Tài liệu Giáo dục ý thức chính trị của đoàn thanh niên từ thực tiễn quận hà đông, thành phố hà nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HOÀNG THỊ HUYỀN TRANG GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CỦA ĐOÀN THANH NIÊN TỪ THỰC TIỄN QUẬN HÀ ĐÔNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Chính trị học Mã số: 60 31 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS Nguyễn Thanh Hiền HÀ NỘI, 2016 HÀ NỘI - năm LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sỹ Chính trị học “Giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên từ thực tiễn quận Hà Đông, thành phố Hà Nội” là hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này./. Hà Nội, ngày 25 tháng 7 năm 2016 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Hoàng Thị Huyền Trang MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO ĐOÀN THANH NIÊN ......................................................................... 8 1.1. Quan niệm về giáo dục ............................................................................... 8 1.2. Quan niệm về Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh ........................... 12 1.3 Quan niệm về ý thức chính trị và ý thức chính trị của Đoàn thanh niên ........... 14 1.4. Quan niệm về giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên ................. 19 1.5 Tiêu chí xác định ý thức chính trị của Đoàn thanh niên ............................ 23 Chương 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO ĐOÀN THANH NIÊN QUẬN HÀ ĐÔNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI. ........................... 31 2.1 Khái quát về Quận Hà Đông ...................................................................... 31 2.2. Khái quát về Đoàn thanh niên quận Hà Đông .......................................... 34 2.3 Thực trạng giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông ......... 40 Chương 3: ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CỦA ĐOÀN THANH NIÊN QUẬN HÀ ĐÔNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...................................................... 52 3.1. Đánh giá thực trạng................................................................................... 52 3.2. Những vấn đề đặt ra về giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông hiện nay ................................................................................... 57 3.3. Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông hiện nay ................................... 59 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 66 PHỤ LỤC ............................................................................................................ 70 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ĐTN Đoàn thanh niên ĐVTN Đoàn viên thanh niên ĐV Đoàn viên CNCS Chủ nghĩa cộng sản CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNXH Chủ nghĩa xã hội HTCT Hệ thống chính trị PL Phụ lục TBCN Tư bản chủ nghĩa TCCSĐ Tổ chức cơ sở Đảng Tr Trang TTBDCT Trung tâm bồi dưỡng chính trị TW Trung ương YTCT Ý thức chính trị XHCN Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BIỂU Biểu đồ 2.1: Bản đồ hiện trạng Quận Hà Đông ..... 27 Biểu đồ 2.2: Biểu đồ thành phần thanh niên Quận Hà Đông 30 Biểu đồ 2.3: Biểu đồ trình độ chuyên môn Đoàn thanh niên quận Hà Đông 31 Biểu đồ 2.4: Trình độ LLCT Đoàn thanh niên quận Hà Đông.... 31 Biểu đồ 2.5: Biểu đồ hệ thống giáo dục ý thức chính trị cho Đoàn viên thanh niên Quận Hà Đông 41 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: "Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội". Câu nói đó của Bác Hồ đã khẳng định niềm tin vào thế hệ trẻ trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của dân tộc. Trước lúc đi xa, trong Di chúc, Người đã căn dặn: "Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết", "Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người kế thừa xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa "hồng", vừa "chuyên". Quán triệt tư tưởng của Người, từ khi ra đời đến nay, Đảng ta luôn đề cao vai trò, vị trí của thanh niên, xác định thanh niên là lực lượng xung kích cách mạng, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là đội dự bị tin cậy của Đảng; công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc. Trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ 4 của Ban chấp hành TW Đảng khoá VII đã chỉ rõ: “Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường XHCN hay không, phần lớn tuỳ thuộc vào lực lượng thanh niên, vào việc bồi dưỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên. Công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng”. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X (2006) tiếp tục khẳng định: “Đối với thế hệ trẻ, chăm lo giáo dục, bồi dưỡng, đào tạo phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, văn hoá, sức khoẻ, nghề nghiệp, giải quyết việc làm, phát triển tài năng và sức sáng tạo, phát huy vai trò xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Vì vậy, quan tâm, giáo dục, bồi dưỡng Đoàn thanh niên luôn là một trong những nhân tố quan trọng quyết định thắng lợi của sự nghiệp cách mạng. Hiện nay, chúng ta đang tiến hành mở cửa, hội nhập thực hiện công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều thuận lợi nhưng cũng không ít thách thức đang đặt ra. Chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch ngày càng ráo riết chống phá cách mạng nước ta bằng nhiều thủ đoạn, 1 âm mưu thâm độc, cùng với nó là sự ảnh hưởng của mặt trái thị trường và các trào lưu văn hóa phi vô sản đang tác động từng ngày từng giờ đến Đoàn thanh niên. Tất cả những mặt trái đó làm cho một bộ phận thanh niên sống thiếu lý tưởng, giảm sút niềm tin, ít quan tâm tới tình hình đất nước, thiếu ý thức chấp hành pháp luật, sống thực dụng, xa rời truyền thống văn hóa dân tộc. Học vấn của một bộ phận thanh niên nhất là thanh niên nông thôn, thanh niên dân tộc thiểu số còn thấp; nhiều thanh niên thiếu kiến thức và kỹ năng trong hội nhập quốc tế. Tính độc lập, chủ động, sáng tạo, năng lực thực hành sau đào tạo của thanh niên còn yếu, chưa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hóa. Tình trạng tội phạm và tệ nạn xã hội trong thanh niên gia tăng và diễn biến ngày càng phức tạp. Trong bối cảnh như vậy, việc không ngừng bồi dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng cho Đoàn thanh niên nói chung và giáo dục ý thức chính trị nói riêng cho đội ngũ này là nhiệm vụ quan trọng đặt lên hàng đầu, có ý nghĩa chính trị lớn lao và mang tính cấp bách hiện nay. Ý thức chính trị đúng đắn sẽ quyết định đến phẩm chất đạo đức, đến phương châm hành động của họ. Có ý thức chính trị đúng thì những hành vi của Đoàn thanh niên mang tính tự giác, tránh được sai lầm trong các hoạt động, mang lại hiệu quả cao trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Hà Đông là một quận mới được thành lập khi Hà Nội mở rộng địa giới hành chính. Vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Quận Hà Đông có nhiều khác biệt trên nhiều phương diện so với thị xã Hà Đông của tỉnh Hà Tây (cũ). Nhiệm vụ đặt ra đối với Đoàn thanh niên quận Hà Đông hiện nay có nhiều điểm mới mẻ, phức tạp và nặng nề hơn trước. Do đó, đòi hỏi Đoàn thanh niên của quận cần phải cố gắng tích cực và nỗ lực hơn nữa, đặc biệt là việc không ngừng giáo dục ý thức chính trị. Vì vậy, tác giả lựa chọn vấn đề: “Giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên từ thực tiễn quận Hà Đông, thành phố Hà Nội” làm đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Chính trị học với hy vọng có thể góp phần đánh giá thực 2 trạng và qua đó đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Nguồn tài liệu liên quan đến chủ đề nghiên cứu khá đa dạng, phong phú và có thể chia thành các nhóm như sau: * Nhóm các tác phẩm lý luận: Chủ nghĩa Mác – Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh, các luật, Văn kiện, Nghị định, Nghị quyết… * Nhóm các công trình khoa học liên quan đến đề tài: Đây là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng. Có thể kể đến các công trình: - "Giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên ở nước ta hiện nay" của Lương Thị Hường, Luận văn Thạc sỹ chuyên ngành Chính trị học, năm 2016. - "Giáo dục chính trị tư tưởng cho chiến sỹ nghĩa vụ từ thực tiễn Trung tâm huấn luyện công an tỉnh Hòa Bình", của Nguyễn Phương Thanh, Luận văn Thạc sỹ Chính trị học, năm 2016. -“Giáo dục ý thức chính trị cho cán bộ Hội liên hiệp phụ nữ thành phố Hà Nội hiện nay” của Nguyễn Thị Loan, Luận văn Thạc sỹ Triết học, năm 2009. - “Vấn đề giáo dục ý thức chính trị xã hội chủ nghĩa cho Đoàn viên thanh niên ở tỉnh Hải Dương hiện nay” của Trần Thị Ngọc Yến, Luận văn Thạc sỹ Triết học, năm 2012. * Nhóm các công trình nghiên cứu đã công bố trong sách, tạp chí: - Cuốn sách “Ý thức chính trị của công nhân trong một số doanh nghiệp ở Hà Nội hiện nay” do PGS, TS Phan Thanh Khôi chủ biên, xuất bản năm 2003. - Cuốn sách "Tư tưởng Hồ Chí Minh về bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau" của Trần Quy Nhơn, Nxb Giáo dục, Hà Nội (2006). - Bài viết của Nguyễn Khắc Thanh, Nguyễn Văn Hiếu (Học viện CSND), đăng trên Tạp chí Cảnh sát nhân dân số 4/2014 đã nhấn mạnh “Một số biện pháp nhằm giáo dục chất lượng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho đoàn viên, thanh niên Học viện Cảnh sát nhân dân”. - PGS. TS Vũ Quang Hiển và Ths. Hồ Thị Liên Hương của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội có bài viết “Đảng với 3 công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho đoàn viên, thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa”. Trích trong “Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh - Những chặng đường phát triển”, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2014. * Nhóm các công trình điều tra các số liệu liên quan đến đề tài: Đây là nhóm tài liệu được coi là cơ sở để chúng tôi đánh giá thực trạng thực hiện ý thức chính trị của Đoàn thanh niên nói chung. Qua đó có những đánh giá khách quan đến ý thức chính trị của Đoàn viên thanh niên hiện nay. Trong nhóm này phải kể đến đó là 2 cuộc điều tra về vị thành niên và thanh niên Việt Nam do Bộ Y tế và Tổng cục Thống kê thực hiện dưới sự hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF). Cuộc điều tra quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt Nam năm 2003 (SAVY 1) "là cuộc điều tra lần đầu tiên được tiến hành trên quy mô toàn quốc tại 42 tỉnh thành. Điều tra đã tiến hành trên 7.584 thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 14 đến 25 tuổi" [9,tr 9]. SAVY 2 "có sự mở rộng về diện bao trùm và cỡ mẫu, sử dụng dàn mẫu hộ gia đình của Tổng cục Thống kê, cuộc điều tra được tiến hành với 10.044 vị thành niên và thanh niên trong độ tuổi từ 14-25 sống trong gia đình ở 63 tỉnh thành trên toàn quốc. SAVY 2 được phổ biến kết quả và tháng 6 năm 2010" [10,tr2]. Cùng với 2 cuộc điều tra trên là Báo cáo Quốc gia về thanh niên Việt Nam tháng 6 năm 2015. "Báo cáo sử dụng các số liệu thứ cấp từ các cuộc điều tra quốc gia trong những năm gần đây để đưa ra các chỉ số định lượng và phân tích định tính về thực trạng giáo dục, việc làm và chăm sóc sức khỏe cho thanh niên và sự tham gia của thanh niên trong việc xây dựng và thực thi chính sách trong các lĩnh vực này" [8,tr 3]. Cá nhân tác giả có thực hiện cuộc điều tra quy mô nhỏ khoảng 500 phiếu điều tra về công tác giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông tại một số trường, phường và cơ quan, doanh nghiệp trên địa bàn Quận Hà Đông. Ngoài ra tác giả còn tham khảo một số bài viết trên Internet về các vấn đề 4 thanh niên và giáo dục ý thức chính trị Đoàn thanh niên. Đây là những tư liệu tham khảo giúp cá nhân tác giả có cái nhìn đa diện hơn khi nghiên cứu đề tài. Như vậy, nhìn tổng quan có thể nói vấn đề giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên được đề cập đến từ khá lâu, được thể hiện trong các bài viết, bài phát biểu của các nhà chính trị cũng như giới nghiên cứu. Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng, cho tới nay chưa có một công trình nghiên cứu nào đi sâu nghiên cứu một cách chi tiết, đầy đủ và có hệ thống về thực trạng, cũng như nêu ra những quan điểm, giải pháp giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông, thành phố Hà Nội. Trong luận văn này chúng tôi sẽ tập trung nghiên cứu vấn đề giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên từ thực tiễn quận Hà Đông, thành phố Hà Nội. Hy vọng rằng những vấn đề và những giải pháp mà chúng tôi nêu ra sẽ góp phần tích cực vào việc củng cố, giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông, thành phố Hà Nội, từ đó góp phần thực hiện mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh" mà Đảng và Nhà nước ta đã đề ra. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Làm rõ thực trạng và sự cần thiết phải giáo dục ý thức chính trị cho Đoàn thanh niên quận Hà Đông, xác định những vấn đề đặt ra từ thực trạng đó và đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện và nâng cao hơn nữa chất lượng công tác giáo dục ý thức chính trị cho Đoàn thanh niên quận Hà Đông trong giai đoạn hiện nay. Nhiệm vụ: Một là, làm rõ một số khái niệm như "Giáo dục", "Ý thức chính trị", " Giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên"... Hai là, phân tích, đánh giá thực trạng giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông, chỉ ra thành công, tồn tại, thuận lợi, khó khăn và triển vọng của công tác này. Ba là, nêu những quan điểm, đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông. 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu công tác giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông trong đó sẽ tập trung nghiên cứu các chủ thể giáo dục, mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện giáo dục và nhất là đối tượng giáo dục đó là các Đoàn viên thanh niên trên địa bàn Quận Hà Đông. Phạm vi nghiên cứu của đề tài: Đề tài đi sâu nghiên cứu giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên trong địa bàn Quận Hà Đông chủ yếu từ năm 2008 đến nay (thời điểm hợp nhất Hà Nội và Hà Tây) 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Trước hết, Luận văn sử dụng các phương pháp chính trị học, xã hội học và phương pháp nghiên cứu liên ngành để thực hiện Luận văn này. Đồng thời, Luận văn còn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu của khoa học xã hội như phân tích - tổng hợp, diễn dịch - quy nạp, logic - lịch sử, phương pháp thu thập tài liệu, thảo luận, trao đổi, so sánh, hệ thống hóa, thống kê… Để có thêm luận cứ thực tiễn phục vụ nghiên cứu đề tài, tác giả đã chú trọng đến phương pháp điều tra xã hội học. Trong điều kiện, khả năng nghiên cứu có hạn và thời gian cũng bị hạn chế, tác giả mới chỉ có thể thực hiện điều tra xã hội học ở một số trường, phường và cơ quan, doanh nghiệp trên địa bàn Quận Hà Đông. Vì vậy, đề tài sử dụng những số liệu thống kê trong SAVY 1, SAVY 2, bản tổng hợp điều tra xã hội học và báo cáo của Quận Đoàn Hà Đông từ năm 2008. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Ý nghĩa lý luận: Luận văn góp phần làm rõ thêm một số nội dung lý luận về giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên nói chung và của Đoàn thanh niên quận Hà Đông nói riêng, từ đó khẳng định sự cần thiết phải thực hiện công tác này ở nước ta. Ý nghĩa thực tiễn: Từ thực tiễn của quận Hà Đông, Luận văn chỉ ra thực trạng giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên trong quận, nêu lên một số 6 giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác giáo dục ý thức chính trị của Đoàn thanh niên quận Hà Đông hiện nay, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm cho công tác này ở các địa phương và ở quy mô quốc gia. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, kết cấu của Luận văn gồm 3 chương, 7 tiết. Chương 1: Một số vấn đề lý luận về giáo dục ý thức chính trị cho Đoàn thanh niên. Chương 2: Thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho Đoàn thanh niên quận Hà Đông, thành phố Hà Nội. Chương 3: Đánh giá thực trạng và giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục ý thức chính trị cho Đoàn thanh niên quận Hà Đông, thành phố Hà Nội. 7 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO ĐOÀN THANH NIÊN 1.1. Quan niệm về giáo dục 1.1.1 Khái niệm Trong Từ điển Tiếng Việt, với danh nghĩa là danh từ, giáo dục được hiểu là hệ thống các biện pháp và cơ quan giảng dạy - giáo dục của một nước. Với danh nghĩa là một động từ, giáo dục được hiểu là "hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đặt ra" [22,tr.415]. Trong giáo trình Giáo dục học đại cương, NXB Giáo dục, Hà Nội 2005, tác giả Hà Thị Đức đã nêu ra một số cách khiểu khác nhau về giáo dục: Giáo dục (theo nghĩa rộng): là quá trình toàn vẹn nhằm hình thành, phát triển nhân cách con người, được tổ chức một cách có mục đích, có kế hoạch thông qua hoạt động và các quan hệ giữa nhà giáo dục và đối tượng giáo dục nhằm truyền đạt và lĩnh hội những kinh nghiệm xã hội mà loại người đã tích lũy trong lịch sử [21,tr.9]. Giáo dục (theo nghĩa hẹp): là quá trình hình thành niềm tin, lý tưởng, động cơ, tình cảm, thái độ, những nét tính cách của nhân cách, những hành vị, thói quen, những hành vi và thói quen ứng xử đúng đắn trong xã hội thuộc các lĩnh vực tư tưởng - chính trị, đạo đức, lao động, thẩm mỹ và thể chất cho học sinh [21,tr.9]. Trong phạm vi luận văn này, cá nhân tác giả đề cập đến giáo dục theo nghĩa rộng nhất, phạm vi rộng nhất, nghĩa là giáo dục từ không chính quy đến chính quy, giáo dục từ trong gia đình đến giáo dục trong nhà trường và giáo dục trong xã hội. Giáo dục là một quá trình hành động phối hợp, thống nhất giữa chủ thể - nhà giáo dục và đối tượng – người được giáo dục nhằm hình thành và phát triển nhân cách con người theo những yêu cầu của xã hội trong những giai đoạn lịch sử nhất định. Giáo dục là quá trình có mục đích, có kế hoạch mà chủ thể 8 giáo dục tác động lên đối tượng giáo dục nhằm hình thành nhân cách cho đối tượng ấy. Chủ thể giáo dục nhằm hình thành nhân cách cho đối tượng ấy. Chủ thể giáo dục có thể là bản thân đối tượng giáo dục. Khi đó giáo dục là tự giáo dục. 1.1.2 Các hình thức giáo dục Căn cứ vào phạm vi, giáo dục được chia thành giáo dục trong gia đình, giáo dục trong nhà trường và giáo dục trong xã hội. Chia sẻ với quan điểm của tác giả đề tài nghiên cứu "Giáo dục ý thức trách nhiệm xã hội cho thanh niên ở nước ta hiện nay" của Lương Thị Hường, Luận văn Thạc sỹ chuyên ngành Chính trị học, năm 2016 [32], chúng tôi nhận thấy: Giáo dục trong gia đình có vai trò quan trọng bậc nhất của cá nhân ngay từ khi còn nhỏ, đây là nhóm xã hội đầu tiên và gắn bó suốt đời của mỗi người, là môi trường chính yếu hình thành nên nhân cách của cá nhân. Giáo dục con cái trong gia đình không phải chỉ là việc của bố mẹ, mà còn là trách nhiệm đạo đức và nghĩa vụ công dân của những người làm cha mẹ. Tại gia đình, trẻ được nuôi dưỡng, chăm sóc và được dạy bảo những điều đầu tiên, sơ đẳng để sống làm người. Bố mẹ là những nhà giáo dục đầu tiên đối với trẻ. Ngay cả những điều mà cha mẹ không chủ ý truyền dạy cho con, nhưng trẻ quan sát được hàng ngày thì cũng sẽ rất tự nhiên ngấm vào trẻ và được chúng lặp lại, học theo. Sự giáo dục trong gia đình quan trọng nhất đó là làm gương. Giáo dục trong gia đình được lồng ghép trong các hoạt động sống của gia đình, khi tham gia học chơi cùng con, bố mẹ có thể trang bị cho con những kiến thức, kỹ năng sống cần thiết cho trẻ như: tinh thần đoàn kết, yêu thương con người, sống có trách nhiệm...những phẩm chất đó đều được hình thành và vun đắp từ trong gia đình. Nếu ngay từ khi còn nhỏ, học sinh đã học được cách cư xử, lối học tập, làm việc có trách nhiệm đối với bản thân, gia đình và tập thể thì khi bước vào tuổi thanh niên, đặc biệt là ở thời trung học phổ thông, thời điểm về mặt sinh lý cơ thể cũng như đời sống tâm lý của cá nhân có những biến đổi rất mạnh mẽ, cách cư xử ấy sẽ trở thành lối sống, nhân cách sống. Mỗi cá nhân là một sản phẩm của sự giáo dục trong gia đình. 9 Tuy nhiên, mức độ và tính chất tác động của giáo dục trong gia đình đối với cá nhân trong mỗi giai đoạn cuộc sống đều có những khác biệt. Càng trưởng thành, sự tác động của giáo dục trong gia đình càng giảm dần và sự tiếp nhận cũng có chọn lọc hơn. Hình thức giáo dục khác rất quan trọng là giáo dục trong nhà trường. Nhà trường là một tổ chức chuyên biệt đối với công tác giáo dục, được sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng và Nhà nước, nắm vững quan điểm, đường lối, mục tiêu bồi dưỡng đào tạo con người xã hội chủ nghĩa. Mặt khác, nhà trường luôn luôn có đội ngũ thầy cô giáo - những chuyên gia sư phạm có trình độ, năng lực, đạo đức...đã được đào tạo có hệ thống, đã được tuyển chọn kỹ càng. Giáo dục nhà trường trong mọi thời đại có chức năng cơ bản là truyền thụ tri thức văn hóa, mở mang trí tuệ cho học sinh. Kho tàng tri thức văn hóa đó từ bao thế hệ đúc kết lại. Giáo dục trong nhà trường vạch ra kế hoạch và phương pháp bù đắp những thiếu hụt, hạn chế do các yếu tố bẩm sinh - di truyền hoặc hoàn cảnh gây nên, nhằm xây dựng những nhân cách hoàn thiện nhất có thể. Nhà trường có thể phát huy tối đa các mặt mạnh của các yếu tố chi phối sự hình thành và phát triển nhân cách và uốn nắn những sai lệch theo đúng hướng mong muốn của xã hội. Hơn thế, giáo dục trong nhà trường có thể đi trước, đón đầu sự phát triển để "hoạch định nhân cách trong tương lai" phù hợp với sự phát triển của xã hội. Cuối cùng, cần bàn đến hình thức giáo dục nữa là giáo dục trong xã hội. Những tri thức văn hóa cơ bản, thông qua hoạt động thực tiễn của môi trường xã hội mà thế giới quan khoa học và nhân sinh quan biện chứng của cá nhân được hình thành và phát triển một cách vững vàng. Đời sống xã hội sẽ tạo ra những điều kiện mà trong mỗi nhà trường không thể có được. Xã hội chính là môi trường tốt để thử thách đối với mỗi cá nhân. Trong sự phát triển nguồn nhân lực cho đất nước đang đổi mới hiện nay, rõ ràng nổi lên yêu cầu cấp bách là nâng cao chất lượng người lao dộng, đào tạo nhân tài, đào tạo con người có nhân cách phù hợp với xã hội mới. Để hình thành được những con người như vậy cần có sự kết hợp nhịp nhàng đồng bộ và hỗ trợ giữa ba môi trường giáo dục: gia đình, nhà trường và xã hội, tác động mạnh vào 10 việc phát triển nhân cách toàn diện cho mỗi con người. Muốn tạo ra mối liên kết chặt chẽ đó, nhà trường cần phải phát huy vai trò trung tâm, tổ chức phối hợp dẫn dắt nội dung, phương pháp giáo dục của gia đình và các lực lượng trong xã hội. Việc phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội đối với việc giáo dục đã trở thành một trong những nguyên tắc cơ bản của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa. Sự phối hợp chặt chẽ ba môi trường giáo dục trên, trước là để đảm bảo sự thống nhất trong nhận thức cũng như trong hoạt động giáo dục cùng một hướng, một mục đích, một tác động tổ hợp, đồng tâm tạo sức mạnh kích thích, thúc đẩy quá trình phát triển nhân cách con người, tránh sự tách rời mâu thuẫn, vô hiệu hóa lẫn nhau gây cho cá nhân tâm trạng nghi ngờ, hoang mang, dao động trong việc lựa chọn, định hướng các giá trị tốt đẹp của nhân cách. Sự phối hợp gia đình, nhà trường, xã hội có thể diễn ra dưới nhiều hình thức. Vấn đề cơ bản hàng đầu là tất cả các lực lượng giáo dục phải phát huy tinh thần trách nhiệm, chủ động tạo ra những mối quan hệ phối hợp vì mục tiêu giáo dục đào tạo thế hệ trẻ thành những người công dân hữu ích cho đất nước. Ý nghĩa sâu sắc của việc phối hợp giáo dục đã được Bác Hồ chỉ ra "giáo dục trong nhà trường chỉ là một phần, còn cần có sự giáo dục ngoài xã hội và trong gia đình để giúp cho việc giáo dục trong nhà trường được tốt hơn. Giáo dục trong nhà trường dù tốt đến mấy, nhưng thiếu giáo dục trong gia đình và ngoài xã hội thì kết quả cũng không hoàn toàn" [30,tr 591] Căn cứ theo tính chất, người ta chia giáo dục thành hai loại là giáo dục và tự giáo dục. Đây là hai mặt của một vấn đề. Giáo dục muốn phát huy tác dụng cũng phải thông qua khâu tự giáo dục, và tự giáo dục muốn có chất lượng và hiệu quả thì phải dựa trên nền tảng giáo dục. Triết học giáo dục phương Đông truyền thống quan niệm rằng: Muốn thực hiện tốt việc giáo dục người, trước hết phải tự giáo dục chính bản thân mình, lấy mình ra làm mẫu cho mọi người noi theo. Nếu xét về bản chất, giáo dục là quá trình truyền đạt và tiếp thu những kinh nghiệm lịch sử xã hội của các thế hệ loài người thì tự giáo dục chính là quá trình chủ thể đồng thời thực hiện cả quá trình truyền đạt cũng như tiếp thu 11 những tri thức lịch sử xã hội dựa trên chính kinh nghiệm, tri thức của cá nhân. Trong tất cả các phương thức giáo dục, tự giáo dục là con đường tốt nhất để phát triển và hoàn thiện bản thân cũng như khai thác tối đa tài năng của mỗi người. Trong phạm vi luận văn này chúng tôi đề cập đến giáo dục trong gia đình, nhà trường, xã hội và cả quá trình tự giáo dục. 1.2. Quan niệm về Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh 1.2.1 Khái niệm: Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh (Đoàn TNCS Hồ Chí Minh) là tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên Việt Nam, do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Đoàn viên Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là thanh niên Việt Nam tiên tiến, phấn đấu vì lý tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc; có lối sống lành mạnh, cần kiệm, trung thực; tích cực, gương mẫu trong học tập, lao động, hoạt động xã hội và bảo vệ Tổ quốc, gắn bó mật thiết với thanh niên; chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật của Nhà nước và Điều lệ Đoàn [44]. Thanh niên Việt Nam tuổi từ 16 đến 30, tích cực học tập, lao động và bảo vệ Tổ quốc, được tìm hiểu về Đoàn và tán thành Điều lệ Đoàn, tự nguyện hoạt động trong một tổ chức cơ sở của Đoàn, có lý lịch rõ ràng đều được xét kết nạp vào Đoàn. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh thành lập ngày 26/3/1931. 1.2.2 Tính chất của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh: - Tính chính trị: Đoàn TNCS Hồ Chí Minh do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Mục đích lý tưởng của Đoàn là phấn đấu theo mục đích lý tưởng của Đảng. Đoàn là người kế tục trung thành sự nghiệp cách mạng của Đảng; là đội dự bị tin cậy của Đảng và là tổ chức chính trị gần Đảng nhất. Đoàn là một tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên, là tổ chức cộng sản trẻ tuổi, là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. - Tính tiên tiến: 12 Tính chất này thể hiện ranh giới để phân biệt đoàn viên và thanh niên, giữa tổ chức Đoàn với các tổ chức khác của thanh niên; thể hiện bản chất, tư tưởng của Đoàn, đó là vai trò của một đội quân xung kích cách mạng. - Tính quần chúng: Đoàn là một tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên. Đoàn có nhiệm vụ đoàn kết tập hợp rộng rãi các tầng lớp thanh niên để giáo dục rèn luyện thanh niên tiến bộ trưởng thành và tổ chức các phong trào hành động cách mạng trong thanh niên. 1.2.3 Vị trí, vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh: Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là thành viên trong hệ thống chính trị, hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong hệ thống chính trị, Đảng Cộng sản Việt Nam là người lãnh đạo, Đoàn là một trong các tổ chức thành viên. - Đối với Đảng: Đoàn hoạt động dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng, là đội dự bị tin cậy của Đảng, nguồn cung cấp cán bộ theo yêu cầu nhiệm vụ chính trị của Đảng. - Đối với Nhà nước: Đoàn là chỗ dựa vững chắc của Nhà nước trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đoàn phối hợp với các cơ quan nhà nước, các đoàn thể và các tổ chức xã hội chăm lo giáo dục, đào tạo và bảo vệ thanh niên. - Đối với các tổ chức xã hội của thanh niên và phong trào thanh niên: Đoàn giữ vai trò làm nòng cốt chính trị trong việc xây dựng tổ chức và hoạt động của Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, Hội Đoàn viên thanh niên Việt Nam và các thành viên khác của Hội. - Đối với Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh: Đoàn giữ vai trò là người phụ trách xây dựng tổ chức Đội, lựa chọn, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác thiếu nhi; tạo điều kiện về cơ sở vật chất và tài chính cho hoạt động của Đội. 13 1.2.4 Chức năng của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh: Đoàn là đội dự bị tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam, bổ sung đảng viên, cán bộ cho Đảng, Nhà nước và các ngành. Đoàn luôn xác định nhiệm vụ của mình là tích cực tham gia xây dựng Đảng và là người kế tục trung thành sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh; là đội quân xung kích thực hiện đường lối chính trị của Đảng. Đoàn là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên Việt Nam; tạo môi trường đưa thanh niên vào các hoạt động giúp họ rèn luyện và phát triển nhân cách, năng lực của người lao động mới phù hợp với yêu cầu của xã hội hiện nay. Đoàn là người đại diện chăm lo và bảo vệ quyền lợi của tuổi trẻ. Chức năng này khẳng định rõ tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là tổ chức của thanh niên, vì thanh niên. 1.3 Quan niệm về ý thức chính trị và ý thức chính trị của Đoàn thanh niên 1.3.1 Ý thức chính trị - Ý thức: Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, ý thức là sự phản ánh thế giới xung quanh vào bộ não con người. C.Mác gọi, ý thức, ý niệm là hiện thực khách quan đã được di chuyển vào bộ não con người và được cải biến đi trong đó. Do vậy, người ta coi ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Ý thức xã hội bao gồm tình cảm, tập quán, tâm trạng, truyền thống, quan điểm, tư tưởng, lý luận .... của cộng đồng xã hội, được nảy sinh từ tồn tại xã hội, phản ánh tồn tại xã hội trong những giai đoạn nhất định. Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội. Ý thức xã hội là sự phản ánh của tồn tại xã hội, phụ thuộc vào tồn tại xã hội. Tồn tại xã hội như thế nào, ý thức xã hội như thế ấy. Khi tồn tại xã hội biến đổi thì những tư tưởng và lý luận xã hội, quan điểm về chính trị, đạo đức, pháp quyền ... sớm muộn cũng biến đổi theo. C.Mác viết:" không phải ý thức của con người quyết định tồn tại của họ; trái lại, tồn tại xã hội của họ quyết định ý thức của họ" [51, tr.15]. Tuy nhiên, ý thức xã hội cũng có tính độc lập tương đối. 14 Ý thức của con người ở đây chủ yếu là muốn nói đến ý thức của một cộng đồng. Nói cách khác là ý thức của con người nói chung chứ không nhấn mạnh ý thức của một cá nhân này hay một cá nhân khác tách khỏi cộng đồng. V.I.Lênin nói: ngay từ đầu, ý thức đã là một sản phẩm xã hội và vẫn là vậy chừng nào con người còn tồn tại. Như vậy, là sản phẩm lịch sử của sự phát triển xã hội, xét về bản chất, ý thức có tính xã hội. Ý thức xã hội của mỗi thời đại, mỗi giai cấp vừa phản ánh tồn tại xã hội của thời đại đó vừa tiếp thu những tư tưởng, quan niệm của các thời đại trước, các giai cấp ở các thế hệ trước để lại. Trong xã hội có giai cấp, ý thức xã hội mang tính giai cấp. Các giai cấp có địa vị kinh tế xã hội khác nhau, lợi ích giai cấp khác nhau nên ý thức xã hội cũng khác nhau, thậm chí đối kháng nhau, nhưng chúng lại có mối liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau, tư tưởng của giai cấp này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tư tưởng của giai cấp khác. Trong đó, tư tưởng thống trị của một thời đại bao giờ cũng là tư tưởng của giai cấp thống trị ở thời đại đó. Dó đó, nghiên cứu ý thức xã hội cần gắn với tồn tại xã hội, với cơ sở tồn tại xã hội sinh ra nó; đặt trong điều kiện giai đoạn lịch sử cụ thể để nghiên cứu; không tách rời ý thức xã hội với tồn tại xã hội. Đây là cơ sở để có cách tiếp cận đi vào nghiên cứu ý thức chính trị của Đoàn thanh niên. Ý thức xã hội tiếp cận dưới góc độ trình độ phản ánh có các cấp độ: ý thức xã hội thông thường và ý thức lý luận; tâm lý xã hội và hệ tư tưởng xã hội. Tiếp cận ở góc độ phản ánh tồn tại xã hội thì có các hình thái ý thức xã hội như: ý thức chính trị, ý thức pháp luật, ý thức tôn giáo, ý thức đạo đức… Như vậy ý thức chính trị chỉ là biểu hiện một lĩnh vực phản ánh của ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội. - Chính trị: Chính trị là hiện tượng có tính lịch sử, xuất hiện trên nền tảng phát triển của xã hội loài người, mà cụ thể là trên cơ sở của trình độ sản xuất của con người, gắn liền với sự xuất hiện giai cấp, nhà nước và đồng thời cũng đánh dấu giai đoạn văn minh của con người. 15