Tài liệu Khóa luận rèn luyện kỹ năng sử dụng atlat địa lý việt nam trong dạy học địa lý 12 trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA ĐỊA LÝ ĐÀO LÊ QUẾ THÚY RÈN LUYỆN KỸ NĂNG SỬ DỤNG ATLAT ĐỊA LÝ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH: CỬ NHÂN SƯ PHẠM ĐỊA LÝ Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018 ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA ĐỊA LÝ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG SỬ DỤNG ATLAT ĐỊA LÝ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH: CỬ NHÂN SƯ PHẠM ĐỊA LÝ Người hướng dẫn: ThS. Hồ Phong Người thực hiện: Đào lê Quế Thúy Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng để làm cơ sở đề tài. Những kết quả nghiên cứu thực tiễn chưa từng được công bố trong bất kì một công trình nào khác. LỜI CẢM ƠN Để có thể hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Thầy giáo – người hướng dẫn : ThS. Hồ Phong đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong tổ, nhóm bộ môn Địa lí trường THPT Hoàng Hoa Thám, quận Sơn Trà, Thành phố Đà Nẵng và trường THPT Lê Hồng Phong, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam cùng các thầy cô giáo Khoa Địa lí Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã góp nhiều ý kiến quý báu trong quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, thầy cô đã động viên giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đề tài. Mặc dù rất cố gắng song bản luận văn không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế. Rất mong được sự chỉ dẫn, đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và những người quan tâm đến đề tài luận văn được hoàn thiện và có giá trị thực tiễn hơn. Xin chân thành cảm ơn Đà Nẵng, tháng 4 năm 2018 Tác giả Đào Lê Quế Thúy MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ DANH MỤC CÁC BẢNG LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Lí do chọn đề tài. ............................................................................................. 12 2. Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................... 13 3. Nhiệm vụ đề tài................................................................................................ 13 4. Đối tượng nghiên cứu....................................................................................... 14 5. Phạm vi nghiên cứu.......................................................................................... 14 6. Lịch sử nghiên cứu........................................................................................... 14 7. Điểm mới của đề tài ......................................................................................... 16 8. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................. 16 9. Cấu trúc của luận án .......................................................................................... 17 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG ATLAT ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ......................... 18 1.1. Kĩ năng Địa lí ................................................................................................. 18 1.1.1. Khái niệm kĩ năng........................................................................................ 18 1.1.2. Khái niệm kĩ năng địa lí............................................................................... 19 1.1.3. Vai trò, vị trí của kĩ năng trong dạy học địa lí .............................................. 19 1.1.4. Phân loại các kĩ năng địa lí .......................................................................... 19 1.1.5. Đặc điểm kĩ năng địa lí ................................................................................ 20 1.1.6. Mối quan hệ giữa các kĩ năng địa lí với kiến thức địa lí ............................... 21 1.1.7. Kĩ năng sử dụng Atlat .................................................................................. 21 1.1.7.1. Khái niệm Atlat Địa lí .............................................................................. 21 1.1.7.2. Khái niệm kĩ năng sử dụng Atlat.............................................................. 22 1.1.7.3. Vai trò kĩ năng sử dụng Atlat ................................................................... 22 1.1.7.4. Phân loại kĩ năng sử dụng Atlat................................................................ 23 1.2. Atlat Địa lí Việt Nam...................................................................................... 24 1.2.1. Cấu trúc của Atlat Địa lí Việt Nam .............................................................. 24 1.2.2. Đặc điểm của Atlat Địa lí Việt Nam............................................................. 24 1.2.3. Vai trò của Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí................................. 26 1.2.3.1. Đối với giáo viên...................................................................................... 26 1.2.3.2. Đối với học sinh....................................................................................... 27 1.3. Phát triển năng lực học sinh trong dạy học Địa lí ............................................ 28 1.3.1. Khái niệm năng lực...................................................................................... 28 1.3.2. Khái niệm năng lực học sinh........................................................................ 28 1.3.3. Đặc điểm của năng lực................................................................................. 29 1.3.4. Các loại năng lực ......................................................................................... 29 1.3.5. Các năng lực chuyên biệt của môn Địa lí ..................................................... 29 1.3.6. So sánh dạy học theo nội dung và theo định hướng năng lực........................ 33 1.4. Đặc điểm chương trình, sách giáo khoa Địa lí 12 THPT ................................. 35 1.4.1. Đặc điểm chương trình Địa lí 12 THPT ....................................................... 35 1.4.1.1. Mục tiêu chương trình Địa lí 12 ............................................................... 35 1.4.1.2. Cấu trúc chương trình Địa lí 12 Cơ bản (chương trình chuẩn) .................. 36 1.4.2. Đặc điểm sách giáo khoa Địa lí 12 THPT .................................................... 37 1.5. Đặc điểm tâm sinh lý và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 ..................... 38 1.6. Tình hình rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 THPT Thành phố Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam................................................ 39 1.6.1. Phân tích thực trạng rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 THPT......................................................................................... 39 1.6.1.1. Quan niệm của giáo viên về rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat ................... 39 1.6.1.2. Thực trạng về việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat cho HS lớp 12 của GV40 1.6.1.3. Thực trạng rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat của HS lớp 12 ....................... 42 1.6.3. Kết luận về kết quả điều tra.......................................................................... 44 1.6.4. Nguyên nhân của thực trạng......................................................................... 44 1.6.4.1. Nguyên nhân khách quan .......................................................................... 44 1.6.4.2. Nguyên nhân chủ quan.............................................................................. 44 CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG ATLAT ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ................................................................ 46 2.1. Khả năng của chương trình Địa lí 12 với việc sử dụng Atlat ........................... 46 2.2. Xác định các bài học Địa lí 12 THPT có sử dụng Atlat để rèn luyện các kĩ năng sử dụng Atlat ......................................................................................................... 47 2.3. Nguyên tắc sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam...................................................... 58 2.3.1. Sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam phù hợp với nội dung dạy học. .................... 58 2.3.2. Sử dụng Atlat để phát huy tính tích cực của học sinh. .................................. 59 2.4. Các kĩ năng sử dụng Atlat............................................................................... 59 2.5. Phương pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat theo định hướng phát triển năng lực. ................................................................................................................. 61 2.5.1. Phương pháp chung rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat theo định hướng phát triển năng lực......................................................................................................... 61 2.5.2. Phương pháp cụ thể rèn luyện kĩ năng Atlat theo định hướng phát triển năng lực ................................................................................................................. 62 2.5.2.1. Phương pháp rèn luyện kĩ năng nhận sử dụng bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực .............................................................. 62 2.5.2.1.1. Rèn luyện kĩ năng nhận biết, chỉ và đọc tên các đối tượng địa lí trên bản đồ Atlat Địa lí Việt Nam........................................................................................ 62 2.5.2.1.2. Rèn luyện kĩ năng xác định phương hướng, kinh độ, vĩ độ trên bản đồ Atlat Địa lí Việt Nam ............................................................................................ 63 2.5.2.1.3. Rèn luyện kĩ năng xác định mối quan hệ không gian các đối tượng trên bản đồ Atlat Địa lí Việt Nam ................................................................................. 64 2.5.2.1.4. Rèn luyện kĩ năng xác mô tả tổng hợp khu vực trên bản đồ Atlat ........... 65 2.5.2.1.5. Rèn luyện kĩ năng sử dụng từng trang bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam67 2.5.2.2. Rèn luyện kĩ năng đọc lát cắt địa hình từ Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực. ..................................................................................... 74 2.5.2.3. Rèn luyện kĩ năng đọc và phân tích bản đồ từ Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực. ............................................................................. 76 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................................... 79 3.1. Mục tiêu thực nghiệm ..................................................................................... 79 3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ................................................................................. 79 3.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ................................................................................... 79 3.4. Phương pháp thực nghiệm .............................................................................. 80 3.5. Tổ chức thực nghiệm ...................................................................................... 81 3.5.1. Địa bàn thực nghiệm.................................................................................... 81 3.5.2. Thời gian thực hiện...................................................................................... 81 3.5.3. Đối tượng thực nghiệm ................................................................................ 81 3.6. Nội dung......................................................................................................... 81 3.7. Quy trình thực nghiệm .................................................................................... 81 3.8. Kết quả thực nghiệm....................................................................................... 82 3.8.1. Kết quả kiểm tra các bài thực nghiệm .......................................................... 82 3.8.2. Tổng hợp kết quả các bài thực nghiệm......................................................... 82 3.8.3. Nhận xét kết quả thực nghiệm...................................................................... 84 3.8.3.1. Nhận xét về mặt định lượng ...................................................................... 84 3.8.3.2. Nhận xét về mặt định tính ......................................................................... 85 KẾT LUẬN.......................................................................................................... 86 1. Kết quả đạt được của đề tài................................................................................ 86 2. Một số kiến nghị, đề xuất................................................................................... 87 3. Hướng mở rộng của đề tài ................................................................................. 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 88 PHỤ LỤC............................................................................................................. 89 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ANQP An ninh quốc phòng BTB Bắc Trung Bộ CN Công nghiệp DHNTB Duyên hải Nam Trung Bộ ĐBSH Đồng bằng sông Hồng ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long ĐC GTVT Đối chứng Giao thông vận tải GV Giáo viên HS Học sinh KT Kinh tế KT-XH Kinh tế - Xã hội NN Nông nghiệp NXB Nhà xuất bản SGK Sách giáo khoa TDMNBB Trung du miền núi Bắc Bộ TN Tự nhiên TN Tây Nguyên TNG Thực nghiệm THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TTLL Thông tin liên lạc DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Biểu đồ thống kê điểm số .......................................................................... 72 Biểu đồ 3.2. Biểu đồ phân phối tần suất điểm ................................................................ 72 Biểu đồ 3.3. Biểu đồ phân loại học lực hai nhóm........................................................... 73 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các năng lực chuyên biệt của môn địa lí......................................................18 Bảng 1.2. Một số đặc trưng cơ bản của dạy học theo định hướng nội dung và theo định hướng năng lực....................................................................................................23 Bảng 1.3. Các kĩ năng sử dụng Atlat cần rèn luyện cho học sinh .................................29 Bảng 1.4. Các mức rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat ....................................................30 Bảng 1.5. Các tiết học có rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat của giáo viên .....................31 Bảng 1.6. Mức độ sử dụng Atlat của học sinh..............................................................32 Bảng 1.7. Các mức độ kĩ năng sử dụng Atlat học sinh rèn luyện được.........................32 Bảng 2.1. Nội dung các bài học Địa lí 12 có sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam và các kĩ năng Atlat được rèn luyện............................................................................................36 Bảng 3.1. Tần suất điểm bài kiểm tra lần 1 ..................................................................71 Bảng 3.2. Tần suất điểm bài kiểm tra lần 2 ..................................................................71 Bảng 3.3. Tần suất điểm 2 bài kiểm tra........................................................................71 Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất...............................................................................72 Bảng 3.5. Bảng phân loại trình độ qua các lần kiểm tra ...............................................73 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Giáo dục phổ thông nước ta đang từng bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo chỉ rõ “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học… Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học tạo cơ sở để người học tự cập nhật, và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực….” trong chiến lược Phát triển Giáo dục 2015 – 2020 (Ban hành kèm theo quyết định số 711/QĐ – TTg ngày 13 tháng 6 năm 2020 của Thủ tướng Chính phủ) chỉ rõ: “Thực hiện đổi mới chương trình và sách giáo khoa từ năm 2015 theo định hướng phát triển năng lực học sinh, vừa đảm bảo tính thống nhất trong toàn quốc, vừa phù hợp với đặc thù mỗi địa phương ”. Như vậy có thể thấy, xu hướng dạy học hiện nay, việc dạy và học không chỉ nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức mà còn rèn luyện cho học sinh những kĩ năng cơ bản đặc trưng của môn học, đồng thời phát triển các năng lực cho người học. Trong dạy học Địa lí, các kĩ năng là một phần không thể thiếu vì đó là phần của hệ thống tri thức Địa lí trong Trường phổ thông. Thông qua rèn luyện các kĩ năng sẽ góp phần phát triển được các năng lực của người học. Đối với chương trình Địa lí lớp 12, có nhiều nội dung kiến thức và kĩ năng Địa lí được thể hiện chủ yếu qua Atlat, các bài tập liên quan đến Atlat chiếm một tỉ lệ khá lớn. Atlat trở thành một công cụ rất quan trọng trong dạy và học môn Địa lí của giáo viên và học sinh. Atlat được xem như cuốn sách giáo khoa thứ hai giúp cho người học đào sâu những tri thức địa lí và đồng thời giúp cho giáo viên thuận lợi trong việc giảng dạy môn Địa lí. Một trong những vai trò quan trọng của giáo viên Địa lí phổ thông hiện nay là rèn luyện cho học sinh kĩ năng sử dụng Atlat để các em tự khai thác thông tin tìm tòi khám phá kiến thức mới. Việc rèn luyện các kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam một cách thuần thục sẽ tạo cho học sinh không phải ghi nhớ kiến thức Địa lí 12 một cách máy móc. Giúp các em phát triển được các năng lực cá nhân. Bên cạnh đó, rèn luyện kĩ năng này còn giúp các em đạt được các kết quả cao hơn trong các kì kiểm tra, thi THPT Quốc gia. Thông qua việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí còn góp phần phát triển các năng lực Địa lí cho học sinh như năng lực tư duy lãnh thổ, tư duy liên hệ tổng hợp, sử dụng bản đồ Atlat, sử dụng biểu đồ…. Tuy nhiên việc rèn luyện các kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí 12 theo định hướng phát triển năng lực còn gặp nhiều khó khăn. Bởi vậy vì đây là một vấn đề mới, trong khi chương trình Địa lí 12 không có tiết riêng rèn luyện kĩ năng Atlat, nhiều giáo viên khi dạy chỉ tập trung truyền thụ kiến thức ở sách giáo khoa chứ chưa chú ý đúng mức đến việc rèn luyện kĩ năng cho học sinh…. Xuất phát từ những lí do trên, bản thân tôi quyết định chọn vấn đề “Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực” làm đề tài nghiên cứu của mình, nhằm hoàn thiện thêm về phương pháp dạy học Địa lí để chuẩn bị cho công tác sau này. 2. Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu để xây dựng phương pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa Lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học lớp 12, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học Địa lí ở trường THPT, thực hiện đổi mới Giáo dục ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. 3. Nhiệm vụ đề tài - Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học Địa lí 12. - Tìm hiểu hiện trạng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam ở các trường THPT. - Nghiên cứu các phương pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh. - Thực nghiệm sư phạm. 4. Đối tượng nghiên cứu - Giáo viên Địa lí và học sinh lớp 12 ở Trường THPT 5. Phạm vi nghiên cứu  Phạm vi nội dung: - Kĩ năng sử dụng Atlat: Kĩ năng sử dụng bản đồ Atlat, kĩ năng sửu dụng lát cắt địa hình, kĩ năng khai thác biểu đồ trong Atlat. - Atlat Địa lí Việt Nam nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.  Phạm vi không gian: - Trường THPT Hoàng Hoa Thám, Sơn Trà, Thành phố Đà Nẵng. - Trường THPT Lê Hồng Phong, Duy Xuyên, Quảng Nam.  Phạm vi về thời gian: - Đề tài thực hiện từ tháng 11/2017 đến tháng 04/2018 6. Lịch sử nghiên cứu Vấn đề hướng dẫn học sinh khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 nói riêng và dạy học Địa lí nói chung từ lâu đã có nhiều nhà giáo dục ở nước ta nghiên cứu và trực tiếp giảng dạy. Tuy nhiên các đề tài nghiên cứu trước đây thường chú trọng nghiên cứu vấn đề sử dụng Atlat cho dạy học theo định hướng nội dung hoặc tập trung hướng dẫn khai thác các kiến thức Địa lí. - Võ Hồng Tuyến An (2010), Xây dựng hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học phần Địa lí lớp 12 Trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ giáo dục học, Đại học Sư phạm Huế. Tác giả trình bày cơ sở lí luận và xây dựng hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học phần Địa lí tự nhiên 12. - Lâm Quang Dốc, Đỗ Ngọc Tiến, Nguyễn Việt Tiến, Lã Thị Loan (2008), Hướng dẫn sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam theo hướng tích cực, NXB Đại học Sư phạm. Phần đầu tác giả trình bày một số kiến thức cơ bản về các bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam. Phần tiếp theo là phương pháp sử dụng Atlat bao gồm phương pháp sử dụng chung và phương pháp sử dụng từng trang Atlat. Trong phần sử dụng từng trang Atlat có trình bày một số câu hỏi gắn với trang Atlat đó. Các câu hỏi này không gắn với một khối lớp, bài học cụ thể nào ở SGK mà phục vụ cho nhiều đối tượng, lớp học khác nhau có liên quan đến trang Atlat. - Mai Xuân San (1998), Rèn luyện kĩ năng Địa lí cho học sinh, NXB Giáo dục đã giới thiệu sơ lược về cấu trúc Atlat Địa lí Việt Nam gồm các phần, các chương, các loại bản đồ, các nội dung biểu hiện qua các bản đồ. - Nguyễn Trọng Phúc (2001), Phương tiện và thiết bị kĩ thuật trong dạy học Địa lí, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả đã đề cập đến khái niệm Atlat, phân loại Atlat, các đặc tính của Atlat. - GS.TS Lê Thông (Chủ biên) (2010), Hướng dẫn học và khai thác Địa lí Việt Nam, NXB Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả này đã trình bày khái quát một số vấn đề chung về kiến thức, kĩ năng khai thác Atlat thông qua hệ thống câu hỏi và câu trả lời : Đưa ra các câu hỏi liên quan đến Atlat Địa lí Việt Nam theo các chủ đề, chủ điểm, các câu hỏi bài tập gắn với một hoặc nhiều trang Atlat. Tuy nhiên các câu hỏi, bài tập đặt ra ở đây không giành riêng cho bài học hoặc lớp học cụ thể nào. - PGS.TS Nguyễn Đức Vũ (2007), Hướng dẫn tự học Địa lí, NXB Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả đưa ra cách thức và kĩ thuật sử dụng các phương tiện học tập chủ yếu trong môn Địa lí như bản đồ, Atlat Địa lí Việt Nam, bảng kiến thức, bảng số liệu thống kê.. qua đó người học sẽ tự rèn luyện được cách tự học với các phương tiện này. - PGS.TS Nguyễn Đức Vũ (2015), Phân tích bảng số liệu, vẽ biểu đồ, lược đồ Việt Nam, Đọc Atlat, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả đã đề cập đến quan niệm chung về Atlat Địa lí Việt Nam, phương pháp chung sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam, phương pháp đọc từng trang và phương pháp làm việc với nhiều trang Atlat. Tóm lại đã có rất nhiều tài liệu nghiên cứu đề cập đến vấn đề sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí có tính chất luận, ở những dạng báo cáo, trình bày các kinh nghiệm, trình bày về những nội dung có thể khai thác được trên các trang Atlat. Tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu nào về rèn luyện sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học Địa lí 12 THPT được công bố. 7. Điểm mới của đề tài - Đánh giá thực trạng rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực ở trường THPT tại địa bàn tỉnh Quảng Nam và Thành phố Đà Nẵng. - Xây dựng một số cách thức, phương pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học Địa lí lớp 12. 8. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp tổng quan tài liệu Trong nghiên cứu lí thuyết phải phân tích và phải tổng hợp tài liệu. Vấn đề nghiên cứu được bắt đầu từ phân tích các tài liệu để tìm ra cấu trúc, các xu hướng phát triển lí thuyết của đề tài. Trong quá trình nghiên cứu, phải sắp xếp phân loại lí thuyết thành một hệ thống logic chặt chẽ để tiến tới tạo thành cơ sở lí luận về rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực. - Phương pháp phỏng vấn Hỏi ý kiến các GV Địa lí và HS ở các trường trên địa bàn nghiên cứu để nắm bắt tình hình rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 THPT. - Phương pháp điều tra bằng phiếu Điều tra thực tế dạy và học của GV và HS để biết thực trạng việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 qua phiếu điều tra. - Phương pháp quan sát Tiến hành dự giờ thăm lớp các GV Địa lí tại một số trường THPT. Quan sát trực tiếp các hoạt động của GV và HS trong giờ dạy học sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam, từ đó kiểm chứng các giả thuyết, lí thuyết đã có để xác minh tính đúng đắn của giả thuyết khoa học. Đồng thời đối chiếu kết quả nghiên cứu lí thuyết với thực tiễn để tìm sự sai lệch của kết quả nghiên cứu nhằm tìm cách hoàn thiện. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tổ chức thực nghiệm sư phạm ở trường THPT nhằm đánh giá tính khả thi của đề tài. - Phương pháp toán học thống kê Sử dụng công thức thống kê toán học để xử lí các số liệu đã thu thập được từ phiếu điều tra, thực nghiệm sư phạm. 9. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Kiến nghị - Đề xuất, Hệ thống các bảng biểu, Tài liệu tham khảo, Phụ lục… luận văn được trình bày theo 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực. Chương 2: Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực. Chương 3 : Thực nghiệm sư phạm. CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG ATLAT ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 1.1. Kĩ năng Địa lí 1.1.1. Khái niệm kĩ năng Kĩ năng là một khái niệm được nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam đề cập đến. Theo N.D.Lêvitôp, kĩ năng là sự thực hiện có kết quả một động tác nào đó hay hoạt động phức tạp hơn bằng cách áp dụng hay lựa chọn những cách thức đúng đắn có chiếu cố đến những điều kiện nhất định. Theo V.V. T sêbuasêva là khả năng thực hiện một hoạt động nào đó dựa trên cơ sở những tri thức kĩ xão và được hoàn thiện lên cùng với chúng. Ở Việt Nam, có một số tác giả nghiên cứu về khái niệm kĩ năng: Theo Hoàng Hữu Bội cho rằng kĩ năng là khái niệm biểu thị năng lực sử dụng hệ thống những tri thức, những dữ kiện, những khái niệm đã có để phát hiện những thuộc tính của sự vật để giải quyết thành công các nhiệm vụ lí luận hay thực tiễn nhất định. Theo Từ điển Tiếng Việt đưa ra khái niệm: Kĩ năng là những vận dụng những kiến thức thu nhận được trong một lĩnh vực nào đó vào thực tế. Như vậy có thể thấy tùy vào góc nhìn chuyên môn và quan niệm cá nhân của người viết sẽ có khái niệm về kĩ năng khác nhau. Tuy nhiên hầu hết thừa nhận kĩ năng được hình thành khi chúng ta áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Kĩ năng học được do quá trình lặp đi lặp lại một hoặc một nhóm hành động nhất định nào đó. Kĩ năng có chủ đích và định hướng rõ ràng. 1.1.2. Khái niệm kĩ năng địa lí Có nhiều khái niệm kĩ năng địa lí được đưa ra như sau: - Kĩ năng địa lí là cách thực hiện các hành động thực tiễn trên cơ sở các kiến thức địa lí. - Kĩ năng địa lí là sự vận dụng các kiến thức địa lí vào cuộc sống để giải quyết các vân đề thực hiện. Như vậy, các khái niệm kĩ năng địa lí được đưa ra khái niệm đồng nhất về quan điểm là muốn có các kĩ năng địa lí thì phải có các kiến thức địa lí và biết cách vận dụng chúng vào thực tiễn. 1.1.3. Vai trò, vị trí của kĩ năng trong dạy học địa lí Kĩ năng địa lí là một phần của hệ thống tri thức địa lí ở trường phổ thông. Vì vậy, trong dạy học địa lí việc rèn luyện các kĩ năng được tiến hành song song với việc trang bị các kiến thức cho học sinh. Kĩ năng địa lí giúp học sinh nâng cao mức độ nhận thức các tri thức môn địa lí. Đồng thời nó cũng soi sáng giúp các em nắm vững được kiến thức địa lí đã học. Xã hội ngày nay đòi hỏi những người lao động có kiến thức nhưng phải biết vận dụng kiến thức vào các hoạt động thực tiễn. Vì vậy rèn luyện kĩ năng địa lí ngay ở trường phổ thông góp phần đào tạo nguồn nhân lực cho một nền sản xuất hiện đại để thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hình thành, rèn luyện các kĩ năng địa lí nhằm đào tạo nên những con người có năng lực để tự chiếm lĩnh tri thức và tự giải quyết các vấn đề trong thực tiễn. 1.1.4. Phân loại các kĩ năng địa lí Về phân loại các kĩ năng địa lí có rất nhiều tiêu chí khác nhau và mỗi tiêu chí sẽ có các loại khác nhau. Trong những năm gần đây các nhà tâm lí học và lí luận dạy học chia kĩ năng chung làm hai loại là : kĩ năng ban đầu là năng lực vận dụng kiến thức vào hành động một cách đơn giản và kĩ năng hoàn thiện là loại kĩ năng đã có tính phức tạp và cao hơn kĩ năng ban đầu vì khó hơn và đòi hỏi ở HS kinh nghiệm và một số sáng tạo nhất định trong hành động.  Dựa vào nội dung kiến thức địa lí, các kĩ năng được chia thành các loại : - Kĩ năng làm việc với bản đồ, khai thác kiến thức địa lí tàng trữ trong bản đồ. Nhóm kĩ năng này bao gồm : kĩ năng định hướng trên bản đồ, đo tính tìm tọa độ trên bản đồ, xã định vị trí địa lí các đối tượng trên bản đồ, đọc và sử dụng bản đồ.. - Kĩ năng khảo sát các hiện tượng địa lí ngoài thực địa gồm : kĩ năng quan sát, phân tích hiện tượng, đo đạc với các dụng cụ quan trắc về thời tiết, thổ nhưỡng, địa hình, thủy văn. - Kĩ năng nghiên cứu làm việc với các tài liệu địa lí gồm : kĩ năng đọc, lập các biểu đồ, phân tích các số liệu thống kê, lát cắt. - Kĩ năng học tập nghiên cứu địa lí gồm : kĩ năng làm việc với SGK, với các tài liệu tham khảo địa lí, kĩ năng mô tả, viết, trình bày những vấn đề về địa lí.  Dựa vào các thao tác hành động trong học tập địa lí có thể chia các kĩ năng địa lí thành các loại : Kĩ năng đọc, kĩ năng vẽ, kĩ năng viết, kĩ năng nhìn…. Ngoài ra còn nhiều phân loại khác nhau dựa vào các thao tác tư duy, dựa vào hệ thống tri thức địa lí ở các cấp học… Tùy vào mục đích sử dụng người ta có thể lựa chọn các phân loại hợp lí nhất cho mình. 1.1.5. Đặc điểm kĩ năng địa lí Kĩ năng địa lí là một phần không thể thiếu trong hệ thống tri thức địa lí, để có được những kĩ năng đó đòi hỏi phải có quá trình hình thành nhất định. Thông thường các kĩ năng địa lí được thực hiện theo các giai đoạn : - Giai đoạn định hướng: là giai đoạn xác định và hiểu rõ mục đích hành động, cách tiến hành và các phương tiện cần thiết để hành động. Bước đầu tiên xác định mục đích hành động là rất cần thiết. Trong bước này HS cần hiểu rõ, kĩ năng cần thực hiện kĩ năng gì ? (kĩ năng vẽ biểu đồ, phân tích bảng số liệu…), kĩ năng đó dùng để làm gì? Nó có tác dụng như thế nào trong việc học tập môn Địa lí? Sau khi đã xác định được mục đích để có được kĩ năng HS cần nắm các thành phần hoạt động của kĩ năng, trình tự tiến hành và các phương tiện cần thiết (kiến thức nào cần vận dụng, dụng cụ nào cần có, bản đồ nào cần dùng… ) - Giai đoạn thực hiện : là giai đoạn tự hoạt động theo các trình tự, cách thức đã vạch ra trong giai đoạn định hướng. Các hoạt động này có thể là hoạt động với các