Tài liệu Hoàn thiện pháp luật về xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI K H O A LUẬT BÙI TH A N H NGÀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỂ x ử LÝ VI PHẠM • • TRÊN THI TRƯỜNG CHÚNG KHOÁN Ở VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: LU Ậ T K IN H TẾ M Ã SỐ: 60.38.50 LUÂN VẢN THAC SỸ LUẬT HOC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC ：PG S. TS PHẠM DUY NGHĨA HÀ NỘI - 2007 V- L D 丨 侧 • LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan Luận vãn này là cổng trình nghiên cứu của tôi và không irùng với lài liệu nào (lược công bố. Những sớ liộu sử dụng trong Luận vãn là có Ihạt và trung thực. . I N C ỈƯ Ò I T H Ụ C IIIỆ N Bùi Thanh Ngà I MỤC LỤC M Ở ĐẨU CHƯƠNG 1: M Ộ• T SỐ VÂN ĐỂ c ơ BẢN VỂ PH Á P LUẬT 參 x ử LÝ VI PHẠM TRÊN T H Ị TRƯỜNG CHÚNG KHOÁN 1.1 Khái niệm, đặc điểm pháp luật xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán 1.2 Hình thức và vai trò của pháp luật xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán 1.3 Quy định của pháp luật về xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán của các nước và kinh nghiệm đối với V iệt Nam ỉ 3.1 Quy định của pháp luật về xử lý vi phạm trên th ị trường chứng khoán của các nước ỉ .3.2 M ột sổ nhận xét và bài học kinh nghiệm rú t ra trong quy định pháp luật về xử lý vi phạm trên th ị trường chứng khoán của các nước CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT x ử LÝ VI PHẠM TRÊN THỊ TRƯỜNG CHÚNG KHOÁN Ở VIỆT NAM 2.1 Các hành vi vi phạm trên thị trường chứng khoán 2.2 Thực trạng khung pháp luật xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán ở V iệt Nam 2.2.1 Các hành vi vi phạm quy định tạ i Luật Chứng khoán 2.2.2 Thực trạng vi phạm và xử lý vi phạm pháp luật trên th ị trường chứng khoán V iệt Nam 2.2.3 Những vấn đề tồn tạ i của pháp luật về xử lý vi phạm trên th ị trường chứng khoán ở V iệt Nam CHƯƠNG 3: H O À N T H IỆ N PH Á P L U Ậ T x ử L Ý V I P H Ạ M T R Ê N T H Ị TR Ư Ờ N G C H Ú N G K H O Á N Ở V IỆ T N A M 3.1 Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán ở V iệt Nam 3.2 Định hướng hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán ở V iệt Nam 3.3 Các giải pháp hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán ở V iệt Nam 3.3.1 Chỉnh sửa, b ổ sung các văn bản pháp ỉuật có liên quan 3.3.2 Hoàn thiện các văn bản pháp luật hiện hành về xử lý vi phạm trên tlìị trường chứng khoán ỏ Việt Nam 3.3.3 Kiến Hỉịhị hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam K Ế T LU Ậ N D AN H M U C T À I L IÊ U T H A M K H Ả O 3 Ọ s* o on n Èr í QTQ 7T ST o Ỗ、 3 H H n 5 H H ： ÏÏ f-t- 1 í Í B o Èr crq pr ST 0 s、 a sr 以/ a 1 cro o Q TQ ?r sr o Ỗ、 3 DAZH MỤCC Á O TÜ VIẾT TẲT H -í C 3 QfQ UBCKNN H H d ơ o MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thị trường chứng khoán (TTCK) là một kênh huy động và phân bổ vốn trung và dài hạn quan trọng phục vụ cho nhu cầu đầu tư và phát triển nền kinh tế quốc dân, có vai trò thiết yếu trong việc huy động, phân phối và kiểm soát vốn một cách có hiệu quả trong nền kinh tế hiện đại, đây là thị trường tài chính bậc cao, hoạt động với những thiết chế phức tạp và chặt chẽ. Bên cạnh vai trò tích cực, thị trường cũng luôn tiềm ẩn những rủi ro do các hành vi đầu cơ，mua bán nội gián, thâu tóm, lũng đoạn thị trường… làm ảnh hưởng đến nền kinh tế quốc dân. Để thị trường chứng khoán hoạt động có hiệu quả, đảm bảo sự công bằng, công khai và ổn định thì việc hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm cho TTCK hoạt động là yêu cầu cấp bách, là mục tiêu được Nhà nước quan tâm khi thiết lập TTCK ở Việt Nam. Nhà nước quản lý các quan hệ xã hội, các chủ thể tham gia th ị trường bằng pháp luật theo những quy tắc xử sự chung, mang tính bắt buộc mà mọi chủ thể tham gia thị trường phải tuân thủ. Thị trường chứng khoán V iệt Nam đã đi vào hoạt động được hơn 6 năm. Để tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động của TTCK, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 161/2004/NĐ-CP ngày 07/9/2004 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khóan và thị trường chứng khoán. Đây là hành lang pháp luật xử lý v i phạm tạo m ôi trường thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân tham gia th ị trường. Tuy nhiên, TTCK là một lĩnh vực mới mẻ, đội ngũ các nhà quản lý và điẻu hành thị trường chưa có nhiêu kinh nghiệm, công chúng chưa hiểu biết nhiều về TTCK và cũng chưa có thói quen đầu tư vào chứng khoán. Do vậy, hoạt động của thị trường trong giai đoạn hiện nay đầy tính rủ i ro và rất dễ phát sinh tiêu cực, có thể gây ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế và đời sống xã hội. Để TTCK hoạt động ổn định, an toàn và hiệu quả cần phải xây dựng một nền tảng căn bản, vững chắc, hoàn chỉnh về pháp luật xử lý vi phạm cho TTCK hoạt động và nó có thể điều chỉnh toàn diện mọi hoạt động của các chủ thể tham 1 gia thị trường bằng những quy tắc chung nhất, đảm bảo được tính cưỡng chế thực thi cao nhất của Nhà nước. Việc hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm là một quá trình tổng hợp, trên cơ sở kế thừa các văn bản pháp luật xử lý vi phạm hiện hành về chứng khoán và TTCK, đúc kết kinh nghiệm thực tiễn hoạt động của TTCK V iệt Nam trong hơn 6 năm qua và dựa trên cơ sở ứng dụng một cách khoa học quá trình nghiên cứu kinh nghiệm về mặt lý thuyết cũng như thực tiễn hoạt động xây dựng pháp luật xử lý vi phạm của các nước trên thế giới vào hoàn cảnh và điều kiện cụ thể cùa V iệt Nam. Xuất phát từ những lý do nêu trên và trước yêu cầu thực tiễn đặt ra, để kịp thời ngăn ngừa các hành vi vi phạm trên TTCK, tạo điều kiện cho thị trường hoạt động công bằng, công khai, minh bạch, bảo vệ quyền và lợ i ích hợp pháp của nhà đầu tư, việc nghiên cứu và hoàn thiện pháp luật về xử lý vi phạm nhằm phát hiện những mặt bất cập, hạn chế của hệ thống pháp luật về xử lý vi phạm trong lĩnh vực kinh tế mới phát sinh ở nước ta hiện nay là vấn đề cấp thiết. 2. Tình hình nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu, học tập kinh nghiệm và qua hoạt động khảo sát xây dựng pháp luật xử lý vi phạm của các nước trên thế giới, qua học tập kinh nghiệm của các chuyên gia của một số tổ chức quốc tế như Ngân hàng phát triển châu Á (ADB), Ngân hàng Thế giới (WB), Tổ chức Hỗ trợ và phát triển quốc tế của Hoa Kỳ (USAID), Tổ chức K ỹ thuật Đức (G TZ).... về pháp luật xử lý vi phạm trên TTCK của các nước. Thị trường chứng khoán ờ V iệt Nam còn non trẻ, trong khi đó hành lang pháp luật xử lý v i phạm cho thị trường hoạt động chưa hiệu quả. Vãn bản pháp luật xử lý vi phạm để điều chỉnh hoạt động của TTCK ở nước hiện nay mới chỉ ở mức N ghị định của Chính phủ, nên những bất cập và xung đột của các văn bản pháp luật xử lý vi phạm đã bộc lộ dẫn đến hoạt động của thị trường có những hạn chế nhất định. Sự nghiên cứu xây dựng pháp luật xử lý vi phạm trên TTCK ở V iệt Nam đánh dấu bước quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật xử lý v i phạm nói chung và pháp luật xử lý vi phạm trên th ị trường chứng khoán V iệt Nam. 3. Mục đích nghiên cứu của luận văn Là m ột công trình nghiên cứu có hệ thống, mục đích nghiên cứu của luận văn là làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn để xây dựng pháp luật xử lý vi phạm trên TTCK ở V iệ t Nam phù hợp với hệ thống pháp luật xử lý vi phạm của V iệt Nam. Để đạt được mục đích nêu trên, luận án nghiên cứu hành v i vi phạm trên TTCK ở trong nước và nước ngoài và đặt ra yêu cầu của việc hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm trên TTCK ở V iệt Nam như sau: - Phân tích và làm rõ các luận cứ về sự cần thiết xây dựng và hoàn th iệ n pháp luật xử lý v i phạm trên TTCK ở V iệt Nam góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về xử lý v i phạm nhằm phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hoá，hiện đại hoá đất nước và tiến trình hội nhập kinh tế của V iệ t nam; - Đánh giá thực trạng pháp luật xử lý v i phạm trên TTC K ở V iệ t Nam, phân tích hệ thống các văn bản pháp luật về xử lý v i phạm trong lĩn h vực chứng khoán và thị trường chứng khoán hiện nay của V iệt Nam, những vấh đề bất cập, xung đột giữa các văn bản pháp luật điều chỉnh trực tiếp về xử lý vi phạm trên TTCK với các văn bản pháp luật xử lý vi phạm khác và với thông lệ quốc tế; - Thuyết minh các căn cứ khoa học để xây dựng nội dung của pháp luật về xử lý vi phạm gắn với thực tiễn hoạt động của TTCK V iệ t Nam, phù hợp với hội nhập kinh tế quốc tế và đảm bảo được tính ổn định, bền vững cuả pháp luật xử lý v i phạm, khắc phục những bất cập, xung đột với các văn bản pháp luật xử lý v i phạm khác có liên quan đảm bảo tính cưỡng chế và thực th i của pháp luật xử lý v i phạm, tạo điều kiện cho TTCK phát triển. 4. Phương pháp đã tiến hành Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng quan điểm cơ bản của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, nhằm 3 nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về chứng khoán và thị trường chứng khoán, hình thành đồng bộ pháp luật quản lý nền kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa đặc biệt là pháp luật xử lý v i phạm trên TTCK ở V iệt Nam • Luận án cũng vận dụng những quan điểm, phương pháp luận cùa triết học, của lý luận chung về nhà nước và pháp luật, pháp luật của các nước về xừ lý vi phạm trên thị trường chứng khoán để làm cơ sở cho việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật xử lý v i phạm trên thị trường chứng khoán ở V iệt Nam. Đồng thời, Luận văn cũng vận dụng tổng hợp các phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử và các phương pháp cụ thể như phân tích, tổng hơp, so sánh, diễn giải, quy nạp, tổng kết thực tiễn, thống kê ,....tiế n hành thu thập tài liệu thông qua các cuộc khảo sát, hội thảo của các chuyên gia trong nước và nước ngoài về pháp luật xử lý v i phạm trên TTCK để lý giải các vấn đề được đặt ra mà luận văn cần phải làm rõ. 5. Những kết quả đạt được - Luận văn nghiên cứu một cách có hệ thống lý luận về pháp luật xử lý v i phạm trên TTCK ở V iệ t Nam và làm cơ sở cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật xử lý v i phạm ở nước ta, với cách tiếp cận tổng hợp từ nhiều phương diện về cách quản lý TTCK của các nước trong khu vực và trên thế giới trong bối cảnh của nền kinh tế th ị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. - Luận văn thu thập, phân tích một số quan điểm lý luận về xây dựng hệ thống pháp luật về xử lý v i phạm nói chung, đặc biệt chú trọng đến việc hoàn thiện pháp luật xử lý vi phạm trên TTCK ở V iệt Nam và tìm ra những hành vi vi phạm đạc trưng mà Bộ luật Hình sự, Pháp lệnh xử lý v i phạm hành chính và Luật Chứng khóan cần phải điều chỉnh từ góc độ xã hội, kinh tế, chính trị và sự phát triển của TTCK trong tương lai. - Luận văn chỉ ra những bất cập, xung đột giữa hệ thống pháp luật về xử lý v i phạm trên TTCK ở nước ta với các hệ thống pháp luật khác để làm cơ sở chỉnh sửa các vãn bản pháp luật khác có liên quan. - Trên cơ sở làm sáng tỏ các hành vi vi phạm trên TTCK, luận vãn đã đề xuất những giải pháp chủ yếu mang tính lý luận và thực tiễn nhằm nâng cao hiệu 4 quả của việc hoàn thiện hệ thống pháp luật xử lý vi phạm trên TTCK ở Việt Nam. - Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần bổ sung, phát triển những vấn đề lý luận của hệ thống pháp luật xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán, làm cơ sở để nghiên cứu xây dựng các vãn bản quy phạm pháp luật về xừ lý vi phạm trên th ị trường chứng khoán ở V iệ t Nam. 6. K ế t cấu của luận văn: Luận văn bao gồm phần mở đầu, nội dung của luận vãn gổm ba chương, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo. 5 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỂ C ơ BẢN VỂ PHÁP LUẬT x ử LÝ VI PHẠM TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN 1-1 KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM PHÁP LUẬT x ử LÝ VI PHẠM TRÊN THỊ TRƯỜNG CHÚNG KHOÁN \a . K h á i niệm: Thị trường chứng khoán là nơi huy động vốn trung và dài hạn cho nền kinh tế quốc dân, hoạt động với những thiết chế phức tạp, luôn tiềm ẩn những rủi ro có thể ảnh hường đến sự phát triển của nền kinh tế - xã hội của một đất nước do các chủ thể tham gia thị trường gây ra. Trong hoạt động kinh doanh chứng khoán không tránh khỏi những mâu thuẫn, xung đột về lợ i ích giữa các chủ thể có thể xuất hiện những hành vi nguy hiểm xâm hại đến quyền và lợ i ích hợp pháp của các chủ thể khác, xâm hại đến sự phát triển bình thường của thị trường chứng khoán. V i phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán là hành vi trái pháp luật của cá nhân, tổ chức vi phạm các quy định của nhà nước vẻ chứng khoán và thị trường chứng khoán, xâm hại tới các quan hệ xã hội được pháp luật về chứng khoán xác lập và bảo vệ mà tuỳ vào tính chất, mức độ vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, dân sự, xử lý kỷ luật hay truy cứu trách nhiêm hình sự. Trường hợp gây thiệt hại vật chất thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật. b. Đặc điểm của vi phạm pháp luật trên thị trường chứng khoán: Giống như v i phạm pháp luật nói chung, v i phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và th ị trường chứng khoán có các đặc điểm sau: + Hành vi xác định của con người (có thể là hành động hay không hành động); 6 + Hành vi đó trái với các quy định của pháp luật chứng khoán, xâm hại tới các quan hộ xã hội được pháp luật chứng khoán bảo vệ; + Chủ thể thực hiện hành v i đó phải có lỗ i (có thể là lỗ i cố ý hoặc lỗ i vô ý); + Chủ thể thực hiện hành vi trái pháp luật phải có năng lực trách nhiệm pháp lý. Bên cạnh những điểm cơ bản đó, các vi phạm pháp luật trên thị trường chứng khoán cũng có những điểm khác biệt được hình thành bởi tính đặc thù của thị trường chứng khoán. + V ớ i tính chất là một lĩnh vực kinh tế phức tạp, luôn có phản ứng dây chuyền, các vi phạm trên th ị trường chứng khoán có thể xâm hại đến quyền và lợ i ích hợp pháp của một số đông công chúng đầu tư, ảnh hưởng lớn đến sự ổn định của thị trường, do vậy, các chế tài đặt ra để xử lý đối với các chủ thể vi phạm về chứng khoán và thị trường chứng khoán có mức độ nghiêm khắc hơn so với các vi phạm có tính chất tương đồng khác. + Các hành vi vi phạm pháp luật vẻ chứng khoán và thị trường chứng khoán sẽ gây thiệt hại cho nhà đầu tư tham gia đầu tư chứng khoán. V í dụ trong trường hợp giao dịch nội gián, pháp luật các nước đều quy định cấm giao dịch nội gián.. Pháp luật Việt Nam quy định cấm những cá nhân, tổ chức tiếp cận với những thông tin nội bộ của tổ chức phát hành mà trực tiếp hay gián tiếp mua, bán chứng khoán trong khi tổ chức phát hành chưa công bố thông tin nội bộ ra công chúng có thể ảnh hưởng đến giá chứng khoán nhằm thu được lợ i nhuận. + Việc xác định hành v i vi phạm của các cá nhân, tổ chức trong giao dịch nội gián, đặc biệt là việc xác định “ những người liên quan ” biết được thông tin nội bộ và sử dụng thông tin nội bộ hoặc cung cấp thông tin nội bộ cho người khác để mua bán chứng khoán để đưa ra hình thức xử phạt phù hợp. Chứng khoán và thị trường chứng khoán với vai trò là kênh huy động vốn trung và dài hạn cho nền kinh tế, thị trường chứng khoán không chỉ phát huy được nội lực của nền kinh tế mà còn thu hút được mạnh mẽ các nguồn vốn đầu tư nước ngoài để thúc đẩy phát triển nền kinh tế. Tuy nhiên TTCK luôn tiềm ẩn nhứng rủi ro có thể ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của thị trường do 7 các hành vi giao dịch nội gián, mua bán khống, thao túng thị trường,v.v. Những hành vi này luôn tồn tại trên th ị trường chứng khoán và bị pháp luật về chứng khoán và thị trường chứng khoán cấm thực hiện. Đây là dạng v i phạm mới phát sinh nên chế tài áp dụng đối với các vi phạm đó hiện chưa được quy định cụ thể trong Bộ Luật Hình sự để xử lý đối với các hành vi vi phạm này. c. Phản loại vi phạm pháp luật trên thị trường chứng khoán Giống như vi phạm pháp luật nói chung, vi phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và th ị trường chứng khoán có thể phân thành: vi phạm luật hành chính, v i phạm luật dân sự, v i phạm luật hình sự. V i phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và th ị trường chứng khoán là những hành vi của cá nhân, tổ chức cố ý hoặc vô ý vi phạm các quy định quản lý Nhà nước về chứng khoán và th ị trường chứng khoán mà chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự và theo quy định của pháp luật phải bị xử phạt hành chính. Tuỳ thuộc vào từĩig lĩnh vực hoạt động của thị trường chứng khoán mà có các loại vi phạm hành chính khác nhau kèm theo chế tài áp dụng riêng đối với từng loại vi phạm đó như：vi phạm trong lĩnh vực phát hành chứng khoán; vi phạm các quy định về niêm yết chứng khoán; kinh doanh, giao dịch chứng khoán; vi phạm các quy định về giấy phép hoạt động kinh doanh chứng khoán; vi phạm quy định đối với người hành nghề kinh doanh chứng khoán; về đăng ký, thanh toán bù trừ, lưu ký chứng khoán,v.v. V i phạm dân sự ưong lĩn h vực chứng khoán và thị trường chứng khoán là những hành vi trái pháp luật, có lỗ i，xâm hại tớ i những quan hệ dân sự giữa các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán. V i phạm hình sự về chứng khoán và thị trường chứng khoán là những hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự do người có năng lực trách nhiệm hình sự gảy ra một cách cố ý hoặc vô ý，xâm hại đến hoạt động của thị trường chứng khoán, các quyền, lợ i ích họp pháp của các cá nhân, tổ chức khác. 8 d. Hình thức xử lý các vi phạm trên thị trường chứng khoán X ử lý hành chính: + Đ ối với mỗi hành v i vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán, chủ thể thực hiện hành vi vi phạm đó sẽ bị áp dụng một hình thức xử phạt chính và có thể bị áp dụng một hay nhiều hình phạt bổ sung, các biện pháp khắc phục hậu quả khác. Việc xử lý vi phạm hành chính phải căn cứ vào tính chất, mức độ vi phạm, nhân thân người vi phạm và những tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ để quyết định hình thức và biện pháp xử lý thích hợp. * Hình thức xử phạt chính: pháp luật hầu hết các nước đều quy định áp dụng một trong hai hình phạt chính là phạt tiền hoặc cảnh cáo đối với hành vi v i phạm hành chính trên th ị trường chứng khoán. • Phạt tiền Khung phạt tiền với mức phạt tối thiểu và mức phạt tối đa được áp dụng chung cho mỗi hành vi vi phạm hành chính. Mức phạt tiền đó thường được tính trên cơ sở khoản thu phi pháp, khoản huy động bất hợp pháp hoặc giá trị chứng khoán mua bán phi pháp. Mức phạt cụ thể đối với một hành vi vi phạm là mức trung bình của khung hình phạt tiền tương ứng với hành vi đó, nếu có tình tiết giảm nhẹ thì mức phạt tiền có thể giảm xuống thấp hơn, nhưng không được giảm quá mức tối thiểu của khung hình phạt; nếu vi phạm có tình tiết tăng nặng thì mức phạt tiền có thể tăng lên cao hơn, nhưng không được vượt quá mức tối đa của khung phạt tiền. • Cảnh cáo Hình phạt cảnh cáo chủ yếu được áp dụng đối với những hành v i v i phạm nhỏ, ít nghiêm trọng, vi phạm lần đầu, có nhiều tình tiết giảm nhẹ và gây thiệt hại không lớn cho các tổ chức, cá nhân khác. * Hình thức xử phạt b ổ sung: Để xử lý triệt để các v i phạm, loại trừ các nguyên nhân, điều kiện tiếp tục vi phạm và hạn chế đến mức thấp nhất những hậu quả của hành vi v i phạm pháp luật chứng khoán có thể ảnh hưởng đến các tổ chức, cá nhân kinh doanh, đầu tư 9 trên thị trường chứng khoán và ảnh hưởng đến sự ổn định chung của thị trường chứng khoán, pháp luật các nước đều quy định áp dụng các hình phạt bổ sung và một số biện pháp khác song song với việc áp dụng hình phạt chính. Đó có thể là các biện pháp như: • Tước có thời hạn hoặc không có thời hạn quyền sử dụng các loại giấy phép liên quan đến chứng khoán và th ị trường chứng khoán như：giấy phép phát hành chứng khoán, giấy phép hoạt động bảo lãnh phát hành chứng khoán, giấy phép niêm yết chứng khoán, giấy phép hoạt động kinh doanh chứng khoán, giấy phép hoạt động lưu ký chứng khoán, giấy phép quản lý quỹ, chứng chỉ hành nghề kinh doanh chứng khoán và chứng chỉ hành nghề quản lý quỹ. Biện pháp này được áp dụng đối với các cá nhân, tổ chức vi phạm nghiêm trọng quy định về sử đụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề kinh doanh chứng khoán. Trong thời gian bị tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề, tổ chức, cá nhân vi phạm không được tiến hành các hoạt động ghi trong giấy phép, chứng chỉ hành nghề đó. • Tịch thu tiền, chứng khoán được sử dụng để vi phạm hành chính; • Tịch thu toàn bộ các khoản thu từ việc thực hiện các hành vi v i phạm mà có và số chứng khoán mua trái phép; • Biện pháp khắc phục hậu quả: Trong xử lý v i phạm trên thị trường chứng khoán, có thể áp dụng một số biện pháp khắc phục hậu quả như： • Buộc khôi phục lạ i đúng tỷ lệ an toàn theo quy định hoặc trạng thái ban đầu; • Buộc huỷ bỏ hoặc cải chính những thông tin sai lệch，thất thiệt; • Buộc bồi thường thiệt hại do vi phạm hành chính gây ra. + X ử lý dán sự: Việc xử lý các hành vi vi phạm dân sự trong lĩn h vực chứng khoán và thị trường chứng khoán được thực hiện thông qua Toà án dân sự. 10 * Phán quyết trên cơ sở hợp đồng: Phán quyết mà toà án đưa ra để xử lý đối với người vi phạm trước hết phải dựa trên cơ sở hợp đồng dân sự được ký kết bởi các bên. Thông thường，khi ký kết hợp đồng (như hợp đồng mở tài khoản ký kết giữa công ty chứng khoán và khách hàng, hợp đồng môi giới chứng khoán giữa khách hàng và công ty chứng khoán,v.v) bên cạnh việc thoả thuận các điều khoản căn bản làm phát sinh quyền và nghĩa vụ trong hợp đổng, các bên còn thoả thuận về các biện pháp áp dụng khi xảy ra tranh chấp hay khi một trong các bên vi phạm nghĩa vụ hợp đồng nhằm bảo vệ quyền lợ i đã được xác lập. Do đó, khi giải quyết vụ án, toà án sẽ cãn cứ vào biện pháp áp dụng đã được thoả thuận giữa các bên để đưa ra quyết định xử lý. Hình thức xử lý có thể là phạt vi phạm hay là buộc bồi thường thiệt hại. Trong trường hợp các bên không có thoả thuận về biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ thì toà án sẽ ra quyết định xử lý căn cứ vào các quy định pháp luật hiện hành. Buộc bồi thường thiệt hại Bộ luật Dân sự năm 2005 quy định: 'Thiệt hại phải được bội thường toàn bộ và kịp thời. Các bên có th ể thoả thuận về mức bồi thường, hình thức bồi thường \ [Đ iều 605 khoản 1] Tuy nhiên, nếu các bên không thoả thuận được về việc bồi thường thiệt hại kh i v i phạm nghĩa vụ thì Toà án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác thay đổi mức bồi thường. * Phán quyết theo quy định của pháp luật Phán quyết về việc buộc bổi thường thiệt hại ngoài hợp đồng được toà án tuyên nếu một trong các bên vi phạm nghĩa vụ dân sự ngoài hợp đồng. Cơ sở của trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là những quy định của pháp luật không có sự thoả thuận trước của các bên và được phát sinh trên cơ sở hành vi bất hợp pháp do lỗ i cố ý hoặc vồ ý. Trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng được pháp luật quy định bất buộc thực hiện. Trong lĩn h vực chứng khoán và thị trường chứng khoán, bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có thể được áp dụng trong trường hợp Bồi thường thiệt hại do người của pháp nhân gây ra (Điều 618 Bộ 11 luật Dân sự 2005) trong khi thực hiện nhiệm vụ được pháp nhân giao (ví dụ như trường hợp đại diện giao dịch là người được thành viên của Sở giao dịch chứng khoán cử làm đại diện thực hiện nhiệm vụ giao địch tại Sở, do vô ý gây ra lỗ i trong kh i giao dịch do nhầm lẫn, sai sót trong việc đặt sai lệnh mua hoặc bán, loại chứng khoán, giá cả, số lượng trong quá trình nhận lệnh, xử lý lệnh hay trong quá trình chuyển, nhập lệnh vào hệ thống giao dịch của sở...) gây thiệt hại cho khách hàng. Trong trường hợp này pháp nhân phải bồi thường thiệt hại và sau đó có quyền yêu cầu người có lỗ i phải hoàn trả lại khoản tiền mà pháp nhân đã bồi thường theo quy định của pháp luật; + X ử lý hỉnh sự. M ọi hành vi phạm tộ i cấu thành tội phạm trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán phải bị áp dụng các hình phạt nhất định được pháp luật quy định. Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tộ i mà còn nhằm cải tạo, giáo dục ý thức tuân theo pháp luật, ngăn ngừa phát sinh các tội phạm m ới. Đ ối với tộ i phạm trong lĩn h vực chứng khoán, chỉ áp dụng một trong các hình phạt chính, đó là: • Cảnh cáo hình phạt cảnh cáo được áp đụng đối với người phạm tộ i ít nghiêm trọng và có nhiều tình tiết giảm nhẹ nhưng chưa đến mức miễn hình phạt. • Phạt tiền xuất phát từ đặc thù của tội phạm chứng khoán là một trong các dạng tộ i phạm về kinh tế, loại tội phạm này sử dụng tiền hay chứng khoán làm phương tiện phạm tộ i nhằm thu được lợ i nhận hay tránh được các mất mát trong việc giao dịch chứng khoán một cách bất hợp pháp. Do vậy, đây là hình phạt được áp dụng chủ yếu để xử lý các tộ i phạm trong lĩn h vực chứng khoán và th ị trường chứng khoán. Mức phạt tiền đối với dạng tộ i phạm này được quyết định tuỳ thuộc mức độ nghiêm trọng của hành v i phạm tội. • Phạt tù hiện nay ở V iệt Nam, hình phạt tù chủ yếu được áp dụng đối với những vi phạm nghiêm trọng, gây thiệt hại đến lợ i ích của số đông các nhà đầu tư hay ảnh hưởng xấu đến hoạt động của thị trường chứng khoán như làm ngưng trệ một phần hay toàn bộ hoạt động thị trường. Hình phạt tù ở các nước 12 thường quy định trong Luật Chứng khoán từ 3 đến 10 năm. Tuy nhiên, có một số nước như ở M ỹ có vụ án Enron gây hậu quả đạt biệt nghiệm trọng nên ngày 25/5/2006 Toà án của M ỹ tuyên phạt Jeffey S killing giám đốc điều hành của Enron 24 nãm 4 tháng tù [Bản tin ngày 23/10/2006 của Bộ Tư pháp Hoa K ỳ www.usdoj.gov, Bản tin AP ngày 14/12/2006, Báo Tuổi trẻ đăng ngày 14/12/2006] Kèm theo hình phạt chính, người phạm tội có thể bị áp dụng một hoặc nhiều hình phạt bổ sung như ： • Phạt tiền • Cấm đảm nhiệm những chức vụ, làm những nghề hoặc công việc nhất định liên quan đến chứng khoán. 1.2 HÌNH THỨC VÀ VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT x ử LÝ VI PHẠM TRÊN THỊ TRƯỜNG CHÚNG KHOÁN 1.2.1 Hình thức pháp luật Đ ối với lĩnh vực chứng khoán, nhất là pháp luật về xử lý vi phạm trên th ị trường chứng khoán, pháp luật của nhiều nước dù thuộc hệ thống thông luật hay dân luật thường được thể hiện dưới hình thức văn bản luật. V í dụ, trong ỉĩnh vực xử lý hình sự đối với các tội phạm về chứng khoán. Ở M ỹ, việc xử lý hình sự được quy định trong Luật Chứng khoán nãm 1934 và Luật về các giao dịch nội gián năm 1984. Ở A u s tra lia ，chế tài hình sự áp dụng cho tội danh buồn bán nội gián, một tội phạm điển hlnh trong lĩnh vực chứng khoán được quy định trong Luật công ty năm 1991. Ở A nh, trách nhiệm hình sự được quy đinh trong Đạo luật về tư pháp hình sự năm 1993 và trong đạo luật về các giao dịch nội gián năm 1985. Ngoài ra, ở các nước thuộc hệ thống án lệ, việc xử lý vi phạm pháp luật trên thị trường chứng khoán còn được căn cứ vào các quyết định xét xử của toà án hay quyết định xử lý hành chính của cơ quan quản lý Nhà nước về chứng khoán và thị trường chứng khoán đối với các vụ việc trước đây mà có tính chất và mức độ tương tự. 13 Ở V iệt Nam , tuỳ thuộc vào tính chất của từng loại vi phạm mà việc xử lý đối với các vi phạm đó được căn cứ theo các vãn bản quy phạm pháp luật khác nhau như ：Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính và Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán (đối với các vi phạm hành chính) và các văn bản hướng dẫn liên quan; Luật dân sự (đối với các vi phạm dân sự). Riêng đối với các vi phạm hình sự trong lĩn h vực chứng khoán, Bộ luật Hình sự V iệt Nam 1999 chưa có bất kỳ tội danh nào quy định trực tiếp cho các vi phạm trên th ị trường chứng khoán mà hiện chỉ có thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các tộ i phạm trên thị trường chứng khoán trên cơ sở áp dụng chế tài dành cho một số tộ i danh trong lĩnh vực kinh tế. Đây chỉ là một giải pháp trước mắt, mang tính chất tạm thời, về lâu dài, Bộ luật Hình sự cần bổ sung các tội đanh về chứng khoán nhằm ngăn ngừa và xử lý đối với dạng tội phạm này hoặc có thể đưa pháp luật xử lý vi phạm trên TTCK ở V iệt Nam vào các luật chuyên ngành (ví dụ Luật Chứng khóan). 1 2 2 Vai trò của pháp luật về xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán ^1 . Pháp luật xử lý vi phạm về chứng khoán là cơ sỏ giữ vững sự ổn định, an toàn cho hoạt động của thị trường chứng khoán; bảo vệ quyền9 lợi ích của các tổ chức và cá nhân tham gia thị trường, giáo dục ý thức tôn trọng và tuân thủ pháp luật về chứng khoán của mọi cá nhán, tổ chức, Pháp luật xử lý vi phạm trên thị trường chứng khoán có các quy phạm điều chỉnh hành vi xử sự của các chủ thể tham gia thị trường, cấm các chủ thể đó thực hiện các hành vi xâm phạm đến trật tự an toàn trong hoạt động của thị trường, xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, của các tổ chức và cồng dân khác. Pháp luật đặt ra các chế tài để áp dụng đối với các hành vi vi phạm nhằm răn đe, phòng ngừa và trừng trị đối với nhũng chủ thể thực hiện các hành vi vi phạm đó, từ đó có thể nâng cao ý thức tôn trọng và tuân thủ pháp luật về chứng khoán của các cá nhân, tổ chức. 14