Tài liệu Kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT KHÓA 35 (2009 – 2013) TÊN ĐỀ TÀI KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC THỰC HIỆN CÁC QUYỀN LẬP PHÁP, HÀNH PHÁP, TƯ PHÁP THỰC TIỄN VÀ KIẾN NGHỊ Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Bộ môn: Luật Hành Chính Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy MSSV: 5095504 Lớp Luật Hành Chính – K35 Cần Thơ, tháng 5 năm 2013 NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... LỜI CẢM ƠN Chân thành cảm ơn thầy Đinh Thanh Phương đã tận tình hướng dẫn sinh viên thực hiện trong toàn bộ quá trình thực hiện luận văn. Chân thành cảm ơn toàn thể các thầy, các cô Khoa Luật đã tận tình giảng dạy sinh viên thực hiện trong quá trình học tập tại trường. Chân thành cảm ơn Khoa Luật nói riêng và trường Đại học Cần Thơ nói chung đã tạo điều kiện thuận lợi để sinh viên thực hiện học tập tại trường. Chân thành cảm ơn các tác giả của những quyển sách, bài viết, bài báo… đã cung cấp những kiến thức quan trọng cho sinh viên thực hiện trong toàn bộ quá trình làm luận văn. MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn .........................................2 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn ...................................................................2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn ................................................3 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn..........................3 6. Kết cấu của luận văn...........................................................................................3 CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC VÀ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC...........................................................................................5 1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC ........................................5 1.1.1. Khái niệm quyền lực và quyền lực nhà nước..............................................5 1.1.1.1. Khái niệm quyền lực .................................................................................5 1.1.1.2. Khái niệm quyền lực nhà nước..................................................................5 1.1.2. Các nhánh quyền lực nhà nước...................................................................5 1.1.2.1. Quyền lập pháp ........................................................................................6 1.1.2.2. Quyền hành pháp......................................................................................7 1.1.2.3. Quyền tư pháp ..........................................................................................8 1.2. CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC............................9 1.2.1. Tổ chức quyền lực nhà nước theo hình thức tập quyền .............................9 1.2.1.1. Tập quyền phong kiến .............................................................................10 1.2.1.2. Tập quyền xã hội chủ nghĩa ....................................................................10 1.2.2. Tổ chức quyền lực nhà nước theo hình thức phân quyền ........................10 1.3. LÝ LUẬN CHUNG VỀ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC ...............12 1.3.1. Khái niệm ...................................................................................................12 1.3.2. Các hình thức kiểm soát quyền lực nhà nước...........................................12 1.3.2.1. Nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước.................................................12 1.3.2.2. Các cơ quan nhà nước kiểm soát lẫn nhau trong việc thực hiện quyền lực nhà nước .............................................................................................................15 CHƯƠNG 2. KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC THỰC HIỆN CÁC QUYỀN LẬP PHÁP, HÀNH PHÁP, TƯ PHÁP Ở VIỆT NAM ...........20 2.1. CƠ SỞ PHÁP LÝ VÀ Ý NGHĨA CỦA KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC THỰC HIỆN CÁC QUYỀN LẬP PHÁP, HÀNH PHÁP, TƯ PHÁP..................................................................................................................20 2.1.1. Cơ sở pháp lý của kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp ...................................................................20 2.1.2. Ý nghĩa của kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp ...................................................................21 2.2. NỘI DUNG CỦA KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC THỰC HIỆN CÁC QUYỀN LẬP PHÁP, HÀNH PHÁP, TƯ PHÁP....................22 2.2.1. Kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp......22 2.2.1.1. Tự kiểm soát của cơ quan lập pháp trong việc thực hiện quyền lập pháp ..............................................................................................................22 2.2.1.2. Kiểm soát của quyền hành pháp trong việc thực hiện quyền lập pháp.....22 2.2.1.3. Kiểm soát của quyền tư pháp trong việc thực hiện quyền lập pháp .........23 2.2.2. Kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện quyền hành pháp...23 2.2.2.1. Tự kiểm soát của cơ quan hành pháp trong việc thực hiện quyền hành pháp ...........................................................................................................23 2.2.2.2. Kiểm soát của quyền lập pháp trong việc thực hiện quyền hành pháp.....25 2.2.2.3. Kiểm soát của quyền tư pháp trong việc thực hiện quyền hành pháp ......28 2.2.3. Kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện quyền tư pháp .......29 2.2.3.1. Tự kiểm soát của cơ quan tư pháp trong việc thực hiện quyền tư pháp ...29 2.2.3.2. Kiểm soát của quyền lập pháp trong việc thực hiện quyền tư pháp .........29 2.2.3.3. Kiểm soát của quyền hành pháp trong việc thực hiện quyền tư pháp ......30 CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN VÀ KIẾN NGHỊ VỀ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC THỰC HIỆN CÁC QUYỀN LẬP PHÁP, HÀNH PHÁP VÀ TƯ PHÁP .....................................................................................................................31 3.1. THỰC TIỄN KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC THỰC HIỆN CÁC QUYỀN LẬP PHÁP, HÀNH PHÁP VÀ TƯ PHÁP ..............31 3.1.1. Thực tiễn kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp.................................................................................................................31 3.1.1.1. Thực tiễn kiểm soát của quyền hành pháp trong việc thực hiện quyền lập pháp ..............................................................................................................31 3.1.1.2. Thực tiễn kiểm soát của quyền tư pháp trong việc thực hiện quyền lập pháp ..............................................................................................................32 3.1.2. Thực tiễn trong việc thực hiện quyền hành pháp.....................................33 3.1.2.1. Thực tiễn kiểm soát của quyền lập pháp trong việc thực hiện quyền hành pháp ...........................................................................................................33 3.1.2.2. Thực tiễn kiểm soát của quyền tư pháp trong việc thực hiện quyền hành pháp ...........................................................................................................39 3.1.3. Thực tiễn kiểm soát trong việc thực hiện quyền tư pháp.........................40 3.1.3.1. Thực tiễn kiểm soát của quyền lập pháp trong việc thực hiện quyền tư pháp ...............................................................................................................40 3.1.3.2. Thực tiễn kiểm soát của quyền hành pháp đối với việc thực hiện quyền tư pháp ...............................................................................................................41 3.2. KIẾN NGHỊ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC THỰC HIỆN CÁC QUYỀN LẬP PHÁP, HÀNH PHÁP, TƯ PHÁP....................41 3.2.1. Kiến nghị kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp.................................................................................................................41 3.2.1.1. Kiến nghị kiểm soát của quyền hành pháp trong việc thực hiện quyền lập pháp ..............................................................................................................41 3.2.1.2. Kiến nghị kiểm soát của quyền tư pháp trong việc thực hiện quyền lập pháp ..............................................................................................................43 3.2.2. Kiến nghị kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện quyền hành pháp..............................................................................................................45 3.2.2.1. Kiến nghị kiểm soát của quyền lập pháp trong việc thực hiện quyền hành pháp ...........................................................................................................45 3.2.2.2. Kiến nghị kiểm soát của quyền tư pháp đối với việc thực hiện quyền hành pháp ...........................................................................................................46 3.2.3. Kiến nghị kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện quyền tư pháp ..................................................................................................................47 3.2.3.1. Kiến nghị kiểm soát của quyền lập pháp trong việc thực hiện quyền tư pháp ...............................................................................................................47 3.2.3.2. Kiến nghị kiểm soát của quyền hành pháp trong việc thực hiện quyền tư pháp ...............................................................................................................48 KẾT LUẬN ..................................................................................................................49 TÀI LIỆU THAM KHẢO --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội của Đảng (bổ sung, phát triển năm 2011) đã bổ sung nội dung kiểm soát quyền lực trong tổ chức và thực thi quyền lực nhà nước. Đảng chủ trương: “Nghiên cứu xây dựng, bổ sung các thể chế và cơ chế vận hành cụ thể để đảm bảo nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân và nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”, “Tiếp tục xây dựng, từng bước hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát tính hợp hiến, hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền.” So với Nghị quyết của những lần đại hội Đảng toàn quốc trước đây. Nghị quyết của đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI có một sự thay đổi rất lớn đó là việc Nghị quyết đã xác định rõ nguyên tắc tổ chức quyền lực Nhà nước không chỉ phân công, phân nhiệm mà còn kiểm soát giữa ba quyền: lập pháp, hành pháp, tư pháp. Kiểm soát quyền lực nhà nước luôn là vấn đề được mọi thời đại quan tâm. Con người bên cạnh những đức tính sáng tạo, chăm chỉ còn chứa đựng cả những tính lười nhác, tùy tiện, tính tham lam, tính ỷ lại, tính dựa dẫm vào những người khác, nhất là tính cách đam mê quyền lực, được gọi chung là tính vị kỷ của con người. Khi có quyền lực Nhà nước trong tay con người có thể đạt được nhiều thứ khác như: của cải, danh vọng, quyền sai khiến nguời khác… Suy rộng ra tổ chức cũng vậy khi có quyền lực trong tay thì tổ chức cũng có xu hướng mở rộng quyền lực và sức ảnh hưởng đến xã hội, trong một chừng mực nhất định có thể gây ảnh hưởng xấu cho xã hội. Trong Hồ Chí Minh toàn tập có ghi nhận: “Nước ta là một nước dân chủ, bao nhiêu quyền lực đều là của dân, chính quyền từ Xã đến Chính phủ đều là của dân, chính quyên từ Xã đến Chính phủ Trung ương đều là do dân cử ra, đoàn thể từ trung ương đến địa phương do dân tổ chức ra. Nói tóm lại quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”. Vậy quyền lực Nhà nước thật ra là của nhân dân, Nhà nước chỉ là cơ quan đại diện của nhân dân để thực thi quyền lực Nhà nước. Trong bản Hiến pháp đầu tiên của Việt Nam, Điều 1 có ghi nhân: “Tất cả quyền binh trong nước là của toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp, tôn giáo”. Kế thừa và phát huy tinh thần của Tư tưởng Hồ Chí Minh và Hiến pháp 1946. Trong Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001), Điều 2 ghi nhận “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 1 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị Quyền lực của Nhà nước là do dân trao cho, quyền lực Nhà nước thì được cụ thể hóa bằng các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Ở nước ta hiện nay, cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp là chưa hiệu quả. Thực tế còn có rất nhiều trường hợp lạm quyền, chồng chéo về thẩm quyền giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp. Để đảm bảo cho các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp thực hiện đúng chức năng, quyền hạn của mình thì không thể không có một cơ chế kiểm soát chặt chẽ quyền lực của các cơ quan này. Vì những lý do trên sinh viên thực hiện luận văn chọn “Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp – thực tiễn và kiến nghị” làm đề tài nghiên cứu luận văn cử nhân luật. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Kiểm soát quyền lực nhà nước đã là vấn đề được thế giới quan tâm từ lâu. Ở nước ta thì đây còn là vấn đề khá mới mẻ. Tuy còn mới mẻ nhưng hiện nay vấn đề về kiểm soát quyền lực nhà nước đang được Đảng và Nhà nước rất quan tâm. Kiểm soát quyền lực nhà nước là một trong những trọng tâm của việc sửa đổi, bổ sung hiến pháp 1992 sấp tới. Đã có rất nhiều hội thảo và công trình nghiên cứu về vấn đề kiểm soát quyền lực nhà nước nói chung và kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp nói riêng. Các công trình nghiên cứu hiên nay chủ yếu tập chung vào vấn đề tổ chức và kiểm soát quyền lực nhà nước nói chung như “Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp quền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” của GS. TSKH. Đào Trí Úc (chủ biên),: “Thống nhất, phân công và phối hợp quyền lực Nhà nước ở Việt Nam” của TS. Lê Quốc Hùng, “Kiểm soát quyền lực Nhà nước – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay” của TS. Trịnh Thị Xuyến… các công trình đã nghiên cứu sâu vào vấn đề tổ chức quyền lực và kiểm soát quyền lực nhà nước nhưng chưa thật sự nhấn mạnh và đi sâu tìm hiểu vào vấn đề kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thựu hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Luận văn này tập trung vào vấn đề kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn Mục đích: Góp phần làm rõ những vấn đề về lý luận và thực tiễn về kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm làm hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 2 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị Nhiệm vụ: − Nghiên cứu những vấn đề lý chuận chung của thế giới và Việt Nam về kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. − Thực tiễn áp dụng các quy định về kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp ở nước ta hiện nay. − Đưa ra một số giải pháp cơ bản để hoàn thiện hơn cơ chế kiểm soát quyền lực trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp nói riêng từ đó góp phần hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực những nói chung. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề về kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Phạm vi nghiên cứu: − Xung quanh quá trình tổ chức và thực hiện việc kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. − Các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp vừa thực hiện chức năng riêng của mình vừa thực hiện kiểm soát quyền lực nhà nước lẫn nhau trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của riêng mỗi cơ quan. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn Phương pháp luận: Vận dụng chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam: Nhà nước là nhà nước của dân, do dân và vì dân. Tất cả quyền bính trong nước là của toàn thể nhân dân. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu lịch sử; Phân tích, thống kê, so sánh; Tổng kết thực tiễn; Các phương pháp phân tích luật viết. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn: − Ý nghĩa lý luận: Tập hợp những quy định của pháp luật Việt Nam về kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. − Ý nghĩa thực tiễn: Làm rõ thực tiễn áp dụng của pháp luật Việt Nam về kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Trên cơ sở thực tiễn áp dụng pháp luật đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo thì nội dung của luận văn bao gồm 3 chương. Chương 1, nghiên cứu lý luận chung của thế giới về quyền lực nhà nước và kiểm soát quyền lực nhà nước. Chương 2, nghiên cứu về nội dung của kiểm Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 3 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp ở Việt Nam. Chương 3, nêu lên thực tiễn áp dụng pháp luật về kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp và đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp ở nước ta. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 4 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC VÀ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC 1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC 1.1.1. Khái niệm quyền lực và quyền lực nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm quyền lực Quyền lực là vấn đề được rất nhiều học giả nghiên cứu, song vẫn chưa đưa ra được định nghĩa đầy đủ về phạm trù quyền lực. Trong từ điển tiếng Việt có định nghĩa về quyền lực là “quyền định đoạt mọi công việc quan trọng về mặt chính trị và sức mạnh để bảo đảm thực hiện quyền lực ấy”.1 Các tác giả trong cuốn Bách khoa triết học cho rằng: “Quyền lực là khả năng thực hiện ý chí của mình có tác động đến hành vi của người khác nhờ một phương tiện nào đó như uy tín, quyền hành, nhà nước, sức mạnh…”2 Tùy thuộc vào quan điểm riêng của mỗi người mà cách hiểu về phạm trù quyền lực có thể khác nhau nhưng xét ở cấp độ chung nhất thì quyền lực là cái mà nhờ đó người khác phải phục tùng. Quyền lực hiện hữu khắp mọi nơi trong đời sống xã hội. Trong một gia đình thì có quyền lực của ông bà, cha mẹ; trong một công ty thì có quyền lực của giám đốc; trong một quốc gia thì có quyền lực của nhà nước. 1.1.1.2. Khái niệm quyền lực nhà nước “Quyền lực nhà nước là quyền lực công của xã hội được chế định bằng pháp luật, do giai cấp có thế lực nhất trong xã hội nắm giữ để thực hiện lợi ích của giai cấp mình trên cơ sở thực hiện lợi ích của cá nhân và xã hội”.3 Quyền lực nhà nước được tổ chức thành một hệ thống thiết chế và có khả năng vận dụng các công cụ của Nhà nước để buộc các giai cấp, tầng lớp xã hội khác phục tùng ý chí của giai cấp thống trị. Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật. Quyền lực nhà nước được hợp thành từ ba nhánh quyền lực đó là quyền lập pháp, quyền hành pháp, quyền tư pháp. 1.1.2. Các nhánh quyền lực nhà nước Theo học thuyết tam quyền phân lập thì quyền lực nhà nước được phân chia thành các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Việc phân chia như vậy không chỉ để chuyên môn hóa trong việc thực hiện quyền lực nhà nước mà quan trọng hơn là thiết lập nên một cơ chế kiểm soát quyền lực giữa ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. 1 Hoàng Phê chủ biên, Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, Viện Ngôn ngữ học, 2002, tr. 815. Phạm Bính, Cơ cấu, phương thức thực hiện quyền lực trong hệ thống hành chính Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà Nội 2006, tr.9. 3 Trịnh Thị Xuyến, Kiểm soát quyền lực nhà nước – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr. 21. 2 Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 5 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị 1.1.2.1. Quyền lập pháp * Khái niệm quyền lập pháp Quyền lập pháp là quyền làm luật, xây dựng luật và ban hành những văn bản luật được áp dụng trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. * Chủ thể có quyền lập pháp Ở mỗi quốc gia, mỗi thời kỳ nhất định thì chủ thể lập pháp có thể có nhiều tên gọi khác nhau. Quyền lập pháp có thể thuộc về cá nhân hoặc thuộc về tổ chức. Chủ thể lập pháp tại các nước quân chủ chuyên chế: Ở các nước quân chủ chuyên chế thì quyền lập pháp thuộc về người đứng đầu nhà nước. Cơ quan lập pháp chỉ là cơ quan tham mưu cho người đứng đầu nhà nước. Hiện nay, trên thế giới còn bốn nước theo chế độ quân chủ chuyên chế, đó là: Va-ti-căng, Ả-rập Xê-út, Bru-nây và Ô-man. Chủ thể lập pháp tại các nước tư sản: Trên thế giới hiện nay đa phần các nước theo chế độ tư sản. Ở các nước tư sản quyền lập pháp thuộc về Nghị viện. Chủ thể lập pháp các nước I-ran, Li-bi, Mi-an-ma: − I-ran có chính thể cộng hòa Hồi giáo, lãnh tụ tôn giáo là người nắm quyền lực tối cao, đứng trên cả tổng thống. Cơ quan lập pháp không có nhiều quyền lực, mọi đạo luật đều phải được Hội đồng bảo vệ Hiến pháp (cơ quan bảo đảm pháp luật không trái đạo Hồi) thông qua. − Li-bi về lý thuyết là nhà nước nhân dân nhưng thực tế là Nhà nước Hồi giáo, cơ quan lập pháp là Đại hội đại biểu nhân dân gồm các đại biểu được bầu gián tiếp. Đại hội đại biểu nhân dân là cơ quan quyền lực cao nhất. Lãnh tụ cách mạng An Phata là người có quyền lực rất lớn mặc dù không nằm trong bộ máy chính quyền. − Mi-an-ma từ năm 1988 có chính thể quân sự và đến nay chưa bầu lại Quốc hội, quyền lập pháp thuộc về Hội đồng Hòa bình và phát triển quốc gia. Chủ thể lập pháp các nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa (dân chủ nhân dân): Khác với Nghị viện các nước tư sản phục vụ quyền lợi giai cấp tư sản, Quốc hội các nước xã hội chủ nghĩa đại diện cho ý chí, lợi ích của nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Hiến pháp các nước xã hội chủ nghĩa đều quy định Quốc hội là cơ quan lập pháp và cũng là cơ quan có quyền lực nhà nước cao nhất. Các nước xã hội hiện nay trên thế giới là Việt Nam, Trung Quốc, Triều Tiên, Lào, Cuba.4 * Chủ thể soạn thảo luật: Pháp luật cho phép một đạo luật có thể được rất nhiều chủ thể khác nhau soạn thảo và trình lên chủ thể có quyền lập pháp. Trong thực tế, đa số các đạo luật đều do cơ quan có chức năng hành pháp soạn thảo. Như vậy, chủ thể có 4 Chu Nguyen Duong, Hội sinh viên Việt Nam, Cơ quan lập pháp của các nước, 2002, http://www.youth.ueh.edu.vn/hoctap/ocw/Luat%20kinh%20te/Quoc%20hoi%20cua%20cac%20nuoc%20tren%20th e%20gioi.pdf, [ngày truy cập 05-4-2013]. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 6 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị quyền lập pháp không nhất thiết là chủ thể soạn thảo luật. Nội dung cốt lõi của quyền lập pháp chính là quyền đồng ý hoặc không đồng ý thông qua một chính sách hoặc một dự luật nào đó * Lập pháp ủy quyền: Khi bàn đến quyền lập pháp thì cũng cần xem xét khái niệm lập pháp ủy quyền. Đây là trường hợp chủ thể lập pháp ủy quyền cho cơ quan hành pháp và cơ quan tư pháp hoặc trong một số trường hợp là các tổ chức chính trị - xã hội… ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Trong đa số các trường hợp, các đạo luật đều có quy định về việc chủ thể lập pháp trao quyền cho các cơ quan nhà nước khác, đặc biệt là Chính phủ ban hành các văn bản pháp quy hành chính để chi tiết hóa nội dung các đạo luật đó. Hiện tượng lập pháp ủy quyền không có nghĩa là chủ thể lập pháp chia sẻ quyền lập pháp của mình cho các cơ quan khác. Bản chất của lập pháp ủy quyền là đảm bảo tính ổn định tương đối của các văn bản luật trong khi vẫn điều chỉnh được những quan hệ xã hội vô cùng đa dạng của đời sống xã hội. Chủ thể lập pháp chỉ giao cho các cơ quan nhà nước khác ban hành các quy định điều chỉnh những quan hệ xã hội thường xuyên thay đổi, bởi lẽ nếu đưa những quan hệ này vào luật thì sẽ dẫn đến hệ quả là luật cũng phải thường xuyên phải thay đổi. Điều đó làm cho tuổi thọ của một đạo luật không cao. Tuy nhiên, ở một khía cạnh khác, nếu lạm dụng lập pháp ủy quyền thì hiện tượng này lại thể hiện sự yếu kém của chủ thể lập pháp. Tóm lại, quyền lập pháp là quyền cực kỳ quan trọng trong cơ cấu quyền lực của một nước, quyền lập pháp luôn gắn liền với những chủ thể quan trọng nhất của bộ máy nhà nước. Một quốc gia trước tiên phải lập pháp thì sau đó mới có luật để thi hành (hành pháp) và có pháp luật để bảo vệ (tư pháp). Còn hiện tượng lập pháp ủy quyền là điều không thể tránh khỏi trong hoạt động của bất kỳ nhà nước nào trên thế giới. Tuy nhiên, lập pháp ủy quyền có điểm mạnh và điểm yếu nhất định. Việc xác định giới hạn ủy quyền là một trong những yêu cầu quan trọng để nâng cao chất lượng lập pháp của mỗi quốc gia. 1.1.2.2. Quyền hành pháp * Khái niệm quyền hành pháp: Quyền hành pháp là một bộ phận tạo thành cơ cấu quyền lực nhà nước. Một cách đơn giản nhất quyền hành pháp được hiểu là quyền thi hành pháp luật. Trong cơ cấu quyền lực nhà nước quyền hành pháp là một khái niệm chung dùng để chỉ một bộ phận quyền lực - quyền thi hành pháp luật, phản ánh mối quan hệ quyền lực giữa các bộ phận hợp thành của quyền lực nhà nước. * Chủ thể có quyền hành pháp: Chủ thể chủ yếu của quyền hành pháp là Chính phủ (cơ quan hành pháp ở trung ương) với tính chất điển hình của cơ quan này là thực hiện hoạt động chấp hành và điều hành các hoạt động của đời sống xã hội. Ở Việt Nam, các Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 7 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị chủ thể thực hiện quyền hành pháp không chỉ có Chính phủ, các cơ quan hành pháp ở Trung ương, mà một số các cơ quan nhà nước ở địa phương cũng thực hiện quyền lực này. * Đặc điểm của quyền lập pháp: Là một trong ba bộ phận cơ bản cấu thành quyền lực nhà nước, quyền hành pháp cũng có những đặc điểm cơ bản của quyền lực nhà nước. Ngoài ra, nó còn có những đặc điểm đặc thù sau đây: Quyền hành pháp có tính quyền lực nhà nước và độc lập tương đối so với các nhánh quyền lực khác. Ở Việt Nam các cơ quan hành pháp là do các cơ quan dân cử lập ra, thực hiện các hoạt động chấp hành và điều hành. Mặc dù các cơ quan hành pháp là do cơ quan quyền lực lập ra, nhưng không có nghĩa là quyền hành pháp chỉ là quyền phát sinh từ cơ quan quyền lực. Quyền hành pháp có khả năng phản ánh một cách chính xác nhất những nhu cầu của xã hội. Quyền hành pháp không chỉ dừng lại ở việc thi hành pháp luật mà nó còn bao gồm cả việc quản lý, điều hành, lãnh đạo các hoạt động trong hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội. Đây là một trong các nhánh quyền lực có sự đụng chạm mạnh nhất tới quyền và lợi ích của công dân trong quá trình thực thi và quản lý...5 * Các bộ phận hợp thành quyền lập pháp: Quyền hành pháp bao gồm hai quyền: quyền lập quy và quyền hành chính. Quyền lập quy: Quyền lập quy là quyền ban hành những văn bản pháp quy dưới luật, để cụ thể hoá luật pháp do các cơ quan lập pháp ban hành trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Quyền hành chính: Quyền hành chính là quyền tổ chức quản lý tất cả các mặt, các quan hệ xã hội bằng cách sử dụng quyền lực Nhà nước. Quyền hành chính bao gồm các quyền về tổ chức nhân sự trong cơ quan hành chính, quyền tổ chức thực thi và áp dụng pháp luật trong các mối quan hệ giữa tổ chức với cá nhân, tổ chức với tổ chức và giữa các cá nhân với nhau trong đời sống xã hội. 1.1.2.3. Quyền tư pháp * Khái niệm quyền tư pháp: Quyền tư pháp là quyền bảo vệ luật pháp, đảm bảo cho pháp luật được thực hiện và chống lại các hành vi vi phạm pháp luật. * Chủ thể thực hiện quyền tư pháp: Quyền lực tư pháp được trao cho Toà án và cả những thể chế khác thực hiện, nhưng trung tâm thực hiện quyền tư pháp là Tòa án, không có tòa án thì không có tư pháp. Ở Việt Nam quyền tư pháp thuộc về Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân. 5 Nguyễn Thị Hà, Quyền hành pháp và tổ chức quyền hành pháp ở Việt Nam qua các bản Hiến Pháp, Tạp chí Đại học Đông Á, số 7, 2012, tr. 72 – 80, tr. 72 - 73. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 8 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị * Đối tượng của quyền tư pháp: Theo truyền thống, đối tượng tác động của quyền tư pháp là các tranh chấp trong nhân dân và tranh chấp giữa nhân dân với nhà nước. Nhưng cùng với xu hướng phát triển của dân chủ, toà án còn xem xét cả hành vi của các quan chức hành pháp, thậm chí quyền tư pháp còn xem xét cả hành vi của Quốc hội lập pháp.6 1.2. CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC Trong lịch sử văn minh nhân loại, có hai dòng học thuyết chính thể hiện tư tưởng, nguyên tắc, phương thức tổ chức thực hiện quyền lực nhà nước là học thuyết về tập quyền và học thuyết về phân quyền. Học thuyết phân quyền được xây dựng nhằm chống lại sự chuyên quyền, độc đoán với tư duy quyền lực nhà nước cần phải được phân chia thành những nhóm độc lập với nhau, kiềm chế và đối trọng lẫn nhau, không có một cơ quan nào nắm giữ toàn bộ quyền lực nhà nước.7 Trái với lý thuyết phân quyền, lý thuyết tập quyền cho rằng quyền lực nhà nước là thống nhất và không thể phân chia. Quyền lực nhà nước phải được tập trung đủ mức mới tạo ra đủ sức mạnh, đảm bảo cho xã hội hoạt động một cách bình thường, ổn định cũng như đảm bảo quan hệ hài hoà, chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước. Ở giữa hai thái cực này là mô hình hỗn hợp, trong đó thể hiện sự kết hợp, dung hoà giữa hai học thuyết. Mỗi học thuyết điều được ứng dụng trên thực tế trong việc tổ chức quyền lực nhà nước. 1.2.1. Tổ chức quyền lực nhà nước theo hình thức tập quyền Trong lịch sử văn minh nhân loại, tập quyền đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển của xã hội với nhiều biểu hiện và biến thể khác nhau như: Tập quyền chuyên chế phong kiến; Chế độ tập quyền toàn trị phát xít (với biểu hiện là chủ nghĩa phát xít Đức, Ý, Nhật với lý thuyết kích động tinh thần dân tộc cực đoan. Chế độ tập quyền độc tài mà phổ biến là độc tài quân sự, thông thường được hình thành sau những khủng hoảng, sụp đổ của các thể chế dân chủ như chế độ Pinôche ở Chilê (1973-1990), Apacthai tại Nam Phi…) và cuối cùng là chế độ tập quyền xã hội chủ nghĩa.8 Như vậy có thể khái quát khái niêm tập quyền như sau: “Tổ chức quyền lực nhà nước theo hình thức tập quyền là tập trung toàn bộ quyền lực nhà nước vào tay một người hoặc một cơ quan nào và cá nhân hoặc cơ quan ấy có thể chi phối sự hình thành và hoạt động của các chức vụ nhà nước hoặc các cơ quan nhà nước khác”9 6 Bùi Ngọc Sơn, Quyền tư pháp trong các chính thể hiện đại, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 4, 2002, tr. 45-50, tr. 45. 7 Nguyễn Anh Hùng, Chế độ tổng thống Mỹ, Nxb Lao động, Hà Nội, 2010, tr. 68. 8 Nguyễn Xuân Tùng, Bộ Tư pháp, Tập quyền XHCN: một học thuyết đã lỗi thời?, 2012, http://moj.gov.vn/ct/tintuc/Pages/nghien-cuu-trao-doi.aspx?ItemID=4450, [ngày truy cập 27-02-2013]. 9 Nguyễn Thị Hồi, Tư tưởng phân chia quyền lực nhà nước với việc tổ chức bộ máy nhà nước ở một số nước, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2005, tr. 18. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 9 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị 1.2.1.1. Tập quyền phong kiến Tập quyền phong kiến đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển của xã hội với nhiều biểu hiện và biến thể khác nhau. Tập quyền chuyên chế phong kiến là nơi thống nhất ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp vào cá nhân hoàng đế với sự hỗ trợ đắc lực của niềm tin tôn giáo rằng quyền hành của hoàng đế là “thiên mệnh”.10 Tuy có bước phát triển hơn nhà nước phong kiến phân quyền nhưng bản chất của nhà nước phong kiến tập quyền vẫn không thay đổi. Quyền lực nhà nước chỉ tập trung vào tầng lớp vua, quan, địa chủ (thế quyền) và các tổ chức tôn giáo (thần quyền). Trong xã hội vẫn còn tình trạng người bóc lột người. 1.2.1.2. Tập quyền xã hội chủ nghĩa Có thể đưa ra những nét cơ bản của học thuyết tập quyền xã hội chủ nghĩa như sau: “Để đảm bảo xây dựng nhà nước chuyên chính mà hạt nhân của nó là toàn bộ quyền lực thuộc về nhân dân, người dân là người chủ thực sự trên tất các các lĩnh vực của đời sống kinh tế xã hội, quyền lực nhà nước là thống nhất và được tập trung ở cơ quan đại diện cao nhất của nhân dân (Xô viết tối cao hay Quốc hội)”.11 Việc tập trung quyền lực nhà nước vào cơ quan đại diện của nhân dân đã làm cho quyền lực bảo đảm tính thống nhất của nó. Các cơ quan khác của nhà nước chỉ là cơ quan phái sinh do cơ quan quyền lực cao nhất thành lập và phải chịu sự kiểm tra, giám sát tối cao của cơ quan đó. Ở đây không có sự phân chia quyền lực cũng như không có sự kiềm chế và đối trọng giữa các nhánh quyền lực. Tính chịu trách nhiệm và luôn bị giám sát bởi cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất và nhân dân chính là cơ sở để đảm bảo cho quyền lực nhà nước không bị tha hoá. 1.2.2. Tổ chức quyền lực nhà nước theo hình thức phân quyền Phân quyền có nghĩa là quyền lực nhà nước được phân tách thành các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp và các quyền này được phân chia tương ứng cho các cơ quan nhà nước khác nhau, ngang bằng nhau và khá độc lập với nhau hoặc phụ thuộc nhau ở một mức độ nhất định, có thể chịu trách nhiệm trước nhau; trong hoạt động có thể kiềm chế, kiểm soát, thậm chí đối trọng với nhau để ngăn chặn sự lạm quyền, sự chuyển quyền, độc đoán trong quá trình thực hiện quyền lực nhà nước, song lại phối hợp với nhau, để tạo nên sự thống nhất của quyền lực nhà nước.12 Hiện nay trên thế giới việc tổ chức quyền lực nhà nước theo tư tưởng phân quyền có các chính thể sau: 10 Nguyễn Xuân Tùng, Bộ Tư pháp, Tập quyền XHCN: một học thuyết đã lỗi thời?, 2012, http://moj.gov.vn/ct/tintuc/Pages/nghien-cuu-trao-doi.aspx?ItemID=4450, [ngày truy cập 27-02-2013]. 11 Nguyễn Xuân Tùng, Bộ Tư pháp, Tập quyền XHCN: một học thuyết đã lỗi thời?, 2012, http://moj.gov.vn/ct/tintuc/Pages/nghien-cuu-trao-doi.aspx?ItemID=4450, [ngày truy cập 27-02-2013]. 12 Nguyễn Thị Hồi, Tư tưởng phân chia quyền lực nhà nước với việc tổ chức bộ máy nhà nước ở một số nước, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2005, tr. 18. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 10 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị * Sự phân quyền mềm dẻo ở những nước có chính thể đại nghị Chính thể đại nghị (kể cả quân chủ và cộng hòa) là môt hình nhà nước áp dụng tư tưởng phân chia quyền lực một các mềm dẻo. Nó được thể hiện ở chỗ lập pháp và hành pháp không hoàn toàn độc lập mà có mối quan hệ mật thiết, phối hợp với nhau trong việc thực hiện quyền lực nhà nước. Tư pháp độc lập với hành pháp trong hoạt động nhưng tư pháp không hoàn toàn độc lập trong tổ chức và hoạt động với lập pháp. Điển hình cho chính thể đại nghị là các nước Anh, Đức, Phần Lan, Italia, Nhật, Thụy Điển… * Sự phân quyền cứng rắng trong chính thể cộng hòa tổng thống Trong chính thể cộng hòa tổng thống, tư tưởng phân quyền được áp dụng ở mức độ cứng rắn với đặc trưng là các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp độc lập với nhau trong hoạt động nhờ không có sự chung nhân viên giữa chúng, đồng thời có thể ngăn cản, kiềm chế lẫn nhau theo nguyên tắc “quyền lực ngăn cản quyền lực”. Quyền hành pháp thuộc về nguyên thủ quốc gia, hành pháp không phải chịu trách nhiệm trược lập pháp và sự phân quyền được ghi nhận trong Hiến pháp.13 Điển hình chính thể cộng hòa tổng thống là các nước Mỹ, Hàn Quốc, Venezuela, Mexico, Brasil, Philippines, Indonesia… * Phân quyền trong chính thể cộng hòa hỗn hợp Cộng hòa đại nghị là dạng chính thể có cả đặc trưng của cộng hòa đại nghị lẫn cộng hòa tổng thống. Do vậy nên tổ chức bộ máy của nhà nước này, tư tưởng phân quyền được áp dụng ở mức độ trung gian giữa cứng rắn và mềm dẻo với các đặc trưng cơ bản là sự độc lập của hành pháp với lập pháp cao hơn trong chính thể cộng hòa đại nghị nhờ không có sự chung nhân viên giữa chúng, song lại thấp hơn chính thể cộng hòa tổng thống vì Chính phủ và Quốc hội có mối quan hệ khá chặt chẽ với nhau trong qua trình làm luật. Chính phủ phải chịu trách nhiệm trước Quốc hội và Quốc hội có thể lật đổ Chính phủ. Ngược lại Quốc hội cũng có thể bị giải tán trước thời hạn. Điển hình cho chính thể cộng hòa hỗn hợp − Các nước nghiêng về phía cộng hòa đại nghị có Pháp, Ba Lan, Phần Lan, Mông Cổ… − Các nước nghiêng về phía cộng hòa tổng thống có Nga, Bê-la-rút, Gru-di-a, Ca-dắc-xtan, Xri Lan-ca…. 13 Nguyễn Thị Hồi, Tư tưởng phân chia quyền lực nhà nước với việc tổ chức bộ máy nhà nước ở một số nước, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2005, tr. 160. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 11 --Kiểm soát quyền lực Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp - thực tiễn và kiến nghị 1.3. LÝ LUẬN CHUNG VỀ KIỂM SOÁT QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC 1.3.1. Khái niệm “Kiểm soát quyền lực nhà nước là một hệ thống những cơ chế được thực hiện bởi nhà nước và xã hội nhằm giữ cho việc thực thi quyền lực nhà nước đúng mục đích, hiệu quả”.14 Hiểu theo nghĩa rộng, kiểm soát quyền lưc nhà nước chính là việc thiết kế, tổ chức và thực thi quyền lực nhà nước đúng mục đích, hiệu quả nhất. Để đạt được mục tiêu này, việc tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước phải tuân theo những quy tắc nhất định và kiểm soát quyền lực nhà nước cũng phải thống nhất trên cơ sở các nguyên tắc đó, chẳng hạn như nguyên tắc: quyền lực thuộc về nhân dân, nguyên tắc pháp quyền, nguyên tắc công khai, minh bạch, nguyên tắc tam quyền phân lập… Hiểu theo nghĩa hẹp, kiểm soát quyền lực nhà nước là toàn bộ những cách thức, quy trình, quy định mà dựa vào đó nhà nước và xã hội có thể ngăn chặn, loại bỏ những hành động sai trái của nhà nước, phát hiện và điều chỉnh việc thực thi quyền lực đảm bảo mục đích và hiêu quả của quyền lực nhà nước. Kiểm soát quyền lực nhà nước thông thường được hiểu theo nghĩa rộng. Nội hàm của nó là tất cả các hoạt động kiểm soát quyền lực nhà nước, từ sự kiểm soát của các cá nhân đến sự kiểm soát của các nhóm, tổ chức, xã hội và nhà nước bằng hình thức, biện pháp, phương tiện khác nhau với mục đích, nội dung khác nhau. Luận văn này tập trung nghiên cứu kiểm soát quyền lực nhà nước theo nghĩa hẹp, đó là hoạt động kiểm soát quyền lực nhà nước bằng thể chế của xã hội với những mục tiêu nhất định. 1.3.2. Các hình thức kiểm soát quyền lực nhà nước 1.3.2.1. Nhân dân kiểm soát quyền lực nhà nước * Kiểm soát của nhân dân thông qua bầu cử: Cơ chế bầu cử là phương thức nhân dân ủy thác quyền lực của mình để hình thành nên nhà nước đại diện. Thông qua cơ chế bầu cử, người dân lựa chọn những người xứng đáng thay mặt mình để điều hành công việc của nhà nước, không những vậy bầu cử còn là cơ chế để người dân loại bỏ những đại biểu không xứng đáng với sự tín nhiệm của mình khỏi cơ quan nhà nước. * Kiểm soát của nhân dân thông qua các chế định của Hiến pháp Phúc quyết Hiến pháp: Phúc quyết Hiến pháp là một quyền Hiến định của nhân dân tức là sau khi Quốc hội lập hiến thông qua Hiến pháp thì bản Hiến pháp đó phải được đưa ra toàn dân phúc quyết. Để quyền phúc quyết của nhân dân được thực hiện thì cần phải có cơ chế trưng cầu ý dân. Trong tất cả các bản Hiến pháp của Việt Nam thì chỉ duy nhất 14 Trịnh Thị Xuyến, Kiểm soát quyền lực nhà nước – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr. 38. Giảng viên hướng dẫn: ThS. Đinh Thanh Phương Sinh viên thực hiện: Huỳnh Duy, MSSV: 5095504 Trang 12