Tài liệu Luận án tổ chức lãnh thổ nông nghiệp tỉnh phú thọ theo hướng nâng cao hiệu quả

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN NGUYỄN MINH LAN TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP TỈNH PHÚ THỌ THEO HƢỚNG NÂNG CAO HIỆU QUẢ LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ VIỆN CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN NGUYỄN MINH LAN TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP TỈNH PHÚ THỌ THEO HƢỚNG NÂNG CAO HIỆU QUẢ Chuyên ngành: Địa lý học Mã số: 9.31.05.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. NGÔ THÚY QUỲNH 2. PGS.TS. NGUYỄN MINH TUỆ HÀ NỘI - 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận của luận án chưa được công bố trong bất kì công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Tác giả luận án Nguyễn Minh Lan viii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của các cơ quan đơn vị, các thầy cô giáo, gia đình và bạn bè, đồng nghiệp. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến cô giáo PGS.TS. Ngô Thúy Quỳnh và PGS.TS. Nguyễn Minh Tuệ đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo, các Phòng - Ban chức năng của Viện Chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) đã tận tình giúp đỡ trong quá trình tôi học tập và nghiên cứu tại cơ sở đào tạo. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, tạo điều kiện của Ban lãnh đạo, các Phòng chức năng, đặc biệt là khoa Khoa học xã hội và Văn hóa Du lịch, Trường Đại học Hùng Vương trong suốt thời gian tôi thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn các cơ quan của UBND Tỉnh, các Sở, Ban, Ngành, Trung tâm của tỉnh Phú Thọ; các cơ sở nông nghiệp nơi tôi khảo sát thực tế. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã hỗ trợ, động viên tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Tác giả luận án Nguyễn Minh Lan viii MỤC LỤC Trang Lời cam đoan .............................................................................................................................. i Lời cảm ơn .................................................................................................................................. i Danh mục các từ viết tắt trong luận án ..................................................................................... i Danh mục các bảng ................................................................................................................... ii Danh mục các hình ................................................................................................................... iii Danh mục bản đồ...................................................................................................................... iv MỞ ĐẦU ................................................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔN QUAN C C C N TR NH HOA HỌC C LI N QUAN ĐẾN TỔ CHỨC LÃNH THỔ NÔNG NGHIỆP.............................................. 12 1.1. Tổng quan về tổ chức lãnh thổ kinh tế ...................................................................... 12 1.1.1. Về tổ chức lãnh thổ ............................................................................................. 12 1.1.2. Về tổ chức lãnh thổ kinh tế ................................................................................ 16 1.2. Tổng quan về n ng nghiệ à ổ hứ nh hổ n ng nghiệ ................................ 20 1.2.1. Về nông nghiệp trong bối cảnh kinh tế thị trường và toàn cầu hóa ............... 20 1.2.2. Tổng quan về tổ chức lãnh thổ nông nghiệp .................................................... 26 1.2.3. Tổng quan về hiệu quả tổ chức lãnh thổ nông nghi p..................................... 32 Tiểu kế hƣơng 1 .................................................................................................................. 38 Chƣơng 2: CƠ SỞ L LUẬN VỀ TỔ CHỨC L NH THỔ N N N HIỆP VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN ................................................................................... 39 2.1. Một số vấn đề uận hủ yếu về ổ hứ nh hổ n ng nghiệ .......................... 39 2.1.1. Nhận thức và quan niệm về tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ............................. 39 2.1.2. Nâng cao hiệu quả tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ............................................ 53 2.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới tổ chức lãnh thổ nông nghiệp theo hướng nâng cao hiệu quả .......................................................................................................... 56 2.1.4. Đánh giá hiệu quả tổ chức lãnh thổ nông nghiệp trong điều kiện Việt Nam ....................................................................................................................... 60 2.2. Kinh nghiệ h iễn ề ổ hứ nh hổ n ng nghiệ ở Việt Nam ................. 63 2.2.1. Khảo cứu thực ti n nghi n cứu và phát triển tổ chức lãnh thổ nông nghiệp của một số địa phương ở Việt Nam ................................................................ 63 2.2.2. Bài học rút ra đối với tỉnh Phú Thọ ................................................................... 67 Tiểu kế hƣơng 2 .................................................................................................................. 68 viii Chƣơng 3: THỰC TR N TỔ CHỨC L NH THỔ N N N HIỆP Ở TỈNH PH THỌ THEO HƢỚNG NÂNG CAO HIỆU QUẢ .................................... 69 3.1. Các yếu tố ảnh hƣởng đến tổ chức lãnh thổ n ng nghiệ ở ỉnh Ph Thọ ......... 69 3.1.1. Cơ sở pháp lý để phát triển nông nghiệp và tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ....... 69 3.1.2. Ảnh hưởng của thị trường và toàn cầu hóa ...................................................... 71 3.1.3. Dân số, lao động và các chủ thể tham gia tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ...... 73 3.1.4. Khoa học - công nghệ trong nông nghiệp......................................................... 76 3.1.5. Vị tr địa lý, qu đất nông nghiệp và ết cấu hạ tầng k thuật ....................... 77 3.1.6. Những thuận lợi và hó hăn chủ yếu .............................................................. 81 3 2 T nh h nh h iển n ng nghiệp và tổ chức lãnh thổ n ng nghiệ ỉnh Ph Thọ ......................................................................................................................... 83 3.2.1. Tình hình phát triển nông nghiệp tỉnh Phú Thọ ............................................... 83 3.2.2. Thực trạng tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở tỉnh Phú Thọ .............................. 91 3 3 Nguyên nh n ủ hành ng và củ nh ng h n hế ng ổ hứ nh hổ n ng nghiệ ở Ph Thọ ................................................................................... 113 3.3.1. Nguyên nhân thành công.................................................................................. 113 3.3.2. Nguyên nhân của hạn chế ................................................................................ 114 Tiểu kế hƣơng 3 ................................................................................................................ 118 Chƣơng 4: ĐỊNH HƢỚN V IẢI PH P TỔ CHỨC L NH THỔ N N N HIỆP THEO HƢỚN N N CAO HIỆU QUẢ Ở TỈNH PH THỌ ........... 119 4 1 Định hƣớng h Thọ h hƣớng n ng iển n ng nghiệ à ổ hứ nh hổ n ng nghiệ ở Ph hiệu uả đến 2 3 ................................................................ 119 4.1.1. Dự báo các yếu tố ảnh hưởng tới tổ chức lãnh thổ nông nghiệp tỉnh Phú Thọ ........................................................................................................................ 119 4.1.2. Định hướng phát triển nông nghiệp tỉnh Phú Thọ đến 2030 ........................ 123 4.1.3. Định hướng tổ chức lãnh thổ nông nghiệp theo hướng nâng cao hiệu quả ở tỉnh Phú Thọ đến 2030 ..................................................................................... 127 4.1.4. Đánh giá hả năng hiệu quả đối với việc tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở Phú Thọ trong thời gian đến 2030 ........................................................ 133 42 iải h đảm bả ổ hứ hiệu uả ở ỉnh Ph Thọ đến n nh hổ n ng nghiệ h hƣớng n ng 2 3 .......................................................................... 137 4.2.1. Giải pháp số 1: Đổi mới quản lý nhà nước về tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ................................................................................................................ 137 viii 4.2.2. Giải pháp số 2: Phát triển nhân lực phục vụ tổ chức lãnh thổ nông nghiệp đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa nông nghiệp tr n địa bàn tỉnh...................... 141 4.2.3. Giải pháp số 3: Thu hút doanh nghiệp lớn hỗ trợ hợp tác xã và hộ nông dân trong quá trình tổ chức lãnh thổ nông nghiệp theo hướng phát triển nông sản hàng hóa có nhiều giá trị gia tăng ........................................................................ 143 4.2.4. Giải pháp số 4: Đầu tư phát triển tổ chức lãnh thổ nông nghiệp .................. 145 4.2.5. Giải pháp số 5: Quảng bá hình ảnh tổ chức lãnh thổ nông nghiệp tiên tiến, ây dựng chỉ dẫn địa lý và phát triển mạng lưới ti u thụ và phân phối nông sản trong và ngoài tỉnh....................................................................................... 148 Tiểu kế hƣơng 4 ................................................................................................................ 150 KẾT LUẬN .......................................................................................................................... 151 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC Đ C N BỐ ..................................... 154 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................................. 155 PHỤ LỤC............................................................................................................................ 1 PL viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN STT Từ viết tắt Từ viế đầy đủ 1 CNC Công nghệ cao 2 CNH - HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa 3 GDP Tổng sản phẩm quốc nội 4 GRDP Tổng sản phẩm tr n địa bàn 5 GTGT Giá trị gia tăng 6 GTGTNN Giá trị gia tăng nông nghiệp 7 GTSX Giá trị sản xuất 8 HĐND Hội đồng nhân dân 9 HTX Hợp tác xã 10 KHCN Khoa học công nghệ 11 KT - XH Kinh tế - xã hội 12 LT - TP Lương thực - thực phẩm 13 NKNN Nhân khẩu nông nghiệp 14 NN CNC Nông nghiệp công nghệ cao 15 NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn 16 Nxb Nhà xuất bản 17 TCLT Tổ chức lãnh thổ 18 TCLTKT Tổ chức lãnh thổ kinh tế 19 TCLTNN Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp 20 TD&MNPB Trung du và miền núi phía Bắc 21 TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên 22 TNTN Tài nguyên thiên nhiên 23 Tp Thành phố 24 UBND Ủy ban nhân dân viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Bảng 2.2. Bảng 2.3. Bảng 2.4. Bảng 3.1. Bảng 3.2. Bảng 3.3. Bảng 3.4. Bảng 3.5. Bảng 3.6. Bảng 3.7. Bảng 3.8. Bảng 3.9. Bảng 3.10. Bảng 3.11. Bảng 3.12. Bảng 3.13. Bảng 3.14. Bảng 4.1. Bảng 4.2. Bảng 4.3. Bảng 4.4. Bảng 4.5. Bảng 4.6. Bảng 4.7. Bảng 4.8. Bảng 4.9. Tổng hợp các hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp.................................. 45 Tổng hợp quy trình tiến hành tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ........................ 48 Một số hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở Việt Nam ........................ 51 Khía cạnh và chỉ tiêu phản ánh hiệu quả phát triển nông nghiệp ................. 53 Dân số của Phú Thọ giai đoạn 2010 - 2019 .................................................... 73 Lao động nông nghiệp của Phú Thọ 2010 - 2019 .......................................... 74 Qu đất và cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp tỉnh Phú Thọ năm 2019.......... 79 GRDP và giá trị gia tăng nông nghiệp GTGT NN) của Phú Thọ giai đoạn 2010 - 2019 ............................................................................................... 84 Giá trị gia tăng nông nghiệp phân theo ngành, giai đoạn 2010 - 2019......... 85 Đất nông nghiệp của tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2010 - 2019 ............................ 86 Một số chỉ ti u về chăn nuôi của tỉnh Phú Thọ .............................................. 87 Sản phẩm nông nghiệp chủ yếu của tỉnh Phú Thọ ......................................... 88 Một số chỉ ti u bình quân đầu người của tỉnh Phú Thọ ................................. 90 Tổng hợp các hình thức TCLTNN ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2019 .............. 99 Số lượng trang trại phân theo đơn vị hành chính tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2010 - 2019 ............................................................................................. 101 Tổng hợp các chỉ tiêu chủ yếu về hiệu quả TCLTNN ở tỉnh Phú Thọ ...... 105 Tỷ lệ nông sản hàng hóa của tỉnh Phú Thọ ................................................... 107 Một số chỉ tiêu về hiệu quả của các hình thức TCLTNN tr n địa bàn tỉnh Phú Thọ, năm 2019 .................................................................................. 108 Dự báo dân số tỉnh Phú Thọ ........................................................................... 119 Dự báo lao động của tỉnh Phú Thọ ................................................................ 121 Dự báo sử dụng đất nông nghiệp của Phú Thọ............................................. 122 Dự báo sản phẩm nông nghiệp ch nh của Phú Thọ...................................... 126 Dự báo một số chỉ ti u bình quân đầu người của Phú Thọ ......................... 127 Định hướng phát triển các hình thức TCLTNN ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030 .......................................................................................................... 129 Dự báo giá trị gia tăng nông nghiệp của tỉnh Phú Thọ ................................ 133 Dự báo một số chỉ ti u hiệu quả của TCLTNN của Phú Thọ giai đoạn 2020 - 2030....................................................................................................... 135 Dự báo nhân lực phát triển nông nghiệp Phú Thọ ....................................... 142 viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Quan hệ tương tác giữa ba khối ngành trong nền kinh tế ................................. 19 Hình 2.1. Sơ đồ khái quát cấu trúc của hệ thống kinh tế - lãnh thổ .................................. 39 Hình 2.2. TCLTNN trong tổ chức lãnh thổ inh tế ............................................................ 42 Hình 2.3. Sơ đồ hóa tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ............................................................ 46 Hình 2.4. Nội dung tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở Phú Thọ .......................................... 52 Hình 2.5. Ba bộ phận cấu thành hiệu quả của TCLTNN .................................................. 55 Hình 2.6. Các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả tổ chức lãnh thổ nông nghiệp................... 57 Hình 3.1. Giá trị sản xuất và tỉ trọng giá trị sản xuất nông nghiệp trong GRDP Phú Thọ giai đoạn 2010 - 2019 ................................................................................... 83 Hình 3.2. Cơ cấu giá trị gia tăng nông nghiệp tỉnh Phú Thọ phân theo ngành................ 85 Hình 3.3. Tỷ lệ hàng hóa một số nông sản chính của tỉnh Phú Thọ ................................. 89 Hình 3.4. Giá trị gia tăng và tỉ trọng của ngành dịch vụ nông nghiệp Phú Thọ, giai đoạn 2010 - 2019 .................................................................................................. 91 Hình 3.5. Cơ cấu trang trại phân theo loại hình của tỉnh Phú Thọ năm 2019................ 102 viii DANH MỤC BẢN ĐỒ Bản đồ hành chính tỉnh Phú Thọ Sau trang 77 Bản đồ thực trạng phát triển và phân bố nông nghiệp tỉnh Phú Thọ Sau trang 85 Bản đồ một số hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp tỉnh Phú Thọ Sau trang 102 Bản đồ định hướng các hình thức TCLTNN ở tỉnh Phú Thọ đến Sau trang 130 năm 2030 1 MỞ ĐẦU 1. L họn đề ài Đối với sự phát triển của mỗi quốc gia, việc tổ chức lãnh thổ KT - XH nói chung và tổ chức lãnh thổ các ngành kinh tế nói riêng là một trong những biện pháp quan trọng hàng đầu. Là một ngành kinh tế truyền thống và có vai trò quan trọng không thể thay thế, nông nghiệp và TCLTNN đã và đang là vấn đề nghiên cứu của nhiều nhà khoa học. TCLTNN là sự sắp xếp và phối hợp các đối tượng nông nghiệp trong mối liên hệ ngành, liên vùng, kết hợp với nhu cầu thị trường trên một lãnh thổ cụ thể nhằm sử dụng hợp lí nhất các tiềm năng tự nhi n, lao động, vị tr địa l và cơ sở vật chất ĩ thuật để đem lại hiệu quả cao về mặt kinh tế, xã hội và môi trường. Việc nghiên cứu TCLTNN nói chung và các hình thức tổ chức của nó theo lãnh thổ tạo ra những tiền đề cần thiết nhằm sử dụng hợp lí các nguồn lực về tự nhiên, KT - XH của cả nước cũng như của từng vùng, từng địa phương. Tuy nhiên, về mặt lý luận, còn một số vấn đề chưa được tường minh như hiệu quả TCLTNN được hiểu như thế nào, chịu tác động của các yếu tố ảnh hưởng nào? Đánh giá hiệu quả TCLTNN bao gồm những chỉ ti u định lượng nào, thứ tự quan trọng của các chỉ tiêu ra sao? Trên thực tế, nhiều hình thức TCLTNN có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Cùng với sự phát triển của nền sản xuất xã hội đã tạo điều kiện hình thành các hình thức mới trong TCLTNN. Việc nhận thức TCLTNN một cách đúng đắn là chìa hóa để sử dụng hợp l hơn các điều kiện hiện có của đất nước. Việc hoàn thiện các hình thức TCLTNN tạo điều kiện nâng cao năng suất lao động xã hội, góp phần vào công tác quy hoạch theo lãnh thổ nền kinh tế quốc dân. Việt Nam về căn bản vẫn là một nước nông nghiệp, sản xuất nông nghiệp vẫn giữ vai trò quan trọng trong cơ cấu kinh tế của nước ta. Các biện pháp để phát triển một nền nông nghiệp toàn diện và đạt tốc độ cao luôn là mối quan tâm hàng đầu của nhà nước, đặc biệt là trong giai đoạn đổi mới hiện nay. Trong đó, TCLTNN là một biện pháp quan trọng cần được quan tâm nghiên cứu. Việt Nam có tiềm năng to lớn để phát triển nông nghiệp quy mô lớn, hiệu quả cao nhưng thực tế sản xuất nông nghiệp đang có hiệu quả chưa cao thậm chí có 2 ý kiến cho là còn thấp). Việt Nam có 10 triệu ha đất nông nghiệp nhưng có trách nhiệm tạo ra việc làm, nuôi sống hoảng 65 dân số sống ở nông thôn. Nếu không phát triển nông nghiệp có tổ chức, tr n cơ sở căn cứ khoa học thì không thể phát huy hiệu quả của nông nghiệp. Đặc biệt, hiệu quả sản uất nông nghiệp của nước ta chưa cao, thấp hơn so với một số quốc gia trong hu vực và thấp hơn nhiều so với các quốc gia có nền nông nghiệp ti n tiến tr n thế giới. Sản xuất nông nghiệp ở tỉnh Phú Thọ cũng vậy. Là một tỉnh thuộc vùng TD&MNPB, sản uất nông nghiệp có vị tr và vai tr to lớn đối với nền inh tế tỉnh Phú Thọ. Hiện nay, nông nghiệp tuy chỉ chiếm hoảng 19 hoảng 80 GRDP nhưng gắn với dân số toàn tỉnh, chủ yếu ở hu vực nông thôn. Thu nhập bình quân đầu người của nhân khẩu nông nghiệp tỉnh Phú Thọ chỉ bằng 43 - 45% mức trung bình cả nước. Vì vậy, cần phải nghiên cứu, tìm giải pháp để phát triển nông nghiệp mạnh hơn, hiệu quả hơn, bền vững hơn nhằm cải thiện đời sống nông dân, góp phần phát triển KT - XH của tỉnh. Phú Thọ có tiềm năng, thế mạnh, lợi thế so sánh để phát triển nông nghiệp hàng hóa mang t nh đặc th cao chè, sơn ta, bưởi Đoan H ng, quýt và hồng quý, b thịt, lợn, d ...). Nhưng cho đến nay, phát triển nông nghiệp ở tỉnh Phú Thọ chưa phát huy được tiềm năng và đang có hiệu quả thấp. Ngoài cây sơn, chè, bưởi Đoan H ng đã phát triển theo hướng sản xuất hàng hóa, đa phần các loại nông sản hác đang sản uất iểu truyền thống, phục vụ nhu cầu tại chỗ là chủ yếu. Hiệu quả sản uất nông nghiệp thấp hơn mức trung bình cả nước và thấp hơn một số tỉnh ở miền núi ắc ộ như Thái Nguy n, Sơn La, H a ình... Một trong những nguyên nhân của tình trạng này là việc phát triển nông nghiệp chủ yếu tự phát theo hộ gia đình; nông nghiệp chưa được tổ chức một cách hoa học theo ngành và theo lãnh thổ. Giả sử không tổ chức sản xuất nông nghiệp theo lãnh thổ thì tốc độ tăng trưởng của nông nghiệp Phú Thọ không thể tăng nhanh và đóng góp của nông nghiệp vào GRDP của tỉnh cũng hông tăng. Nếu như vậy, thu nhập bình quân đầu người của nông dân Phú Thọ vẫn thấp như hiện nay và không thể để điều đó xảy ra đối với sự phát triển KT - XH của tỉnh. Do đó, cần nghiên cứu tổ chức sản xuất nông nghiệp theo lãnh thổ một cách khoa học để cung cấp th m căn cứ khoa học cho chính quyền tỉnh trong việc hoạch định chủ trương, đường lối phát triển nông nghiệp tỉnh Phú Thọ 3 trong thời gian tới. Song, TCLTNN được hiểu như thế nào, có bao nhiêu hình thức TCLTNN, các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả TCLTNN là gì, đánh giá ết quả và hiệu quả TCLTNN ra sao… đều chưa được tường minh. Hay nói cách hác, thế nào là TCLTNN có căn cứ hoa học và đem lại hiệu quả cao vẫn chưa được tiến hành nghi n cứu làm r ở tỉnh Phú Thọ. Theo đó, TCLTNN bắt đầu từ đâu, làm như thế nào để nâng cao hiệu quả là những câu hỏi khoa học cần trả lời. Nhưng cho đến nay, vẫn chưa có công trình độc lập nào nghiên cứu về hiệu quả TCLTNN tỉnh Phú Thọ. Từ những phân tích nêu trên, tác giả chọn vấn đề T chức l nh th nông nghiệp tỉnh Ph Th theo hư ng nâng cao hiệu quả làm đề tài Luận án tiến sĩ với mong muốn góp phần làm sáng tỏ th m những điểm lý thuyết và thực ti n n u tr n và hoàn thành luận án tiến sĩ chuy n ngành Địa lý học. 2 M iêu à nhiệ nghiên ứu Đề uất định hướng và giải pháp TCLTNN theo hướng nâng cao hiệu quả ở tỉnh Phú Thọ, thông qua đó cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chủ trương, ch nh sách phát triển phát triển nông nghiệp ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030. Để đạt được mục ti u đề ra, luận án tập trung nghi n cứu các nhiệm vụ ch nh sau đây: + Xây dựng cơ sở lý luận và khảo cứu kinh nghiệm thực ti n về TCLTNN theo hướng nâng cao hiệu quả để vận dụng vào tỉnh Phú Thọ; + Đánh giá thực trạng TCLTNN theo hướng nâng cao hiệu quả, ác định mặt được, mặt chưa được và nguy n nhân của những thành công cũng như của các hạn chế trong quá trình phát triển và TCLTNN ở tỉnh Phú Thọ trong thời gian vừa qua. + Đề uất định hướng và giải pháp đảm bảo TCLTNN theo hướng nâng cao hiệu quả ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030. 3 Đối ƣ ng à h i nghiên ứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là tổ chức lãnh thổ nông nghiệp theo hướng nâng cao hiệu quả trong mối quan hệ với phát triển KT - XH của tỉnh Phú Thọ, các hình thức TCLTNN chủ yếu tr n địa bàn sẽ được phát triển. 4 + V nội dung: Luận án nghiên cứu cả lý thuyết và thực ti n, cả hiện trạng và tương lai TCLTNN ở tỉnh Phú Thọ. Trong đó, luận án tập trung nghi n cứu hiện trạng TCLTNN và đánh giá hiệu quả TCLTNN ở tỉnh Phú Thọ; ác định bộ chỉ tiêu phản ánh hiệu quả TCLTNN gắn với phục vụ nghiên cứu tr n địa bàn tỉnh; chỉ ra các yếu tố mang tính điều kiện ảnh hưởng tới TCLTNN, đề xuất định hướng đặc biệt là nghiên cứu các hình thức TCLTNN chủ yếu sẽ phát triển ở tỉnh Phú Thọ) và giải pháp đảm bảo TCLTNN theo hướng nâng cao hiệu quả ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030. Nội hàm khái niệm “hiệu quả” trong TCLTNN bao gồm hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. Trong phạm vi nghiên cứu của luận án, khái niệm này tiếp cận chủ yếu ở khía cạnh hiệu quả về mặt kinh tế, được đánh giá thông qua các chỉ ti u định lượng tác giả trình bày và phân tích trong luận án. Về khái niệm “nông nghiệp”, luận án tiếp cận nông nghiệp bao gồm trồng trọt, chăn nuôi và dịch vụ nông nghiệp. + V th i gian: Hiện trạng nghi n cứu giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2019 và dự báo nghi n cứu đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. + V không gian: Lãnh thổ tỉnh Phú Thọ, bao gồm 1 thành phố, 1 thị xã và 11 huyện. 4. Qu n điểm iế ận à hƣơng h nghiên ứu 4.1. Q a đ ểm tiếp cận Tác giả tiếp cận đề tài luận án theo các hướng ch nh sau đây: 4.1.1. Quan điểm hệ thống Xem xét phân tích nông nghiệp như một hệ thống; đồng thời xem xét TCLTNN như một phân hệ trong hệ thống lớn - sản xuất nông nghiệp. Trong đó, trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ nông nghiệp được em như các bộ phận cấu thành mà việc TCLTNN phải tính tới. Đến lượt mình TCLTNN lại được coi như một hệ thống bao gồm nhiều phân hệ - đó là các hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp. ất ì sự thay đổi của một thành phần nào cũng sẽ làm ảnh hưởng đến các thành phần hác và toàn bộ hệ thống TCLTNN nói chung. Vì vậy, trong quá trình nghiên cứu TCLTNN tỉnh Phú Thọ theo hướng nâng 5 cao hiệu quả cần nắm vững quan điểm này để thấy được sự tác động qua lại trong một phân hệ và giữa các phân hệ với nhau. 4.1.2. Quan điểm t ng hợp - lãnh th Quan điểm này xuất phát từ tư duy Địa lí học, tiếp cận nông nghiệp và TCLTNN theo không gian: Vị tr địa kinh tế, địa hình, không gian lãnh thổ… luôn được em ét như yếu tố TCLTNN. Trong quá trình nghiên cứu, cần dựa trên quan điểm tổng hợp - lãnh thổ để nhìn nhận, đánh giá quá trình, các thành phần, các yếu tố ảnh hưởng tới TCLTNN tỉnh Phú Thọ... trong mối quan hệ tương tác với nhau và với các hiện tượng khác; gắn các đối tượng với lãnh thổ cụ thể và phải làm nổi bật được đặc trưng của lãnh thổ đó. Tác giả vận dụng quan điểm tổng hợp - lãnh thổ trong nghi n cứu nhằm phân tích tác động của các điều iện tự nhi n, KT-XH đối với TCLTNN tỉnh Phú Thọ và sự phân hoá của chúng trong không gian, từ đó đề uất định hướng TCLTNN tỉnh Phú Thọ theo hướng nâng cao hiệu quả. 4.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh Quan điểm này cho rằng mọi sự vật, hiện tượng đều biến đổi theo thời gian, có quá trình hình thành, phát triển và vận động qua từng giai đoạn lịch sử. Những thay đổi này di n ra trong những điều kiện địa lý nhất định, thực trạng phát triển hiện tại là sự ế thừa ết quả của các giai đoạn trước, đồng thời cũng là cơ sở để hướng tới tương lai. Nghi n cứu TCLTNN tỉnh Phú Thọ theo hướng nâng cao hiệu quả cần vận dụng quan điểm lịch sử - vi n cảnh nhằm tìm hiểu sự biến động của nó theo thời gian và không gian, làm tiền đề tìm ra các định hướng, giải pháp và dự báo sự phát triển trong tương lai. 4.1.4. Quan điểm tiếp cận liên ngành - liên vùng Nông nghiệp không phải là một hệ thống tự thân. Nó có quan hệ mật thiết với các ngành, lĩnh vực khác như với công nghiệp, lâm nghiệp, dịch vụ và với các hu dân cư). Mỗi hình thức TCLTNN hình thành tr n cơ sở liên kết đa ngành, đa lĩnh vực và thậm ch hình thành tr n cơ sở các chuỗi giá trị sản xuất; gắn nông nghiệp với công nghiệp (công nghiệp cung cấp phân bón, thiết bị, máy móc phục vụ sản xuất nông nghiệp và công nghiệp chế biến nông sản) cũng như gắn bó chặt chẽ với các 6 lĩnh vực dịch vụ và tiêu thụ nông sản hàng hóa. Phát triển nông nghiệp và TCLTNN của tỉnh Phú Thọ có quan hệ chặt chẽ với phát triển và TCLTNN của các tỉnh trung du miền núi phía Bắc đặc biệt là Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Tuyên Quang…). 4.1.5. Quan điểm kinh tế thị trư ng Thị trường và khả năng lợi nhuận được em như động lực thôi thúc nhà đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh nông nghiệp, bao gồm thị trường trong nước và thị trường ngoài nước trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Trong điều iện của nền inh tế thị trường, việc vận dụng quan điểm này trong phát triển nông nghiệp nói chung và TCLTNN tỉnh Phú Thọ nói ri ng là hướng tiếp cận cần được quan tâm. Việc TCLTNN phải đảm bảo đáp ứng nhu cầu thị trường, đạt hiệu quả inh tế cao và mang lại lợi nhuận cho các đối tượng tham gia. Do đó, luận án cần chú ý đến yếu tố thị trường và hiệu quả inh tế trong quá trình nghi n cứu và đề uất giải pháp TCLTNN tỉnh Phú Thọ theo hướng nâng cao hiệu quả. 4.1.6. Quan điểm theo nguyên lý nhân - quả Mỗi kết quả đều có nguyên nhân của nó. Khi phân tích kết quả và hiệu quả của TCLTNN nhất thiết phải xem xét nguyên nhân của nó, như quy mô và cơ cấu đầu tư, ch nh sách t n dụng, phát triển kết cấu hạ tầng và phát triển nhân lực, chính sách xúc tiến thương mại và tiêu thụ nông sản... Do đó luận án sử dụng quan điểm tiếp cận theo nguyên lý nhân - quả để tìm ra nguyên nhân của những thành công cũng như của những hạn chế trong TCLTNN tỉnh Phú Thọ theo hướng nâng cao hiệu quả. Ngoài ra, tác giả còn tiếp cận đối tượng nghiên cứu theo quan điểm tiếp cận từ lý thuyết đến thực ti n; tiếp cận từ vĩ mô đến vi mô; tiếp cận thể chế. + Tiếp cận từ lý thuyết đến thực ti n: Từ việc làm rõ những vấn đề lý thuyết đi đến phân tích và xem xét thực ti n TCLTNN. Đồng thời từ lý thuyết phát triển nông nghiệp đi tới nghiên cứu TCLTNN tr n địa bàn. + Tiếp cận từ vĩ mô đến vi mô: Tư tưởng ch nh là đi từ sự phân tích cả nền kinh tế cũng như cả lĩnh vực sản xuất nông nghiệp đến việc phân tích các hình thức TCLTNN và đi tới sự phối kết hợp các hình thức ấy trong một tổng thể tổ chức lãnh thổ tr n địa bàn tỉnh. + Tiếp cận từ thể chế: Việt Nam đã có luật pháp, chính sách và phát triển TCLTNN, nhất là về lĩnh vực phát triển khu nông nghiệp ứng dụng CNC và phát triển HTX nông nghiệp. 7 4.2 Tác giả nghiên cứu địa lí ở luận án này với tư tưởng địa lí kinh tế - xã hội, gánh trên vai cả khía cạnh kinh tế và khía cạnh xã hội của địa lí. Để hoàn thành luận án, tác giả sử dụng các phương pháp ch nh sau đây: 4.2.1. Phư ng pháp thu thập và xử lí tài liệu Đây là phương pháp truyền thống trong nghi n cứu Địa l học. Đối với đề tài luận án, tác giả tiến hành theo các bước cụ thể sau: - Xác định các đối tượng, nội dung và dạng thông tin cần thu thập gắn với đề tài. Đó là các tài liệu li n quan đến cơ sở l luận về TCLTNN và hiệu quả TCLTNN; các tài liệu về điều iện tự nhi n và KT - XH của tỉnh Phú Thọ; về hiện trạng phát triển nông nghiệp và TCLTNN; về quy hoạch phát triển KT - XH, quy hoạch ngành nông nghiệp của tỉnh... Các dạng tài liệu bao gồm tài liệu viết, bản đồ, tranh ảnh... - Tiến hành thu thập tài liệu theo ế hoạch và danh mục đã lập. + Các tài liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan phát hành, nhà uất bản, từ Thư viện quốc gia, Thư viện tỉnh và tr n mạng internet... Cụ thể là các tài liệu của Tổng cục thống ; Cục Thống , Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn NN & PTNT), Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài nguy n Môi trường, U ND tỉnh Phú Thọ; Báo cáo Tổng ết nhiệm vụ công tác và Triển hai ế hoạch công tác hàng năm của Sở NN & PTNT; các công trình, báo cáo li n quan đến nông nghiệp từ các tạp ch chuy n ngành trong và ngoài nước, các viện nghi n cứu, bộ, ban ngành liên quan... + Các tài liệu sơ cấp được thu thập thông qua quan sát, ghi chép, chụp ảnh và qua điều tra thực địa của tác giả. - Xử l tài liệu đã thu thập được. Từ các số liệu, tài liệu thô, tác giả ử l thành các số liệu tinh, thông qua sử dụng các công thức tính toán. Để phục vụ nghiên cứu đạt kết quả cao, các số liệu, tài liệu đã thu thập cần được phân tích, xử lí, hệ thống hóa một cách khoa học. 4.2.2. Phư ng pháp phân tích thống kê Phương pháp này được sử dụng để phân tích số liệu thống qua các năm và theo các lĩnh vực sản xuất cụ thể. Trong luận án, phương pháp phân tích thống kê được vận dụng không chỉ để đánh giá hiện trạng, hướng tới mục đ ch 8 ác định được những thành tựu, những hạn chế, yếu kém và tìm ra những nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém mà còn chuẩn bị số liệu cho việc dự báo các chỉ ti u li n quan đến TCLTNN tỉnh Phú Thọ. Trong quá trình phân tích số liệu thống kê tác giả sử dụng hệ thống bản đồ, biểu đồ.... để minh họa cho những nhận định trong quá trình viết luận án. 4.2.3. Phư ng pháp phân tích chính sách Đối với sự phát triển của ngành nông nghiệp nói chung và TCLTNN tỉnh Phú Thọ nói riêng, các ch nh sách phát triển có ảnh hưởng rất quan trọng. Do đó, tác giả sử dụng phương pháp này để phân tích, đánh giá mặt t ch cực - mặt hạn chế, mức độ phù hợp - chưa ph hợp của các ch nh sách đã và đang thực thi trong lĩnh vực nông nghiệp, đặc biệt là các chính sách về đầu tư, phát triển ết cấu hạ tầng,... Đồng thời, phương pháp phân t ch ch nh sách c n được tác giả sử dụng để đánh giá ảnh hưởng của các ch nh sách đối với việc TCLTNN tỉnh Phú Thọ theo hướng nâng cao hiệu quả. 4.2.4. Phư ng pháp so sánh Luận án sử dụng phương pháp này để so sánh kết quả phân t ch, đánh giá các chỉ tiêu về sự phát triển nông nghiệp qua các năm và sự thay đổi của TCLTNN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 4.2.5. Phư ng pháp chuyên gia Thông qua trao đổi và tham hảo ý iến các chuyên gia, các nhà khoa học có inh nghiệm về các vấn đề li n quan tới đề tài luận án; thông qua làm việc trực tiếp với các cán bộ quản lý của UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Cục thống kê tỉnh Phú Thọ… tác giả đã được tư vấn, tham khảo về đề cương và nội dung nghiên cứu của luận án; lấy thêm thông tin về thực tế phát triển nông nghiệp và TCLTNN tỉnh Phú Thọ phục vụ quá trình nghiên cứu. Phương pháp này cũng được sử dụng để thẩm định thêm những nhận định, kết luận của tác giả trong quá trình nghiên cứu luận án. 4.2.6. Phư ng pháp khảo sát thực địa Việc thực hiện khảo sát thực địa là một yêu cầu cần thiết nhằm góp phần kiểm định các số liệu đã thu thập được, tăng t nh sát thực của các nhận định đã đưa ra trong luận án. Căn cứ vào điều kiện của tác giả và xét theo giá trị thực tế thì tác 9 giả sử dụng khảo sát thực tế (làm việc trực tiếp với một số tổ chức sản xuất nông nghiệp, với cán bộ ngành nông nghiệp ở các huyện) để bổ sung thông tin phục vụ việc nghiên cứu của luận án. Tác giả thực hiện phương pháp này theo các bước sau đây: * Xác định nội dung khảo sát - Mục đích khảo sát: nhằm thu thập số liệu sơ cấp mà trong thực tế hông được công bố hay điều tra; nhằm bổ sung những thông tin thiếu hụt hoặc chưa đầy đủ để có thể đưa ra những nhận ét hách quan, đúng đắn. - Đối tượng khảo sát: một số mô hình hợp tác ã, hộ gia đình, trang trại, công ty nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tr n địa bàn tỉnh Phú Thọ. - Nội dung khảo sát: thu thập các số liệu về: sản phẩm hàng hóa ch nh, thị trường ti u thụ, quy mô sản uất, doanh thu, chi ph , lợi nhuận, số lao động, thu nhập trung bình năm, những iến nghị ch nh sách nếu có)… - Địa điểm khảo sát: tác giả lựa chọn một số mô hình ti u biểu ở các địa bàn thành phố Việt Trì, huyện Lâm Thao, Thanh a, Thanh Sơn, Tân Sơn…. - Th i điểm khảo sát: tháng 12/2019. * Xây dựng phiếu khảo sát: dựa tr n cơ sở nội dung đề ra, tác giả ây dựng các mẫu phiếu khảo sát. * Tiến hành khảo sát thực địa theo kế hoạch: việc hảo sát áp dụng theo phương pháp phỏng vấn trực tiếp, thu thập thông tin các đối tượng đã được ác định theo địa điểm hảo sát đã n u. * Xử lý kết quả khảo sát: tác giả ử lý bằng phương pháp phân t ch thống để tổng hợp ết quả. 4.2.7. Phư ng pháp dự báo Nghiên cứu TCLTNN tỉnh Phú Thọ theo hướng nâng cao hiệu quả cần sử dụng phương pháp dự báo để dự báo - một trong những phương pháp nghi n cứu quan trọng của Địa lý học. Phương pháp dự báo được tác giả vận dụng chủ yếu trong chương 4 của luận án, dự báo theo năng suất ruộng đất và mối tương quan giữa tăng trưởng sản xuất nông nghiệp với tăng trưởng GRDP của tỉnh. Tr n cơ sở đánh giá các yếu tố ảnh hưởng, phân tích thực trạng TCLTNN và hiệu quả TCLTNN tỉnh Phú Thọ, kết hợp với định hướng phát triển KT - XH của tỉnh để đề xuất định hướng và các giải pháp tối ưu nhằm nâng cao hiệu quả TCLTNN tr n địa bàn.