Tài liệu Giáo án giáo dục kỹ năng sống môn địa lý

MỘT SỐ BÀI SOẠN MINH HOẠ GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THCS ĐỊA LÍ LỚP 6 Bài 1 VỊ TRÍ, HÌNH DẠNG VÀ KÍCH THƯỚC CỦA TRÁI ĐẤT I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau bài học, HS cần đạt được: 1. Về kiến thức - Nêu được vị trí Trái Đất trong hệ Mặt Trời, hình dạng và kích thước của Trái Đất. - Trình bày được khái niệm kinh tuyến, vĩ tuyến; quy ước về kinh tuyến gốc, vĩ tuyến gốc, kinh tuyến Đông, kinh tuyến Tây, vĩ tuyến Bắc, vĩ tuyến Nam, nửa cầu Bắc, nửa cầu Nam. 2. Về kỹ năng - Xác định được các kinh tuyến gốc, kinh tuyến Đông, kinh tuyến Tây; vĩ tuyến gốc, vĩ tuyến Bắc, vĩ tuyến Nam; nửa cầu Bắc, nửa cầu Nam trên quả Địa cầu. II. CÁC KNS CƠ BẢN ĐƯỢC GIÁO DỤC - Tìm kiếm và xử lí thông tin (HĐ1, HĐ2 , HĐ3) - Tự tin ( HĐ 1, HĐ2) - Phản hồi/Lắng nghe tích cực , giao tiếp( HĐ 3) III. CÁC PP/KTDH TÍCH CỰC CÓ THỂ SỬ DỤNG Động não, HS làm việc cá nhân, suy nghĩ-cặp đôi-chia sẻ, trình bày 1 phút. IV. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC - Quả Địa cầu. - Tranh/ ảnh về Trái Đất và các hành tinh. - Các hình vẽ trong SGK phóng to (nếu có thể) V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Khám phá Động não GV yêu cầu HS suy nghĩ nhanh và nêu một điều đã biết về Trái Đất. Sau khi HS phát biểu, GV tóm tắt các ý kiến, lưu ý tới các ý kiến liên quan đến nội dung bài học để chuẩn bị vào bài mới. 2. Kết nối 41 Hoạt động của GV và HS HĐ 1: Tìm hiểu vị trí của Trái Đất trong hệ Mặt Trời * HS làm việc cá nhân - GV yêu cầu HS quan sát hình 1 và trả lời câu hỏi ở mục 1. - HS trả lời, sau đó GV chốt kiến thức. - GV có thể mở rộng: + 5 hành tinh (Kim, Thuỷ, Hoả, Mộc, Thổ) được quan sát bằng mắt thường từ thời kỳ cổ đại. + Năm 1781, bắt đầu có kính thiên văn, con người phát hiện sao Thiên Vương. + Năm 1846, phát hiện sao Hải Vương. HĐ 2: Tìm hiểu hình dạng và kích thước của Trái Đất * HS làm việc cá nhân - GV yêu cầu HS dựa vào hình 2 ( SGK) , cho biết: + Hình dạng của Trái Đất + Độ dài bán kính và đường Xích đạo của Trái Đất. - HS trả lời, sau đó GV chốt kiến thức và sử dụng quả Địa cầu để khẳng định về hình dạng của Trái Đất. - GV kể cho HS nghe một số câu chuyện liên quan đến tưởng tượng của con người về hình dạng Trái Đất thời cổ đại và quá trình tìm ra chân lí về hình dạng Trái Đất của các nhà địa lí. HĐ 3: Tìm hiểu về hệ thống kinh, vĩ tuyến Nội dung chính 1. Vị trí của Trái Đất trong hệ Mặt Trời - Mặt Trời cùng với 8 hành tinh chuyển động xung quanh nó gọi là hệ Mặt Trời. - Trái Đất nằm ở vị trí thứ 3 trong hệ Mặt Trời theo thứ tự xa dần Mặt Trời. 2. Hình dạng và kích thước của Trái Đất Trái Đất có dạng hình cầu và kích thước rất lớn: - Độ dài bán kính: 6370 km. - Độ dài đường Xích đạo: 40.076km. 3. Hệ thống kinh, vĩ tuyến. 42 Hoạt động của GV và HS * Suy nghĩ- cặp đôi- chia sẻ Bước 1. HS làm việc cá nhân: - Dựa vào hình 2 ( SGK), cho biết các đường nối liền hai điểm cực Bắc và cực Nam trên bề mặt quả Địa Cầu là những đường gì. Những vòng tròn trên quả Địa Cầu vuông góc với các kinh tuyến là những đường gì? - Đọc mục 2 ( SGK) và cho biết quy ước về kinh tuyến gốc, vĩ tuyến gốc, kinh tuyến Đông, kinh tuyến Tây, vĩ tuyến Bắc, vĩ tuyến Nam, nửa cầu Bắc, nửa cầu Nam. Bước 2. HS thảo luận cặp đôi HS trao đổi theo cặp về những nội dung cá nhân đã tìm hiểu và xác định trên hình 3 ( SGK) kinh tuyến gốc, vĩ tuyến gốc, kinh tuyến Đông, kinh tuyến Tây, vĩ tuyến Bắc, vĩ tuyến Nam, nửa cầu Bắc, nửa cầu Nam. Bước 3. Đại diện một số cặp trình bày trước lớp về những nội dung đã trao đổi ( sử dụng quả địa cầu khi trình bày) Bước 4. GV tóm tắt các ý kiến của HS và chốt kiến thức. - GV nói ngắn gọn về ý nghĩa của hệ thống kinh,vĩ tuyến và cho ví dụ. GV cho HS biết trên bề mặt Trái Đất không có đường kinh tuyến, vĩ tuyến, chúng chỉ được thể hiện trên bản đồ và quả Địa cầu. Nội dung chính 3.1. Khái niệm - Kinh tuyến: đường nối liền hai điểm cực Bắc và Nam trên quả Địa cầu. - Vĩ tuyến là những vòng tròn trên quả Địa cầu vuông góc với các kinh tuyến, 3.2. Một số quy ước: - Kinh tuyến gốc là kinh tuyến số 00;đối diện với kinh tuyến gốc là kinh tuyến 1800. - Những kinh tuyến nằm bên phải kinh 43 Hoạt động của GV và HS Nội dung chính tuyến gốc là những kinh tuyến Đông; những kinh tuyến nằm bên trái kinh tuyến gốc là những kinh tuyến Tây. - Vĩ tuyến gốc là vĩ tuyến số 00 (chính là đường Xích đạo). Những vĩ tuyến nằm từ Xích đạo đến cực Bắc là những vĩ tuyến Bắc; những vĩ tuyến nằm từ Xích đạo đến cực Nam là những vĩ tuyến Nam. - Đường Xích đạo chia quả Địa cầu ra nửa cầu Bắc và nửa cầu Nam. - Hệ thống kinh, vĩ tuyến giúp cho con người có thể xác định được vị trí của mọi địa điểm trên quả địa cầu. 3. Thực hành /luyện tập Trình bày 1 phút Dựa vào thông tin dưới đây “ Dự báo thời tiết thông báo ngày 12 tháng 6 năm 2006, tâm bão đang ở kinh tuyến 130ºĐ, vĩ tuyến 15ºB”. Em hãy xác định vị trí tâm bão trên hình 12 (SGK Địa lí 6) và cho biết: bão xảy ra trên biển nào, vào thời điểm nào, tâm bão ở đâu ( kinh tuyến bao nhiêu, vĩ tuyến bao nhiêu ?). 4. Vận dụng Trình bày bằng hình GV yêu cầu HS vẽ sơ đồ Trái Đất với một số kinh tuyến, vĩ tuyến, ghi tên các cực Bắc, Nam, đường Xích đạo và giới thiệu với bố mẹ hoặc anh, chị em của em. Bài 2 BẢN ĐỒ VÀ CÁCH VẼ BẢN ĐỒ I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 44 Sau bài học, HS cần đạt được: 1. Về kiến thức - Trình bày được khái niệm về bản đồ, vẽ bản đồ - Nêu được trình tự các công việc phải làm để vẽ được bản đồ. 2. Về kỹ năng Phân biệt được sự khác nhau về hình dạng các đường kinh, vĩ tuyến ở các bản đồ. II. CÁC KNS CƠ BẢN ĐƯỢC GIÁO DỤC - Tìm kiếm và xử lí thông tin; phân tích, so sánh (HĐ1, HĐ2) - Phản hồi/Lắng nghe tích cực, giao tiếp; trình bày suy nghĩ, ý tưởng; (HĐ1, HĐ 4) - Tự tin (HĐ2) - Quản lí thời gian ( HĐ 3, HĐ 4) III. CÁC PP/KTDH TÍCH CỰC CÓ THỂ SỬ DỤNG Động não, đàm thoại gợi mở, thuyết trình tích cực, suy nghĩ-cặp đôi-chia sẻ, HS làm việc cá nhân, trò chơi, trình bày 1 phút. IV. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC - Quả Địa cầu. - Một số bản đồ: thế giới, châu lục, bán cầu Đông hoặc Tây. V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Khám phá Động não GV nêu một số câu hỏi cho cả lớp suy nghĩ nhằm định hướng cho HS tìm hiểu bài mới : Các em có biết bản đồ là gì không? Vẽ bản đồ là gì và làm thế nào để vẽ được bản đồ? 2. Kết nối Hoạt động của GV và HS Nội dung chính HĐ 1: Tìm hiểu về bản đồ và cách vẽ 1. Vẽ bản đồ là biểu hiện mặt cong bản đồ hình cầu của Trái Đất lên mặt phẳng * Phương pháp đàm thoại gợi mở và của giấy thuyết trình tích cực 1.1. Bản đồ là hình vẽ thu nhỏ tương * Làm việc cả lớp đối chính xác về một khu vực hay toàn - GV yêu cầu HS đọc phần tóm tắt ở bộ bề mặt Trái Đất trang 11 và nêu khái niệm bản đồ 1.2. Vẽ bản đồ 45 Hoạt động của GV và HS - GV cho HS quan s¸t một số b¶n ®å như bản đồ thÕ giíi, bán cầu Đông hoặc bán cầu Tây, bản đồ Việt Nam... để khắc sâu khái niệm bản đồ cho HS - GV cho HS quan s¸t vµ so s¸nh b¶n ®å h×nh 4 víi h×nh 5 (SGK) ®Ó thÊy ®îc ®iÓm kh¸c nhau gi÷a hai b¶n ®å nµy lµ: trªn b¶n ®å h×nh 4, c¸c lôc ®Þa vµ ®¹i d¬ng bÞ ®øt ra ë nhiÒu chç, cßn trªn b¶n ®å h×nh 5 c¸c lôc ®Þa vµ ®¹i d¬ng ®· ®îc nèi liÒn víi nhau. Tõ ®ã , GV nhÊn m¹nh ý: bÒ mÆt qu¶ §Þa CÇu (hay Tr¸i §Êt) lµ mét mÆt cong, cßn b¶n ®å lµ mét mÆt ph¼ng, nÕu chóng ra r¹ch bÒ mÆt qu¶ §Þa CÇu theo c¸c ®êng kinh tuyÕn råi dµn ra thµnh mét mÆt ph¼ng th× tÊm b¶n ®å sÏ nh h×nh 4. Muèn cã tÊm b¶n ®å dïng ®îc chóng ra hoÆc ph¶i vÏ thªm mét sè ®êng nèi liÒn c¸c m¶nh ®ã l¹i nh h×nh 5, hoÆc ph¶i vÏ h¼n l¹i theo nh÷ng c¸ch tÝnh to¸n riªng gäi lµ c¸c ph¬ng ph¸p chiÕu ®å. - GV cho HS biÕt lµm thÕ nµo ®Ó vÏ ®îc b¶n ®å vµ gi¶i thÝch s¬ lîc kh¸i niÖm ph¬ng ph¸p chiÕu ®å: lµ ph¬ng ph¸p vÏ b¶n ®å theo nh÷ng c¸ch tÝnh to¸n riªng. * Suy nghĩ-cặp đôi- chia sẻ - Bước 1. GV giao nhiệm vụ cho HS: Quan s¸t h×nh 5,6 vµ 7 (SGK), so s¸nh diÖn tÝch ®¶o Gr¬n-len víi lôc ®Þa Nam Mü, so s¸nh h×nh d¹ng cña c¸c lôc ®Þa trªn c¸c b¶n ®å víi nhau vµ rót ra nhËn xÐt. GV gợi ý HS : + Đọc mục 1( SGK) để biết diện tích trên thực tế của ®¶o Gr¬n-len và lôc ®Þa Nam Mü, rồi so sánh diện tích của ®¶o Gr¬n-len và lôc ®Þa Nam Mü được thể hiện trên bản đồ. + Xác định tên các lục địa trên các bản đồ, rồi so sánh hình dạng của từng lục địa trên các bản đồ Nội dung chính - Bề mặt Trái Đất là mặt cong, còn bản đồ là mặt phẳng. - Muốn vẽ được bản đồ, người ta phải chiếu các điểm trên mặt cong của Trái Đất hoặc dựa vào các phương pháp toán học để vẽ chúng lên mặt phẳng của giấy. 46 Hoạt động của GV và HS - Bước 2. HS sẽ thực hiện nhiệm vụ này một mình (suy nghĩ). - Bước 3. Thảo luận cặp đôi. - Bước 4. Một số cặp đôi trình bày ý kiến của mình với cả lớp (chia sẻ). - Bước 5. GV tóm tắt và chuẩn kiến thức. GV kh¾c s©u cho HS: khi chuyÓn tõ mÆt cong ra mÆt ph¼ng, bÒ mÆt Tr¸i §Êt ®îc biÓu hiÖn trªn b¶n ®å kh«ng hoµn toµn chÝnh x¸c, c¸c vïng ®Êt ®îc biÓu hiÖn ®Òu cã sù biÕn d¹ng nhÊt ®Þnh so víi h×nh d¹ng thùc tÕ trªn bÒ mÆt Tr¸i §Êt. Tïy theo c¸c ph¬ng ph¸p chiÕu ®å kh¸c nhau mµ cã c¸c b¶n ®å kh¸c nhau vµ c¸c vïng ®Êt biÓu hiÖn trªn b¶n ®å cã thÓ ®óng diÖn tÝch nhng sai h×nh d¹ng hoÆc ®óng h×nh d¹ng nhng sai diÖn tÝch. C¸c miÒn ®Êt ®ai ë xa trung t©m b¶n ®å th× sù biÕn d¹ng cµng râ rÖt. - GV cho HS tiếp tục quan sát h×nh 5,6 vµ 7 (SGK) và nhận xét sự khác nhau về hình dạng các đường kinh, vĩ tuyến ở các bản đồ. Sau khi HS trả lời, GV nói thêm : Có sự khác nhau này là do các bản đồ được vẽ bằng các cách chiếu đồ khác nhau. HĐ2. Tìm hiểu các bước vẽ bản đồ * HS làm việc cá nhân : Đäc môc 2 SGK vµ cho biÕt ®Ó vÏ ®îc b¶n ®å ngêi ta ph¶i lÇn lît lµm c¸c c«ng viÖc g×. - HS trả lời. - GV tãm t¾t ý kiÕn cña HS vµ gi¶i thÝch thªm vÒ ¶nh hµng kh«ng vµ ¶nh vÖ tinh. Nội dung chính - Khi chuyển từ mặt cong ra mặt phẳng, các vùng đất được vẽ trên bản đồ ít nhiều đều có sự biến dạng so với thực tế : có loại đúng diện tích nhưng sai hình dạng ; ngược lại có loại đúng hình dạng nhưng sai diện tích. - Hình dạng các đường kinh, vĩ tuyến ở các bản đồ có sự khác nhau : có thể kinh, vĩ tuyến đều là những đường thẳng ; có thể vĩ tuyến là những đường thẳng, còn kinh tuyến là những đường cong ; có thể kinh, vĩ tuyến đều là những đường cong ( trừ đường xích đạo). 2. Thu thập thông tin và dùng các kí hiệu để thể hiện các đối tượng địa lí trên bản đồ. Muốn vẽ được bản đồ, cần : 47 Hoạt động của GV và HS Nội dung chính - Thu thập thông tin về các đối tượng địa lí - Tính tỉ lệ - Lựa chọn các kí hiệu để thể hiện các đối tượng địa lí trên bản đồ. 3. Thực hành /Luyện tập Trò chơi Cho HS chơi trò chơi sắp xếp nhanh thứ tự các bước vẽ bản đồ để HS nắm chắc trình tự các bước này. Mỗi đội tính thời gian xem đội nào sắp xếp nhanh đội đó sẽ chiến thắng. 4. Vận dụng Trình bày 1 phút GV cho HS quan sát quả Địa cầu và cho biết hình dạng các đường kinh, vĩ tuyến trên quả Địa cầu giống với các hình dạng các đường kinh, vĩ tuyến ở hình nào ( hình 5,6 hoặc 7 trong SGK). Cho dẫn chứng Bài 9 HIỆN TƯỢNG NGÀY, ĐÊM DÀI NGẮN THEO MÙA I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau bài học, HS cần đạt được: 1. Về kiến thức: - Trình bày được hiện ngày, đêm dài ngắn theo mùa ở các vĩ độ khác nhau trên Trái Đất. - Nêu được khái niệm chí tuyến Bắc, chí tuyến Nam, vòng cực Bắc, vòng cực Nam. 48 2. Về kỹ năng: - Sử dụng được hình vẽ/ quả Địa cầu để trình bày hiện tượng ngày, đêm dài ngắn theo mùa ở các địa điểm có vĩ độ khác nhau - Xác định được các chí tuyến, vòng cực trên hình vẽ/quả Địa cầu II. CÁC KNS CƠ BẢN ĐƯỢC GIÁO DỤC - Phản hồi/ lắng nghe tích cực ; trình bày suy nghĩ, ý tưởng, giao tiếp, hợp tác (HĐ1, HĐ 2) - Thu thập và xử lí thông tin ; phân tích, so sánh, phán đoán (HĐ 1, HĐ 2) - Đảm nhận trách nhiệm ( HĐ1) III. CÁC PP/KTDH TÍCH CỰC CÓ THỂ SỬ DỤNG Thảo luận theo nhóm nhỏ, suy nghĩ-cặp đôi- chia sẻ, trình bày trong 1 phút IV. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC - Tranh “ Hiện tượng ngày, đêm dài ngắn theo mùa ” - Quả Địa cầu - Phiếu học tập (HĐ 1) V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Khám phá Suy ngẫm/hồi tưởng GV đặt câu hỏi: Tại sao Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời lại sinh ra hai thời kỳ nóng và lạnh luân phiên nhau ở hai nửa cầu trong một năm? Tại sao có hiện tượng mùa trên Trái Đất? GV dẫn dắt để HS nhớ lại kiến thức đã học và vào bài mới. 2. Kết nối Hoạt động của GV v à HS Nội dung chính HĐ1: Tìm hiểu hiện tượng ngày, đêm dài ngắn ở 1. Hiện tượng ngày đêm, các vĩ độ khác nhau trên Trái Đất dài ngắn ở các vĩ độ *HS làm việc cả lớp khác nhau trên Trái Đất - GV yêu cầu cả lớp quan sát hình 24 (SGK): + Phân biệt đường biểu hiện trục Trái Đất (BN) và đường phân chia sáng tối ( ST) + Cho biết vì sao đường biểu thị trục Trái Đất và đường phân chia sáng tối (ST) lại không trùng nhau? - HS trả lời, GV tóm tắt và giải thích: Do đường phân chia sáng tối vuông góc với mặt phẳng quỹ đạo, còn đường biểu hiện trục Trái Đất nghiêng với mặt phẳng 49 Hoạt động của GV v à HS quỹ đạo 1 góc 66o33’ nên 2 đường này không trùng nhau, mà hợp với nhau 1 góc 23o27’. * Thảo luận nhóm ( 10 phút) -Bước 1.GV chia nhãm vµ giao nhiÖm vô cho c¸c nhãm: + 1/ 2 sè nhãm tr¶ lêi c¸c c©u hái cña phiÕu häc tËp 1. + 1/ 2 sè nhãm tr¶ lêi c¸c c©u hái cña phiÕu häc tËp 2. - Bước 2. HS làm việc cá nhân - Bước 3. HS thảo luận nhóm - Bước 4. Đại diện một số nhóm trình bày các ý đã thảo luận trước lớp (kết hợp sử dụng tranh treo tường). -Bước 4. GV tóm tắt và chốt kiến thức. Nội dung chính - Ngµy 22/ 6 nöa cÇu B¾c nöa cÇu B¾c lµ mïa hÌ, cã ngµy dµi, ®ªm ng¾n; nöa cÇu Nam lµ mïa ®«ng, cã ngµy ng¾n, ®ªm dµi; ngµy 22/ 12 hiÖn tîng ngîc l¹i. KÕt luËn: mïa hÌ cã ngµy dµi, ®ªm ng¾n; mïa ®«ng cã ngµy ng¾n, ®ªm dµi. - Cµng xa xÝch ®¹o vÒ phÝa hai cùc, hiÖn tîng ngµy, ®ªm dµi ng¾n cµng biÓu hiÖn râ rÖt. - Ngµy 21/ 3 vµ 23/ 9, mäi n¬i trªn Tr¸i §Êt cã ngµy ®ªm dµi b»ng nhau. - C¸c ®Þa ®iÓm n»m trªn ®êng XÝch ®¹o quanh năm cã ngµy vµ ®ªm dµi b»ng nhau. - VÜ tuyÕn 23o27’ B vµ 23027’ N lµ chÝ tuyÕn B¾c vµ Nam, ®©y lµ nh÷ng ®êng mµ ¸nh s¸ng mÆt trêi chiÕu th¼ng gãc vµo mÆt ®Êt trong ngµy 22/6 vµ 22/12. HĐ2: Tìm hiểu hiện tượng ngày đêm ở hai miền 2. Ở hai miền cực số cực ngày có ngày, đêm dài * Suy nghĩ-cặp đôi-chia sẻ suốt 24 giờ thay đổi theo - Bước 1. GV giao nhiệm vụ cho HS: mùa Quan s¸t h×nh 25 trong SGK vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái ë - Ngµy 22/6 vµ 22/12 c¸c ®Þa ®iÓm ë c¸c vÜ tuyÕn môc 2. 66033’ B¾c vµ Nam cã 50 Hoạt động của GV v à HS - Bước 2. HS sẽ thực hiện nhiệm vụ này một mình (suy nghĩ). - Bước 3. Thảo luận cặp đôi. - Bước 4. Một số cặp đôi trình bày ý kiến của mình với cả lớp (chia sẻ). - Bước 5. GV tóm tắt chốt kiến thức vµ nói rõ thªm + Tại vòng cực mỗi năm có 1 ngày dài 24h (vòng cực Bắc là ngày 22/6; vòng cực Nam là ngày 22/12) và 1 đêm dài 24h (vòng cực Bắc là ngày 22/12; vòng cực Nam là ngày 22/6 ) + Tại hai điểm cực Bắc và Nam: mùa nóng có ngày dài 24 giờ ( kéo dài 6 tháng) và mùa lạnh có đêm dài 24 giờ (kéo dài 6 tháng) * Trình bày 1 phút - GV cho HS đọc phần tóm tắt ở trang 30 SGK, sau đó nêu ngắn gọn nguyên nhân của hiện tượng ngày, đêm dài ngắn khác nhau theo mùa và theo vĩ độ trên Trái Đất. - GV chỉ định một vài HS trình bày trước lớp. - GV tóm tắt phần trình bày của HS và chốt kiến thức. Nội dung chính ngµy hoÆc ®ªm dµi 24 giê. - C¸c ®Þa ®iÓm n»m tõ 66033’ B¾c vµ Nam ®Õn hai cùc cã sè ngµy hoÆc ®ªm dµi 24 giê dao ®éng tõ 1 ngµy ®Õn 6 th¸ng tuú theo mïa. - C¸c ®Þa ®iÓm n»m ë cùc B¾c vµ cùc Nam cã ngµy hoÆc ®ªm dµi suèt 24 giê kÐo dµi 6 th¸ng tuú theo mïa. - C¸c vÜ tuyÕn 66033’ B¾c vµ Nam lµ c¸c vßng cùc B¾c vµ Nam. C¸c vßng cùc lµ nh÷ng ®êng giíi h¹n khu vùc cã ngµy hoÆc ®ªm dµi 24 giê. 3. Thực hành /Luyện tập: Làm việc với quả địa cầu GV cho HS sử dụng quả địa cầu để giải thích hiện tượng ngày đêm dài ngắn khác nhau trên Trái Đất. Mỗi tổ 1-2 HS lên bảng trình diễn và giải thích. GV nhận xét. 4. Vận dụng GV yêu cầu HS sưu tầm ( hoặc hỏi cha mẹ, người thân trong gia đình) câu tục ca dao tục ngữ nói về hiện tượng ngày ngắn, đêm dài/ ngày dài, đêm ngắn và vận dụng kiến thức đã học để giải thích cho mọi người về hiện tượng này. VI. TƯ LIỆU Phiếu học tập (HĐ 1) PhiÕu häc tËp 1 51 Quan s¸t h×nh 24 vµ ®äc môc 1 trong SGK, tr¶ lêi c¸c c©u hái sau: 1. Vµo c¸c ngµy 22/6 vµ 22/12, nöa cÇu nµo ng¶ vÒ phÝa MÆt Trêi, nöa cÇu nµo chÕch xa phÝa MÆt Trêi? HiÖn tîng chªnh lÖch ngµy, ®ªm (ngµy dµi, ®ªm ng¾n; ngµy ng¾n, ®ªm dµi) diÔn ra nh thÕ nµo? 2. Vµo ngµy 22/6 vµ 22/12. ¸nh s¸ng MÆt Trêi chiÕu th¼ng gãc víi mÆt ®Êt ë vÜ tuyÕn bao nhiªu? VÜ tuyÕn ®ã lµ ®êng g×? PhiÕu häc tËp 2 Quan s¸t h×nh 25 vµ ®äc môc 1 trong SGK, tr¶ lêi c¸c c©u hái sau: 1. Sù kh¸c nhau vÒ ®é dµi cña ngµy, ®ªm cña c¸c ®Þa ®iÓm A, B ë nöa cÇu B¾c vµ c¸c ®Þa ®iÓm t¬ng øng A’, B’ ë nöa cÇu Nam vµo c¸c ngµy 22/6 vµ 22/12. 2. NhËn xÐt hiÖn tîng ngµy, ®ªm dµi ng¾n ë nh÷ng ®Þa ®iÓm n»m ë c¸c vÜ ®é kh¸c nhau. 3. Rót ra kÕt luËn vÒ hiÖn tîng ngµy, ®ªm dµi ng¾n theo mïa trªn Tr¸i §Êt. Bài 16 THỰC HÀNH ĐỌC BẢN ĐỒ (HOẶC LƯỢC ĐỒ) ĐỊA HÌNH TỈ LỆ LỚN I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau bài học, HS cần đạt được: 1. Về kiến thức: - Nêu được khái niệm đường đồng mức; củng cố kiến thức về phương hướng trên bản đồ, cách tính khoảng cách trên thực tế dựa vào tỉ lệ bản đồ. 2. Về kỹ năng: - Xác định được phương hướng trên bản đồ - Xác định độ cao của các địa điểm dựa vào đường đồng mức - Tính được khoảng cách trên thực tế dựa vào tỉ lệ bản đồ. - Biết đọc và sử dụng các bản đồ tỉ lệ lớn có các đường đồng mức. II. CÁC KNS CƠ BẢN ĐƯỢC GIÁO DỤC - Tự tin ( HĐ1) - Phản hồi/ lắng nghe tích cực, hợp tác, giao tiếp (HĐ2) - Tìm kiếm và xử lí thông tin, phân tích, so sánh, phán đoán (HĐ1, HĐ 2) III. CÁC PP/KTDH TÍCH CỰC CÓ THỂ SỬ DỤNG HS làm việc cá nhân; Thảo luận theo nhóm ; Thực hành. IV. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC - Lược đồ địa hình (hình 44 trong SGK) phóng to treo tường. V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 52 1. Khám phá Các em đã từng biết và đọc các bản đồ địa lí tự nhiên, em hãy kể tên những bản đồ thể hiện các yếu tố tự nhiên (địa hình, khí hậu, sông ngòi, động thực vật....). GV dẫn dắt để HS thấy được mỗi một loaị bản đồ khác nhau thì yếu tố thể hiện trên bản đồ cũng khác nhau, từ đó hướng HS vào bài mới. 2. Kết nối Hoạt động của GV và HS Nội dung chính HĐ 1. Tìm hiểu đường đồng mức 1. Bài 1 * HS làm việc cá nhân - Đường đồng mức là đường nối những - GV yêu cầu HS quan sát hình 44 và điểm có cùng độ cao ở trên bản đồ trả lời 2 câu hỏi của bài 1. - Dựa vào các đường đồng mức, ta có - HS trả lời. Sau đó GV tóm tắt và nói thể biết được độ cao tuyệt đối của các rõ thêm: Dùa vµo c¸c ®êng ®ång møc địa điểm trên bản đồ và đặc điểm hình trªn b¶n ®å cã thÓ biÕt ®îc h×nh d¹ng dạng của địa hình (độ dốc của địa hình) cña ®Þa h×nh v× kho¶ng c¸ch c¸c ®êng ®ång møc cho biÕt ®é dèc cña ®Þa h×nh. C¸c ®êng ®ång møc cµng gÇn nhau th× ®Þa h×nh cµng dèc. HĐ 2. Dựa vào các đường đồng mức, tìm các đặc điểm của địa hình trên 2. Bài 2. lược đồ * Thảo luận nhóm - Bước 1. GV chia nhóm và giao nhiệm vụ : Dựa vào lược đồ ( hình 44-SGK), trả lời các câu hỏi và hoàn thành bài tập 2. - Bước 2. HS làm việc cá nhân - Bước 3. HS thảo luận nhóm. - Bước 4. Đại diện một số nhóm trình bày, các nhóm khác góp ý và bổ sung. - Híng tõ ®Ønh nói A1®Õn ®Ønh nói A2: - Bước 5. GV tóm tắt và chuẩn xác T©y - §«ng. - Sù chªnh lÖch vÒ ®é cao cña hai ®êng ®ång møc trªn lîc ®å lµ 100m. kiến thức - §é cao cña ®Ønh nói A1: 900m; A2: trªn 600m. - §é cao cña c¸c ®iÓm: B1: 500m; B2: 650m; B3: trên 500m - Kho¶ng c¸ch theo ®êng chim bay tõ 53 Hoạt động của GV và HS Nội dung chính ®Ønh A1 ®Õn ®Ønh A2 kho¶ng 7500m (7,5km). - Sên phÝa t©y cña nói A1 dèc h¬n sên phÝa ®«ng v× c¸c ®êng ®ång møc ë phÝa t©y gÇn nhau h¬n. 3. Thực hành /Luyện tập : Làm việc với bản đồ - Xác định độ cao của một số địa điểm trên bản đồ địa hình Việt Nam - Tính khoảng cách thực tế của 2 địa điểm trên bản đồ địa hình Việt Nam theo tỉ lệ đã cho. 4. Vận dụng Khoảng cách giữa địa điểm A và B trên thực tế là 15 km. Hỏi trên bản đồ có tỉ lệ 1: 100.000 thì khoảng cách giữa hai địa điểm đó là bao nhiêu cm? Bài 20 HƠI NƯỚC TRONG KHÔNG KHÍ, MƯA I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau bài học, HS cần đạt được: 1. Về kiến thức - Nêu được nguyên nhân làm cho kh«ng khÝ cã ®é Èm, nhËn xÐt ® îc mèi quan hÖ gi÷a nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµ độ ẩm - Tr×nh bµy ®îc hiÖn tîng b·o hßa h¬i níc cña kh«ng khÝ, hiÖn tîng ngng tô h¬i níc và qu¸ tr×nh t¹o thµnh m©y, ma. 2. Về kỹ năng - BiÕt tÝnh lîng ma trong ngµy, trong th¸ng, trong n¨m vµ lîng ma trung b×nh n¨m. - BiÕt ®äc biÓu ®å lîng ma vµ ®äc b¶n ®å ph©n bè lîng ma trªn thÕ giíi. II. CÁC KNS CƠ BẢN ĐƯỢC GIÁO DỤC TRONG BÀI - Tìm kiếm và xử lí thông tin ; Phân tích, so sánh, phán đoán (HĐ1, HĐ 2) - Tự tin ( HĐ1, HĐ2) - Phản hồi/ lắng nghe tích cực , trình bày suy nghĩ, ý tưởng, giao tiếp (HĐ 2) - Đảm nhận trách nhiệm ( HĐ 2) 54 III. CÁC PP/KTDH TÍCH CỰC CÓ THỂ SỬ DỤNG Động não; Đàm thoại gợi mở; HS làm việc cá nhân; trình bày 1 phút cặp đôi; thảo luận nhóm IV. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC - Biểu đồ lượng mưa ( phóng to hình 53 trong SGK ) - Bản đồ phân bố lượng mưa trên thế giới V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Khám phá Động não GV yêu cầu HS dựa vào kiến thức đã học cho biết nguån gèc sinh ra c¸c hiÖn tîng trong khÝ quyÓn nh m©y, ma... Sau khi HS trả lời, GV nêu câu hỏi: Hơi nước trong không khí do đâu mà có? Vì sao không khí có độ ẩm?... để dẫn dặt HS vào bài mới. 2. Kết nối Hoạt động của GV và HS Nội dung chính HĐ1:Tìm hiểu hơi nước và độ ẩm của 1. Hơi nước và độ ẩm của không khí không khí - Kh«ng khÝ bao giê còng cã chøa * HS làm việc cá nhân;Đàm thoại gợi mở mét lîng h¬i níc nhÊt ®Þnh, v× - GV yêu cầu HS đọc mục 1 ( SGK) và dựa vËy mµ kh«ng khÝ cã ®é Èm vào vốn hiểu biết cho biÕt h¬i níc trong kh«ng khÝ do ®©u mµ cã? V× sao kh«ng khÝ cã ®é Èm? - HS tr¶ lêi. - GV tãm t¾t, bæ sung: Không khí có hơi nước là do nước bốc hơi từ các biển, ao, hồ...Nguồn chính cung cấp hơi nước cho không khí là nước trong các biển và đại dương. - GV yªu cÇu HS dùa vµo b¶ng “Lîng h¬i níc tèi ®a trong kh«ng khÝ” (SGK) vµ nªu nhËn xÐt vÒ mèi quan hÖ gi÷a nhiÖt ®é vµ kh¶ - NhiÖt ®é kh«ng khÝ cµng cao, ln¨ng chøa níc h¬i níc cña kh«ng khÝ. îng h¬i níc chøa ®îc cµng nhiÒu, -HS tr¶ lêi. tuy nhiªn søc chøa ®ã còng cã - GV tãm t¾t, bæ sung vµ gi¶ng gi¶i vÒ kh¶ n¨ng chøa h¬i níc cña kh«ng khÝ, tõ ®ã h×nh h¹n. khÝ b·o hoµ h¬i níc khi thµnh cho HS kh¸i niÖm vÒ ®é b·o hoµ h¬i n- -nãKh«ng chøa mét lîng h¬i níc tèi ®a. íc trong kh«ng khÝ. 55 Hoạt động của GV và HS - GV nªu vÊn ®Ò: Khi kh«ng khÝ ®· b·o hoµ mµ vÉn ®îc cung cÊp thªm h¬i níc hoÆc bÞ l¹nh ®i th× hiÖn tîng g× sÏ x¶y ra? - GV yêu cầu HS dựa vào SGK, nêu các điều kiện để hơi nước ngưng tụ và các hình thức ngưng tụ của hơi nước. - HS trả lời. Sau đó GV tóm tắt và chốt kiến thức HĐ 2: Tìm hiểu mưa và sự phân bố lượng mưa trên Trái Đất * HS làm việc cá nhân - GV yªu cÇu HS đọc mục 2 ( SGK) + Tr×nh bµy qu¸ tr×nh t¹o thµnh m©y, ma + Tr×nh bµy c¸ch tÝnh lîng ma trong ngµy, trong th¸ng, trong n¨m vµ c¸ch tÝnh lîng ma trung b×nh n¨m cña mét ®Þa ph¬ng. - GV chØ ®inh mét hoÆc hai HS tr¶ lêi - GV tãm t¾t vµ chuÈn x¸c kiÕn thøc. Nội dung chính - Khi kh«ng khÝ ®· b·o hoµ, mµ vÉn ®îc cung cÊp thªm h¬i níc hoÆc bÞ l¹nh ®i th× lượng hơi nước thừa trong không khí sẽ ngưng tụ, đọng lại thành hạt nước. Đó là hiÖn tîng ngng tô cña h¬i níc. - Hơi nước trong không khí khi ngưng tụ sẽ sinh ra hiện tượng sương, mây, mưa... 2. Mưa và sự phân bố lượng mưa trên Trái Đất - Quá trình tạo thành mây, mưa: Không khí bốc lên cao, bị lạnh dần, hơi nước sẽ ngưng tụ thành các hạt nước nhỏ, tạo thành mây. Gặp điều kiện thuận lợi, hơi nước tiếp tục ngưng tụ, làm các hạt nước to dần, rồi rơi xuống đất thành mưa. a) TÝnh lîng ma trung b×nh cña mét ®Þa ph¬ng - Dông cô ®Ó tÝnh lîng ma rơi: thùng đo mưa ( vũ kế) - C¸ch tÝnh lîng ma: + Lîng ma trong ngµy ®îc tÝnh b»ng chiÒu cao tæng céng cña cét níc ë ®¸y thïng ®o ma sau c¸c trËn ma trong ngµy. + Lîng ma trong th¸ng: céng lîng ma cña tÊt c¶ c¸c ngµy trong th¸ng + Lîng ma trong n¨m: céng 56 Hoạt động của GV và HS Nội dung chính toµn bé lîng ma trong c¶ 12 th¸ng. + Tính lượng mưa trung bình của một địa phương: Lấy lượng mưa nhiều năm của một địa phương cộng lại rồi chia cho số năm. * HS làm việc theo cặp - GV giao nhiệm vụ : Dựa vào biểu đồ lượng mưa của TP. Hồ Chí Minh ( hình 53 SGK) và trả lời các câu hỏi kèm theo. - HS trao đổi theo cặp - Đại diện một số cặp trình bày kết quả (trình bày 1 phút) - Th¸ng ma nhiÒu nhÊt ë Tp Hå - GV chuẩn xác kiến thức ChÝ Minh lµ th¸ng 9, khoảng 330mm. - Th¸ng ma Ýt nhÊt lµ th¸ng 2, khoảng 4mm. * Thảo luận nhóm -Bước 1. GV chia nhãm vµ giao nhiÖm vô cho c¸c nhãm: Quan sát bản đồ phân bố lượng mưa trên thế giới ( hình 54-SGK) và trả lời các câu hỏi kèm theo. - Bước 2. HS làm việc cá nhân - Bước 3. HS thảo luận nhóm - Bước 4. Đại diện một số nhóm trình bày các ý đã thảo luận trước lớp (kết hợp sử dụng bản đồ phân bố lượng mưa trên thế giới treo tường). -Bước 4. GV tóm tắt và chốt kiến thức. b) Sù ph©n bè lîng ma trªn thÕ giíi - Các khu vực có lượng mưa trung bình năm trên 2000mm là: Nam Á, một số đảo và quần đảo của Đông Nam Á, Trung Mĩ, một phần Tây Phi..; các khu vực có 57 Hoạt động của GV và HS Nội dung chính lượng mưa trung bình năm dưới 200mm là Bắc Phi, Tây Nam Á, Trung Á, một phần Đông Bắc Á... - Trên Trái Đất, lîng ma ph©n bè kh«ng ®Òu tõ XÝch ®¹o vÒ cùc. 3. Thực hành/luyện tập - GV yêu cầu HS tính l ượng mưa trung bình trong 3 năm của Hà Nội với số liệu sau: Năm Lượng mưa trong năm (mm) 1997 1872 1998 1339 1999 1558 - Quan sát H.54 ( SGK) cho biết Việt Nam nằm trong khu vực có lượng mưa trung bình năm là bao nhiêu mm? 4. Vận dụng GV yêu cầu HS dựa vào nội dung bài học, vẽ một sơ đồ đơn giản thể hiện quá trình tạo thành mây và mưa. ( GV gợi ý HS về nhà vẽ. HS sẽ trình bày sản phẩm vào đầu tiết học sau) Bài 26 ĐẤT. CÁC NHÂN TỐ HÌNH THÀNH ĐẤT I. MỤC TIÊU BÀI HỌC Sau bài học, HS cần đạt được: 1. Về kiến thức: - Trình bày được khái niệm lớp đất và hai thành phần chính của đất. - Trình bày được một số nhân tố hình thành đất (đá mẹ, sinh vật, khí hậu). 58 2. Về kỹ năng: Sử dụng được tranh ảnh để mô tả một phẫu diện đất. II. CÁC KNS CƠ BẢN ĐƯỢC GIÁO DỤC - Tìm kiếm và xử lí thông tin ( HĐ1, HHĐ 2, HĐ 3) - Tự tin ( HĐ 1, HĐ 3) - Phản hồi, lắng nghe tích cực; trình bày suy nghĩ/ý tưởng; giao tiếp (HĐ 2, HĐ 3) III. CÁC PP/KTDH TÍCH CỰC CÓ THỂ SỬ DỤNG Động não; HS làm việc cá nhân; Đàm thoại gợi mở; Thảo luận nhóm; Trình bày 1 phút. IV. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC - Tranh “Mẫu đất” - Một số tranh ảnh minh hoạ về đất tốt, đất xấu. - Phiếu học tập ( HĐ 2) V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC: 1. Khám phá Động não GV nói: chúng ta đã học về lớp vỏ khí, lớp nước; bài hôm nay sẽ tìm hiểu về lớp đất. Sau đó yêu cầu HS hãy nêu những hiểu biết của bản thân về lớp đất. GV có thể gợi ý cho HS: lớp đất phân bố ở đâu ( bề mặt các lục địa hay đại dương)? đất ở mọi nơi ( đồng bằng, miền đồi núi) có giống nhau không? cho ví dụ... HS nêu ý kiến của mình. GV tóm tắt và dẫn vào bài. 2. Kết nối Hoạt động của GV và HS Nội dung chính HĐ1 : Tìm hiểu lớp đất trên bề mặt các lục 1. Lớp đất trên bề mặt các lục địa địa * HS làm việc cá nhân/Phương pháp đàm thoại gợi mở - GV yêu cầu HS đọc mục 1 (SGK ) và cho biết lớp đất là gì? - Lớp đất ( hay thổ nhưỡng) là - HS trả lời. Sau đó GV chuẩn kiến thức. lớp vật chất mỏng, vụn bở, bao phủ trên bề mặt các lục địa và 59 Hoạt động của GV và HS - GV hướng dẫn HS quan sát mẫu đất (H. 66 – SGK) và trả lời câu hỏi kèm theo. - HS trả lời. Sau đó GV chuẩn kiến thức và nói rõ thêm: nhìn vào một mẫu đất, người ta có thể biết được thành phần cấu tạo và đặc điểm của đất ( SGK). Nội dung chính đảo. - Màu sắc của các tầng đất khác nhau: tầng chứa mùn có màu đen hoặc xám thẫm, tầng tích tụ và tầng đá mẹ có màu vàng, đỏ hoặc đỏ vàng. - TÇng tÝch tô lµ tÇng dµy nhÊt vµ tÇng ®¸ mÑ lµ tÇng máng nhÊt. HĐ 2: Tìm hiểu thành phần và đặc điểm của 2. Thành phần và đặc điểm thổ nhưỡng của thổ nhưỡng * Thảo luận nhóm . -Bước 1. GV chia nhãm vµ giao nhiÖm vô cho c¸c nhãm: Đọc mục 2 ( SGK) và dựa vào kiến thức đã học, hoàn thành nội dung phiếu học tập. - Bước 2. HS làm việc cá nhân - Bước 3. HS thảo luận nhóm - Bước 4. Đại diện một số nhóm trình bày các ý đã thảo luận trước lớp - Hai thành phần chính của đất -Bước 4. GV tóm tắt và chốt kiến thức là: GV làm rõ thêm : + Thành phần khoáng chiếm + Các thành phần khác có trong đất phần lớn trọng lượng của đất. + Nguồn gốc của thành phần khoáng và Đá mẹ là nguồn gốc sinh ra hữu cơ trong đất thành phần khoáng trong đất. + Độ phì của đất và ảnh hưởng của độ phì + Thành phần hữu cơ chiếm tới sự phát triển của thực vật ( kết hợp cho HS một tỉ lệ nhỏ. Sinh vật là nguồn xem tranh ảnh về các loại đất tốt, đất xấu); một gốc sinh ra thành phần hữu cơ. số biện pháp làm tăng độ phì của đất. Chất hữu cơ tạo thành chất mùn của đất. Ngoài ra, trong đất còn có nước và không khí. 60