Tài liệu Hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện quảng ninh, tỉnh quảng bình

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ĐỖ THỊ LỆ HẰNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN QUẢNG NINH, TỈNH QUẢNG BÌNH CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ: 8340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN VĂN TOÀN HUẾ, 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, tôi đã viết luận văn này một cách độc lập và không sử dụng các nguồn thông tin hay tài liệu tham khảo nào khác ngoài những tài liệu và thông tin đã được liệt kê trong danh mục tài liệu tham khảo trích dẫn của luận văn. Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và trích dẫn trong danh mục tài liệu tham khảo theo hình thức những đoạn trích dẫn nguyên văn hoặc lời diễn giải trong luận văn kèm theo thông tin về nguồn tham khảo rõ ràng. Các số liệu và thông tin trong luận văn này hoàn toàn dựa trên kết quả thực tế của địa bàn nghiên cứu, có nguồn gốc rõ ràng và chưa được sử dụng cho việc bảo vệ học vị nào. Tác giả luận văn Đỗ Thị Lệ Hằng i LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các Quý thầy cô Trường Đại học Kinh tế Huế đã giúp tôi trang bị kiến thức, tạo điều kiện thuận lợi nhất trong quá trình học tập và thực hiện luận văn này. Với lòng kính trọng và biết ơn, tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn tới PGS.TS. Nguyễn Văn Toàn đã tận tình hướng dẫn và động viên tôi trong suốt thời gian nghiên cứu để hoàn thành Luận văn đúng thời gian quy định. Xin chân thành cảm ơn Huyện ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân huyện Quảng Ninh; phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc nhà nước huyện Quảng Ninh; các cơ quan ban ngành trực thuộc huyện đã hợp tác chia sẻ thông tin, cung cấp cho tôi nhiều nguồn tư liệu, tài liệu hữu ích phục vụ cho đề tài nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến gia đình và bạn bè đã động viên, hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập, làm việc và hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn Đỗ Thị Lệ Hằng ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN Họ và tên học viên: ĐỖ THỊ LỆ HẰNG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Định hướng đào tạo: Ứng dụng Mã số: 8340410 Niên khóa: 2016-2018 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN VĂN TOÀN Tên đề tài: HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN QUẢNG NINH, TỈNH QUẢNG BÌNH Mục đích nghiên cứu: Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện. Phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Quảng Ninh. Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề liên quan đến công tác quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. Phương pháp nghiên cứu: Sử dụng tổng hợp các phương pháp: thống kê mô tả, dãy số động thái, so sánh, thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Các kết quả nghiên cứu chính và kết luận: Luận văn đã nêu lên tính cấp thiết của vấn đề quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh; phân tích, hệ thống hóa cơ sở lý luận cơ bản về NSNN, chi NSNN, quản lý chi NSNN cấp huyện; phân tích làm rõ thực trạng công tác quản lý chi NSNN ở huyện Quảng Ninh trong thời gian từ năm 2014-2016. Kết quả nghiên cứu của đề tài đã được tác giả trình bày một các chi tiết và khoa học tại chương 2 của đề tài trên cơ sở nghiên cứu các dữ liệu sơ cấp và thứ cấp thu thập được. Kết quả đã cho thấy bước đầu việc quản lý chi ngân sách nhà nước huyện Quảng Ninh đã đạt được các thành tích đáng kể tuy nhiên cũng còn nhiều tồn tại, bất cập cần được hoàn thiện. Đề tài cũng đã đề xuất các định hướng, giải pháp cho việc hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh trong thời gian tới nhằm sử dụng có hiệu quả nguồn lực tài chính được phân cấp. iii MỤC LỤC Lời cam đoan............................................................................................................... i Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii Tóm lược luận văn .................................................................................................... iii Mục lục...................................................................................................................... iv Danh mục các chữ viết tắt………………………………………………………. vii Danh mục các bảng ................................................................................................. viii Danh mục các hình, sơ đồ ......................................................................................... ix PHẦN I: MỞ ĐẦU ....................................................................................................1 1.Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ........................................................................1 2.Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................................2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ..............................................................................3 4. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................3 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................................4 6. Bố cục của luận văn ................................................................................................4 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ...................................................................5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN ..........................................................................5 1.1. Khái quát về quản lý chi ngân sách nhà nước......................................................5 1.1.1. Ngân sách nhà nước ..........................................................................................5 1.1.2. Chi ngân sách nhà nước ....................................................................................7 1.1.3. Quản lý chi ngân sách nhà nước .....................................................................10 1.2. Chi ngân sách nhà nước cấp huyện....................................................................15 1.2.1. Khái niệm ........................................................................................................15 1.2.2. Nội dung..........................................................................................................16 1.3. Quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện .......................................................18 1.3.1. Khái niệm ........................................................................................................18 1.3.2. Nguyên tắc quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện .................................18 1.3.3. Tiêu chí đánh giá quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện........................18 iv 1.3.4. Mô hình quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện ......................................19 1.3.5. Nội dung quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện.....................................22 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi ngân sách nhà nước................30 1.4.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................30 1.4.2. Trình độ phát triển kinh tế - xã hội .................................................................31 1.4.3. Cơ chế chính sách liên quan đến quản lý chi ngân sách .................................32 1.4.4. Năng lực quản lý của đội ngũ cán bộ trong bộ máy quản lý ngân sách..........32 1.4.5. Trình độ chuyên môn của cán bộ làm công tác tài chính tại các đơn vị sử dụng ngân sách ..........................................................................................................33 1.5. Kinh nghiệm quản lý chi ngân sách nhà nước ở một số địa phương và bài học kinh nghiệm rút ra cho huyện Quảng Ninh...............................................................33 1.5.1. Kinh nghiệm ở một số địa phương..................................................................33 1.5.2. Một số bài học kinh nghiệm rút ra cho huyện Quảng Ninh............................35 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN QUẢNG NINH, TỈNH QUẢNG BÌNH ................................36 2.1. Tổng quan về huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình..........................................36 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................36 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội...............................................................................40 2.2. Thực trạng công tác quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014-2016.........................................................................................................44 2.2.1. Công tác lập, phân bổ dự toán chi ngân sách nhà nước ..................................44 2.2.2. Chấp hành dự toán chi ngân sách nhà nước....................................................51 2.2.3. Quyết toán chi ngân sách nhà nước huyện Quảng Ninh .................................61 2.2.4. Công tác thanh tra, kiểm tra quá trình quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước tại huyện Quảng Ninh ...............................................................................................65 2.3. Đánh giá của các đối tượng được điều tra, phỏng vấn về công tác quản lý chi ngân sách huyện Quảng Ninh ...................................................................................67 2.3.1. Thông tin chung về đối tượng được điều tra, phỏng vấn ................................67 2.3.2. Kết quả điều tra, phỏng vấn ............................................................................69 v 2.4. Đánh giá thực trạng công tác quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình ..............................................................................................74 2.4.1. Những kết quả đạt được.....................................................................................74 2.4.2.Những hạn chế tồn tại trong quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình ..............................................................................................75 2.4.3.Nguyên nhân của những tồn tại hạn chế ..........................................................76 CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC Ở HUYỆN QUẢNG NINH, TỈNH QUẢNG BÌNH ..........78 3.1. Mục tiêu, định hướng hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách huyện Quảng Ninh...........................................................................................................................78 3.1.1. Mục tiêu phát triển KT-XH huyện Quảng Ninh đến năm 2020 ..............78 3.1.2. Mục tiêu hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN huyện Quảng Ninh............79 3.1.3. Định hướng hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN huyện Quảng Ninh .......80 3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình ...........................................................81 3.2.1. Hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN ở huyện Quảng Ninh .......................81 3.2.2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý chi ngân sách .......................84 3.2.3. Tăng cường sự phối hợp giữa phòng TC-KH và KBNN huyện .....................85 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................87 3.1. Kết luận ..............................................................................................................87 3.2. Kiến nghị ............................................................................................................88 3.2.1. Đối với Chính phủ, Bộ Tài chính....................................................................88 3.2.2. Đối với UBND tỉnh Quảng Bình ....................................................................88 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................89 PHỤ LỤC QUYẾT ĐỊNH VỀ VIỆC THÀNH LẬP HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ BIÊN BẢN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VẮN THẠC SĨ KINH TẾ NHẬN XÉT LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA PHẢN BIỆN 1 NHẬN XÉT LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA PHẢN BIỆN 2 BẢN GIẢI TRÌNH CHỈNH SỬA LUẬN VĂN XÁC NHẬN HOÀN THIỆN LUẬN VĂN vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DS-KHHGĐ : Dân số - Kế hoạch hóa gia đình DT : Dự toán GD - ĐT : Giáo dục - Đào tạo HĐND : Hội đồng nhân dân KBNN : Kho bạc Nhà nước KT-XH : Kinh tế - xã hội NSĐP : Ngân sách địa phương NSNN : Ngân sách Nhà nước NSTW : Ngân sách Trung ương PTTH : Phát thanh truyền hình QLNN : Quản lý Nhà nước QP-AN : Quốc phòng - an ninh QT : Quyết toán SN : Sự nghiệp TC-KH : Tài chính - Kế hoạch TTBQ : Tăng trưởng bình quân UBND : Ủy ban nhân dân VHTT-TT : Văn hóa thông tin - thể thao XDCB : Xây dựng cơ bản vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Một số chỉ tiêu kinh tế-xã hội của huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2014-2016 ...................................................................42 Bảng 2.2. Tình hình lập dự toán chi NSNN huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014-2016 .............................................................................................................46 Bảng 2.3. Tình hình lập dự toán chi đầu tư phát triển của huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014-2016............................................................................47 Bảng 2.4. Tình hình lập dự toán chi thường xuyên của huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014-2016............................................................................48 Bảng 2.5. Tình hình thực hiện chi ngân sách nhà nước huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014 - 2016..........................................................................52 Bảng 2.6. Tình hình thực hiện chi đầu tư phát triển huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014-2016............................................................................53 Bảng 2.7. Tình hình thực hiện chi thường xuyên ngân sách huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014 - 2016..........................................................................56 Bảng 2.8. Dự toán và quyết toán chi đầu tư phát triển huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014 - 2016..........................................................................62 Bảng 2.9. Dự toán và quyết toán chi thường xuyên huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014 - 2016..........................................................................................63 Bảng 2.10. Thông tin chung về đối tượng được điều tra, phỏng vấn ....................68 Bảng 2.11. Tổng hợp kết quả điều tra về mức độ quan trọng của công việc và chất lượng công việc đạt được của công tác quản lý chi NSNN ở huyện Quảng Ninh .........................................................................................70 Bảng 2.12. Tổng hợp kết quả điều tra về mức độ quan trọng của công việc và chất lượng công việc đạt được của các biện pháp quản lý chi NSNN ở huyện Quảng Ninh ..............................................................................73 viii DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mối liên hệ các cơ quan quản lý chi ngân sách .......................................22 Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình ........................36 ix PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Ngân sách nhà nước (NSNN) được coi là huyết mạch của nền kinh tế, có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội nhanh và bền vững, thực hiện chính sách xã hội, đảm bảo quốc phòng và an ninh, là công cụ để Nhà nước quản lý và điều tiết vĩ mô nền kinh tế, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao hiệu quả quản lý nền kinh tế. Chi ngân sách nhà nước là một bộ phận quan trọng cấu thành cán cân ngân sách của mỗi quốc gia. Chi ngân sách nhà nước không chỉ nuôi dưỡng bộ máy hành chính nhà nước hoạt động mà còn có tác dụng xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật cho tăng trưởng kinh tế trong tương lai. Chính vì vậy, quản lý chi ngân sách nhà nước sao cho tiết kiệm, hiệu quả là vấn đề được đặt lên hàng đầu ở mỗi quốc gia. Công cuộc đổi mới đất nước do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo sau 30 năm đã thu được nhiều thành tựu to lớn, đưa đất nước ta thoát khỏi tình trạng lạc hậu, kém phát triển, cả nước đang bước vào thời kỳ đổi mới, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hợp tác quốc tế ngày càng sâu rộng. Tuy nhiên, trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động cả về kinh tế và chính trị Việt Nam cũng phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, thách thức, việc hợp tác tiềm ẩn nhiều rủi ro. Hàng loạt vấn đề về quản lý các nguồn lực được đặt ra, trong đó vấn đề quản lý tài chính công, sử dụng NSNN như thế nào để đáp ứng tốt nhất nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội của đất nước trong thời kỳ mới đang thực sự là một yêu cầu cấp thiết. Là một bộ phận cấu thành của NSNN, ngân sách cấp huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp huyện) có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm cho chính quyền cấp huyện thực hiện các chức năng, nhiệm vụ quản lý KT-XH, QP-AN tại địa phương. Những năm qua, công tác quản lý, điều hành chi NSNN huyện Quảng Ninh đã có những đóng góp tích cực vào việc thúc đẩy sự phát triển KT-XH của huyện nhà. Hoạt động quản lý chi ngân sách đã góp phần phát huy được thế mạnh của địa phương, tạo đà cho sản xuất phát triển, giải quyết công ăn việc làm, đảm bảo an sinh xã hội và giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội 1 trên địa bàn. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác quản lý chi NSNN huyện Quảng Ninh vẫn còn một số hạn chế, tồn tại như việc phân bổ vốn đầu tư còn dàn trải, hiệu quả thấp; chi thường xuyên thường vượt dự toán, các quy định về thực hành tiết kiệm chống lãng phí chưa được chấp hành nghiêm túc gây lãng phí NSNN; việc thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối với các đơn vị hành chính sự nghiệp chưa thực sự phát huy hiệu quả; trình độ, năng lực của cán bộ làm công tác tài chính còn yếu; sự phối hợp giữa phòng TC-KH (cơ quan phân bổ dự toán) và KBNN (cơ quan kiểm soát chi) trong hệ thống tài chính ở địa phương chưa đồng bộ… Vì vậy, việc quản lý chi NSNN như thế nào để đảm bảo đạt được hiệu quả cao nhất, triệt để tiết kiệm, khắc phục tình trạng chi vượt dự toán, chi không đúng thẩm quyền, sai quy định của Luật NSNN đang là vấn đề được Đảng và chính quyền địa phương hết sức coi trọng và quan tâm nhằm mục tiêu đáp ứng được yêu cầu của sự phát triển trong thời kỳ đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế của huyện nhà. Xuất phát từ thực tế đó, học viên chọn đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình” để nghiên cứu làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở lý luận về công tác quản lý chi NSNN và kết quả phân tích đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách trên địa bàn, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN ở huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác quản lý chi NSNN. - Phân tích thực trạng công tác quản lý chi NSNN ở huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. - Đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN ở huyện Quảng Ninh trong thời gian tới. 2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến công tác quản lý chi NSNN ở huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu trong phạm vi ngân sách cấp huyện của huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. - Phạm vi về thời gian: Từ năm 2014 đến năm 2016. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp thu thập số liệu - Số liệu sơ cấp: được thu thập từ điều tra, phỏng vấn đối tượng là cán bộ quản lý ngân sách (30 người) và đối tượng thụ hưởng ngân sách huyện Quảng Ninh (30 người) bằng phiếu điều tra được thiết kế sẵn. Trong đó: + Cán bộ lãnh đạo UBND huyện: 9 người + Cán bộ phòng TC-KH huyện: 10 người + Cán bộ KBNN huyện: 11 người + Đơn vị quản lý nhà nước: 10 người + Đơn vị sự nghiệp: 15 người + Đảng, đoàn thể: 5 người Căn cứ để tác giả lựa chọn đối tượng khảo sát là từ thâm niên công tác, phẩm chất đạo đức, trình độ đạo tạo, mức độ liên quan đến công tác quản lý chi NSNN huyện Quảng Ninh. Bởi vì các cán bộ này trực tiếp thực hiện các hoạt động liên quan đến quản lý chi ngân sách, họ sẽ nắm rõ các nội dung liên quan nên câu trả lời, đánh giá sẽ sát với thực tiễn và nội dung cần nghiên cứu. Nếu lựa chọn các đối tượng khác, họ sẽ không nắm rõ các nội dung, dẫn đến ảnh hưởng đến tính chính xác của các dữ liệu thu thập được. - Số liệu thứ cấp: được thu thập từ các nguồn Chi cục Thống kê huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc nhà nước huyện Quảng Ninh. 3 4.2. Phương pháp tổng hợp, phân tích 4.2.1. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu - Dùng phương pháp phân tổ thống kê để tổng hợp và hệ thống hóa số liệu theo các tiêu thức phù hợp với mục tiêu của chuyên đề. - Số liệu được xử lý, tính toán trên phần mềm excel. 4.2.2. Phương pháp phân tích - Phương pháp thống kê mô tả: Từ báo cáo chi ngân sách của các năm, tiến hành sắp xếp, phân loại và xử lý tổng hợp các số liệu thu thập được, xây dựng các bảng biểu để phân tích dữ liệu nhằm mô tả thực trạng công tác quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện. - Phương pháp dãy số động thái: Phân tích biến động của công tác quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện qua thời gian. Từ đó tìm ra xu hướng phát triển và xác định được các mức độ, chỉ tiêu hoàn thành kế hoạch và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách trong tương lai. - Phương pháp so sánh: Được sử dụng để phân tích và tìm ra các đặc điểm làm cơ sở cho các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Thông qua việc nghiên cứu đề tài này sẽ làm rõ vai trò, nội dung quản lý chi NSNN cấp huyện để đề ra các biện pháp quản lý tốt hơn trong thời gian tới. 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, Luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước cấp huyện Chương 2: Thực trạng công tác quản lý chi ngân sách nhà nước ở huyện Quảng Ninh giai đoạn 2014-2016 Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách nhà nước huyện Quảng Ninh 4 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN 1.1. Khái quát về quản lý chi ngân sách nhà nước 1.1.1. Ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm Tài chính nhà nước là một phạm trù kinh tế - lịch sử, gắn liền với sự ra đời của nhà nước và nền kinh tế hàng hoá tiền tệ. Nhà nước sử dụng quyền lực của mình tham gia vào quá trình phân phối sản phẩm xã hội dưới hình thức tiền tệ như thuế bằng tiền, vay nợ… để phục vụ cho hoạt động của mình hình thành nên NSNN, bộ phận quan trọng nhất của khu vực tài chính nhà nước. Tuy nhiên thuật ngữ “ngân sách nhà nước” chỉ thực sự xuất hiện khi nền sản xuất xã hội phát triển đến một giai đoạn nhất định. Lúc này các khoản thu, chi của nhà nước được thể chế hoá bằng luật pháp, tách việc thực hiện quyền lập pháp về NSNN thuộc về Quốc hội và quyền hành pháp về NSNN giao cho Chính phủ điều hành. Luật NSNN được Quốc hội khoá XI kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 16/12/2002, có hiệu lực thi hành từ năm Ngân sách 2004. Đây là một đạo luật quan trọng trong hệ thống luật pháp về tài chính của nước ta. Luật NSNN được xây dựng trên cơ sở kết thừa và phát huy những ưu điểm, khắc phục những tồn tại của Luật NSNN năm 1996, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật NSNN ban hành vào năm 1998 với mục tiêu quản lý thống nhất, vừa phân cấp mạnh mẽ và tăng quyền chủ động tài chính cho các địa phương, các ngành các cấp, các đơn vị sử dụng ngân sách; đồng thời tăng cường kỷ cương, kỷ luật, gắn quyền hạn trách nhiệm, tăng cường dân chủ, công khai, minh bạch và thực hiện mạnh mẽ cải cách hành chính trong toàn bộ các khâu của quá trình ngân sách, đó là: lập dự toán NSNN, chấp hành dự toán NSNN và quyết toán NSNN. Điều 1, Luật NSNN năm 2002 định nghĩa: Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định 5 và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.[16] Trong hệ thống tài chính, NSNN là khâu chủ đạo, đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc duy trì sự tồn tại của bộ máy quyền lực Nhà nước. Trong thực tiễn, hoạt động NSNN là hoạt động thu (tạo lập) và chi tiêu (sử dụng) quỹ tiền tệ của nhà nước, làm cho nguồn tài chính vận động giữa một bên là các chủ thể kinh tế, xã hội trong quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân dưới hình thức giá trị và một bên là Nhà nước. Đó chính là bản chất kinh tế của NSNN. Đứng sau các hoạt động thu, chi là mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước và các chủ thể kinh tế xã hội. Nói cách khác, NSNN phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa Nhà nước với các chủ thể trong phân phối tổng sản phẩm xã hội, thông qua việc tạo lập, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, chuyển dịch một bộ phận thu nhập bằng tiền của các chủ thể đó thành thu nhập của Nhà nước và Nhà nước chuyển dịch thu nhập đó đến các chủ thể được thể hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. 1.1.1.2. Hệ thống ngân sách nhà nước Hệ thống ngân sách nhà nước được hiểu là tổng thể các cấp ngân sách có mối quan hệ hữu cơ với nhau trong quá trình thực hiện nhiệm vụ thu, chi của mỗi cấp ngân sách. Tổ chức hệ thống ngân sách gắn bó chặt chẽ với việc tổ chức bộ máy Nhà nước và vai trò, vị trí của bộ máy đó trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Điều 4, Luật NSNN 2002 quy định: Hệ thống ngân sách nhà nước gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Ngân sách địa phương bao gồm: Ngân sách cấp thành phố, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là ngân sách cấp thành phố); Ngân sách cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc thành phố (gọi chung là ngân sách cấp huyện) và Ngân sách cấp xã, phường (gọi chung là ngân sách cấp xã). Ngân sách địa phương chịu trách nhiệm quản lý chi NSNN địa phương, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ tổ chức quản lý toàn diện kinh tế, xã hội của chính quyền cấp tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương. Chính quyền cấp tỉnh cần chủ động, sáng tạo trong việc động viên khai thác thế mạnh trên địa bàn địa phương để đảm bảo chi và thực hiện cân đối ngân sách của cấp mình. 6 Ngân sách cấp huyện, do chính quyền cấp huyện tổ chức thực hiện quản lý chi theo quy định phân cấp của tỉnh nhằm khai thác tốt nguồn thu để đảm bảo nhiệm vụ chi ngân sách cấp mình. Ngân sách cấp xã, phường do chính quyền cấp xã phường tổ chức thực hiện theo quy định của cấp huyện nhằm đảm bảo các nhiệm vụ phát sinh trên địa bàn địa phương mình quản lý. 1.1.2. Chi ngân sách nhà nước 1.1.2.1. Khái niệm Chi ngân sách nhà nước là việc phân phối và sử dụng quỹ NSNN theo dự toán ngân sách đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định nhằm duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước và đảm bảo thực hiện các chức năng của Nhà nước theo những nguyên tắc luật định. [12] Xét về mặt bản chất, chi NSNN là hệ thống những quan hệ phân phối lại các khoản thu nhập phát sinh trong quá trình sử dụng có kế hoạch quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước nhằm thực hiện tăng trưởng kinh tế, từng bước mở mang các sự nghiệp văn hoá - xã hội, duy trì hoạt động của bộ máy quản lý nhà nước và bảo đảm anh ninh quốc phòng. Chi NSNN có quan hệ chặt chẽ với thu NSNN. Thu NSNN để đảm bảo nhu cầu chi NSNN, ngược lại sử dụng vốn ngân sách để chi tiêu cho mục tiêu tăng trưởng kinh tế lại là điều kiện để tăng nhanh thu nhập của ngân sách. Do vậy, việc sử dụng vốn, chi tiêu ngân sách một cách có hiệu quả, tiết kiệm luôn luôn được Nhà nước quan tâm. 1.1.2.2. Chức năng Chi ngân sách nhà nước có ba chức năng gồm: Phân bổ nguồn lực, phân phối thu nhập, điều chỉnh và kiểm soát. - Chức năng phân bổ nguồn lực: Chức năng phân bổ nguồn lực của chi NSNN là chức năng mà nhờ vào đó nguồn lực NSNN thuộc quyền chi phối của Nhà nước được tổ chức, sắp xếp, phân phối một cách có tính toán, cân nhắc theo những tỷ lệ hợp lý nhằm nâng cao tính hiệu quả kinh tế - xã hội của việc sử dụng các nguồn lực đó và bảo đảm cho nền kinh tế phát triển vững chắc và ổn định theo các tỷ lệ cân 7 đối đã định của chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế xã hội. - Chức năng phân phối thu nhập: Chức năng phân phối thu nhập là chức năng mà nhờ vào đó chi NSNN được sử dụng vào việc phân phối và phân phối lại các nguồn lực tài chính trong xã hội nhằm thực hiện mục tiêu công bằng trong phân phối. - Chức năng điều chỉnh và kiểm soát: Để quản lý một cách hữu hiệu các hoạt động kinh tế - xã hội thì việc tiến hành điều chỉnh và kiểm soát thường xuyên là cần thiết và khách quan. 1.1.2.3. Vai trò Chi ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong tất cả các lĩnh vực của một quốc gia, thể hiện những điểm chính như sau: Thứ nhất, chi ngân sách là phương tiện tài chính cho sự tồn tại và hoạt động của bộ máy quản lý Nhà nước được thể hiện qua lương, phụ cấp của công chức, viên chức nhà nước, các khoản chi tiêu xây dựng cơ sở vật chất, chi cho quản lý hành chính, chi mua sắm thiết bị cho công sở… Sự tồn tại và hoạt động của Nhà nước là điều kiện đầu tiên và là tiền đề cho việc thực hiện các chức năng khác bởi vì bất kỳ quốc gia nào, thời đại nào, chi ngân sách trước tiên cung cấp nguồn tài chính để đảm bảo bộ máy nhà nước tồn tại, hoạt động, từ đó mà thực hiện được chức năng quản lý hành chính, xã hội. Trong cơ chế thị trường các lĩnh vực y tế, giáo dục được xã hội hóa và phát triển mạnh mẽ, nhưng đây là lĩnh vực mà nhà nước cần phải tập trung quản lý và chi ngân sách chiếm tỷ trọng lớn để đảm bảo việc chăm sóc sức khỏe và học tập cho nhân dân và các chính sách an sinh xã hội. Đồng thời thông qua ngân sách để có cơ chế hỗ trợ, kích thích các thành phần kinh tế ngoài nhà nước thực hiện các dịch vụ trên nhằm giảm áp lực ngân sách và đáp ứng nhu cầu của xã hội. Thứ hai, chi ngân sách là một trong những công cụ quan trọng của chính sách tài khóa để Nhà nước thực hiện quản lý vĩ mô nền kinh tế. Chính sách tài khóa quốc gia có 3 công cụ quan trọng: Thu NSNN, chi NSNN và nợ công. Vì thế, chi NSNN có vai trò rất quan trọng trong quản lý điều hành kinh tế vĩ mô. Trong cơ chế thị trường, thông qua chi ngân sách, Nhà nước can 8 thiệp vào thị trường, hạn chế, khắc phục những khiếm khuyết, mặt trái của nền kinh tế thị trường như: Sự phân hoá giàu nghèo trong xã hội diễn ra nhanh chóng, để hạn chế sự phân hoá đó, thực hiện các chính sách đảm bảo an sinh xã hội, Nhà nước thông qua chi NSNN cung cấp các dịch vụ công mà các thành phần kinh tế khác không có khả năng cung cấp hoặc cung cấp không hiệu quả, chất lượng không cao. Thông qua chi ngân sách, Nhà nước thực hiện tái cơ cấu lại nền kinh tế trên mọi phương diện như: cơ cấu lại vùng kinh tế, thành phần kinh tế, ngành kinh tế, nguồn vốn đầu tư, doanh nghiệp, hàng hoá... Chi NSNN góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, kích thích đầu tư. Nhà nước tập trung chi đầu tư cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội, trợ giá, hỗ trợ bù chênh lệch lãi suất, hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu và sản xuất hàng nông sản... để thu hút các thành phần kinh tế cùng đầu tư. Tóm lại, chi NSNN là công cụ đáp ứng nhu cầu cơ bản và ở nhiều lĩnh vực, đóng vai trò quyết định, như đảm bảo hoạt động của bộ máy Nhà nước, cung cấp cho xã hội hàng hoá công cộng thuần tuý hành chính pháp lý, dịch vụ thực thi luật pháp, an ninh trật tự, bảo vệ lãnh thổ quốc gia. Đồng thời, Nhà nước sử dụng chi NSNN để quản lý xã hội và thực hiện những chiến lược ưu tiên nhằm thúc đẩy kinh tế phát triển, xoá đói giảm nghèo, điều tiết lạm phát, giải quyết những vấn đề bất cập về sự chênh lệch cơ cấu kinh tế và phát triển giữa các vùng, địa phương. Giải quyết những vấn đề nêu trên, chỉ có NSNN đảm nhận vai trò mà không một khâu tài chính nào khác có thể làm được. 1.1.2.4. Nội dung chi ngân sách nhà nước Chi ngân sách nhà nước bao gồm các khoản chi sau: - Chi đầu tư phát triển: Là quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhà nước để đầu tư cơ sở hạ tầng, kinh tế xã hội, phát triển sản xuất và dự trữ vật tư hàng hóa của nhà nước nhằm thực hiện mục tiêu ổn định tăng trưởng vĩ mô và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội. 9 - Chi thường xuyên: Là quá trình phân phối, sử dụng quỹ ngân sách nhà nước để đáp ứng nhu cầu chi gắn liền với thực hiện nhiệm vụ thường xuyên của Nhà nước. - Chi bổ sung quỹ dự trữ nhà nước. - Chi bổ sung ngân sách cấp dưới. - Chi viện trợ. - Chi trả nợ gốc các khoản vay của chính phủ. [2] 1.1.3. Quản lý chi ngân sách nhà nước 1.1.3.1. Khái niệm Quản lý chi NSNN là công cụ mà Chính phủ dùng thực hiện chính sách ngân sách trong đời sống kinh tế xã hội, đảm bảo cho việc chi NSNN được đúng với mục tiêu, đối tượng đã đề ra, và đem lại hiệu quả cao nhất. Theo cách hiểu đơn thuần, quản lý chi NSNN là quản lý những khoản chi tiêu của Nhà nước, và hoạt động này được thực hiện bởi các cơ quan chuyên quản của nhà nước, các tổ chức cá nhân được nhà nước trao quyền. Quản lý chi NSNN là hoạt động của cơ quan nhà nước có thẩm quyền sử dụng các phương pháp và công cụ chuyên ngành để tác động đến quá trình chi ngân sách nhằm đảm bảo các khoản chi NSNN được thực hiện theo đúng chế độ chính sách đã được Nhà nước quy định, phục vụ tốt nhất việc thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước trong từng thời kỳ. Theo cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý nhà nước ở nước ta, quản lý chi NSNN được phân quyền cho hai cơ quan quản lý chính là cơ quan tài chính công (Bộ Tài chính; cơ quan tài chính địa phương) và Kho bạc nhà nước. Cơ quan tài chính có nhiệm vụ quản lý quá trình phân bổ ngân sách theo đúng mục đích và chế độ đã được Nhà nước quy định. Kho bạc nhà nước giám sát quá trình sử dụng thực tế ngân sách nhằm đảm bảo việc sử dụng ngân sách theo đúng chế độ hiện hành. Trong khuôn khổ luận văn này, quản lý chi NSNN chỉ được nghiên cứu, xem xét trong phạm vi quyền hạn, chức năng của cơ quan quản lý tài chính công. Quản lý chi NSNN của cơ quan quản lý tài chính công được phân chia theo hai tuyến: Trung ương và địa phương. Ở Trung ương, Bộ Tài chính là đầu mối 10