Tài liệu Hiệu lực thanh tra của ngân hàng nhà nước chi nhánh tỉnh lào cai đối với các ngân hàng thương mại

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ––––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ THANH HƯƠNG HIỆU LỰC THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC CHI NHÁNH TỈNH LÀO CAI ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ––––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ THANH HƯƠNG HIỆU LỰC THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC CHI NHÁNH TỈNH LÀO CAI ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Dương Thanh Hà THÁI NGUYÊN - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cám ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 12 năm 2018 Tác giả Nguyễn Thị Thanh Hương ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Dương Thanh Hà, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo khoa Quản lý Luật Kinh tế, phòng Đào tạo - Trường Đại học Kinh tế & Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tới các bạn bè đồng nghiệp, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Do bản thân còn nhiều hạn chế nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo và các bạn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 12 năm 2018 Tác giả Nguyễn Thị Thanh Hương iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................ vii DANH MỤC BẢNG ............................................................................................... viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .......................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ...............................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ..........................................................3 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................3 5. Bố cục của Luận văn ...............................................................................................4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU LỰC THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI..........................................................................................................5 1.1. Cơ sở lý luận về hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước đối với ngân hàng thương mại ..........................................................................................................5 1.1.1. Khái quát về Ngân hàng Nhà nước và Ngân hàng thương mại ........................5 1.1.2. Hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước đối với ngân hàng thương mại........11 1.1.3. Nội dung công tác thanh tra của Ngân hàng Nhà nước đối với ngân hàng thương mại ................................................................................................................14 1.1.4. Những chuẩn mực quốc tế về hoạt động thanh tra hệ thống ngân hàng ..18 1.1.5. Nhân tố ảnh hưởng đến hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước đối với các ngân hàng thương mại ..................................................................................20 1.2. Cơ sở thực tiễn về hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước với ngân hàng thương mại ........................................................................................................22 1.2.1. Kinh nghiệm nâng cao hiệu lực thanh tra của một số Chi nhánh Ngân hàng Nhà nước các địa phương .................................................................................22 iv 1.2.2. Bài học kinh nghiệm nâng cao hiệu lực thanh tra, giám sát đối với các ngân hàng thương mại của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh Lào Cai ......27 Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................28 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................28 2.2. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................28 2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ......................................................................28 2.2.2. Phương pháp tổng hợp thông tin .....................................................................30 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin ....................................................................30 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................30 2.3.1. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá tình hình thực hiện nhiệm vụ của NHNN ............30 2.3.2. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại ................................................................................................................31 2.3.3. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước với ngân hàng thương mại.........................................................................................32 Chương 3: THỰC TRẠNG HIỆU LỰC THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC CHI NHÁNH TỈNH LÀO CAI ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI........................................................................................................34 3.1. Khái quát về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh tỉnh Lào Cai..............34 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển ..................................................................34 3.1.2. Chức năng, nhiệm vụ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh tỉnh Lào Cai ......................................................................................................................34 3.1.3. Mô hình cơ cấu tổ chức của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh tỉnh Lào Cai ...............................................................................................................36 3.1.4. Khái quát tình hình thực hiện nhiệm vụ của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Lào Cai năm 2018 ...................................................................................39 3.2. Khái quát về hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Lào Cai ..........42 3.2.1. Khái quát về quy mô các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Lào Cai........42 3.2.2. Khái quát về kết quả kinh doanh của các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Lào Cai ........................................................................................................44 v 3.3. Thực trạng hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Lào Cai đối với các ngân hàng thương mại......................................................................48 3.3.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy thanh tra Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh tỉnh Lào Cai ......................................................................................................................48 3.3.2. Cơ chế điều hành đối với thanh tra ngân hàng ................................................50 3.3.3. Hoạt động thanh tra tại chỗ đối với hệ thống NHTM của NHNN chi nhánh tỉnh Lào Cai ....................................................................................................51 3.4. Kết quả khảo sát ý kiến của các bên có liên quan về hiệu lực thanh tra của NHNN chi nhánh tỉnh Lào Cai..................................................................................74 3.4.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu ......................................................74 3.4.2. Ý kiến của cán bộ, lãnh đạo TTGS Ngân hàng Nhà nước tỉnh Lào Cai về hoạt động Thanh tra của đơn vị .................................................................................76 3.4.3. Ý kiến của cán bộ nhân viên, lãnh đạo các NHTM trên địa bàn tỉnh Lào cai ......................................................................................................................78 3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu lực thanh tra đối với các NHTM của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Lào Cai.....................................................................80 3.5.1. Yếu tố khách quan ...........................................................................................80 3.5.2. Yếu tố chủ quan ..............................................................................................81 3.6. Đánh giá hiệu lực thanh tra đối với các ngân hàng thương mại của Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh tỉnh Lào Cai ....................................................................83 3.6.1. Kết quả đạt được .............................................................................................83 3.6.2. Hạn chế ............................................................................................................85 3.6.3. Nguyên nhân của những hạn chế ....................................................................87 Chương 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU LỰC THANH TRA ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM CHI NHÁNH TỈNH LÀO CAI .........................................................91 4.1. Định hướng và mục tiêu nâng cao hiệu lực thanh tra đối với các NHTM của NHNN Việt Nam chi nhánh tỉnh Lào Cai ..........................................................91 4.1.1. Định hướng nâng cao hiệu lực thanh tra đối với các NHTM của NHNN Việt Nam chi nhánh tỉnh Lào Cai .............................................................................91 vi 4.1.2. Mục tiêu nâng cao hiệu lực thanh tra đối với các NHTM của NHNN Việt Nam chi nhánh tỉnh Lào Cai .....................................................................................93 4.2. Giải pháp nâng cao hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh tỉnh Lào Cai đối với các Ngân hàng thương mại ......................................................95 4.2.1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy thanh tra, giám sát ngân hàng .............................95 4.2.2. Hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng ....................................................................................................96 4.2.3. Tiếp tục đổi mới chương trình giám sát từ xa .................................................98 4.2.4. Tiếp tục hoàn thiện và nâng cao nghiệp vụ thanh tra tại chỗ ........................101 4.2.5. Tăng cường kết hợp giám sát từ xa và thanh tra tại chỗ ...............................103 4.2.6. Đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao chất lượng nguồn cán bộ làm công tác thanh tra, giám sát ...................................................................................................103 4.2.7. Tăng cường hệ thống công nghệ thông tin....................................................105 4.2.8. Tăng cường công tác phối hợp ......................................................................106 4.2.9. Các giải pháp khác ........................................................................................106 4.3. Kiến nghị đối với các bên có liên quan ............................................................107 4.3.1. Kiến nghị với Chính và các Bộ/ban/ngành có liên quan ...............................107 4.3.2. Đối với các NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai ..............................................112 4.3.3. Đối với UBND tỉnh Lào Cai và các Sở, ngành có liên quan ........................113 KẾT LUẬN ............................................................................................................115 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................117 PHỤ LỤC ...............................................................................................................120 vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TT Nội dung Viết tắt 1 BHTG Bảo hiểm tiền gửi 2 CP Chính phủ 3 CNH-HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa 4 CT Chỉ thị 5 CTHĐ Chương trình hành động 6 ĐTT Đoàn thanh tra 7 GSTX Giám sát từ xa 8 KSNB Kiểm soát nội bộ 9 KTXH Kinh tế xã hội 10 NHNN Ngân hàng Nhà nước 11 NHNNg Ngân hàng nước ngoài 12 NĐ Nghị định 13 NQ Nghị quyết 14 NHTM Ngân hàng Thương mại 15 NHTMCP Ngân hàng Thương mại cổ phần 16 NHTMNN Ngân hàng Thương mại nhà nước 17 NHTW Ngân hàng Trung ương 18 QĐ Quyết định 19 QĐTT Quyết định Thanh tra 20 TCTD Tổ chức tín dụng 21 QTDND Quỹ tín dụng nhân dân 22 TMCP Thương mại cổ phần 23 TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên 24 TT Thông tư 25 TTg Thủ tướng 26 TTGS Thanh tra, giám sát 27 TTGSNH Thanh tra, giám sát ngân hàng 28 TTHC Thủ tục hành chính 29 TTTC Thanh tra tại chỗ 30 UBND Ủy ban Nhân dân viii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Hệ thống ngân hàng thương mại hoạt động trên địa bàn tỉnh Lào Cai đến 31/12/2018.......................................................................................43 Bảng 3.2: Nguồn vốn huy động theo kỳ hạn của hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai............................................................................................ 44 Bảng 3.3: Dư nợ cho vay của hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai ............... 45 Bảng 3.4: Chất lượng cho vay của hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai ....... 46 Bảng 3.5: Kết quả kinh doanh hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai .............. 47 Bảng 3.6: Nhân lực của Thanh tra, giám sát Ngân hàng Nhà Nước chi nhánh tỉnh Lào Cai............................................................................................ 49 Bảng 3.7: Kết quả thanh tra hệ thống ngân hàng của NHNN chi nhánh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018 ............................................................................ 55 Bảng 3.8: Kết quả thanh tra, kiểm tra hệ thống ngân hàng của NHNN chi nhánh Lào Cai năm 2016 .................................................................................. 56 Bảng 3.9: Những tồn tại trong hoạt động tín dụng của hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai năm 2016 .................................................................... 57 Bảng 3.10: Kết quả thanh tra, kiểm tra hệ thống ngân hàng của NHNN chi nhánh Lào Cai năm 2017 ....................................................................... 61 Bảng 3.11: Những tồn tại trong hoạt động tín dụng của hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai năm 2017 .............................................................. 62 Bảng 3.12: Kết quả thanh tra, kiểm tra hệ thống ngân hàng của NHNN chi nhánh Lào Cai năm 2018 ....................................................................... 66 Bảng 3.13: Những tồn tại trong hoạt động tín dụng của hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai năm 2018 .............................................................. 68 Bảng 3.14: So sánh những sai sót trong hoạt động tín dụng của hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016 - 2018 ................................... 70 Bảng 3.15: Kết quả đánh giá của cán bộ, lãnh đạo TTGS Ngân hàng Nhà nước tỉnh Lào Cai (tiêu chí 1-6)...................................................................... 77 ix Bảng 3.16: Kết quả đánh giá của CBNV, lãnh đạo các NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai (tiêu chí 1-7) ............................................................................. 79 Bảng 3.17: Kết quả đánh giá của CBNV, lãnh đạo các NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai (tiêu chí 8-13) ........................................................................... 80 Bảng 4.1: Mục tiêu thanh tra hệ thống ngân hàng thương mại của NHNN chi nhánh Lào Cai giai đoạn 2019 - 2020 .................................................... 94 Bảng 4.2: Mục tiêu phát hiện tồn tại trong hoạt động tín dụng của hệ thống NHTM trên địa bàn tỉnh Lào Cai giai đoạn 2019 - 2020....................... 95 x DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH Sơ đồ 1.1: Quy trình thực hiện thanh tra trên cơ sở rủi ro ........................................16 Hình 3.1: Cơ cấu tổ chức của NHNN Việt Nam chi nhánh tỉnh Lào Cai ................. 36 Hình 3.2: Tổ chức bộ máy của Thanh tra Ngân hàng Nhà nước .............................. 48 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Cùng với xu thế phát triển chung của nền kinh tế, hoạt động của các ngân hàng thương mại Việt Nam hiện nay đang ngày càng được mở rộng theo hướng hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, với bản chất hoạt động là sử dụng phần lớn nguồn vốn không phải là của mình để hoạt động, do vậy hoạt động của ngân hàng thương mại càng tiềm ẩn nhiều rủi ro hơn các ngành kinh doanh khác. Mục tiêu an toàn và hiệu quả của từng ngân hàng cũng như toàn hệ thống ngân hàng thương mại là một mục tiêu quan trọng, bởi đây là một trong những trung gian tài chính quan trọng của nền kinh tế, là kênh huy động vốn lớn và hiệu quả nhất của nền kinh tế. Quá trình hội nhập ngày càng sâu, rộng hiện nay tất yếu dẫn đến những thuận lợi cũng như khó khăn, thách thức cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng, tổ chức tín dụng. Chính vì vậy đảm bảo cho hệ thống ngân hàng thương mại hoạt động an toàn, lành mạnh, hiệu quả kinh tế cao là nhiệm vụ của thanh tra, giám sát ngân hàng. Việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ, tín dụng của Ngân hàng Nhà nước nói chung và hoạt động thanh tra, giám sát nói riêng là việc tăng hiệu lực thanh tra, đổi mới tổ chức và hoạt động của thanh tra sao cho hoạt động có hiệu quả, phù hợp với thông lệ quốc tế. Hiệu lực của công tác thanh tra, giám sát các ngân hàng thương mại giữ vai trò quan trọng đối với sức mạnh của nền kinh tế, trong đó hệ thống ngân hàng đóng vai trò trung gian thanh toán, huy động và phân bổ các nguồn vốn. Nhiệm vụ hàng đầu của Thanh tra ngân hàng là đảm bảo các hoạt động ngân hàng diễn ra an toàn và vững chắc do lĩnh vực ngân hàng chịu tác động rất lớn của rủi ro trong quá trình hoạt động kinh doanh. Đối với bất kỳ quốc gia nào, hệ thống Thanh tra ngân hàng vững mạnh và hiệu quả cùng với các chính sách kinh tế vĩ mô phù hợp là những yếu tố then chốt để có được sự ổn định tài chính. NHNN chi nhánh tỉnh Lào Cai là đơn vị trực thuộc của NHNN Việt Nam, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng trên địa bàn tỉnh Lào Cai với những nhiệm vụ như tổ chức phổ biến, hướng dẫn việc triển khai các văn bản qui phạm pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng, làm đầu 2 mối tổ chức triển khai các chủ trương, chính sách, cung ứng dịch vụ thanh toán, ngân quỹ và các dịch vụ ngân hàng cho các tổ chức tín dụng, kho bạc nhà nước trên địa bàn; tham mưu cho cấp ủy và chính quyền địa phương trong chỉ đạo công tác ngân hàng nhằm thực hiện định hướng và phát triển kinh tế tỉnh. Thời gian qua, hoạt động của hệ thống các tổ chức tín dụng nói chung, các ngân hàng thương mại nói riêng trên địa bàn hoạt động hiệu quả, đảm bảo tuân thủ các quy định của pháp luật góp phần chung vào thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trên địa bàn tỉnh. Kết quả này đạt được một phần là nhờ NHNN chi nhánh Lào Cai làm tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, đặc biệt là công tác tác thanh tra giám sát. Tuy nhiên hoạt động của hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Lào Cai thời gian qua vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, bất cập như: Tình hình tài chính của khách hàng vay (công ty, doanh nghiệp) giảm sút qua các thời kỳ ngân hàng tiếp tục giữ nguyên hạn mức tín dụng cho vay; cấp tín dụng cho khách hàng không đủ điều kiện vay vốn theo điều 7 thông tư số 39/2016/TT-NHNN; thẩm định xét duyệt cho vay không đúng theo quy định tại khoản 1 điều 28 TT39; chứng từ chứng minh mục đích sử dụng vốn chưa đầy đủ; giải ngân bằng tiền mặt không đúng theo quy định; thông tin trong hồ sơ vay vốn chưa chính xác; chưa thực hiện định giá lại tài sản bảo đảm theo quy định, chưa mua bảo hiểm theo quy định đối với những tài sản bảo đảm là phương tiện vận chuyển và dây chuyền máy móc đang thế chấp tại ngân hàng, chưa đăng ký sở hữu đối với tài sản hình thành trong tương lai ...Điều này đặt ra yêu cầu NHNN chi nhánh tỉnh Lào Cai cần tiếp tục tăng cường hiệu lực công tác thanh tra, giám sát đối với hệ thống ngân hàng thương mại trên địa bàn thời gian tới. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đó, tác giả chọn đề tài: “Hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Lào Cai đối với các ngân hàng thương mại” làm đề tài luận văn cao học ngành quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu bao trùm của luận văn là nghiên cứu thực trạng công tác thanh tra của NHNN chi nhánh tỉnh Lào Cai đối với các NHTM trên địa bàn, từ đó đề xuất các 3 giải pháp nhằm tăng cường hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh tỉnh Lào Cai đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt đông thanh tra của Ngân hàng Nhà nước; - Phân tích, đánh giá thực trạng công tác thanh tra ngân hàng của Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh tỉnh Lào Cai đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn; - Đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm tăng cường công tác thanh tra của Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Lào Cai. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác thanh tra ngân hàng của Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh tỉnh Lào Cai đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Hoạt động thanh tra đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Lào Cai. - Phạm vi về thời gian: Đề tài tiến hành nghiên cứu trong khoảng thời gian từ năm 2016-2018, số liệu điều tra năm 2018 - Phạm vi về nội dung: Luận văn phân tích, đánh giá hiệu lực thanh tra của ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Lào Cai đối với các ngân hàng thương mại thông qua hoạt động thanh tra tại chỗ. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết thực, là tài liệu giúp Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh Lào Cai xây dựng quy hoạch và kế hoạch nhằm tăng cường hiệu lực hoạt động thanh tra ngân hàng đối với các tổ chức tín dụng trên địa bàn tỉnh Lào Cai. Luận văn nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống, những giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường hiệu lực hoạt động thanh tra ngân hàng đối với các ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Lào Cai, có ý nghĩa thiết thực cho việc tiếp tục tăng 4 cường công tác thanh tra hoạt động của các tổ chức tín dụng trên địa bàn thời gian tới cũng như góp phần thực hiện có hiệu quả chức năng quản lý nhà nước lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng trên địa bàn. 5. Bố cục của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo luận văn được chia làm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước với Ngân hàng thương mại. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng hiệu lực thanh tra của NHNN Chi nhánh tỉnh Lào Cai đối với Ngân hàng thương mại. Chương 4: Giải pháp nâng cao hiệu lực thanh tra đối với các NHTM của NHNN Việt Nam chi nhánh tỉnh Lào Cai. 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HIỆU LỰC THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Cơ sở lý luận về hiệu lực thanh tra của Ngân hàng Nhà nước đối với ngân hàng thương mại 1.1.1. Khái quát về Ngân hàng Nhà nước và Ngân hàng thương mại 1.1.1.1. Khái niệm và chức năng của Ngân hàng nhà nước Ngân hàng Nhà nước (Ngân hàng trung ương) là định chế duy nhất trong nền kinh tế vừa thực hiện chức năng quản lý nhà nước vừa thực hiện chức năng kinh doanh. Ngân hàng trung ương là ngân hàng duy nhất được phép phát hành tiền của mỗi quốc gia, là một định chế công cộng chịu trách nhiệm trong việc quản lý và điều tiết các vấn đề liên quan đến tiền tệ, nhằm phục vụ cho sự tồn tại và phát triển của cộng đồng. Theo Nghị định số 96/2008/NĐ-CP ngày 26 tháng 8 năm 2008 của Chính phủ về “Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam” thì: “Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (sau đây gọi tắt là Ngân hàng Nhà nước) là cơ quan ngang Bộ của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và chức năng Ngân hàng Trung ương của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nạm, quản lý nhà nước các dịch vụ công thuộc phạm vi quản lý của Ngân hàng Nhà nước”. Tại Nghị định số 156/2013/NĐ-CP ngày 11 tháng 11 năm 2013 của Chính phủ thay thế cho Nghị định số 96/2008/NĐ-CP ngày 26 tháng 8 năm 2008 về “Quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam” thì: “Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (sau đây gọi tắt là Ngân hàng Nhà nước) là cơ quan ngang Bộ của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và chức năng Ngân hàng Trung ương của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nạm, quản lý nhà nước các dịch vụ công thuộc phạm vi quản lý của Ngân hàng Nhà nước”. Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam số 46/2010/QH12 ngày 16 tháng 06 năm 2010 quy định: “Ngân hàng Nhà nước Việt Nam là cơ quan ngang bộ của Chính 6 phủ, là Ngân hàng trung ương của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ngân hàng Nhà nước là pháp nhân, có vốn pháp định thuộc sở hữu nhà nước, có trụ sở chính tại Thủ đô Hà Nội. Ngân hàng Nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối; thực hiện chức năng của Ngân hàng Trung ương về phát hành tiền, ngân hàng của các tổ chức tín dụng và cung ứng dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ”. Ở Việt Nam, Ngân hàng nhà nước Việt Nam là Ngân hàng trung ương của nước Cộng hoà XHCN Việt Nam. Với vị trí là cơ quan của Chính phủ nên NHNN Việt Nam còn có chức năng quản lý Nhà nước về tiền tệ, NHNN Việt Nam thực hiện chức năng quản lý nhà nước không chỉ thông qua các biện pháp hành chính mang tính cưỡng chế như các cơ quan quản lý hành chính nhà nước khác mà còn thông qua các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia (tái cấp vốn cho các TCTD, quy định lãi suất cơ bản và lãi suất tái cấp vốn, dự trữ bắt buộc, nghiệp vụ thị trường mở) để tác động vào hệ thống tiền tệ và hoạt động của các TCTD. Chức năng, nhiệm vụ của NHNN là kiểm soát trong phạm vi cả nước việc cung ứng tiền tệ, giám sát hoạt động của hệ thống ngân hàng nhằm ổn định giá trị đồng tiền, góp phần đảm bảo an toàn hoạt động ngân hàng và hệ thống các TCTD, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Để thực hiện nhiệm vụ đó, NHNN có chức năng chủ yếu sau: - NHNN là ngân hàng của Nhà nước. Tài sản của Ngân hành Nhà nước là tài sản của Nhà nước. Với tư cách ngân hàng của Nhà nước, NHNN có nhiệm vụ và quyền hạn do Nhà nước qui định và thực hiện các dịch vụ tiền tệ, tín dụng, thanh toán cho Nhà nước. - NHNN là ngân hàng phát hành, thể hiện ở việc độc quyền phát hành tiền để đảm bảo cho sự thống nhất và an toàn của hệ thống lưu thông tiền tệ quốc gia. - NHNN là ngân hàng của các ngân hàng, thể hiện ở chỗ: Các NHTM và các tổ chức tài chính - tín dụng khác phải mở tài khoản tiền gửi thanh toán, thực hiện quy chế dự trữ bắt buộc tại NHNN; NHNN là trung gian thanh toán giữa các NHTM và TCTD; NHNN cấp tín dụng cho các NHTM và tổ chức tín dụng, qua đó điều tiết khối lượng tiền cung ứng. 7 - NHNN thực hiện chức năng quản lý nhà nước về lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng bằng pháp luật và các công cụ của chính sách tiền tệ. Đó là việc cấp, thu hồi giấy phép hoạt động của các TCTD, hoạch định chính sách tiền tệ, tín dụng, kiểm soát tín dụng thông qua cung ứng tiền tệ cho nền kinh tế. - NHNN thực hiện thanh tra, kiểm tra hoạt động ngân hàng, kiểm soát tín dụng, xử lý các vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng theo thẩm quyền qui định. 1.1.1.2. Khái quát về ngân hàng thương mại * Khái niệm và đặc điểm của ngân hàng thương mại - Khái niệm ngân hàng thương mại Theo Luật các TCTD số 47/2010/QH12 ngày 16 tháng 6 năm năm 2010 thì: “Ngân hàng thương mại là loại hình Ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi nhuận”. - Đặc điểm của NHTM Thứ nhất: NHTM hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận là chủ yếu. Hoạt động kinh doanh chủ yếu là huy động vốn để cấp tín dụng cho khách hàng (đi vay để cho vay). Các hoạt động dịch vụ thông qua các nghiệp vụ có sắn về tiền tệ, thanh toán, ngoại hối… nhằm mục đích thu phí dịch vụ hoặc hoa hồng. Thứ hai: Hoạt động của NHTM phải tuân thủ theo qui định của pháp luật, tức là chỉ khi NHTM đáp ứng đầy đủ các điều kiện do pháp luật qui định như điều kiện về vốn, phương án kinh doanh… thì mới được phép hoạt động; Thứ ba: Hoạt động kinh doanh của NHTM có độ rủi ro cao hơn so với các hình thức kinh doanh khác và có ảnh hưởng sâu sắc tới các ngành khác và cả nền kinh tế (Phan Thị Thu Hà, 2007). * Các hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại NHTM là trung gian tài chính quan trọng nhất trong nền kinh tế, đó là kênh dẫn vốn từ người tiết kiệm đến người đầu tư, đảm bảo cho nền kinh tế được mở rộng và phát triển. Theo Peter S.Rose 2004, ta có thể khái quát về ngân hàng hiện nay qua khái niệm sau: “Ngân hàng là một loại hình tổ chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất - đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch 8 vụ thanh toán và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ tổ chức kinh doanh nào trong nền kinh tế”. Hoạt động kinh doanh trên thị trường tài chính bao gồm nhiều loại hình tổ chức kinh doanh tiền tệ, chúng là những tổ chức trung gian và môi giới tài chính, hoạt động như những chiếc cầu chuyển tải những khoản tiết kiệm tích lũy trong xã hội đến tay người có nhu cầu chi tiêu đầu tư. Các NHTM từ chỗ làm dịch vụ nhận tiền gửi với tư cách thủ quỹ, bảo quản tiền cho chủ sở hữu để nhận các khoản thù lao đã trở thành những chủ thể kinh doanh tiền gửi nhằm tối ưu khoản lợi nhuận thu được. Trong khi thực hiện vai trò trung gian chuyển vốn từ người cho vay sang người đi vay, các NHTM đã tạo ra những công cụ tài chính thay thế cho tiền làm phương tiện thanh toán như tài khoản tiền gửi không kỳ hạn thanh toán bằng séc, tài khoản tiền gửi tiết kiệm thay bằng chứng chỉ tiền gửi tiết kiệm, các khoản huy động vốn vay thay bằng trái phiếu, cổ phiếu, kỳ phiếu,... Quá trình đó đưa lại kết quả là đại bộ phận tiền giao dịch trong giao lưu kinh tế là qua tiền ngân hàng. Do đó, hoạt động ngân hàng gắn bó mật thiết với hệ thống lưu thông tiền tệ và hệ thống thanh toán trong nước, đồng thời có mối liên hệ quốc tế rộng rãi. Hoạt động của NHTM đa dạng, phong phú và có phạm vi rộng lớn, trong khi các tổ chức tài chính khác thường hoạt động trong một vài lĩnh vực hẹp và theo hướng chuyên sâu. Các hoạt động nghiệp vụ cơ bản của NHTM gồm: nghiệp vụ đi vay và cho vay, nghiệp vụ tiền gửi, nghiệp vụ đầu tư tài chính, nghiệp vụ ngân quỹ, nghiệp vụ phát hành giấy tờ có giá, kinh doanh ngoại tệ,... * Các rủi ro cơ bản đối với ngân hàng thương mại Do NHTM là doanh nghiệp kinh doanh đặc biệt, hàng hóa là tiền tệ nên trong hoạt động của mình các NHTM luôn phải đối mặt với các rủi ro. Những rủi ro đối với hoạt động ngân hàng mang tính đặc thù, chúng có thể phát sinh trong suốt quá trình hoạt động, ở tất cả các khâu, các lĩnh vực hoạt động. Kinh nghiệm cho thấy không phải việc né tránh rủi ro mà chính là việc chấp nhận rủi ro mới là điều kiện cần thiết để đạt được kết quả hoạt động tốt dựa trên cơ sở quản lý rủi ro hiệu quả. Một ngân hàng hiện đại có thể sẽ phải đối mặt với các loại rủi ro cơ bản sau: