T§K ë phæi mèi quan hÖ … + T§K ë TÕ bµo 3: Vai trß: + Cung cÊp O2 cho c¸c TB c¬ thÓ ®Ó «xi ho¸ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ t¹o ra nl cung cÊp cho mäi h® sèng cña c¬ thÓ. + VËn chuyÓn CO2 vµ c¸c chÊt th¶i do TB h® th¶i ra ®Õn phæi ®Ó ra ngoµi. 4: CÊu t¹o cña c¬ quan h« hÊp: + §êng dÉn khÝ: Mòi, häng, thanh qu¶n, phÕ qu¶n -> dÉn khÝ ( cÊu t¹o SGK tr. 66) vµ VBT sinh häc 8. (ph©n tÝch cÊu t¹o cña c¸c bé phËn ®êng dÉn khÝ phï hîp víi chøc n¨ng cña nã). + Hai l¸ phæi: Ph©n tÝch nhi÷ng ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña phæi phï hîp víi chøc n¨ng. 5: C¬ chÕ cña qu¸ tr×nh h« hÊp. - Sù thë: Nhê h® cña c¸c c¬ quan h« hÊp lµm thay ®æi V lång ngùc vµ ta thùc hiÖn ®éng t¸c hÝt vµo vµ thë ra. - HÝt vµo vµ thë ra: lµm cho kh«ng khÝ tr«ng phæi thêng xuyªn ®îc ®æi míi nªn cc ®ñ O2 cho c¬ thÓ vµ lo¹i th¶i CO2 ra m«i trêng. - Cö ®éng h« hÊp: gåm hÝt vµo vµ thë ra. * Mét sè kh¸i niÖm: + NhÞp h« hÊp: lµ sè lÇn cö ®éng h« hÊp trong mét phót. + KhÝ lu th«ng; lµ thë ra vµ hÝt vµo trong mét lÇn; + Dung lîng h« hÊp: lµ V cña mçi lÇn hÝt vµo vµ thë ra b×nh thêng. + Dông cô ®o: h« hÊp kÕ + KhÝ bæ sung: lµ lîng khÝ ngoµi lîng khÝ h« hÊp b×nh thêng trong ®éng t¸c hÝt vµo tËn lùc. + KhÝ ®éng trong phæi + Dung tÝch sèng 6: Ph©n biÖt h« hÊp thêng vµ h« hÊp s©u. - C¸c c¬ trong h« hÊp thêng: c¬ thë vµ c¬ trªn sên vµ c¬ hoµnh. - C¸c c¬ trong h« hÊp s©u: c¬ thë vµ c¬ gi÷a sên trong nhãm c¬ ngùc, c¬ b¸m vµo x¬ng øc, c¬ b¸m vµo x¬ng ®ßn, c¬ b¸m vµo x¬ng sên. 7. Sù T§K ë phæi 13 GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 - Thùc hiÖn theo c¬ chÕ k. t¸n: tõ n¬i cã nång ®é (O2 ; CO2) cao sang níi cã nång ®é thÊp . Tr.70 sgk sinh häc 8. 8. T§K ë TÕ bµo: Tr.70 sgk sinh häc 8. => Mèi quan hÖ gi÷a hai qu¸ tr×nh nµy: T§K ë phæi lµ ®k ®Ó T§K ë tÕ bµo. - T§K ë tb thùc chÊt lµ sö dông khÝ O2 ®Ó «xiho¸ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ t¹o ra n¨ng lîng II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. C©u 1. Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña c¸c c¬ quan h« hÊp phï hîp víi chøc n¨ng mµ nã ®¶m nhiÖm ? Bé phËn nµo lµ quan träng nhÊt ? V× sao ? HD: SGK trang 66, VBT trang 43, 44. C©u 2. Nguyªn nh©n nµo dÉn ®Õn sù th«ng khÝ qua phæi ? ý nghÜa cña h« hÊp s©u ? Gi¶i thÝch v× sao ngêi Ýt luyÖn tËp khi lao ®éng nÆng nhÞp h« hÊp t¨ng nhiÒu so víi ngêi hay luyÖn tËp. HD: - Nguyªn nh©n th«ng khÝ qua phæi: l¸ thµnh bao lÊy phæi lu«n ¸p s¸t vµo lång ngùc vµ h® c¬ thë lµm V lång ngùc thay ®æi -> sù chªnh lÖch ¸p suÊt kk trong phæi vµ ngoµi m«i trêng. + Do c¬ thë ho¹t ®éng khi co -> V ngùc t¨ng, kh«ng khÝ tõ ngoµi vµo phæi (hÝt vµo) + Khi c¬ thë d·n -> V ngùc gi¶m, kh«ng khÝ bÞ Ðp tèng ra ngoµi (thë ra) - ý nghÜa: + Khi c¬ co m¹nh, V lång ngùc t¨ng nhiÒu, kk tõ ngoµi vµo nhiÒu nªn bæ sung mét lîng khÝ cho c¬ thÓ. + Khi c¬ gi¶n m¹nh, lîng khÝ ®éng trong phæi tèng ra nhiÒu nªn gi¶m kh¶ n¨ng viªm phæi. MÆt kh¸c, ngêi thêng xuyªn rÌn luyÖn h« hÊp s©u th× lîng khÝ lu th«ng qua phæi lín gÊp 6 – 8 lÇn so víi ngêi b×nh thêng nªn t¹o ®k cho c¬ thÓ tiÕp nhËn hiÒu O 2, th¶i a nhiÒu CO2. Ngêi thêng xuyªn luyÖn tËp søc co c¬ lín, V lång ngùc t¨ng nhiÒu nªn nhÞp h« hÊp trong phót Ýt h¬n. V× vËy nÕu lao ®éng cïngcêng ®é th× ngêi Ýt luyÖn tËp sÏ chèng mÖt h¬n ngêi hay luyÖn tËp. C©u 3: V× sao nãi T§K ë tÕ bµo lµ nguyªn nh©n bªn trong cña sù T§K ë phæi vµ T§K ë phæi t¹o ®iÒu kiÖn cho T§K ë tÕ bµo. V× sao ®øa trÎ ®øa trÎ míi sinh ra ph¶i khãc ? HD: - TiÕng khãc chµo ®êi c¶u ®øa trÎ sau khi sinh lµ sù ph¸t ®éng cña c¬ thë g©y nªn cö ®éng h« hÊp ®Çu tiªn. Qua ®©y ta thÊy h® sèng cña TB cÇn n¨ng lîng (do «xi ho¸ c¸c chÊt h÷u c¬ t¹o nªn) ®ång thêi th¶i CO 2 vµ CO2 tÝch luü ngµy cµng nhiÒu, nã sÏ kÝch thÝch trung khu h« hÊp t¹o nªn tiÕng khãc. Nh vËy tiÕng khãc kh«ng chØ ph¸t ®éng c¸c c¬ thë vµ c¸c c¬ hÖ h« hÊp. - Nh vËy, TB trùc tiÕp sö dông O 2 vµ còng lµ n¬i t¹o ra khÝ CO2 . ChÝnh v× thÕ sù T§K ë TB chÝnh lµ nguyªn nh©n bªn trong cña sù T§K bªn ngoµi thùc hiÖn ë phæi mµ ph¸t ®éng ho¹t ®éng c¸c c¬ quan bªn trong c¬ thÓ b¾t ®Çu ho¹t ®éng. - Ngîc l¹i nhê T§K thêng xuyªn ë phæi míi cung cÊp ®ñ O 2 cho ho¹t ®éng sèng cña TB vµ th¶i khÝ CO2 (do qu¸ tr×nh dÞ ho¸ x¶y ra tõ tÕ bµo). Do ®ã T§K ë phæi t¹o ®k T§K ë tÕ bµo. C©u 4: V× sao ta cã thÓ thë b×nh thêng ngay c¶ lóc chóng ta kh«ng hÒ ®Ó ý ®Õn. HD: - Ngêi ta cã thÓ thë b×nh thêng ngay c¶ lóc chóng ta kh«ng hÒ ®Ó ý ®Õn nh khi ngñ, … ®ã lµ nhê ph¶n x¹ h« hÊp: ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn, trung khu h« hÊp ë hµnh tuû. - Ph¶n x¹ x¶y ra khi: + Khi phÕ nang xÑp g©y kÝch thÝch c¬ quan thô c¶m n»m trong thµnh phÕ nang lµm xuÊt hiÖn xung thÇn kinh híng t©m -> n·o (theo d©y li t©m) -> trung khu h« hÊp -> t¸c ®éng vµo c¬ thë lµm c¬ thë co g©y ph¶n x¹ hÝt vµo. GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû 14 Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 + Khi phÕ nang c¨ng sÏ k×m h·m trung khu hÝt vµo c¾t luång thÇn kinh lµm c¬ thë co ®ång thêi kÝch thÝch trung khu thë ra (c¬ liªn sên trong) lµm cho c¬ d·n g©y ®éng t¸c thë ra. - Cø nh vËy, hÝt vµo thë ra kÕ tiÕp nhau diÔn ra liªn tôc. Nh vËy ta cã thÓ nãi r»ng hÝt vµo lµ ph¶n x¹ cña thë ra ®ång thêi còng lµ nguyªn nh©n g©y thë ra. => Tõ nh÷ng ®iÒu trªn ta cã thÓ rót ra … D. DÆn dß. - Häc bµi vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. c. Bµi tËp vÒ nhµ. 1. V× sao khi ngñ kh«ng nªn trïm kÝn ? Gi¶i thÝch ? 2. H« hÊp s©u cã lîi hoÆc cã h¹i g× ? 3. Nªu râ qu¸ tr×nh T§K ë phæi vµ tÕ bµo (cã s¬ ®å) ? Mèi quan hÖ gi÷a hai qu¸ tr×nh ®ã. 4. V× sao con ngêi chóng ta l¹i kh«ng thÓ ngõng thë ? 5. §iÒu kiÖn cÇn thiÕt nµo cÇn cho sù T§K ë phæi vµ T§K ë TB. - ¤n tiÕp phÇn kiÕn thøc: H« hÊp ë Ngêi vµ h« hÊp ë Thá. Ngµy so¹n: / / Ngµy d¹y: / / TiÕt 13, 14, 15. Chuyªn ®Ò 5: H« HÊp – Trao ®æi chÊt vµ n¨ng lîng A. Môc tiªu: * KiÕn thøc: - Nªu râ kh¸i niÖm vÒ dung tÝch sèng lóc thë s©u (bao g«mg: khÝ lu th«ng, khÝ bæ sung, khÝ dù tr÷ vµ khÝ cÆn). - Ph©n biÖt thë s©u vµ thë b×nh thêng vµ nªu ý nghÜa cña thë s©u. GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû 15 Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 - Tr×nh bµy c¬ chÕ cña sù T§K ë phæi vµ tÕ bµo; ph¶n x¹ tù ®iÒu hoµ h« hÊp (viªm phÕ qu¶n, lao phæi) vµ c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh hÖ h« hÊp. T¸c h¹i cña thuèc l¸. - TiÕp tôc rÌn luyÖn mét sè c©u hái vµ bµi tËp n©ng cao phÇn h« hÊp. - T§C, chuyÓn ho¸, th©n nhiÖt. Vitamin vµ muèi kho¸ng. - Tiªu chuÈn ¨n uèng. Nguyªn t¾c lËp khÈu phÇn. * KÜ n¨ng: - S¬ cøu ng¹t thë – lµm h« hÊp nh©n t¹o. Lµm thÝ nghiÖm ®Ó ph¸t hiÖn ra trong khÝ thë ra. - TËp thë s©u. - BiÕt vËn dông lµm c©u hái, bµi tËp liªn quan ®Õn bµi häc hÖ h« hÊp – T§C vµ chuyÓn ho¸ n¨ng lîng. B. ChuÈn bÞ. - Häc tèt Sinh häc 8, KiÕn thøc & «n tËp Sinh häc 8, KiÕn thøc c¬ b¶n Sinh häc 8, SGK Sinh 8, … C. Bµi míi. Gv cïng HS gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nªu ra. I. KiÕn thøc c¬ b¶n. * Trao ®æi chÊt vµ n¨ng lîng: 1. T§C vµ chuyÓn ho¸ vËt chÊt n¨ng lîng. a. T§K ë cÊp ®é c¬ thÓ: T§C gi÷a c¬ thÓ vµ m«i trêng ®îc thù hiÖn nhê hÖ tiªu ho¸, h« hÊp, bµi tiÕt. - MT cung cÊp cho c¬ thÓ thøc ¨n, Vit, muèi kho¸ng, «xi, … C¬ thÓ tr¶ l¹i cho m«i trêng CO2 vµ dd thõa - Nhêi c¬ thÓ mµ thøc ¨n ®îc tiªu ho¸ thµnh nh÷ng chÊt dd ®¬n gi¶n, dÔ hÊp thu vµo m¸u, … b. T§C ë cÊp ®é tÕ bµo: ®ã lµ sù T§C gi÷a TB vµ c¬ thÓ. - M¸u mang tíi TB O2 vµ dd ®ång thêi nhËn c¸c chÊt th¶i, s¶n phÈm tiÕt , CO2 ,…qua níc m«. c. Mèi quan hÖ gi÷a hai qu¸ tr×nh. - T§C ë c¬ thÓ t¹o ®k cho T§C ë m«I trêng trong TB. - Thùc chÊt cña sù T§C ë TB lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ vËt chÊt vµ n¨ng lîng. 2. Trong TB lu«n x¶y ra qt T§C vµ nl bao gåm: ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸ - §ång ho¸: lµ qt tæng hîp chÊt h÷u c¬ vµ tÝch luü nl. - DÞ ho¸: lµ qt ph©n gi¶i c¸c hîp chÊt h÷u c¬ vµ gi¶i phãng nl. 3. Th©n nhiÖt: - H® dÞ ho¸ trong tb gi¶i phãng nl cc cho mäi h® sèng cña tb. - Mét phÇn nl cc cho c¬ thÓ lµ nhiÖt ®Ó sëi Êm c¬ thÓ ®¶m b¶o 37o C. - NhiÖt ®é c¬ thÓ thêng xuyªn xuyªn lµ 37o C lµ nhê sù c©n b»ng gi÷a sinh hiÖt vµ to¶ nhiÖt: qua da, h« hÊp, bµi tiÕt níc tiÓu, … VD: mïa hÌ gi¶m ¨n mì, ¨n tr¸i c©y, gi¶m h®, … Mïa ®«ng: ¨n nhiÒu mì, t¨ng cêng hh®, … - Khi trêi l¹nh: c¬ thÓ t¨ng sinh nhiÖt b»ng c¸ch vËn ®éng, run, co m¹ch m¸u dwois da,.. - TÊt c¶ c¸c h® ®iÒu hoµ th©n nhiÖt ®Òu cã vai trß chØ ®¹o hÖ thÇn kinh. II. C©u hái - bµi tËp. a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt. PhÇn: H« hÊp. C©u 1. Nªu râ qu¸ tr×nh T§K ë phæi vµ tÕ bµo (cã s¬ ®å) ? Mèi quan hÖ gi÷a hai qu¸ tr×nh ®ã. a. Sù T§K ë phæi: do chªnh lÖch nång ®é O2 vµ CO2 (KhÝ hÝt vµo: O2 20,96 %, CO2 0,02%, N2 79,02 %, h¬i níc Ýt; Khi thë ra: O2 16,40 %, CO2 4,10%, N2 79,50 %, h¬i níc b·o hoµ).Nªn x¶y ra sù T§K gi÷a m¸u trong mao m¹ch phæi vµ tói phæi. GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû 16 Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 - Theo ®Þnh luËt khuÕch t¸n: kh«ng khÝ sÏ chuyÓn ®éng tõ n¬i cã nßng ®é cao tíi n¬i cã nång ®é thÊp: m¸u tõ ®éng m¹ch phæi -> phæi giµu khÝ CO 2, nghÌo O2 so víi nång ®é khÝ nµy trong phÕ nang nªn tõ phÕ nang vµo m¸u, CO2 tg m¸u vµo phÕ nang. - S¬ ®å: Hång cÇu HuyÕt t¬ng PhÕ nang CO2 CO2 CO2 HbCO2 Hb Hb O2 Hb O2 O2 O2 b. Sù T§K ë tÕ bµo: - M¸u tõ ®éng m¹ch chñ -> tÕ bµo: Giµu O2, nghÌo CO2. - T¹i tÕ bµo thêng xuyªn x¶y ra qu¸ tr×nh «xi ho¸ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ ®Ó t¹o ra n¨ng lîng nªn nång ®é CO2 cao h¬n trong m¸u -> TB cßn O 2 thÊp h¬n trong m¸u -> TB theo ®Þnh luËt khuÕch t¸n khÝ: O2 tõ m¸u ®Õn tÕ bµo ®Ó cung cÊp cho tÕ bµo. - Khi ph©n gi¶i c¸c hîp chÊt h÷u c¬ (dÞ ho¸) -> sinh ra nhiÒu chÊt th¶i trong ®ã cã khÝ CO2 . Do ®ã nång ®é khÝ CO2 cao g¬n trong m¸u cho nªn CO2 trong tÕ bµo vµo m¸u -> phæi vµ ra ngoµi. - S¬ ®å: Hång cÇu HuyÕt t¬ng tÕ bµo CO2 CO2 CO2 HbCO2 Hb Hb O2 Hb O2 O2 O2 c. Mèi quan hÖ: - T§K ë phæi lµ ®iÒu kiÖn ®Ó T§K ë tÕ bµo. - T§K ë tÕ bµo thùc chÊt lµ sö dông khÝ O 2 ®Ó oxi ho¸ c¸c chÊt h÷u c¬ ®Ó t¹o ra n¨ng lîng. C©u 2: M« t¶ vÒ sù khuÕch t¸n cña O2 vµ CO2 trong H21 – 4(tr. 70 sgk) T§K ë phæi T§K ë tÕ bµo + Nång ®é O2 trong kh«ng khÝ phÕ nang + Nång ®é O2 trong m¸u cao h¬n trong tÕ cao h¬n trong m¸u mao m¹ch nª O 2 bµo nªn «xi khuÕch t¸n tõ m¸u vµo tÕ bµo. khuÕch t¸n tõ phÕ nang vµo m¸u. + Nång ®é CO2 trong mao m¹ch cao h¬n + Nång ®é CO2 trong TÕ bµo cao h¬n trong kh«ng khÝ phÕ nang nªn CO 2 trong m¸u nªn CO2 khuÕch t¸n tõ tÕ bµo khuÕch t¸n tõ m¸u vµo phÕ nang. vµo m¸u. C©u 3. §iÒu kiÖn cÇn thiÕt nµo chä sù T§K ë phæi vµ T§K ë tÕ bµo? HD: - Sù T§K ë phæi (m¸u vµ phÕ nang) vµ sù TT§K ë tÕ bµo (m¸u vµ tÕ bµo) qu¸ tr×nh nµy thùc hiÖn ®îc ph¶i nhê hai ®iÒu kiÖn: + Sù chªnh lÖch nång ®é cña tõng chÊt khÝ CO 2 vµ vµ O2 gi÷a m¸u vµ phÕ nang hoÆc gi÷a m¸u vµ tÕ bµo (v× c¸c qu¸ tr×nh T§K chñu yÕu thùc hiÖn theo ®Þnh luËt khuÕch t¸n khÝ tõ n¬i cã nång ®é cao sang n¬i nång ®é thÊp. + Thµnh tÕ bµo vµ mµng phÕ nangvµ mµng mao m¹ch máng t¹o ®iÒu kiÖn cho T§K thùc hiÖn dÔ dµng. GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû 17 Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 C©u 4: V× sao khi ngñ kh«ng nªn trïm kÝn ? Gi¶i thÝch ? HD: - V× khi míi trïm ch¨n kh«ng khÝ trong ch¨n cã c¶ O 2 vµ CO2 nhng sau mét thêi gian, khÝ O2 ®· sö dông hÕt, nång ®é CO 2 trong m¸u cao. Lóc ®ã khÝ CO 2 t¸c dông víi hªm«gl«bin t¹o ra mét hîp chÊt rÊt bÒn lµm cho hång cÇu khã ph©n gi¶i nªn cã thÓ g©y ra hiÖn tîng ngÊt xØu. V× thÕ khi ngñ kh«ng nªn trïm ch¨n kÝn. C©u 5. H« hÊp s©u cã lîi hoÆc cã h¹i g× ? HD: - Lîi: lo¹i hÕt khÝ cÆn lµ CO2, h¬i níc, chÊt th¶i trong phæi, gi¶m nguy c¬ viªm phæi. MÆt kh¸c h« hÊp s©u t¨ng khÝ bæ sung cho phæi, n©ng ®îc dung tÝch sèng, gi¶m nhÞp h« hÊp lµm cho hÖ h« hÊp khoÎ m¹nh. - H¹i: h« hÊp s©u ph¶i chñ ®éng, ph¶i dïng søc, tèn n¨ng lîng, th¶I hÕt khÝ CO2 trong phæi lµm cho trung khu h« hÊp víi sù kÝch thÝch b×nh thêng cña khÝ CO2 lµm gi¶m ®i tÝnh khÈn tr¬ng cña h« hÊp dÇn dÇn lµm cho ho¹t ®éng h« hÊp bÞ h. KÕt qu¶: h« hÊp chËm dÇn sau ®ã dõng l¹i g©y ¶nh hëng lín tíi søc khoÎ. V× vËy, h« hÊp võa cã lîi, võa cã h¹i, nÕu chóng ta thùc hiÖn cã híng dÉn th× sÏ cã lîi. C©u 6. H·y gi¶i thÝch c©u nãi: ChØ cÇn ngõng thë 3 – 5 phót th× m¸u qua phæi sÏ ch¼ng cã CO2 mµ nhËn. HD: - Trong 3 – 5 phót ngõng thë: + Kh«ng khÝ trong phæi kh«ng ngõng lu th«ng + Tim kh«ng ngõng ®Ëp + M¸u kh«ng ngõng lu th«ng qua c¸c mao m¹ch ë phæi + T§K ë phæi kh«ng ngõng diÔn ra + O2 trong kh«ng khÝ kh«ng ngõng khuÕch t¸n vµo m¸u vµ CO2 kh«ng ngõng khuÕch t¸n. => Bëi vËy: nång ®é O2 trong kh«ng khÝ ë phæi h¹ thÊp tíi møc kh«ng ®ñ ¸p lùc ®Ó khuÕch t¸n vµo m¸u n÷a. C©u 7: So s¸nh hÖ h« hÊp cña ngêi vµ hÖ h« hÊp cña thá. HD: - Gièng nhau: + §Òu n»m trong khoang ngùc vµ ®îc ng¨n c¸ch víi khoang bông bìi c¬ hoµnh. + §Òu gåm ®êng dÉn khÝ vµ hai l¸ phæi + §êng dÉn khÝ ®Òu gåm: … + Mçi l¸ phæi ®Òu ®îc cÊu t¹o bìi c¸c phÕ nang (tói phæi) tËp hîp thµnh tõng côm, bao quanh mçi tói phæi lµ mét m¹ng mao m¹ch dµy ®Æc. + Bao bäc phæi bìi hai líp mµng: L¸ thµnh dÝch vµo lång ngùc vµ l¸ t¹ng dÝnh vµo phæi, gi÷a hai líp lµ chÊt dÞch. - Kh¸c nhau: §êng dÉn khÝ ë ngêi cã thanh qu¶n ph¸t triÓn h¬n vÒ chøc n¨ng ph¸t ©m. C©u 8: §Æc ®iÓm cÊu t¹o nµo cña c¸c c¬ quan ®êng dÉn khÝ khÝ t¸c dông lµm Êm, lµm Èm kh«ng khÝ khi ®i vµo phæi vµ ®Æc ®iÓm nµo tham gia b¶o vÖ phæi tr¸nh khái c¸c t¸c nh©n cã h¹i. HD: - Lµm Êm, lµm Èm kh«ng khÝ lµ do: - Tham gia b¶o vÖ phæi: C©u 9: §Æc ®iÓm cÊu t¹o nµo cña phæi lµm t¨ng S bÒ mÆt T§K ? HD: - Bao bäc phæi …. -> ¸p suÊt trong phæi lµ ©m hoÆc b»ng kh«ng (0) -> në réng vµ xèp. - Sè lîng phÕ nang -> S T§K t¨ng 70 – 80 m2. C©u 10: Tr×nh bµy tãm t¾t qu¸ tr×nh h« hÊp ë c¬ thÓ ngêi. HD: Trang 66 sgk Sinh häc 8 phÇn KLC. 18 GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 C©u 11: H« hÊp ë c¬ thÓ ngêi vµ thá cã g× gièng vµ kh¸c nhau ? H« hÊp ë ngêi H« hÊp ë thá Gièng nhau + Còng gåm c¸c giai ®o¹n th«ng khÝ ë phæi, T§K ë phæi vµ T§K ë tÕ bµo. + Sù T§K ë phæi vµ T§K ë tÕ bµo còng theo c¬ chÕ khuÕch t¸n tõ n¬i cã nång ®é cao -> thÊp. Kh¸c nhau Sù th«ng khÝ ë phæi do nhiÒu c¬ Sù th«ng khÝ ë phæi chñ yÕu do ho¹t phèi hîp h¬n vµ lång ngùc d·n në ®éng cña c¬ hoµnh vµ lång ngùc. Do c¶ vÒ hai bªn bÞ Ðp gi÷a hai chi tríc nªn kh«ng gi·n në vÒ phÝa hai bªn. C©u 12: T¹i sao trong ®êng dÉn khÝ cña hÖ h« hÊp ®· cã nh÷ng cÊu tróc vµ c¬ chÕ chèng bôi, b¶o vÖ phæi mµ khi lµm l® vÖ sinh hay ®i ®êng vÉn cÇn ®eo khÈu trang chèng bôi HD: Trang 49 VBT Sinh häc 8. C©u 13: Dung tÝch sèng lµ g× ? Qu¸ tr×nh luyÖn tËp ®Ó t¨ng cêng dung tÝch sèng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè nµo ? HD: Trang 49 VBT Sinh häc 8. C©u 14: So s¸nh ®Ó chØ ra sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a hai ph¬ng ph¸p h« hÊp nh©n t¹o. HD: Hµ h¬i thæi ng¹t Ên lßng ngùc Gièng nhau Môc ®Ých: Kh¸c nhau C¸ch tiÕn hµnh: C¸ch tiÕn hµnh: PhÇn: Trao ®æi chÊt vµ n¨ng lîng. * C©u hái – bµi tËp n©ng cao 1. ChuyÓn ho¸ c¬ b¶n lµ g× ? V× sao nhu cÇu nl cho c¬ thÓ lu«n cao h¬n chuyÓn ho¸ c¬ b¶n ? 2. Tr×nh bµy vai trß cña hÖ tiªu ho¸, h« hÊp, bµi tiÕt trong sù T§C gi÷a c¬ thÓ vµ m«i trêng. 3. ThÕ nµo lµ ®ång ho¸, dÞ ho¸, mèi quan hÖ gi÷a chóng ? 4. Gi¶i thÝch v× sao thùc chÊt qu¸ tr×nh T§C lµ chuyÓn ho¸ vËt chÊt vµ n¨ng lîng ? 5. Ph©n biÖt ®ång ho¸ vµ tiªu ho¸; gi÷a dÞ ho¸ vµ bµi tiÕt ? 6. Nhu cÇu dinh dìng cña c¬ thÓ – khÈu phÇn – Nguyªn t¾c lËp khÈu phÇn 7. V× sao nhiÖt ®é c¬ thÓ lu«n gi÷ ë møc æn ®inh mÆc dï nhiÖt ®é m«i trêng xung quanh cã thÓ cao hay thÊp ? HD: - N¨ng lîng gi¶i phãng trong qt dÞ ho¸ ®îc sö dông trong mäi ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ vµ cuèi cïng ®Òu biÕn thµnh nhiÖt. NhiÖt ®é c¬ thÓ lu«n gi÷ ë møc æn ®Þnh ë 37 oC dï khi trêi nãng hay gi¸ l¹nh, do c¬ thÓ cã c¸c h×nh thøc ®iÒu hoµ sinh nhiÖt vµ to¶ nhiÖt. - C¸c h×nh thøc ®iÒu hoµ th©n nhiÖt (sinh nhiÖt vµ to¶ nhiÖt). + Khi trêi nãng: . Gi¶m sinh nhiÖt: ¨n Ýt, gi¶m lµm viÖc . T¨ng sinh nhiÖt: - Khi nhiÖt ®é mt thÊp h¬n nhiÖt ®é c¬ thÓ: hÖ m¹ch m¸u díi da d·n ra -> to¶ hiÖt vµo kh«ng khÝ. - Khi nhiÖt ®é mt cao h¬n nhiÖt ®é c¬ thÓ: ra må h«i. + Khi trêi l¹nh: . Gi¶m tho¸t nhiÖt: co m¹ch m¸u díi da, næi da gµ, … . T¨ng sinh nhiÖt: ¨n nhiÒu, run, … 19 GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû Tr - Gi¸o ¸n: BDHSG Sinh 8 8. Ph©n biÖt sù T§C ë cÊp ®é c¬ thÓ vµ T§C ë cÊp ®é tÕ bµo. Nªu mèi quan hÖ vÒ sù T§C ë hai cÊp ®é nµy ? HD: T§C ë cÊp ®é c¬ thÓ T§C ë cÊp ®é tÕ bµo Mèi quan hÖ: 9. V× sao nãi chuyÓn ho¸ vËt chÊt vµ nl lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña sù sèng ? 10. Gi¶i thÝch mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸. 11. Gi¶i thÝch c©u nãi: “ Trêi nãng chãng kh¸t, trêi m¸t chãng ®ãi” 12. V× sao cÇn ph¶i bæ sung chÊt Fe cho bµ mÑ khi mang thai ? D. DÆn dß. - Häc bµi vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái. - ¤n tiÕp phÇn kiÕn thøc: Tiªu ho¸ ë Ngêi vµ ë Thá. Ngµy so¹n: TiÕt 16, 17, 18. / / Chuyªn ®Ò 6: Ngµy d¹y: / / tiªu ho¸ A. Môc tiªu: - Tr×nh bµy vai trß cña c¸c c¬ quan tiªu ho¸ trong sù biÕn ®æi thøc ¨n vÒ hai mÆt lÝ häc (chñ yÕu lµ biÕn ®æi c¬ häc) vµ ho¸ häc (trong ®ã biÕn ®æi lÝ häc ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho biÕn ®æi ho¸ häc). - Tr×nh bµy sù biÕn ®æi cña thøc ¨n trong èng tiªu ho¸ vÒ mÆt c¬ häc (miÖng, d¹ dµy) vµ sù biÕn ®æi ho¸ häc nhê c¸c dÞch tiªu ho¸ do c¸c tuyÕn tiªu ho¸ tiÕt ra ®Æc biÖt ë ruét. GV: Ch©u ThÞ Thanh LiÔu êng THCS Xu©n Thuû 20 Tr -