Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Luận văn áp dụng hình phạt tù có thời hạn từ thực tiễn tỉnh lai châu...

Tài liệu Luận văn áp dụng hình phạt tù có thời hạn từ thực tiễn tỉnh lai châu

.PDF
77
311
117

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ HOÀI THU ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN TỪ THỰC TIỄN TỈNH LAI CHÂU LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ Hà Nội - 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ HOÀI THU ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN TỪ THỰC TIỄN TỈNH LAI CHÂU Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8380104 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. ĐẶNG QUANG PHƯƠNG Hà Nội - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa sử dụng để bảo vệ bất cứ luận văn của một học vị nào. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan trên. Hà Nội, ngày … tháng … năm 2019 Tác giả Nguyễn Thị Hoài Thu MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN ......................................................................................... 7 1.1. Khái niệm vị trí, vai trò của hình phạt tù có thời hạn ................................ 7 1.2. Khái niệm và các nguyên tắc, căn cứ áp dụng hình phạt tù có thời hạn ...... 10 1.3. Các yếu tố bảo đảm áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng pháp luật .... 25 Chương 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH TẠI TỈNH LAI CHÂU .......................................................................................... 30 2.1. Quy định của pháp luật hình sự về áp dụng hình phạt tù có thời hạn ...... 30 2.2. Thực tiễn thi hành quy định của Bộ luật hình sự về áp dụng hình phạt tù có thời hạn tại tỉnh Lai Châu ........................................................................... 42 Chương 3: CÁC YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG ĐÚNG HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN .................................................. 54 3.1. Các yêu cầu áp dụng đúng hình phạt tù có thời hạn ................................ 54 3.2. Các giải pháp đảm bảo áp dụng đúng hình phạt tù có thời hạn ............... 57 KẾT LUẬN .................................................................................................... 66 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 68 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự HĐXX Hội đồng xét xử TNHS Trách nhiệm hình sự TAND Tòa án nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Thống kê vụ án hình sự sơ thẩm cấp tỉnh đã thụ lý và giải quyết ........ 42 Bảng 2.2: Kết quả áp dụng hình phạt tù có thời hạn trong giai đoạn 5 năm (2014-2018) ..................................................................................................... 44 Bảng 2.3: Tỷ lệ hình phạt tù so với từng năm. ................................................ 44 Bảng 2.4 : Hình phạt tù có thời hạn áp dụng theo khung hình phạt ............... 45 Bảng 2.5. Bảng tổng hợp người chưa thành niên phạm tội qua việc xét xử của TAND tỉnh Lai Châu giai đoạn ( 2014 – 2018) .............................................. 45 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quyền con người trong xã hội hiện nay ngày càng được đề cao. Để đảm bảo quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, pháp nhân thương mại pháp luật nói chung, pháp luật hình sự nói riêng đã có hệ thống các quy định chế tài tương ứng. Pháp luật hình sự nước ta theo tinh thần cải cách tư pháp nâng cao hiệu quả của công tác phòng ngừa, đấu tranh tội phạm đồng thời bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, khắc phục tình trạng bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội. Thông qua hình phạt phát huy được mục đích mà Nhà nước mong muốn là bảo vệ, phòng ngừa chung cho xã hội, phòng ngừa riêng cho cá nhân và trừng trị người phạm tội. Thực tiễn chứng minh rằng áp dụng hình phạt quá nặng sẽ thiên về mục đích trừng trị của hình phạt mà quên đi mục đích giáo dục và nhân đạo của hình phạt dẫn đến phòng chống tội phạm không đạt được hiệu quả, ngược lại áp dụng phạt quá nhẹ dẫn đến việc áp dụng án treo không đúng lại làm mất đi tính trừng trị người phạm tội và tính giáo dục, phòng ngừa cũng không đạt được. Hình phạt tù có thời hạn là một trong những hình phạt được BLHS Việt Nam quy định. Đây là hình phạt chính được quy định ở hầu hết các điều luật trong BLHS, là quy định của pháp luật xử phạt khi một người phạm tội mà BLHS quy định. Hiện nay BLHS năm 2015 đã sửa đổi bổ sung và được đưa vào thi hành.Tuy nhiên khi áp dụng hình phạt tù có thời hạn còn có những vướng mắc, bất cập. Các Tòa án nhân dân thuộc hệ thống Tòa án nhân dân tỉnh Lai Châu đang không ngừng hoàn thiện trong hoạt động xét xử, thực hiện tinh thần cải cách tư pháp chung đồng thời cụ thể hóa vào trong hoạt động xét xử ở mỗi Tòa án, nhằm đảm bảo Tòa án thực hiện công lý công bằng xã hội, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan cho người vô tội, xét xử công minh. Nhất là trong xét xử án hình sự phải đưa ra bản án, quyết định đúng đắn đúng người, 1 đúng tội, đúng pháp luật, thể hiện được sự bình đẳng trước pháp luật. Liên quan đến áp dụng hình phạt tù có thời hạn thực tiễn áp dụng ở tỉnh Lai Châu còn có những vấn đề chưa thống nhất. Tình hình tội phạm tại tỉnh Lai Châu và việc áp dụng pháp luật về hình phạt tù có thời hạn còn có những khó khăn vướng mắc trong xét xử cần thiết phải nghiên cứu một cách có hệ thống toàn diện về cả lý luận lẫn thực tiễn để góp phần vào việc đảm bảo quyền con người trong hoạt động xét xử trong đó có nổi bật từ việc xét xử các vụ án hình sự. Vì vậy, bản thân nhận thấy cần thiết làm rõ những quy định của pháp luật hình sự, nghiên cứu áp dụng hình phạt tù có thời hạn, đặc biệt cần được nghiên cứu áp dụng quy định của pháp luật phù hợp với thực tiễn xét xử tại Lai Châu để từ đó có giải pháp đảm bảo áp dụng đúng hình phạt tù có thời hạn. Người bị áp dụng hình phạt tù có thời hạn sẽ bị hạn chế đến quyền tự do của con người; vì vậy, cần được phân tích những vấn đề pháp lý để người áp dụng không áp dụng thiếu căn cứ, những người khác thấy được hậu quả và nhận thức về hành vi phạm tội và phòng ngừa. Xuất phát từ những lý do trên, với yêu cầu của luận văn thạc sỹ chuyên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự, Học viên chọn đề tài “ Áp dụng hình phạt tù có thời hạn từ thực tiễn tỉnh Lai Châu” làm luận văn thạc sỹ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Áp dụng hình phạt tù có thời hạn là vấn đề liên quan đến quyền con người, là vấn đề cơ bản mà hầu hết được nghiên cứu trên mặt lý luận cũng như thực tiễn. Các quan điểm tư tưởng và quy định của pháp luật liên quan đến áp dụng hình phạt tù có thời hạn được các nhà khoa học xã hội quan tâm nghiên cứu. Trên lĩnh vực lý luận chung về hình phạt tù có thời hạn có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về lĩnh vực này như: Luận văn thạc sỹ “ Hình phạt tù có thời hạn và công tác tái hòa nhận đối với người mãn hạn tù ở nước ta trên cơ sở nghiên cứu địa bàn tỉnh Phú Thọ” của tác giả Đỗ Tiến Tùng; Luận văn thạc sỹ luật học “ Căn cứ quyết định hình phạt những vấn đề lý luận 2 và thực tiễn” của tác giả Phạm Đình Dũng; luận văn thạc sỹ “ Áp dụng hình phạt tù có thời hạn từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh” của tác giả Nguyễn Thành Chung; luận văn thạc sỹ luât học của tác giả Nguyễn Mạnh Tuấn nghiên cứu về chủ đề “ Quyết định hình phạt tù có thời hạn theo luật Hình sự Việt Nam trên cơ sở số liệu thực tiễn của thành phố Hà Nội; luận văn thạc sỹ ngành luật hình sự “Hình phạt tù và thi hành hình phạt tù - những vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Trần Thị Thu Hằng… Ngoài ra còn nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả đã được đăng tải trong các luận án, luận văn tốt nghiệp, tạp chí chuyên ngành như Tạp chí Nhà nước và pháp luật, Tạp chí Tòa án nhân dân, Tạp chí nhân lực học khoa học xã hội… Nhìn chung, các công trình khoa học nêu trên đã nghiên cứu có tính chất tổng thể liên quan về những vấn đề chung, có cả những vấn đề riêng của hệ thống hình phạt, hoặc là về một hình phạt cụ thể nào đó, hay nghiên cứu cả về công tác thi hành án hình sự và có cả những vấn đề riêng về hình phạt tù có thời hạn. Nhưng cho đến nay chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách chuyên sâu và có hệ thống về mặt lý luận pháp lý cũng như thực tiễn áp dụng về hình phạt tù có thời hạn trên địa bàn cơ quan các tòa án nhân dân tỉnh Lai Châu cụ thể. Vì vậy, luận văn học viên nghiên cứu dưới đây sẽ có ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu đề tài này, tác giả hướng tới mục đích là góp phần làm rõ thêm lý luận và thực tiễn, đảm bảo áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng pháp luật nói chung và trên địa bàn tỉnh Lai Châu nói riêng. Thông qua đó đề xuất các giải pháp thiết thực góp phần hoàn thiện các quy định áp dụng hình phạt tù có thời hạn và nâng cao hiệu quả áp dụng hình phạt này trong thực tiễn tại tỉnh Lai Châu. Đảm bảo quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, 3 công bằng, bình đẳng trước pháp luật. 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có nhiệm vụ chủ yếu sau đây: - Nghiên cứu vấn đề lý luận về áp dụng hình phạt tù có thời hạn theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam. Cụ thể làm rõ khái niệm hình phạt tù có thời hạn, khái niệm áp dụng hình phạt tù có thời hạn, vai trò và nguyên tắc, các yêu tố áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng pháp luật; đánh giá được thực tiễn những tồn tại về áp dụng hình phạt tù có thời hạn trên địa bàn tỉnh Lai Châu và đưa ra những kiến nghị có cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm đảm bảo áp dụng hình phạt tù có thời hạn trong thời gian tới tại tỉnh Lai Châu được đúng pháp luật. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu vấn đề lý luận áp dụng hình phạt tù có thời hạn. Các nguyên tắc, yếu tố, căn cứ đảm bảo áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng pháp luật trong những quy định của Bộ luật hình sự. Phân tích đánh giá thực tiễn áp dụng hình phạt tù có thời hạn ở tỉnh Lai Châu. 4.2 Phạm vi nghiên cứu Áp dụng hình phạt tù có thời hạn từ thực tiễn tỉnh Lai Châu là một đề tài nghiên cứu về phương diện lý luận và hoạt động thực tiễn. Phạm vi áp dụng hình phạt tù có thời hạn của đề tài này chủ yếu ở giai đoạn tố tụng xét xử hình sự, đảm bảo tuyên một bản án đúng người, đúng tội đúng pháp luật. Phạm vi nghiên cứu của luận văn được giới hạn trên các vấn đề cơ bản sau đây: - Cơ sở lý luận áp dụng hình phạt tù có thời hạn - Các văn bản quy phạm pháp luật quy định về hình phạt trong hoạt động xét xử hình sự. 4 - Về thực trạng xét xử áp dụng hình phạt tù có thời hạn ở tỉnh Lai Châu. - Giải pháp nhằm đảm bảo áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng pháp luật của người tiến hành tố tụng trên cơ sở nêu những bất cập qua thực tiễn áp dụng và tìm ra giải pháp tại Tòa án nhân dân tỉnh Lai Châu. Kết quả nghiên cứu áp dụng hình phạt tù có thời hạn dựa trên số liệu thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Lai Châu giai đoạn năm (2014 - 2018). 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1 Cơ sở lý luận Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận chủ nghĩa Mác – Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về chính sách hình sự và đấu tranh phòng, chống tội phạm. 5.2 Các phương pháp nghiên cứu Đồng thời, luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể: Phương pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, thống kê, đối chiếu; diễn dịch; quy nạp, phương pháp khảo sát thực tiễn trong xét xử án hình sự để tổng hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu đề tài đóng góp cho các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung, cho ngành Tòa án nói riêng thực hiện nhiệm vụ tiến hành tố tụng xét xử vụ án hình sự một cách nhìn đích thực về “ Áp dụng hình phạt tù có thời hạn” trong thực thi pháp luật. Luận văn sẽ đóng góp một phần lý luận và kinh nghiệm thực tiễn cho việc áp dụng có hiệu quả hình phạt tù có thời hạn trong xét xử hình sự, đảm bảo quyền con người khi các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung và cơ quan Tòa án nói riêng trong việc áp dụng hình phạt. Kết qủa của luận văn có giá trị tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy ở các trường chuyên ngành Luật và những ai quan tâm đến lĩnh vực này. 5 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm có ba chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận về áp dụng hình phạt tù có thời hạn. Chương 2. Quy định của pháp luật Hình sự Việt Nam về áp dụng hình phạt tù có thời hạn và thi hành tại tỉnh Lai Châu. Chương 3. Các yêu cầu và Giải pháp bảo đảm áp dụng đúng hình phạt tù có thời hạn. 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TÙ CÓ THỜI HẠN 1.1. Khái niệm vị trí, vai trò của hình phạt tù có thời hạn 1.1.1 Khái niệm hình phạt tù có thời hạn Nhà nước thiết lập pháp luật để quản lý xã hội và bảo vệ lợi ích và quyền hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức trong xã hội. Bảo vệ của pháp luật thông qua nhiều góc độ không chỉ là những công dân bị xâm phạm mà ở một góc độ khác còn bảo vệ những người thực hiện hành vi xâm phạm bất hợp pháp đến người khác cần được pháp luật đối xử công bằng, cần được tương xứng, phù hợp. Khi một hành vi pháp luật xâm phạm đến khách thể của luật hình sự bảo vệ là chủ quyền quốc gia, an ninh của đất nước, chế độ xã hội chủ nghĩa, quyền con người, quyền công dân, quyền bình đẳng giữa các dân tộc, lợi ích của Nhà nước, tổ chức…thì phải chịu trách nhiệm hình sự. Họ phải chịu sự trừng phạt của pháp luật bằng hình phạt được Bộ luật hình sự quy định. Điều 30 BLHS 2015 đưa ra khái niệm về hình phạt và quy định cơ quan có thẩm quyền áp dụng hình phạt đó chính là Tòa án nhằm làm hạn chế hoặc tước bỏ quyền và lợi ích của người phạm tội. Đề cập đến hình phạt Mác cũng cho rằng hình phạt là thủ đoạn tự vệ nhằm chống lại sự vi phạm.[7,tr .73 ] Hình phạt theo luật hình sự nước ta quy đinh gồm những hình phạt chính và những hình phạt bổ sung sẽ được áp dụng tương xứng với hành vi xâm phạm mà người phạm tội sẽ phải chịu. Một trong các hình phạt chính đó là phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, tù có thời hạn, trục xuất, tử hình…ngoài ra họ còn có thể phải chịu thêm các hình phạt bổ sung khác. Hình phạt tù có thời hạn là hình phạt chính được áp dụng hầu như ở tất cả các tội phạm quy định trong Bộ luật hình sự. Hình phạt tù có thời hạn đã tồn tại rất lâu trong truyền thống luật hình sự nước ta. Từ năm 1945 đến trước khi ban hành Bộ luật hình sự hiện hành nước ta đã trải qua những văn bản quy 7 phạm pháp luật mang tính đơn lẻ quy định hình phạt tù có thời hạn chưa thống nhất, thiếu chặt chẽ, thiếu hoàn chỉnh. Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời tạo một bước tiến thành công trong công cuộc phát triển pháp luật hình sự nước ta. Tổng kết những kinh nghiệm đấu tranh chống phòng ngừa tội phạm ở nước ta trong mấy chục năm trước, lần đầu tiên các loại tội phạm và hình phạt được quy định thống nhất trong một văn bản là Bộ Luật hình sự. Trong các văn bản pháp lý , đa số đều ghi nhận rằng “ Tù có thời hạn là buộc người bị kết án phải cách ly khỏi xã hội trong một thời gian nhất định để học tập, lao động, cải tạo” [34] . Bộ luật hình sự nước ta hiện hành quy đinh tại Điều 38 về tù có thời hạn buộc người phạm tội đã bị kết án phải chấp hành hình phạt tù có thời hạn tại cơ sở giam giữ theo mức án bị Tòa án tuyên. Tòa án buộc người bị kết án phải thi hành bản án, cải tạo tại những cơ sở giam giữ như trại giam, trại tạm giam, tước đi quyền tự do đi lại và một số quyền khác của họ. Nhà nước đặt ra hình phạt tù có thời hạn và quy định các mức hình phạt tù có thời hạn nặng nhẹ khác nhau tùy thuộc vào tính chất mức độ hành vi nguy hiểm cho xã hội do người phạm tội thực hiện. Quy định mức nặng nhẹ đó theo thời gian cải tạo ngắn hoặc dài tại cơ sở giam giữ. Tù có thời hạn đối với người phạm một tội phải chịu cách ly khỏi xã hội ít nhất là 03 tháng và mức nhiều nhất là 20 năm. Nếu như người phạm tội đã bị tạm giam, tạm giữ sẽ được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù có thời hạn. Bị tước đi quyền tự do trong một thời gian nhất định là đặc điểm pháp lý chính mà hình phạt này mang. Trong thời gian cải tạo giam giữ, bị án thực hiện đây đủ các quy định của cơ sở giam giữ. Họ sẽ được tham gia sinh hoạt văn hóa, học tập các công việc lao động, các nghề do cơ sở giam giữ tổ chức để từ đó nhận thức bản thân phải có ý thức trong xã hội và tôn trọng pháp luật. Nhà nước sẽ ân giảm cho những người cải tạo tốt về thời gian cải tạo để họ sớm được hòa nhập xã hội hơn. Từ đây mục đích phòng ngừa chung của hình phạt tù có thời hạn được tuyên truyền đến những xung quanh. Việc người phạm tội bị cải tạo 8 giam giữ thì họ vừa được rèn luyện cả ý thức và đồng thời ngăn ngừa họ không còn cơ hộ để gây ảnh hưởng đến quyền lợi ích hợp pháp của Nhà nước, cá nhân, tổ chức an toàn xã hội. Hình phạt tù có thời hạn so sánh với các hình phạt chính có chế tài không tước quyền tự do. Và thời hạn bị tước quyền tự do của hình phạt tù có thời hạn cũng là cơ sở để phân biệt với hình phạt tù chung thân. Từ sự phân tích trên có thể đưa ra khái niệm: Hình phạt tù có thời hạn là một trong các biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc của Nhà nước được quy định trong BLHS, do Tòa án quyết định đối với người phạm tội, buộc người bị kết án phải chấp hành hình phạt tại cơ sở giam giữ trong một thời hạn nhất định từ 03 tháng đến 20 năm. Trong trường hợp tổng hợp hình phạt tù có thời hạn thì mức tối đa là 30 năm. 1.1.2 Vị trí, vai trò của hình phạt tù có thời hạn Xét về mức độ nghiêm khắc, hình phạt tù có thời hạn đứng vị trí trước các hình phạt chính không bị cải tạo giam giữ và có vị trí đứng sau hình phạt cải tạo giam giữ không có thời hạn, hình phạt tử hình. Sự nghiêm khắc của hình phạt tù có thời hạn là người bị kết án bị tước quyền tự do, bị cách ly với xã hội, họ phải cải tạo lao động trong trại giam dưới sự quản lý và giám sát của lực lượng cảnh sát. Chế độ cải tạo và việc chấp hành hình phạt tù có thời hạn theo Luật thi hành án hình sự quy định và nghị định hướng dẫn của chính phủ. Hình phạt tù có thời hạn tuy là biện pháp nghiêm khắc nhưng chưa phải là biện pháp nghiêm khắc nhất. Hình phạt tù có thời hạn mang tính chất cải tạo, giáo dục người phạm tội thành công dân có ích chứ không mang tính chất trả thù, hành hạ. Trong thời gian chấp hành hình phạt tù nếu họ tiến bộ sẽ được xét giảm thời gian chấp hành án. Toà án áp dụng hình phạt tù có thời hạn với mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội. Trong quá trình áp dụng luật hình sự sẽ có sự cân nhắc để áp dụng hình phạt tù có thời hạn. Thẩm quyền quyết định hình phạt được Hiến pháp và Bộ luật Hình sự nước ta quy định là cơ quan Tòa án. Từ đó, Toà án 9 nhân danh Nhà nước thực hiện quyền của mình trên cơ sở căn cứ vào quy định của BLHS hiện hành tuyên bố áp dụng hình phạt đối với người bị kết án. Đây, thể hiện hành vi vi phạm pháp luật hình sự sẽ bị sự kết án, lên án của Nhà nước đối với coi thường pháp luật. Áp dụng hình phạt tù có thời hạn có vai trò to lớn, bởi suy cho cùng, các hoạt động tố tụng hình sự trước đó (từ khởi tố, điều tra, truy tố, kể cả việc tranh tụng tại phiên toà) sẽ không có nhiều ý nghĩa nếu Toà án không làm tốt việc áp dụng hình phạt cụ thể đối với người phạm tội. Khi áp dụng hình phạt tù có thời hạn đúng theo quy định của pháp luật và xem xét cả tính công bằng, hợp lý sẽ đạt được hiệu quả cao của mục đích hình phạt. Nếu hình phạt tù có thời hạn quá nhẹ sẽ không thể hiện được tính răn đe người phạm tội vì họ thấy hành vi của mình không sợ chịu trách nhiệm hình sự, coi thường pháp luật và sẽ tiếp tục có ý định phạm tội. Nhưng tuyên mức hình phạt tù có thời hạn quá nặng đối với người phạm tội sẽ có thái độ oán hận Nhà nước, họ cảm thấy không được đối xử công bằng và dẫn đến không tin tưởng pháp luật. Ngoài ra, áp dụng hình phạt tù có thời hạn có vai quan trọng trong việc tuyên truyền pháp luật đến người dân ý thức học tập sinh hoạt trong khuôn khổ pháp luật không cấm. Người nào xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác thì chịu hình phạt thích đáng. Vì vậy, hình phạt tù có thời hạn cần được tuyên đúng người, đúng tội, đúng pháp luật để làm tròn vai trò mà bản thân hình phạt này mang. 1.2. Khái niệm và các nguyên tắc, căn cứ áp dụng hình phạt tù có thời hạn 1.2.1 . Khái niệm áp dụng hình phạt tù có thời hạn Khi tìm hiểu về khái niệm áp dụng hình phạt cần phải hiểu sâu xa nguồn gốc, bản chất của áp dụng hình phạt. Áp dụng hình phạt là “Rễ” của “ Cây” thực hiện pháp luật. Một trong các hình thức của thực hiện pháp luật đó chính là áp dụng pháp luật. Trong chuyên nghành tìm hiểu Luật hình sự và tố tụng hình sự cụ thể được nghiên cứu về áp dụng hình phạt trong áp dụng pháp luật. Dựa trên sự kiện pháp lý để xác định trường hợp cụ thể, xác định được tính 10 chất mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội từ đó sẽ thu thập thông tin, kiểm tra và lựa chọn áp dụng pháp luật. Từ đây người áp dụng pháp luật căn cứ để quyết định hình phạt nào, cụ thể mức hình phạt đó như thế nào. Như vậy, áp dụng hình phạt là khái niệm rộng, bao hàm cả quyết định hình phạt. Quyết định hình phạt là dựa trên những căn cứ có sẵn mà áp dụng hình phạt đã tổng hợp để đưa ra hình phạt tương xứng, phù hợp. Áp dụng hình phạt tù có thời hạn cũng vậy, dựa trên nội dung thông tin đã được nghiên cứu tổng hợp của áp dụng hình phạt để từ đó áp dụng cụ thể đối với hình phạt tù có thời hạn. Tòa án lựa chọn hình phạt trên cơ sở quy định của BLHS buộc người bị kết án phải chấp hành loại hình phạt nào, cụ thể mức phạt bao nhiêu. Bình luận BLHS năm 2015 của tác giả Đinh Văn Quế có nêu “Nếu định tội là tiền đề, là cơ sở cho quyết định hình phạt thì quyết định hình phạt là kết quả cuối cùng của hoạt động xét xử” [18, tr.215 ]. Vậy để đưa ra quyết định hình phạt thì trước đó phải có quá trình lựa chọn áp dụng hình phạt hay nói cách khác là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự sau khi xác định tội danh của hành vi phạm tội. Áp dụng hình phạt là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự do Tòa án thực hiện nhằm xác định các tình tiết của vụ án để lựa chọn biện pháp trách nhiệm hình sự đối với người bị kết tội theo căn cứ, phạm vi BLHS quy định với thủ tục theo luật định. Học viên đồng ý với khái niệm áp dụng hình phạt rõ hơn của một tác giả, theo đó được hiểu “ Là một hình thức áp dụng pháp luật do tòa án tiến hành, thể hiện ở việc Tòa án vận dụng các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự và quy phạm pháp luật hình sự để áp dụng loại và mức hình phạt đối với người bị kết tội nhằm giải quyêt vụ án hình sự thuộc thẩm quyền và được tiến hành ở giai đoạn xét xử vụ án hình sự” [13, tr.8-9] của tác giả luận văn thạc sỹ Nguyễn Ngọc Thương Hiền. Lựa chọn biện pháp trách nhiệm hình sự ở đây trước hết là lựa chọn một trong các hình phạt chính để áp dụng cho người phạm tội. Áp dụng hình phạt tù có thời hạn là một trong những lựa chọn đó. Căn cứ vào bản chất của áp 11 dụng hình phạt đã phân tích trên, có thể định nghĩa: Áp dụng hình phạt tù có thời hạn là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự do Tòa án thực hiện lựa chọn hình phạt tù có thời hạn đối với người phạm tội, lựa chọn khung hình phạt và mức hình phạt như thế nào theo căn cứ, phạm vi BLHS quy định với thủ tục theo luật định ở giai đoạn xét xử vụ án hình sự. 1.2.2. Các nguyên tắc và các căn cứ áp dụng hình phạt tù có thời hạn 1.2.2.1. Các nguyên tắc áp dụng hình phạt tù có thời hạn Các nguyên tắc của pháp luật hình sự được thể hiện trong Bộ luật hình sự. Khi giải quyết vụ án hình sự, các nguyên tắc áp dụng hình phạt sẽ được áp dụng để giải quyết và xử lý người phạm tội đảm bảo quyền con người. Các nguyên tắc cơ bản của luật hình sự chi phối hoạt động áp dụng hình phạt tù có thời hạn. Các nguyên tắc này là những tư tưởng chỉ đạo toàn bộ quá trình xây dụng và áp dụng pháp luật hình sự thể hiện quan điểm đường lối chính sách của hình sự của nước ta trong đấu tranh phòng chống tội phạm. Tòa án tuyên hình phạt công bằng, tương xứng là cơ sở để làm nổi bật được mục đích hình phạt được. Do đó, Tòa án phải dựa trên các nguyên tắc và căn cứ cơ bản. Áp dụng hình phạt tù có thời hạn hình thành cơ sở từ áp dụng hình phạt. Vì vậy, khi áp dụng hình phạt tù có thời hạn cũng phải dựa trên các nguyên tắc và căn cứ giống như áp dụng hình phạt. Thực chất áp dụng hình phạt, áp dụng hình phạt tù có thời hạn có cội nguồn từ áp dụng pháp luật hình sự: “Áp dụng pháp luật hình sự cần được đảm bảo bằng nhiều yếu tố khác nhau đặc biệt là yếu tố nhận thức lý luận, chất lượng của quy phạm pháp luật hình sự, khả năng và năng lực của chủ thể áp dụng pháp luật hình sự, môi trường xã hội, môi trường pháp luật với sự hiện diện của các giá trị xã hội khác nhau nhất là pháp chế, công lý, công bằng xã hội, nhân đạo…” [18, tr.5]. Thông qua nội dung áp dụng pháp luật hình sự trên để nhận thức rõ về các nguyên tắc và căn cứ áp dụng hình phạt, rút ra trường hợp riêng nguyên tắc áp dụng hình phạt phạt tù có thời hạn cụ thể dưới đây. 12 Nguyên tắc áp dụng hình phạt hiện nay chưa có một văn bản pháp luật nào đưa ra khái niệm pháp lý chính thống. Xét góc độ chung nhất, trong quá trình xây dựng và áp dụng pháp luật của ngành nào sẽ có những tư tưởng chỉ đạo, xuyên suốt của ngành luật đó. Theo lý luận về nghiên cứu khoa học chế định quyết định hình phạt của T.S Dương Tuyết Miên định nghĩa “ Các nguyên tắc quyết định hình phạt là những tư tưởng chỉ đạo trong quá trình xây dựng và áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự để Tòa án quyết định hình phạt đúng đắn đối với người phạm tội”[17, tr.66]. Từ bản chất pháp lý đó rút ra khái niệm nguyên tắc áp dụng hình phạt là những tư tưởng chỉ đạo trong quá trình xây dựng và áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự để Tòa án áp dụng hình phạt đúng đắn đối với người phạm tội. Căn cứ vào bản chất của vấn đề áp dụng hình phạt, Học viên cho rằng nguyên tắc áp dụng hình phạt tù có thời hạn là những tư tưởng chỉ đạo dựa trên nguyên tắc áp dụng hình phạt để Tòa án áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người phạm tội một cách đúng đắn. Với các nguyên tắc dưới đây: Nguyên tắc pháp chế Nguyên tắc pháp chế XHCN là nguyên tắc được áp dụng trong toàn bộ các hoạt động lập pháp pháp luật hình sự và cả trong hoạt động áp dụng pháp luật hình sự. Nguyên tắc này được thể hiện tại Điều 7 Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành quy định về hướng tổ chức và hoạt động tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Nguyên tắc này đòi hỏi phải thực hiện các bảo đảm để tăng cường pháp chế khi tiến hành các hoạt động tố tụng hướng tới mục đích xác định sự thật khách quan vụ án; tôn trọng, bảo vệ quyền con người; bảo vệ trật tự pháp luật; bảo vệ quyền lợi ích của thể nhân, pháp nhân, nhà nước và xã hội.Với nguyên tắc này mang những tư tưởng chủ đạo, cơ bản mang tính xuất phát điểm về sự triệt để tuân thủ pháp luật hình sự một cách nghiêm chỉnh thống nhất của cơ quan tiến hành tố tụng, các cơ quan tổ chức xã hội và mọi công dân trong việc xây dựng và thực hiện pháp luật hình sự. 13 Nguyên tắc pháp chế trong chế định áp dụng hình phạt tù có thời hạn phản ánh những nội dung cơ bản sau: Bộ luật hình sự quy định rõ “ Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự”. Nguyên tắc pháp chế XHCN được quy định chặt chẽ trong luật và chỉ có luật thì mới có thể xác định hình phạt cho mỗi tội phạm.Văn bản quy phạm pháp luật quy định tất cả các nội dung liên quan đến hình phạt và áp dụng các loại hình phạt trong đó có hình phạt tù có thời hạn rõ ràng, minh bạch các nội dung như điều kiện, phạm vi áp dụng, giới hạn tối thiểu, giới hạn tối đa của hình phạt. Văn bản quy phạm pháp luật là cơ sở quan trọng đảm bảo tính thống nhất, đảm bảo các quyền cơ bản của công dân không bị xâm phạm tùy tiện của cơ quan tiến hành tố tụng hình sự. Tội phạm là cơ sở pháp lý và là cơ sở thực tế duy nhất cho phép áp dụng hình phạt, trong đó có hình phạt tù có thời hạn. Do đó, những hành vi không phải là tội phạm hình sự được BLHS quy định sẽ không được phép áp dụng hình phạt tù có thời hạn và càng được áp dụng hình phạt tù có thời hạn, khi hình phạt này không được quy định trong chế tài của điều luật trong một tội phạm cụ thể được quy định ở phần các tội phạm trong BLHS. Nguyên tắc nhân đạo Quan điểm đạo đức mang giá trị nhân văn, thể hiện đạo lý về tình thương con người bao trùm trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Trong việc xây dựng nền tảng của hệ thống pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói riêng, tư tưởng nhân đạo càng được thể hiện sâu sắc hơn bao giờ hết. Trong BLHS năm 2015 có thể thấy tư tưởng nhân đạo được phản ánh rõ nét, là tư tưởng xuyên suốt trong quan điểm, đường lối đấu tranh phòng chống tội phạm của Đảng và Nhà nước ta. Tư tưởng này được xác định là kim chỉ nam trong suốt lịch sử lập pháp qua các thời kỳ khác nhau. Trong BLHS năm 2015, tư tưởng nhân đạo một lần nữa được thể hiện rõ nét và sâu sắc, thể hiện được bản chất giai cấp của nhà nước ta trong từng chế định pháp luật cụ thể. 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan