Tài liệu Hoàn thiện chính sách tài chính với mục tiêu phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN ÁNH NGUYỆT HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH VỚI MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2020 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH NGUYỄN ÁNH NGUYỆT HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH VỚI MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng Mã số : 9.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. ĐOÀN MINH PHỤNG 2. TS. TRỊNH HỮU HẠNH HÀ NỘI - 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan. Tác giả luận án Nguyễn Ánh Nguyệt ii MỤC LỤC Trang Lời cam đoan .....................................................................................................................i Mục lục ............................................................................................................................ ii Danh mục các chữ viết tắt ...............................................................................................vi Danh mục các bảng ....................................................................................................... vii Danh mục các biểu đồ .................................................................................................. viii Danh mục các hình ....................................................................................................... viii MỞ ĐẦU..........................................................................................................................1 Chương 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ...................................8 1.1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ......................................................................................................8 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài .........................................................8 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước..........................................................9 1.2. NHỮNG VẤN ĐỀ CHƯA ĐƯỢC NGHIÊN CỨU VỀ CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ..............................................................................16 1.3. NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN SẼ TẬP TRUNG NGHIÊN CỨU GIẢI QUYẾT..........18 1.3.1. Về lý luận.....................................................................................................19 1.3.2. Về thực tiễn..................................................................................................20 1.3.3. Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện chính sách tài chính nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam...............................................................................................20 Kết luận chương 1..................................................................................................21 Chương 2: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CỦA THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ ..........................................................................................................22 2.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ ...........................................................22 2.1.1. Tổng quan về thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ........................................22 2.1.2. Những vấn đề cơ bản về phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ.................................................................................................31 iii 2.2. CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ....................................................54 2.2.1. Khái niệm và phân loại chính sách tài chính ..............................................54 2.2.2. Nhân tố ảnh hưởng đến chính sách tài chính Nhà nước thúc đẩy phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ..............................58 2.2.3. Tiêu chí đánh giá tác động của chính sách tài chính Nhà nước đến phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ..............................61 2.2.4. Các chính sách tài chính đối với phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ.................................................................................63 2.2.5. Vai trò của các chính sách tài chính đối với sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ...............................................71 2.3. KINH NGHIỆM MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VỀ VIỆC SỬ DỤNG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CỦA THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VÀ BÀI HỌC (THAM KHẢO) ĐỐI VỚI VIỆT NAM ............................79 2.3.1. Kinh nghiệm một số nước trên thế giới về việc sử dụng chính sách tài chính tác động đến sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ.................................................................................79 2.3.2. Bài học kinh nghiệm (tham khảo) cho Việt Nam.......................................88 Kết luận chương 2..................................................................................................91 Chương 3: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CỦA THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM ............................................................................................92 3.1. QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CỦA THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM......................................................................................92 3.1.1. Giai đoạn trước năm 2001...........................................................................92 3.1.2. Từ năm 2001 đến năm 2018........................................................................95 3.2. CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CỦA THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM.....................99 3.2.1. Chính sách về vốn đối với doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ............100 3.2.2. Chính sách trích lập dự phòng nghiệp vụ đối với doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ...............................................................................102 iv 3.2.3. Chính sách về đầu tư vốn đối với doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ .....................................................................................................104 3.2.4. Chính sách về khả năng thanh toán của doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ...............................................................................................107 3.2.5. Chính sách thuế đối với doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ................108 3.2.6. Chính sách Ngân sách nhà nước hỗ trợ bảo hiểm nông nghiệp...............111 3.3. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CỦA THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM....................................................................................113 3.3.1. Đánh giá những kết quả đạt được .............................................................113 3.3.2. Đánh giá những tồn tại, hạn chế................................................................129 3.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế..................................................157 Kết luận chương 3................................................................................................162 Chương 4: HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH NHẰM THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM ..........................................................................................163 4.1. QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG SỬ DỤNG CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH TRONG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM ..........................................................................................................163 4.1.1. Dự báo xu thế phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam ...................................................................................................163 4.1.2. Quan điểm, định hướng sử dụng chính sách tài chính trong phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam....................................166 4.2. MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM.................................................................................................169 4.2.1. Cơ hội và thách thức đối với sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam..............................................................................169 4.2.2. Mục tiêu phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam.............175 4.3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH NHẰM THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM PHI NHÂN THỌ VIỆT NAM ............................................................................178 4.3.1. Hoàn thiện chính sách về vốn ...................................................................178 4.3.2. Hoàn thiện chính sách về trích lập dự phòng nghiệp vụ ..........................181 v 4.3.3. Hoàn thiện chính sách về đầu tư vốn ........................................................183 4.3.4. Hoàn thiện chính sách về khả năng thanh toán ........................................186 4.3.5. Hoàn thiện chính sách thuế đối với doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ .....................................................................................................187 4.3.6. Hoàn hiện chính sách Ngân sách nhà nước hỗ trợ bảo hiểm nông nghiệp ..............................................................................................191 4.4. LỘ TRÌNH THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP.......................................................192 4.4.1. Giai đoạn từ năm 2021-2025.....................................................................192 4.4.2. Giai đoạn từ năm 2026-2030.....................................................................195 4.5. ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP .....................................................195 4.5.1. Quy định việc xây dựng mô hình quản trị rủi ro hiệu quả trong Doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ......................................................195 4.5.2. Đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong kinh doanh bảo hiểm ....................................................................................................198 4.5.3. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho thị trưởng bảo hiểm phi nhân thọ .....................................................................................................199 4.5.4. Nâng cao hiệu quả giám sát của Cơ quan quản lý Nhà nước về bảo hiểm ....................................................................................................202 4.6. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ..........................................................................................203 4.6.1. Kiến nghị với Chính phủ ...........................................................................203 4.6.2. Kiến nghị với các Bộ, ngành liên quan.....................................................204 Kết luận chương 4................................................................................................206 KẾT LUẬN .................................................................................................................207 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ...................................................................209 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................210 PHỤ LỤC ....................................................................................................................216 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BH : Bảo hiểm BHNN : Bảo hiểm nông nghiệp CSTC : Chính sách tài chính DN : Doanh nghiệp DNBH : Doanh nghiệp bảo hiểm DPNV : Dự phòng nghiệp vụ GTGT : Giá trị gia tăng KDBH : Kinh doanh bảo hiểm KT-XH : Kinh tế - xã hội NSNN : Ngân sách nhà nước PNT : Phi nhân thọ PTBV : Phát triển bền vững SXNN : Sản xuất nông nghiệp TTBH : Thị trường Bảo hiểm XNK : Xuất nhập khẩu vii DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1: Một số chỉ tiêu chủ yếu của TTBH PNT Việt Nam trước năm 2001........................................................................................93 Bảng 3.2: Một số chỉ tiêu chủ yếu của TTBH PNT Việt Nam từ năm 2001 đến 2018 ................................................................................97 Bảng 3.3: Vốn chủ sở hữu của các DNBH trên TTBH PNT Việt Nam ........114 Bảng 3.4: Quy mô và tốc độ tăng trưởng dự phòng nghiệp vụ của TTBHPNT Việt Nam từ 2014-2018 ............................................122 Bảng 3.5: Hệ số biên khả năng thanh toán của các DNBH PNT Việt Nam từ 2014-2018 .......................................................................125 Bảng 3.6: Tình hình tái bảo hiểm TTBH PNT Việt Nam từ năm 2014-2018 ....................................................................................131 Bảng 3.7: Tỷ lệ tái bảo hiểm một số nghiệp vụ chủ chốt TTBH PNT Việt Nam từ năm 2014 - 2018 .....................................................132 Bảng 3.8: Cơ cấu nguồn vốn của DNBH PNT Việt Nam từ 2014-2018.......135 Bảng 3.9: Tình hình trích lập mới DPNV của các DNBH trên TTBH PNT Việt Nam năm 2018.............................................................140 Bảng 3.10: Top 10 cổ phiếu giảm giá mạnh nhất năm 2018 .........................150 viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1: Vốn chủ sở hữu của các DNBH trên TTBH PNT Việt Nam từ năm 2014 - 2018 ........................................................115 Biểu đồ 3.2: Doanh thu phí bảo hiểm gốc của TTBH PNT Việt Nam từ năm 2014-2018 ...................................................................118 Biểu đồ 3.3: Tổng hợp khảo sát về chính sách dự phòng phí ........................120 Biểu đồ 3.4: Tổng hợp kết quả khảo sát về chính sách dự phòng dao động lớn ..................................................................................120 Biểu đồ 3.5: Tổng hợp khảo sát về chính sách dự phòng bồi thường............121 Biểu đồ 3.6: Số vốn đầu tư trở lại nền kinh tế của TTBH PNT Việt Nam từ 2014-2018 ..................................................................123 Biểu đồ 3.7: Tổng hợp khảo sát về chính sách thuế GTGT...........................126 Biểu đồ 3.8: Tổng hợp khảo sát về chính sách thuế thu nhập cá nhân ..........127 Biểu đồ 3.9: Tỷ lệ phí bảo hiểm giữ lại và nhượng tái TTBH PNT Việt Nam từ năm 2014-2018 ..........................................................133 DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 2.1: Mô hình quản lý vốn trên cơ sở rủi ro .............................................80 Hình 4.1: Nguyên tắc "3 vòng bảo vệ" trong quản trị rủi ro..........................196 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Thị trường bảo hiểm ngày càng trở thành nhân tố quan trọng đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội, thể hiện vai trò trong ổn định kinh tế vĩ mô; thực hiện chính sách an sinh xã hội; đẩy mạnh an ninh kinh tế, an ninh chính trị; bảo vệ tài chính, đảm bảo môi trường đầu tư lành mạnh, ổn định; thúc đẩy hợp tác kinh tế quốc tế. Ngày 15/01/1965 công ty Bảo hiểm Việt Nam (gọi tắt là Bảo Việt) chính thức đi vào hoạt động, đánh dấu sự hình thành của thị trường bảo hiểm Việt Nam. Tuy nhiên sau khi Luật Kinh doanh bảo hiểm có hiệu lực (01/4/2001), thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam mới thực sự khởi sắc và đạt được những thành tựu đáng ghi nhận, phát huy vai trò "lá chắn kinh tế" trong việc góp phần giảm thiểu rủi ro trong sản xuất kinh doanh và đời sống xã hội, cải thiện môi trường đầu tư, giảm bớt gánh nặng cho Ngân sách nhà nước, từng bước đáp ứng được yêu cầu phát triển và ổn định nền kinh tế, thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế. Để có được những thành quả đó, bên cạnh sự nỗ lực của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ, sự thuận lợi về bối cảnh kinh tế xã hội trong và ngoài nước, một yếu tố quan trọng phải kể đến là việc Nhà nước xây dựng và ban hành kịp thời các chính sách trong lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm, đặc biệt là chính sách tài chính. Các chính sách tài chính được ban hành và liên tục có sự thay đổi chính là nhân tố quan trọng thúc đẩy sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam. Nhờ đó, trong những năm gần đây, thị trường bảo hiểm phi nhân thọ liên tục đạt mức tăng trưởng cao, quy mô thị trường ngày càng mở rộng. Các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ đã triển khai rất nhiều sản phẩm đáp ứng các nhu cầu đa dạng của cộng đồng; rất nhiều công trình xây dựng cơ sở hạ tầng, công trình lớn của Nhà nước đã được các doanh nghiệp bảo hiểm bảo vệ về mặt tài chính, mà không cần phải sử dụng đến nguồn kinh phí hỗ trợ thiệt hại từ ngân sách, góp phần thực hiện chính sách tài khóa. Việc bồi thường và trả tiền bảo hiểm của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ được tiến hành nhanh chóng, kịp thời giúp doanh nghiệp và người 2 dân khắc phục khó khăn tài chính, yên tâm sản xuất kinh doanh. Hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ngày càng được mở rộng về quy mô vốn đầu tư, cơ cấu danh mục đầu tư, góp phần không nhỏ vào việc hỗ trợ phát triển thị trường tài chính. Các doanh nghiệp bảo hiểm ngày càng nâng cao tiềm lực tài chính và năng lực cạnh tranh, vươn tầm phạm vi hoạt động qua biên giới... Tuy nhiên, chính sách tài chính ở Việt Nam vẫn đang trong quá trình hoàn thiện nên còn nhiều bất cập, điều đó khiến hoạt động của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ trong thời gian qua vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định như quy mô thị trường đã được mở rộng nhưng chưa tương xứng với tiềm năng; cấu trúc nguồn vốn của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ còn chưa cân đối, dễ bị tác động bởi các yếu tố bất lợi bên ngoài; mức giữ lại thấp, tỷ lệ nhượng tái cao; việc trích lập dự phòng nghiệp vụ chưa có sự thống nhất giữa các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ... Hạn chế của chính sách tài chính có thể đe dọa đến sự phát triển lành mạnh, bền vững của thị trường. Phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ mang lại nhiều lợi ích cho một quốc gia. Phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ sẽ làm gia tăng giá trị tài sản trong tương lai cho các doanh nghiệp bảo hiểm; đảm bảo và coi trọng quyền lợi của các đối tượng khách hàng; tạo thuận lợi cho sự phát triển môi trường và hỗ trợ sự phát triển toàn bộ nền kinh tế. Trong xu thế toàn cầu hóa, thị trường bảo hiểm phi nhân thọ phải hội nhập sâu và rộng, vì vậy phát triển bền vững nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh, tạo uy tín và vị thế của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ là một xu hướng tất yếu phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế. Để thực hiện các mục tiêu, chiến lược phát triển bền vững của ngành bảo hiểm được Chính phủ đặt ra tại Đề án “Cơ cấu lại thị trường chứng khoán và thị trường bảo hiểm đến năm 2020 và định hướng đến năm 2025”, đòi hỏi phải kết hợp nhiều giải pháp, trong đó giải pháp hoàn thiện chính sách tài chính được coi là nhân tố trọng yếu. Đã có nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam về sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ, chính sách tài chính đối với thị 3 trường bảo hiểm phi nhân thọ, nhưng chưa có nghiên cứu nào đề cập đầy đủ về tác động của các chính sách tài chính đến sự phát triển bền vững của thị trường Bảo hiểm phi nhân thọ (TTBH PNT). Xuất phát từ thực tế đó nghiên cứu sinh đã lựa chọn nghiên cứu đề tài "Hoàn thiện chính sách tài chính với mục tiêu phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam" làm đề tài nghiên cứu của Luận án. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khái quát những vấn đề lý luận về thị trường bảo hiểm phi nhân thọ, phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ, chính sách tài chính tác động đến sự phát triển của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ; luận án phân tích thực trạng chính sách tài chính đối với sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam, từ đó luận án đề xuất một số giải pháp và kiến nghị hoàn thiện chính sách tài chính nhằm thúc đẩy sự phát triển bền vững của TTBH PNT Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu trên, luận án phải thực hiện các nhiệm vụ chủ yếu sau: - Về lý luận Luận án sẽ tập trung làm rõ một số điểm cốt lõi đó là: quan điểm về phát triển bền vững, nội dung, chỉ tiêu đánh giá phát triển bền vững TTBH PNT và chính sách tài chính có liên quan, tác động như thế nào đến sự phát triển bền vững của TTBH PNT. - Về thực tiễn Luận án sẽ tổng hợp, khái quát các chính sách tài chính đối với DNBH PNT ở Việt Nam hiện nay; phân tích thực trạng chính sách tài chính đối với thị trường bảo hiểm phi nhân thọ, xem xét các mặt tích cực, cũng như những hạn chế tồn tại của các chính sách và nguyên nhân hạn chế; trong đó nhấn mạnh các hạn chế của các chính sách tác động như thế nào đến sự phát triển bền vững 4 của TTBH PNT theo một số tiêu chí đã nghiên cứu trong phần lý luận, đó là tiêu chí về hoạt động, về năng lực tài chính, về việc thỏa mãn nhu cầu xã hội, về sự tác động tới thị trường vốn. - Nghiên cứu, đề xuất một số giải pháp và kiến nghị hoàn thiện chính sách tài chính nhằm phát triển bền vững thị trưởng Bảo hiểm (TTBH) phi nhân thọ Việt Nam. Trên cơ sở nội dung lý luận, thực tiễn, cùng với điểu kiện, lộ trình để đạt được mục tiêu nghiên cứu, luận án xây dựng hệ thống giải pháp và đề xuất, kiến nghị nhằm hoàn thiện chính sách tài chính thúc đẩy phát triển bền vững TTBH PNT Việt Nam trong thời gian tới 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu về chính sách tài chính gắn với việc phát triển bền vững TTBH PNT Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung nghiên cứu: Chính sách tài chính của Nhà nước rất đa dạng tuy nhiên có thể chia thành 2 nhóm chính, đó là: + Nhóm chính sách liên quan đến vốn và khả năng thanh toán. Nhóm chính sách này bao gồm: chính sách về vốn, dự phòng nghiệp vụ, đầu tư vốn, khả năng thanh toán… Các doanh nghiệp trong một số lĩnh vực đặc thù như ngân hàng, bảo hiểm khi bắt đầu hoạt động kinh doanh phải tuân thủ qui định về vốn, dự phòng nghiệp vụ, đầu tư vốn và khả năng thanh toán của nhà nước nhằm đảm bảo sự an toàn của các trung gian tài chính, bảo vệ quyền lợi của khách hàng. + Chính sách tài chính khác. Chính sách tài chính khác gồm có chính sách thuế; chính sách ngân sách Nhà nước; chính sách liên quan tài chính ngân hàng; chính sách tài chính trung gian, gián tiếp; chính sách đầu tư… Có rất nhiều chính sách tài chính của Nhà nước tác động đến sự phát triển bền vững của TTBH PNT, mỗi chính sách tác động trên những phương 5 diện khác nhau. Tuy nhiên, trong nghiên cứu của mình, tác giả luận án xin giới hạn phạm vi nghiên cứu ở 6 chính sách tài chính của Nhà nước, bao gồm chính sách về vốn, chính sách về trích lập dự phòng nghiệp vụ, chính sách đầu tư vốn, chính sách về khả năng thanh toán, chính sách thuế, chính sách NSNN hỗ trợ bảo hiểm nông nghiệp (đây là những chính sách trụ cột, có tác động lớn đến sự phát triển bền vững của TTBH PNT, những chính sách này được quy định bằng những văn bản pháp luật cụ thể, riêng biệt cho lĩnh vực kinh doanh bảo hiểm); tác giả cũng giới hạn nghiên cứu các chính sách này tác động đến một chủ thể của TTBH PNT là các Doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ (DNBH PNT). - Phạm vi về không gian nghiên cứu: Luận án nghiên cứu các chính sách tài chính thúc đẩy sự phát triển bền vững của TTBH PNT Việt Nam. Bên cạnh đó, luận án cũng nghiên cứu kinh nghiệm sử dụng chính sách tài chính nhằm thúc đẩy phát triển bền vững TTBH PNT một số nước trên thế giới và rút ra bài học cho Việt Nam. - Phạm vi về thời gian nghiên cứu: + Luận án nghiên cứu thực trạng chính sách tài chính thúc đẩy sự phát triển bền vững của TTBH PNT Việt Nam từ năm 2014 - 2018, lấy mốc từ thời điểm TTBH PNT chịu sự điều chỉnh của Nghị định số 46/2007/NĐ-CP ngày 27/3/2007 của Chính phủ quy định chế độ tài chính với DNBH và doanh nghiệp môi giới bảo hiểm, sau đó là Nghị định số 73/2016/NĐ-CP ngày 1/7/2016 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Luật Kinh doanh bảo hiểm (KDBH) và luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật KDBH. Đồng thời, đây cũng là giai đoạn TTBH PNT Việt Nam có những bước phát triển mạnh mẽ nhưng cũng tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ, dễ bị tổn thương trước tác động xấu. Vì vậy, tác giả cho rằng nghiên cứu chính sách tài chính thúc đẩy sự phát triển bền vững của TTBH PNT Việt Nam trong bối cảnh như vậy sẽ có những đánh giá toàn diện hơn. + Đề xuất định hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách tài chính thúc đẩy sự phát triển bền vững của TTBH PNT Việt Nam đến năm 2025. 6 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu Luận án góp phần đưa ra các lý luận về phát triển bền vững TTBH PNT, bao gồm khái niệm, nội dung, các chỉ tiêu đánh giá sự phát triển bền vững cuả TTBH PNT. Bên cạnh đó, luận án cũng đề cập đến tác động của các chính sách tài chính đối với sự phát triển bền vững của TTBH PNT. Đây sẽ là một tài liệu phục vụ cho việc nghiên cứu về TTBH PNT; chính sách tài chính và tác động của các chính sách đến sự phát triển của TTBH PNT. Hơn nữa, kết quả nghiên cứu của luận án về sự tác động tích cực của các chính sách tài chính đối với sự phát triển bền vững của TTBH PNT Việt Nam; về hạn chế của các chính sách tài chính và ảnh hưởng của nó đến sự phát triển bền vững của TTBH PNT Việt Nam là nguồn thông tin tin cậy để các nhà khoa học, những đối tượng quan tâm có thể đánh giá khách quan, toàn diện về hoạt động của TTBH PNT Việt Nam và thực trạng CSTC đối với TTBH PNT Việt Nam hiện nay. Những đánh giá, phân tích và những giải pháp mà luận án đề xuất sẽ góp phần thúc đẩy TTBH PNT Việt Nam phát triển an toàn, lành mạnh, bền vững; từng bước khẳng định vị trí trong khu vực và trên thế giới. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. - Phương pháp luận duy vật biện chứng đòi hỏi phải nghiên cứu chính sách tài chính tác động đến sự phát triển bền vững của TTBH PNT trong mối quan hệ giữa các yếu tố cấu thành của thị trường. - Phương pháp luận duy vật lịch sử đòi hỏi việc nghiên cứu về chính sách tài chính tác động đến sự phát triển bền vững của TTBH PNT phải kế thừa các công trình nghiên cứu của những tác giả đi trước. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, luận án sử dụng các phương pháp: 7 - Phương pháp thu thập thông tin, số liệu: Tác giả tiến hành thu thập các tài liệu dữ liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu thông qua các công trình, đề tài khoa học đã được công bố. Tác giả tiến hành thu thập các số liệu về TTBH PNT Việt Nam thông qua số liệu công bố của các cơ quan quản lý Nhà nước về bảo hiểm. - Phương pháp thống kê, so sánh: Thông qua thu thập thông tin, số liệu thứ cấp, tiến hành xử lý, lập bảng biểu, vẽ đồ thị, biểu đồ để so sánh giữa các thời kỳ, giữa các năm và đánh giá nội dung cần tập trung nghiên cứu. - Phương pháp phân tích: Phương pháp này đòi hỏi phân chia đối tượng nghiên cứu ra thành các bộ phận, các thành phần nhỏ để xem xét đánh giá. - Phương pháp tổng hợp: đòi hỏi luận án sau khi nghiên cứu về các chính sách tài chính tác động đến các khía cạnh của TTBH PNT, phải khái quát hóa chính sách tài chính còn những điểm hạn chế gì, và điểm hạn chế ấy sẽ ảnh hưởng thế nào đến sự phát triển bền vững của TTBH PNT. - Phương pháp kế thừa: Luận án sử dụng kết quả nghiên cứu và số liệu thứ cấp từ các công trình khoa học có liên quan đến chính sách tài chính đối với thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam. 6. Kết cấu luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận án được kết cấu làm 4 chương: Chương 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu Chương 2: Lý luận cơ bản về chính sách tài chính đối với sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Chương 3: Thực trạng chính sách tài chính đối với sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam Chương 4: Hoàn thiện chính sách tài chính nhằm thúc đẩy phát triển bền vững thị trường bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam 8 Chương 1 TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài Bài viết "The Impact of Corporate Governance on the Efficiency Performance of the Thai Non-Life Insurance Industry", tác giả Wen-Yen Hsu và Pongpitch Petchsakulwong trên tạp chí Geneva năm 2010 [71]. Các tác giả sử dụng mô hình phân tích bao số liệu DEA để xem xét về mối quan hệ giữa quản trị doanh nghiệp đối với hiệu quả kinh doanh và sự phát triển bền vững của DNBH PNT Thái Lan từ năm 2000-2007. Phương pháp phân tích bao số liệu (Data Envelopment Analysis - DEA) là một công cụ phân tích kinh tế khá mạnh, được sử dụng trong phân tích hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các tổ chức, doanh nghiệp. Các tác giả nghiên cứu dữ liệu từ các DNBH PNT công ở Thái Lan và chỉ ra kết quả: tính độc lập của hội đồng quản trị, tần suất họp hội đồng quản trị có tác động tích cực đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp; nghiên cứu cũng chỉ ra một ban giám đốc độc lập sẽ giúp doanh nghiệp phát triển một cách bền vững. - Luận án tiến sĩ Deregulation and productivity of the Vietnam insurance industry, tác giả Phạm Khắc Dũng tại trường đại học East Anglia, Vương quốc Anh năm 2007 [68]. Luận án đã đánh giá sự ảnh hưởng của những thay đổi về quản lý đối với sự phát triển của TTBH thương mại Việt Nam. Bằng cách sử dụng phương pháp bao dữ liệu DEA và phương pháp phân tích ngẫu nhiên SFA để chỉ ra việc thay đổi của các chính sách về quản lý tài chính đã có tác động nhất định đến sự phát triển của TTBH thương mại Việt Nam. Từ sự phân tích đó, luận án đề xuất một số giải pháp thúc đẩy sự phát triển của TTBH PNT trong thời gian tới. Các giải pháp bao gồm: đa dạng hóa các hình thức sở hữu trong DNBH, đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao cho thị trường, đẩy mạnh hoạt động quản lý Nhà nước bằng cách ban hành các quy định để tránh 9 các hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh, tăng cường việc quản trị rủi ro trong các DNBH và đề cao hơn nữa vai trò của người quản lý trong DNBH. - Nghiên cứu "Role of insurance company as institucional invertor" của Mladenka Balaban, năm 2013 Viện khoa học kinh tế thuộc đại học Banja Luka [70]. Nghiên cứu đã chỉ ra vai trò của các DNBH với tư cách nhà đầu tư. Nghiên cứu khẳng định vai trò chính của bảo hiểm là bảo vệ người được bảo hiểm trước các rủi ro, vì vậy nguyên tắc an toàn là nguyên tắc cơ bản của hoạt động đầu tư. Để hoạt động đầu tư đảm bảo tính an toàn cần phân chia tài sản đầu tư, đảm bảo rằng bất cứ tài sản đầu tư nào cũng dễ dàng bán trên thị trường tài chính. Tuy nhiên để DNBH có điều kiện mở rộng hoạt động thì nguyên tắc hiệu quả trong hoạt động đầu tư rất cần được quan tâm. DNBH cần đa dạng hóa danh mục đầu tư, đảm bảo sự cân bằng giữa lợi nhuận đạt được và mức độ rủi ro. Nghiên cứu chỉ ra rằng, yếu tố quan trọng quyết định cơ cấu đầu tư của các DNBH trên thế giới là mức độ phát triển của thị trường tài chính, một yếu tố nữa là loại hình DNBH nhân thọ hay phi nhân thọ sẽ ảnh hưởng đến nguồn vốn và thời hạn đầu tư, yếu tố thứ ba là mức độ lạm phát. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước - Luận án tiến sĩ của tác giả Hoàng Mạnh Cừ, năm 2007, Các giải pháp tài chính nhằm thúc đẩy phát triển thị trường bảo hiểm ở Việt Nam, Học viện tài chính, Hà Nội [26]. Luận án đã tập trung và đi sâu nghiên cứu lý luận về TTBH nói chung như: cơ sở khách quan cho sự ra đời TTBH, những yếu tố cơ bản của thị trường bảo hiểm, đặc điểm, vai trò của TTBH và các chính sách tài chính nhằm thúc đẩy phát triển thị trường bảo hiểm bao gồm chính sách về vốn, chính sách về dự phòng nghiệp vụ, chính sách về đầu tư vốn đối với các DNBH. Tác giả luận án đã đánh giá những kết quả, một số hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế của các chính sách tài chính đến sự phát triển của thị trường bảo hiểm Việt Nam; từ đó đề ra một số giải pháp tài chính nhằm thúc đẩy phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam. Luận án của tác giả Hoàng Mạnh Cừ nghiên cứu toàn thị trường bảo hiểm nói chung. Tác giả luận án chưa đề cập đến lý luận về phát triển bền vững 10 thị trường bao gồm khái niệm phát triển bền vững TTBH PNT, nội dung phát triển bền vững thị trường, các tiêu chí đánh giá sự phát triển bền vững của TTBH PNT, tác động của các chính sách tài chính như chính sách về vốn, chính sách về dự phòng nghiệp vụ, chính sách về khả năng thanh toán, chính sách về đầu tư vốn, chính sách thuế, chính sách NSNN hỗ trợ bảo hiểm nông nghiệp tác động đến sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm PNT. Hơn thế nữa, luận án của tác giả Hoàng Mạnh Cừ bảo vệ cách đây hơn 10 năm, từ đó đến nay, các chính sách tài chính đối với TTBH đã có rất nhiều thay đổi. - Luận án tiến sĩ của tác giả Trịnh Thị Xuân Dung (2011), Đại học kinh tế quốc dân, đề tài Giải pháp phát triển thị trường bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam [35]. Luận án đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển thị trường bảo hiểm PNT bao gồm đặc điểm, vai trò của bảo hiểm phi nhân thọ; khái niệm, đặc điểm, chủ thể tham gia TTBH PNT và các nhân tố ảnh hưởng, chỉ tiêu đánh giá sự phát triển của TTBH PNT. Tác giả luận án nghiên cứu kinh nghiệm phát triển TTBH PNT ở Mỹ, Pháp, Đài Loan, Thái Lan, Malaisia và rút ra một số vấn đề cần giải quyết đối với TTBH PNT Việt Nam. Tác giả luận án phân tích thực trạng TTBH PNT Việt Nam giai đoạn 2006 - 2010, trong đó tác giả luận án phân tích về năng lực của TTBH (bao gồm: số lượng DNBH PNT, số lượng trung gian bảo hiểm, số lượng sản phẩm triển khai, quy mô vốn của thị trường); quy mô thị trường (bao gồm: doanh thu phí, tốc độ tăng trưởng của thị trường); đóng góp của thị trường vào các mục tiêu kinh tế xã hội (bao gồm: tạo công ăn việc làm, bù đắp thiệt hại, bảo vệ hoạt động bảo hiểm gốc và phát triển hợp tác quốc tế thông qua tái bảo hiểm, số vốn đầu tư trở lại nền kinh tế và hiệu quả kinh doanh của các DNBH PNT). Trên cơ sở phân tích thực trạng, tác giả luận án đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển TTBH PNT thời gian tới. Luận án của tác giả Trịnh Thị Xuân Dung chưa nghiên cứu lý luận về phát triển bền vững thị trường BHPNT như khái niệm, nội dung, các chỉ tiêu đánh giá sự phát triển bền vững của TTBH phi nhân thọ..., tác giả luận án cũng chưa nghiên cứu các chính sách tài chính như chính sách về vốn, chính sách về dự phòng nghiệp vụ, chính sách đầu tư vốn, chính sách khả năng thanh toán,