Tài liệu Kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc bộ y tế trên địa bàn hà nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------

-------- VŨ THỊ THANH THỦY KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC BỆNH VIỆN CÔNG TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI Chuyên ngành: KẾ TOÁN, KIỂM TOÁN VÀ PHÂN TÍCH Mã số: 62340301 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN NGỌC QUANG HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM KẾT “Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật.” Người hướng dẫn Tác giả luận án PGS.TS Nguyễn Ngọc Quang Vũ Thị Thanh Thủy MỤC LỤC LỜI CAM KẾT MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG BỆNH VIỆN ........................................................... 9 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài ...................... 9 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ngoài nước ........................................................ 9 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ...................................................... 14 1.2. Cơ sở lý luận về kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện ........................... 17 1.2.1. Đặc điểm hoạt động kinh doanh dịch vụ và cơ chế tài chính ảnh hưởng đến kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện .............................................................. 17 1.2.2. Bản chất và vai trò của kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện ................ 28 1.2.3. Nội dung kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện ..................................... 31 1.2.4. Kế toán quản trị chi phí theo ABC ............................................................ 49 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 .......................................................................................... 55 CHƯƠNG 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................... 56 2.1. Khung phân tích, quy trình nghiên cứu của luận án ................................... 56 2.2. Chọn mẫu nghiên cứu ................................................................................... 58 2.3. Công cụ nghiên cứu ....................................................................................... 59 2.4. Phương pháp thu thập thông tin ................................................................... 60 2.5. Phương pháp xử lý và phân tích dữ liệu....................................................... 62 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 68 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC BỆNH VIỆN CÔNG TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI ........ 69 3.1. Tổng quan về các Bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội .... 69 3.1.1. Đặc điểm hoạt động chung ........................................................................ 70 3.1.2. Cơ chế quản lý tài chínhbệnh viện ............................................................ 80 3.2. Thực trạng kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội. ..................................................................................... 86 3.2.1. Thực trạng về phân loại chi phí ................................................................. 86 3.2.2. Thực trạng về xây dựng định mức và dự toán chi phí ................................ 88 3.2.3. Thực trạng về phương pháp xác định chi phí và tính giá thành dịch vụ ..... 97 3.2.4. Thực trạng về đánh giá hiệu quả của các trung tâm chi phí ..................... 101 3.2.5. Thực trạng về phân tích thông tin chi phí để đưa ra quyết định ............... 102 3.2.6. Thực trạng về sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện .......................................................................................................... 104 3.3. Đánh giá thực trạng kế toán quản trị chi phí trong các Bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội .................................................................... 109 3.3.1. Những kết quả đạt được .......................................................................... 109 3.3.2. Những tồn tại .......................................................................................... 111 3.3.3. Nguyên nhân tồn tại ................................................................................ 113 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 115 CHƯƠNG 4 ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG CÁC BỆNH VIỆN CÔNG TRỰC THUỘC BỘ Y TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI ..................................................................................... 116 4.1. Định hướng chiến lược phát triển và nguyên tắc hoàn thiện kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội . 116 4.1.1. Định hướng chiến lược phát triển của các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội ....................................................................................... 116 4.1.2. Nguyên tắc hoàn thiện kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội ............................................................. 118 4.2. Các giải pháp hoàn thiện kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội ............................................................ 119 4.2.1. Giải pháp về phân loại chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội........................................................................................... 119 4.2.2. Giải pháp về xây dựng định mức và dự toán chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội .................................................... 124 4.2.3. Giải pháp về sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí theo ABC trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội ..................... 126 4.2.4. Giải pháp về đánh giá hiệu quả của các trung tâm chi phí trong các bẹnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội ............................................. 133 4.2.5. Giải pháp về phân tích thông tin chi phí để đưa ra quyết định trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội ............................................. 134 4.3. Điều kiện thực hiện các giải pháp ............................................................... 137 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ........................................................................................ 140 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 141 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BHYT Bảo hiểm y tế BN Bệnh nhân BTC Bộ tài chính BV Bệnh viện BVCL Bệnh viện công lập BYT Bộ Y tế CBCNV Cán bộ công nhân viên CSSK Chăm sóc sức khỏe ĐVSN Đơn vị sự nghiệp HN Hà nội KCB Khám chữa bệnh KTQT Kế toán quản trị KTQTCP Kế toán quản trị chi phí NCKH Nghiên cứu khoa học NSNN Ngân sách Nhà nước QCCTNB Quy chế chi tiêu nội bộ QTCP Quản trị chi phí SXKD Sản xuất kinh doanh TSCĐ Tài sản cố định DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Danh sách các trung tâm chi phí cuối cùng ................................................ 42 Bảng 1.2: Tóm lược các nhân tố ảnh hưởng đến sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí từ các nghiên cứu trước đây ............................................ 48 Bảng 2.1: Tổng hợp các giả thuyết theo kỳ vọng của tác giả về các biến trong mô hình nghiên cứu đề xuất .................................................................................. 66 Bảng 3.1: Bảng đối tượng khảo sát ............................................................................ 69 Bảng 3.2: Quy mô giường bệnh ................................................................................. 74 Bảng 3.3: Mức độ hoạt động của bệnh viện ............................................................... 74 Bảng 3.4: Mô hình tổ chức bộ máy quản lý................................................................ 76 Bảng 3.5: Mô hình tổ chức bộ máy kế toán ................................................................ 78 Bảng 3.6: Công việc kế toán tại bệnh viện ................................................................. 78 Bảng 3.7: Tổ chức mô hình kế toán quản trị............................................................... 78 Bảng 3.8: Bố trí nhân viên kế toán quản trị ................................................................ 79 Bảng 3.9: Phân loại chi phí ........................................................................................ 86 Bảng 3.10: Xây dựng định mức chi phí ...................................................................... 88 Bảng 3.11: Căn cứ xây dựng định mức chi phí........................................................... 88 Bảng 3.12: Xây dựng dự toán chi phí ......................................................................... 94 Bảng 3.13: Căn cứ xây dựng dự toán chi phí.............................................................. 94 Bảng 3.14: Kỳ xây dựng dự toán chi phí .................................................................... 94 Bảng 3.15: Phương pháp xác định chi phí và tính giá thành ....................................... 99 Bảng 3.16: Hệ thống kế toán quản trị chi phí hiện nay tại bệnh viện ........................ 100 Bảng 3.17: Quý vị có mong muốn áp dụng phương pháp ABC ................................ 100 Bảng 3.18: Sử dụng Thẻ điểm cân bằng (BSC) để đánh giá ..................................... 102 Bảng 3.19: Chỉ tiêu sử dụng để đánh giá bộ phận .................................................... 102 Bảng 3.20: Phương pháp đánh giá bộ phận .............................................................. 102 Bảng 4.1: Bảng phân loại chi phí theo hoạt động ..................................................... 120 Bảng 4.2: Kế toán chi phí dựa trên hoạt động tại bệnh viện ..................................... 131 Bảng 4.3: Chỉ tiêu đánh giá trung tâm chi phí .......................................................... 134 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1: Phạm vi nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 5 Sơ đồ 1.1: Phân loại hoạt động dịch vụ trong bệnh viện ............................................. 23 Sơ đồ 1.2: Bản chất của kế toán quản trị chi phí......................................................... 29 Sơ đồ 1.3: Phân loại chi phí trong bệnh viện .............................................................. 32 Sơ đồ 1.4: Hệ thống dự toán trong bệnh viện ............................................................. 37 Sơ đồ 2.1: Khung phân tích kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội........................................................... 57 Sơ đồ 2.2: Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công .................................... 64 Sơ đồ 3.1: Mô tả hoạt động khám và điều trị tại bệnh viện ......................................... 71 Sơ đồ 3.2: Sơ đồ bộ máy quán lý theo mô hình trực tuyến tại BV Da liễu TW ........... 77 Sơ đồ 3.3: Tổ chức bộ máy kế toán theo hình thức tập trung của BV Da liễu TW ...... 79 Sơ đồ 4.1: Tập hợp và phân bổ chi phí chung trong bệnh viện ................................. 130 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Con người là nguồn tài nguyên quý báu,quyết định sự phát triển của mỗi quốc gia, trong đó sức khỏe là vốn quý nhất của mỗi con người và của toàn xã hội. Vì vậy, đầu tư cho sức khỏe chính là đầu tư cho sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Ngày nay, chất lượng cuộc sống được cải thiện rõ rệt, nhu cầu khám, chữa bệnh chất lượng cao ngày càng gia tăng và cấp thiết của con người. Bệnh viện ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp các dịch vụ y tế, thực hiện hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực y học. Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển năng động của các doanh nghiệp trong cả nước, các bệnh viện công – là những đơn vị sự nghiệp y tế công lập, cũng ngày càng phát triển cả về quy mô lẫn chất lượng, với 1.071 bệnh viện, trong đó bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế là 46, chiếm 4,3%trong tổng số các bệnh viện công trong cả nước (Tổng cục thống kê, 2015). Ngoài việc sử dụng các nguồn vốn do Ngân sách Nhà nước cấp, các bệnh viện công còn có khác khoản thu trong các dịch vụ phục vụ người bệnh, thêm vào đó các loại hình dịch vụ khám chữa bệnh cũng rất đa dạng, chi phí cho mỗi loại dịch vụ này lại hoàn toàn khác nhau. Đây cũng là một vấn đề cần được kế toán đầy đủ, chính xác và chi tiết, giúp quản trị các bệnh viện công tăng cường giải pháp quản lý thu chi tài chính. Trong điều kiện hội nhập quốc tế và kinh tế - xã hội phát triển như hiện nay, các bệnh viện công bắt đầu phải đối mặt với rất nhiều khó khăn và thách thức trong việc cân đối giữa các nguồn lực hạn chế với chất lượng dịch vụ mà bệnh viện cung cấp. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội, các bệnh viện công không ngừng ứng dụng các kỹ thuật y tế hiện đại, các loại dược phẩm mới và sự gia tăng chi phí tiêu thụ, điều này tạo áp lực buộc các bệnh viện công phải áp dụng kỹ thuật của kế toán quản trị chi phí hiệu quả, các kỹ thuật này trước kia thường chỉ được sử dụng trong doanh nghiệp hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận.Theo Robert Kaplan & Anthony A Atkinson (2014, tr1) “Thông tin kế toán quản trị có vai trò quan trọng đối với các đơn vị. Nó giúp tăng cường việc ra quyết định, góp phần định hướng cho sự phát triển chiến lược và đánh giá các chiến lược hiện tại, đồng thời giúp tập trung các nỗ lực để cải thiện hiệu năng của đơn vị cũng như để đánh giá sự đóng góp và hiệu quả hoạt động của các bộ phận, các thành viên trực thuộc. Một trong những loại thông tin quan trọng nhất của Kế toán quản trị là thông tin chi phí. Các đơn vị sử dụng thông tin chi phí để ra các quyết định quan trọng về đặc tính và cơ cấu của các loại sản phẩm”. 2 Qua thực tiễn, hệ thống kế toán quản trị chi phí truyền thống (phương pháp tính giá thành toàn bộ, phương pháp tính giá thành trực tiếp) đã bộc lộ một số hạn chế, gây ảnh hưởng đến hoạt động ra quyết định của nhà quản trị trong bệnh viện. Những hạn chế lớn nhất có thể kể đến đó là việc lựa chọn đối tượng tập hợp chi phí và kỹ thuật phân bổ chi phí. Để khắc phục những hạn chế đó, các nhà kinh tế nghiên cứu và ứng dụng phương pháp tính giá thành sản phẩm mới - phương pháp tính giá thành dựa trên cơ sở hoạt động (Activity-based costing - ABC). Phương pháp ABC ngày nay đã được gắn liền với một triết lý mới trong quản trị là quản trị dựa trên hoạt động (Activity based Management - ABM). Quản trị dựa trên hoạt động là một trong những phương pháp quan trọng nhất để dành chiến thắng trong cạnh tranh. Hệ thống này không thay thế hệ thống kế toán quản trị chi phí truyền thống, mà nhằm bổ sung khả năng xử lý và cung cấp thông tin trong việc ra quyết định ngắn hạn và dài hạn của đơn vị. Một vấn đề nữa, hoạt động của các bệnh viện công đã và đang có những thay đổi đáng kể dưới tác động của cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính. Trong đó, cơ chế tự chủ về tài chính đã cho phép các Bệnh viện công được chủ động trong việc sử dụng nguồn kinh phí do Nhà nước cấp và các khoản thu được để lại nhằm thực hiện nhiệm vụ khám chữa bệnh trên cơ sở tiết kiệm chi phí, tự chủ trong việc phân phối khoản chênh lệch thu chi nhằm từng bước tăng cường cơ sở vật chất, đào tạo đội ngũ, cải thiện và nâng cao đời sống cán bộ viên chức của đơn vị. Do đó, thực hiện kế toán quản trị chi phí tốt là rất cần thiết, đảm bảo cung cấp chính xác, kịp thời và đầy đủ các thông tin về hoạt động tài chính của bệnh viện cho lãnh đạo bệnh viện, quản lý các cấp tại bệnh viện, các cơ quan quản lý Nhà nước về y tế và các đối tượng khác có liên quan đến hoạt động của bệnh viện, giúp họ đưa ra các quyết định đúng đắn, kịp thời. Kế toán quản trị chi phí thực hiện chức năng ghi chép, theo dõi, phản ánh và giám sát chặt chẽ các loại tài sản, nguồn kinh phí của bệnh viện, giúp cho việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, nguồn kinh phí trong các bệnh viện công. Tính đến thời điểm hiện nay, các công trình nghiên cứu trên thế giới về kế toán quản trị chi phí cũng chỉ đề cập một cách riêng lẻ các nội dung của kế toán quản trị chi phí và được nghiên cứu trong một số các bệnh viện công và bệnh viện tư, chưa công trình nào nghiên cứu toàn diện và có hệ thống nội dung của kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công. Bên cạnh đó, các công trình nghiên cứu trong nước cũng chưa có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện về nội dung của kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công, và đặc biệt chưa có bất kỳ một công trình nào nghiên cứu về 3 sự phát triển của hệ thống kế toán quản trị chi phí cũng như các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của hệ thống kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện. Chính vì các lý do đã được trình bày ở trên, “Kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội” được tác giả chọn làm đề tài luận án tiến sĩ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở tính cấp thiết của đề tài, mục tiêu nghiên cứu tổng quát được xác định là: Giải pháp hoàn thiện kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội. Để đạt được mục tiêu tổng quát trên tác giả xác định các mục tiêu nghiên cứu cụ thể như sau: - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận liên quan đến kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện (một loại hình tiêu biểu đơn vị sự nghiệp có Thu). - Phân tích và đánh giá thực trạng kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội. - Lượng hóa mức độ tác động của các nhân tố đến sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện. - Đưa giải pháp hoàn thiện về phân loại chi phí; về xây dựng định mức và dự toán chi phí; về sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí theo ABC, về đánh giá hiệu quả của các trung tâm chi phí và về phân tích thông tin chi phí để đưa ra quyết định trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội. 3. Câu hỏi nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu cụ thể như trên, luận án phải trả lời được các câu hỏi nghiên cứu sau: Kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện bao gồm những nội dung nào? Có những nhân tố nào tác động đến sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện và mức độ tác động như thế nào đến sự vận dụng đó? Hiện nay, nội dung kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội được thực hiện như thế nào? Sự vận dụng kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội đã đạt được những ưu điểm và còn những hạn chế gì? Nguyên nhân vì sao? 4 Có những giải pháp nào để hoàn thiện kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội? 4. Đối tượng, nội dung, phạm vi và đơn vị nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là “Kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà nội”, bao gồm: Phân loại chi phí, xây dựng định mức và dự toán chi phí, phương pháp xác định chi phí và tính giá thành dịch vụ, đánh giá hiệu quả của các trung tâm chi phí, phân tích thông tin chi phí để đưa ra quyết định, các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của hệ thống kế toán quản trị chi phí. Hoạt động trong các bệnh viện công rất đa dạng, bao gồm hoạt động khám chữa bệnh, nghiên cứu khoa học, đào tạo, chỉ đạo tuyến,…và các hoạt động dịch vụ khác. Với đối tượng nghiên cứu đã xác định, luận án đi sâu nghiên cứu nội dung kế toán quản trị chi phí có liên quan đến hoạt động chủ yếu nhất là hoạt động khám chữa bệnh. 4.2. Nội dung nghiên cứu Nội dung nghiên cứu của đề tài là kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội, thông qua khảo sát để đánh giá thực trạng về kế toán quản trị chi phí, trên cơ sở đó để đưa ra giải pháp hoàn thiện kế toán quản tri chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội. Các nội dung nghiên cứu này đã được trình bày chi tiết trong phiếu khảo sát. 4.3. Phạm vi và đơn vị nghiên cứu Pham vi nghiên cứu của luận án bao gồm: + Phạm vi không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu, khảo sát các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội. + Phạm vi thời gian:Từ năm 2012 đến năm 2015. 5 Kế toán QTCP BV công trực thuộc BYT Trên địa bàn HN Hoạt động khám bệnh, chữa bệnh Phạm vi nghiên cứu Sơ đồ 1: Phạm vi nghiên cứu của đề tài Nguồn: Tác giả tự xây dựng + Đơn vị nghiên cứu: Lãnh đạo, các cán bộ quản lý phòng/khoa chức năng, những người trực tiếp làm công việc kế toán tại các bệnh viện công trực thuôc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội. 5. Đóng góp mới của đề tài Về lý luận: Luận án trình bày các nội dung liên quan đến kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện, cụ thể là: + Đặc điểm hoạt động kinh doanh dịch vụ và cơ chế tài chính ảnh hưởng đến kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện. + Bản chất và vai trò của kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện. + Nội dung của kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện (phân loại chi phí, xây dựng định mức và dự toán chi phí, phương pháp xác định chi phí và tính giá thành dịch vụ, đánh giá hiệu quả của các trung tâm chi phí, phân tích thông tin chi phí để đưa ra quyết định). 6 Luận án phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện. Về mặt thực tiễn: - Từ kết quả khảo sát thực tế tại các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội, tác giả đã đánh giá những kết quả đạt được, cụ thể: + Việc phân loại chi phí theo nội dung chi, theo tính chất hoạt động và theo quyền tự chủ hoàn toàn phù hợp để thực hiện kế toán theo mục lục Ngân sách Nhà nước. + Định mức chi hoạt động đặc biệt là hoạt động thường xuyên đã được xây dựng cụ thể trong từng lĩnh vực hoạt động chi như chi thanh toán cá nhân, chi quản lý hành chính, chi nghiệp vụ chuyên môn,… một cách cụ thể trong Quy chế chi tiêu nội bộ của từng bệnh viện, trên cơ sở định mức của Nhà Nước và đặc thù của từng bệnh viện. + Công tác xây dựng dự toán được các bệnh viện quan tâm đặc biệt, các kế hoạch từ tổng quát đến chi tiết đều được tổ chức xây dựng một cách bài bản. Tổ chức xây dựng dự toán được thực hiện theo từng cấp, từ cấp quản trị cơ sở đến cấp quản trị trung gian và quản trị cấp cao. + Việc tính giá thành theo phương pháp xác định chi phí theo quá trình khá đơn giản, dễ áp dụng, chi phí được tập hợp cho bệnh nhân từ khi vào viện cho đến khi xuất viện, bao gồm cả chi phí trực tiếp và chi phí gián tiếp. + Trung tâm chi phí tại các bệnh viện bao gồm trung tâm chi phí khám chữa bệnh và trung tâm chi phí quản lý hành chính, việc phân chia như vậy khá phù hợp với đặc điểm hoạt động của bệnh viện. - Từ kết quả khảo sát thực tế tại các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội, luận án đã chỉ ra các nhân tố ảnh hưởng đến sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí tại các bệnh viện thông qua phương trình hàm hồi quy như sau: Loge[ P (Y = 1) ]=36.577 + 7.886*X1+1.829*X4 + 2.581*X5 -3.099 X6 -3.005*X7 P (Y = 0) Trong đó: + Nhân tố X1- Sự gia tăng về chi phí điều trị cho bệnh nhân, có ảnh hưởng mạnh nhất do có hệ số hồi quy cao nhất và bằng 7.886. Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tiếp theo lần lượt là X6 - Sự hài lòng về hệ thống chi phí theo quy định của Nhà nước (với hệ số hồi quy = 3.099), X7- Mức độ sử dụng hệ thống chi phí theo quy định của Nhà nước 7 (với hệ số hồi quy = 3.005), X5 - Sự hỗ trợ của bệnh viện (với hệ số hồi quy = 2.581) và X4 - Mức độ phức tạp trong bệnh viện (với hệ số hồi quy = 1.829). + Nhân tố X6 và X7 có tác động ngược chiều, trong khi đó, nhân tố X1, X4 và X5 lại có tác động cùng chiều. Việc xác định và đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công, trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội, có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin để giúp các bệnh viện lựa chọn hệ thống tính toán chi phí mới, trong điều kiện hiện nay nhiều bệnh viện chịu áp lực phải tính toán chi phí hiệu quả hơn trong cơ chế tự chủ tài chính và sự cạnh tranh về chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh giữa các bệnh viện. Kết quả mong muốn của nghiên cứu “Kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà nội” sẽ là công cụ hỗ trợ hữu hiệu hoặc ít nhất là nguồn tài liệu tham khảo cho các bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế tại Hà Nội, Việt Nam. 6. Kết cấu của luận án Đề tài luận án ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục thì được tổ chức thành 4 chương với nội dung chính như sau: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lý luận về kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện Chương 1 thực hiện tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài, nhằm xác định những nội dung nghiên cứu có tính kế thừa và phát triển cũng như những cơ sở lý luận làm nền tảng nghiên cứu của luận án. Từ tổng quan nghiên cứu, tác giả xác định được khoảng trống của đề tài, nêu rõ câu hỏi nghiên cứu của luận án. Nội dung tiếp theo trình bày đặc điểm hoạt động cũng như cơ chế tài chính của bệnh viện có ảnh hưởng đến kế toán quản trị chi phí, bản chất và vai trò cũng như nội dung của kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện. Nghiên cứu các giai đoạn phát triển của hệ thống kế toán quản trị chi phí, cũng như các nhân tố ảnh hưởng đến sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Trong chương này, tác giả trình bày phương pháp nghiên cứu của đề tài, bao gồm các nội dung như khung phân tích, quy trình nghiên cứu của luận án; chọn mẫu 8 nghiên cứu; công cụ nghiên cứu, phương pháp thu thập thông tin; và nội dung cuối cùng là phương pháp xử lý và phân tích dữ liệu. …………………….. Chương 3: Thực trạng kế toán quản trị chi phí trong các Bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội. Từ kết quả khảo sát, tác giả tiến hành phân tích, đánh giá thực trạng nội dung kế toán quản trị chi phí trong bệnh viện công, như thực trạng về phân loại chi phí, xây dựng định mức, lập dự toán chi, phương pháp xác định chi phí và tính giá thành dịch vụ, đánh giá hiệu quả của các trung tâm chi phí và cuối cùng là phân tích thông tin chi phí nhằm phục vụ cho việc ra quyết định của nhà quản trị trong bệnh viện. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện. Trên cơ sở đó, đánh giá những kết quả đạt được cũng như những tồn tại và nguyên nhân của tồn tại đó. Chương 4: Định hướng và giải pháp hoàn thiện kế toán quản trị chi phí trong các Bệnh viện công trực thuộc Bộ Y tế trên địa bàn Hà Nội. Từ thực trạng đã được trình bày ở chương 3, tiếp theo trong chương 4, tác giả có đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện kế toán quản trị chi phí trong các bệnh viện công trên cơ sở tuân theo các điều kiện thực hiện, định hướng phát triển và nguyên tắc hoàn thiện. 9 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ TRONG BỆNH VIỆN 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ngoài nước Có rất nhiều công trình nước ngoài liên quan đến kế toán quản trị trong các bệnh viện cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Mỗi công trình nghiên cứu ở một góc độ khác nhau nhằm đạt được mục tiêu của quá trình nghiên cứu. Dưới đây là tổng quan một số công trình tiêu biểu liên quan đến đề tài nghiên cứu. Nhóm thứ nhất: Các công trình nghiên cứu về phân loại chi phí trong các bệnh viện Trong lĩnh vực dịch vụ bệnh viện, các nghiên cứu về phân loại chi phí đều dựa trên các cách phân loại như sau: + Trong nghiên cứu của các tác giả Eddy và cộng sự (2003), Mustafa và cộng sự (2013), Magdalena (2013) thì chi phí trong bệnh viện được phân loại dựa theo mối quan hệ của chi phí với mức độ hoạt động nhằm mục tiêu hỗ trợ cho kiểm soát chi phí.Chi phí được chia thành biến phí, định phí và chi phí hỗn hợp. + Phân loại chi phí theo tính chất hoạt động của bệnh viện, tác giả Mike (2002) đã nghiên cứu về đặc điểm chi phí của bệnh viện, theo quan điểm của tác giả,bệnh viện hiện đại là tổ chức có nhiều sản phẩm chăm sóc sức khỏe, do vậy cần sử dụng phương pháp phù hợp để phân tích cấu trúc chi phí và cấu trúc hoạt động của một bệnh viện. Theo đó có chi phí biến đổituy nhiên lại được nghiên cứu gắn với hàm chi phí để phân tích trong điều kiện cụ thể của bệnh viện như địa phương nơi bệnh viện hoạt động, số lượng bác sĩ, trang thiết bị y tế,…. + Magdalena (2013), phân loại chi phí theo khả năng quy nạp chi phí vào đối tượng chịu chi phí, chi phí được chia thành chi phí trực tiếp và chi phí gián tiếp nhằm phục vụ cho việc tính giá thành, lập báo cáo lợi nhuận,… khi nghiên cứu chi phí trực tiếp và chi phí gián tiếp, tác giả khẳng định chi phí gián tiếp giúp ước tính được tất cả các khoản chi phí liên quan để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm vì vậy giá thành sản phẩm được xác định theo chi phí toàn bộ sẽ là cơ sở để nhà quản trị bệnh viện xác định giá thành dịch vụ, ra quyết định chiến lược. Tuy nhiên, để tính toán được chi phí chung cho từng loại dịch vụ thì phải phân bổ chi phí chung theo tỷ lệ chung định trước. 10 Nhóm thứ hai: Các công trình nghiên cứu về lập dự toán chi phí trong bệnh viện Mustafa và cộng sự (2013) trong nghiên cứu của mình, các tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu hồi quy được thực hiện trên dữ liệu của các bệnh viện công và trung tâm chi phí chính để xác định và phân tích chi phí, từ đó lập dự toán chi phí cho dịch vụ y tế. Tất cả các chi phí hoạt động được phân bổ cho các phòng ban tại bệnh viện. Chi phí chưa tính khấu hao tài sản và chi phí vốn. Nhóm thứ ba: Các công trình ngiên cứu về phương pháp xác định chi phí trong bệnh viện được các tác giả nghiên cứu cụ thể như sau: + Phương pháp xác định chi phí thực tế Theo nghiên cứu của Magdalena (2013), giá thành được tính theo chi phí đầy đủ gồm: Chi phí nhân viên, chi phí vật tư lâm sàng và chi phí chung (ví dụ thiết bị và vật liệu, thuốc), chi phí hành chính (ví dụ in ấn, điện thoại) chi phí vốn (Cả vốn và lãi), chi phí khác nhưng loại trừ các chi phí của việc giảng dạy và nghiên cứu. Tất cả các chi phí này đều được tính trong giá thành của dịch vụ khám chữa bệnh. + Phương pháp xác định chi phí dựa trên hoạt động Theo Eddy và cộng sự (2004), các tác giả đã nghiên cứu về hệ thống tính toán chi phí dựa trên hoạt động (ABC) trong các bệnh viện để tính toán chi phí hiệu quả hơn. Theo đó, quy trình phát triển tổng quát của hệ thống chi phí bao gồm: Chi phí biến đổi, chi phí quan trọng, liên kết chất lượng, hệ thống Nhà nước và cuối cùng là nhận thức của những người làm trong bệnh viện. Các yếu tố có thể tạo điều kiện (hoặc ức chế) hệ thống chi phí thay đổi theo hướng ABC lại phụ thuộc trong một bối cảnh cụ thể bệnh viện. Thông qua một cuộc khảo sát nghiên cứu của bệnh viện, các tác giả phát hiện ra phát triển hệ thống chi phí trong bệnh viện hầu như có thể được giải thích bởi các yếu tố cụ thể bệnh viện. Các vấn đề như sự hỗ trợ của các bên y tế đối với hệ thống chi phí sử dụng, nâng cao nhận thức của các vấn đề với quy phạm pháp luật hiện tại về hệ thống chi phí, cách thức các bệnh viện và bác sĩ sắp xếp bồi hoàn cũng được xem xét nếu bệnh viện tinh chỉnh hệ thống chi phí của họ. Tuy nhiên, cài đặt một hệ thống chi phí đòi hỏi một cách tiếp cận khác nhau trong mỗi bệnh viện và trên đây là một kết quả nghiên cứu trên một mẫu bệnh viện ở Flanders, Bỉ. Tác giả Chan (1993) đã nghiên cứuhệ thống kế toán chi phí theo hoạt động áp dụng cho kế toán chi phí bệnh viện, đặc biệt để xác định toàn bộ chi phí chuẩn của một 11 đơn vị dịch vụ cung cấp bởi bệnh viện, bằng cách kết hợp hệ thống kế toán chi phí theo hoạt động và chi phí chuẩn, các nhà điều hành ngành y có thể lên kế hoạch và kiểm soát chi phí dịch vụ cung cấp tốt hơn và đảm bảo quản trị tài chính tốt. Nhóm thứ tư: Các công trình nghiên cứu về các trung tâm chi phí trong bệnh viên. Các tác giả Basuvà cộng sự (2010)đã đề cập về Quản trị Trung tâm Chi phí trong một Bệnh viện công ở Nam Phi. Thông tin về chi phí đơn vị bệnh viện hữu ích đối với các nhà hoạch định chính sách, nhà quản trị và nhà nghiên cứu. Tầm quan trọng này được ghi nhận trên toàn thế giới bởi Tổ chức Y tế Thế giới và trong nước bởi Bộ Y tế Nam Phi. Mục tiêu của nghiên cứu này là xác định các trung tâm chi phí của một Bệnh viện công lớn (Johannesburg Hospital) và xác định các nhân tố ảnh hưởng tới việc áp dụng và đưa ra định hướng để thực hiện bền vững và thành công qua các kỹ năng. Nghiên cứu xác định ba loại trung tâm chi phí: Chi phí quản lý chung, chi phí trung gian và chi phí cuối cùng. Phân tích bối cảnh cho thấy có sự khác biệt lớn so với Bệnh viện công Italia. Nhiều nhân tố quan trọng được xác định trong nghiên cứu có thể được phân chia thành ba nhóm lớn: Nhân tố bên ngoài, nhân tố bên trong và quy trình. Cách tiếp cận từng bước dựa trên kế hoạch phù hợp và phân tích bối cảnh cần được sử dụng để thực hiện thành công dạng hoạt động ở bệnh viện công. Trong nghiên cứu của tác giả Mustafa và cộng sự (2013) thì bệnh viện chia dịch vụ thành hai trung tâm chi phí chính là trung tâm dịch vụ bệnh viện hàng ngày và trung tâm dịch vụ phụ trợ và hỗ trợ, trong đó lại được chia thành các tiểu thể loại trung tâm chi phí khác nhau để đáp ứng yêu cầu kiểm soát chi phí trong bệnh viện. Theo nghiên cứu của tác giả Magdalena (2013), các trung tâm chi phí trong bệnh viện bao gồm: • Trung tâm chi phí trực tiếp: Trung tâm cung cấp dịch vụ trực tiếp đến bệnh nhân, đặc biệt là về chẩn đoán, điều trị và chăm sóc. • Trung tâm chi phí gián tiếp: Là các trung tâm hỗ trợ cho các trung tâm chi phí trực tiếp và không liên quan đến bệnh nhân. • Trung tâm chi phí hỗn hợp: Đây là trung tâm có thể được tìm thấy cả trong trung tâm chi phí trực tiếp và trung tâm chi phí gián tiếp. • Trung tâm chi phí không liên quan đến DRG (Nhóm chuẩn đoán liên quan Diagnosis Related Groups): Trung tâm nàykhông cung cấp bất kỳ dịch vụ liên quan DRG. Chi phí DRG được loại trừ khỏi chi phí hỗn hợp. 12 Nhóm thứ năm: Các công trình nghiên cứu về việc cung cấp thông tin chi phí để phục vụ cho việc ra quyết định của các nhà quản trị trong bệnh viện Với mục đích cung cấp thông tin chi phí để các nhà quản trị đưa ra quyết định trong bệnh viện.Tác giả Magdalena (2013) đã nghiên cứu các quy tắc hệ thống kế toán chi phí sử dụng ở các bệnh viện của các nước Châu Âu. Kế toán chi phí là một phần thiết yếu của chăm sóc sức khỏe. Thông tin chi phí được sử dụng và phân tích trên cấp trung ương của hệ thống chăm sóc sức khỏe, cũng như bên trong của các bệnh viện. Tất cả các nhà quản trị chăm sóc sức khỏe, các kế toán viên và những người làm trong bệnh viện đều nhận thức được tầm quan trọng của sự hiểu biết về chi phí. Kế toán chi phí được xác định là yếu tố của quản lý tài chính tạo ra các thông tin về các chi phí của một tổ chức và cung cấp một loạt các thông tin tài chính đối với quyết định về mức độ khác nhau, cung cấp dữ liệu chi phí để xác định giá trị của dịch vụ y tế. Tác giả Carly (2002) nghiên cứu tình hình thu thập và sử dụng thông tin chi phí, văn hóa tổ chức để chủ động tính chi phí và quyền lực cũng như xung đột bên trong tổ chức được nghiên cứu. Tổ chức được nghiên cứu là một bệnh viện công lớn chuyên nghiên cứu và đào tạo. Nghiên cứu của tác giả đề cập một khái niệm có tính chính xác tương đối về việc thu thập thông tin chi phí hiện tại. Đồng thời, chỉ ra rằng hiện tại ban lãnh đạo bệnh viện là những người chú trọng sử dụng thông tin chi phí để phục vụ cho việc ra quyết định hơn là đội ngũ y bác sỹ trong bệnh viện. Nhóm thứ sáu: Các công trình nghiên cứu về sự vận dụng của hệ thống kế toán quản trị chi phí cũng như các nhân tố ảnh hưởng đến sự vận dụng của hệ thống này. Tác giả Leslie và cộng sự (1997) trong nghiên cứu của mình tại các bệnh viện thuộc tiểu bang Washington chỉ ra rằng, hệ thống kế toán chi phí tại các bệnh viện này phải tuân thủ theo các quy định sẵn có của Chính phủ mà không được tự ý tăng các chi phí dịch vụ cho bệnh nhân. Trong khi đó, Terri (2001) lại chỉ ra rằng bệnh viện có thể điều chỉnh hệ thống chi phí để phù hợp hơn với các quyết định mang tính nội bộ của bệnh viện. Còn theo Nancy (2000), tác giả nghiên cứu về hệ thống chi phí trong bệnh viện và chỉ ra rằng có thể thay đổi theo một hệ thống chi phí hiện đại hơn – hệ thống chi phí theo ABC, nhằm tăng doanh thu, tăng khả năng cạnh tranh và có thể kiểm soát chi phí tốt hơn, tuy nhiên cũng chỉ một số ít các bệnh viện chuyển dịch theo hệ thống chi phí mới này do còn những lo ngại về hệ thống chi phí theo quy định của Chính phủ. Các tác giả Eddy và cộng sự (2004) nghiên cứu tình trạng phát triển hệ thống kế toán quản trị chi phí theo 3 giai đoạn như sau: