Tài liệu Luận văn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn huyện quế võ, tỉnh bắc ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ CƯỜNG DŨNG CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN QUẾ VÕ, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ HÀ NỘI, 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ CƯỜNG DŨNG CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN QUẾ VÕ, TỈNH BẮC NINH Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8.38.01.04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS HỒ SỸ SƠN HÀ NỘI, 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là hoàn toàn trung thực từ thực tiễn học tập và công tác tại Tòa án nhân dân huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. Đề tài nghiên cứu này chưa từng được công bố ở bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận văn Đỗ Cường Dũng MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ .......................................................................................................... 7 1.1. Những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ........ 7 1.2. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. ......................................................................... 16 Chương 2: THỰC TIỄN THI HÀNH CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN QUẾ VÕ, TỈNH BẮC NINH .................................................................................. 38 2.1. Khái quát kết quả thi hành các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Tòa án nhân dân huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh .............................................................................. 38 2.2. Thực tiễn thi hành các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Tòa án nhân dân huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. .................................................................. 42 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ ................................................. 65 3.1. Nâng cao nhận thức về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ........ 66 3.2. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn chuyên môn nghiệp vụ về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ................................ 67 3.3. Tiếp tục hoàn thiện quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ................................................. 68 3.4. Nâng cao trình độ và năng lực, phẩm chất cho đội ngũ Thẩm phán . 71 3.5. Các giải pháp khác. ............................................................................ 74 KẾT LUẬN .................................................................................................... 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 81 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BCA : Bộ Công an BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CHXHCN : Cộng hòa xã hội chủ nghĩa HĐXX : Hội đồng xét xử HTND : Hội thẩm nhân dân TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao TTHS : Tố tụng hình sự VKS : Viện kiểm sát VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Thống kê các loại thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm của một vụ án hình sự thông thường............................................................................ 24 Bảng 1.2: Thống kê các loại thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm của một vụ án hình sự phức tạp ................................................................................... 25 Bảng 1.3: Thống kê các loại thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm của một vụ án hình sự được Tòa án nhận lại sau khi trả lại cho Viện kiểm sát để điều tra bổ sung ......................................................................................... 26 Bảng 2.1: Thống kê kết quả xét xử sơ thẩm từ năm 2015 đến năm 2019 tại Tòa án nhân dân huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh ....................................... 41 Bảng 2.2: Số vụ án hình sự sơ thẩm đã thụ lý, trả hồ sơ để điều tra bổ sung và kết quả trả hồ sơ của Tòa án nhân dân huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh từ năm 2015 đến năm 2019 .............................................................. 45 Bảng 2.3: Số vụ án hình sự sơ thẩm đã thụ lý sau đó Đình chỉ; Tạm đình chỉ của Tòa án nhân dân huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh từ năm 2015 đến năm 2019 ............................................................................................ 54 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện Nghị quyết của Đảng và Nhà nước về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do dân và vì nhân dân, đảm bảo công lý, quyền con người và quyền công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013, hoạt động xét xử hình sự nói chung và xét xử sơ thẩm vụ án hình sự nói riêng của Tòa án nhân dân đang được vận hành theo tinh thần cải cách tư pháp được quy định tại Nghị quyết số 49 - NQ/BCT năm 2005 của Bộ Chính trị. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động áp dụng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự diễn ra theo một quá trình gồm các giai đoạn khác nhau, trong đó có giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Đây là giai đoạn quan trọng bởi kết quả chuẩn bị xét xử tốt, nhất là nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án là yếu tố quan trọng để Thẩm phán chủ tọa phiên tòa và Hội thẩm nhân dân tham gia Hội đồng xét xử nắm vững được nội dung vụ án, chủ động tiến hành các hoạt động cần thiết, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, ra được bản án, quyết định đạt lý, thấu tình, nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa. Như vậy, mặc dù phán quyết của Tòa án dựa trên cơ sở kết quả tranh tụng tại phiên tòa, nhưng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, rõ ràng giữ vai trò quan trọng trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, trong bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người của người bị buộc tội trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Mặc dù chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự giữ vai trò quan trọng trong quá trình xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, nhưng nhiều khía cạnh lý luận của nó vẫn chưa được nhận thức một cách đầy đủ và thống nhất đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc ghi nhận và thực hiện chế định pháp luật tố tụng hình sự quan trọng này. Kết quả là, các mặt hạn chế, khó khăn của BLTTHS năm 1 2003 đã được khắc phục, sửa đổi nhiều tuy nhiên Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự vẫn còn những điểm bất cập, hạn chế làm ảnh hưởng đến chất lượng công tác chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Trong thực tiễn thi hành các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự vẫn còn khá nhiều trường hợp không nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ án, còn lúng túng trong đánh giá tài liệu, chứng cứ, chưa dự báo được hệ quả của các quyết định được đưa ra khi chuẩn bị xét xử…Thực trạng đó không thể không ảnh hưởng đến việc thực hiện nhiệm vụ của tố tụng hình sự là bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân trong tố tụng hình sự; đến việc thực hiện đầy đủ chính sách hình sự nói chung và chính sách xét xử hình sự nói riêng. Thực trạng đó đặt ra yêu cầu phải nghiên cứu một cách thấu đáo các khía cạnh lý luận và thực tiễn của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Kết quả nghiên cứu sẽ sâu sắc hơn nếu được gắn với những địa bàn nhất định và ở những cấp độ nhất định. Bởi lý do đó, học viên lựa chọn đề tài: “Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh” để làm luận văn Thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Để có thể nhận thức, học tập kinh nghiệm nghiên cứu, nhất là tránh trùng lặp trong nghiên cứu, học viên tiến hành tham khảo một số công trình khoa học đã được công bố trực tiếp liên quan hay gián tiếp liên quan đến đề tài, trong đó có thể kể đến như: Sách “Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự” do GS.TS Võ Khánh Vinh (Chủ biên) Nxb Công an nhân dân 2004; Giáo trình “Luật tố tụng hình sự Việt Nam” do tác giải Nguyễn Ngọc Chí chủ biên, Giáo trình “Luật tố tụng hình sự Việt Nam” của Học viện Tư pháp (2011), Giáo trình “Luật tố tụng hình sự Việt Nam” của Trường Đại học Luật Hà Nội (2015); Các công trình nghiên cứu chuyên sâu như Đề tài nghiên cứu 2 cấp Bộ của tác giả Vũ Đức Khiển (1996) về “Những vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách của tố tụng hình sự Việt Nam”, “Một số vấn đề về quyết định tạm giam và thời hạn tạm giam trong trường hợp Hội đồng xét xử yêu cầu điều tra bổ sung tại phiên tòa” của tác giả Hoàng Đạt Nam (2017). Tác giả Nguyễn Cảnh Hợp (2001) nghiên cứu về: “Các nguyên tắc của tố tụng hình sự trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền”; “Xét xử sơ thẩm trong tố tụng hình sự Việt Nam” của tác giả Võ Thị Kim Oanh (2011)… Trong số những luận văn luật học có thể kể đến: “Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai của tác giả Nguyễn Văn Nam (2019)”, “Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn quận 12, thành phố Hồ Chí Minh của tác giả Trần Thùy Liên (2017)… Từ những công trình khoa học đã được công bố trên đây, tác giải luận văn này hệ thống hóa cho mình lượng kiến thức cơ bản, nhất là các cách tiếp cận nghiên cứu về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự để có thể thực hiện thành công đề tài được giao. Đồng thời, việc khái quát tình hình nghiên cứu trên đây cho phép khẳng định cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự gắn với địa bàn huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. Bỏi vậy, việc đi sâu nghiên cứu lý luận, phân tích thực tiễn thi hành pháp luật tố tụng hình sự về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự gắn với địa bàn huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh góp phần tìm kiếm các biện pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ở nước ta trong thời gian tới. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Từ việc phân tích những vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật và thực tiễn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh, luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét 3 xử sơ thẩm vụ án hình sự ở nước ta nói chung và huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh nói riêng. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, Luận văn phải thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Phân tích những vấn đề lý luận và pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. - Phân tích, đánh giá thực tiễn thi hành các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất các giải pháp để chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được nâng cao ở nước ta nói chung và huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh nói riêng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu, qua đó đạt được mục đích đã đặt ra, Luận văn lấy các quan điểm khoa học, các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và thực tiễn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh để nghiên cứu các vấn đề thuộc nội dung nghiên cứu của đề tài. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài Luận văn được nghiên cứu dưới góc độ luật chuyên ngành hình sự và tố tụng hình sự. - Đề tài Luận văn chỉ nghiên cứu chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trong phạm vi địa bàn cấp huyện và theo thủ tục thông thường, không nghiên cứu chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo thủ tục đặc biệt. 4 - Luận văn tập trung đánh giá, khảo sát thực tiễn thi hành các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh trong khoảng thời gian 05 năm từ năm 2015 đến năm 2019. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng; chính sách pháp luật của Nhà nước về Nhà nước và pháp luật, tội phạm và hình phạt, bảo vệ quyền con người, cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Để thực hiện đề tài, Luận văn còn sử dụng các cách tiếp cận đa ngành, liên ngành khoa học xã hội nói chung và đa ngành, liên ngành luật học nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Quá trình nghiên cứu đề tài, luận văn đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Nghiên cứu tài liệu, văn bản; phân tích và tổng hợp; so sánh, đối chiếu; diễn dịch, quy nạp… Trong một tổng thể phương pháp luận, các cách tiếp cận và các phương pháp nghiên cứu cụ thể nêu trên, Luận văn làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, kiến nghị được các giải pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự ở nước ta. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận của luận văn 5 Kết quả nghiên cứu của Luận văn góp phần nhận thức thống nhất, toàn diện và sâu sắc hơn những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của Luận văn có thể được tham khảo trong quá trình chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; tuyên truyền phổ biến pháp luật; giảng dạy, học tập, nghiên cứu pháp luật tại các Viện nghiên cứu và các trường Đại học, Học viện đào tạo luật. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, mục lục, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn được kết cấu thành 03 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Chương 2: Thực tiễn thi hành các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Tòa án nhân dân huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. Chương 3: Các giải pháp nâng cao chất lượng chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ CHUẨN BỊ XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Những vấn đề lý luận về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự 1.1.1.1. Khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Toà án là một trong những cơ quan thuộc hệ thống bộ máy nhà nước có chức năng xét xử các loại vụ án theo quy định của pháp luật. Trong tư pháp hình sự, xét xử là giai đoạn trung tâm, quyết định của quá trình tố tụng, là hoạt động của Tòa án nhân danh Nhà nước xem xét, đánh giá và ra phán quyết về tính hợp pháp, tính đúng đắn của hành vi pháp luật hay quyết định pháp luật khi có tranh chấp và mâu thuẫn giữa các bên có lợi ích khác nhau. “Tòa án là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp, có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, bảo vệ lợi ích chung của Nhà nước và xã hội”, quy định tại Điều 102 Hiến pháp Việt Nam năm 2013. Và tại Luật tổ chức Tòa án cũng quy định: “ Tòa án xét xử những vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động, kinh doanh thương mại, hành chính và giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật”. Quyền tư pháp gồm nhiều thẩm quyền, trong đó thẩm quyền xét xử các tranh chấp xã hội là quan trọng nhất. Quyền tư pháp bao hàm trong nó quyền tư pháp hình sự, quyền tư pháp dân sự, quyền tư pháp kinh tế, quyền tư pháp hôn nhân và gia đình...gắn với các tranh chấp xã hội trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Quyền tư pháp hình sự được tổ chức thực hiện bằng thủ tục tố tụng hình sự gắn với các hoạt động tố tụng hình sự trong các giai 7 đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự. Tư pháp hình sự được thể chế hóa thành pháp luật tố tụng trong đó có các nguyên tắc tố tụng hình sự có hiệu lực của nó đối với các chủ thể tố tụng mà trước hết là các cơ quan, người tiến hành tố tụng. Do vậy, các chủ thể đó có nghĩa vụ nghiêm chỉnh chấp hành các quy định của pháp luật TTHS, thực hiện thẩm quyền, quyền hạn; tuân thủ các nguyên tắc đã được pháp luật quy định nhằm đảm bảo tối đa quyền và lợi ích cho các đối tượng trong vụ án hình sự; bảo đảm phát hiện chính xác và xử lý công minh, công bằng, kịp thời mọi hành vi phạm tội; đồng thời là phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm, không để lọt tội phạm và không làm oan người vô tội; góp phần bảo vệ công lý, bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Một trong những nguyên tắc đặc trưng của tố tụng hình sự là nguyên tắc hai cấp xét xử: Xét xử sơ thẩm và xét xử phúc thẩm hình sự, trong đó xét xử sơ thẩm là trọng tâm và có vai trò quan trọng trong hoạt động xét xử của Tòa án. Theo quan điểm của GS.TS Võ Khánh Vinh thì xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được hiểu là: “Việc Tòa án xem xét, đánh giá toàn diện các chứng cứ, tài liệu của vụ án hình sự, trên cơ sở đó ra quyết định khẳng định có hành vi phạm tội hay không, người thực hiện hình vi phạm tội đó, hình phạt được áp dụng đối với người đã thực hiện hành vi phạm tội và giải quyết các vấn đề khác có liên quan trong vụ án hình sự” [17, trang 335]. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là giai đoạn của tố tụng hình sự trong đó Tòa án có thẩm quyền tiến hành xem xét, giải quyết vụ án, ra bản án, quyết định tố tụng hình sự theo quy định của pháp luật. Quá trình giải quyết vụ án hình sự trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, trên cơ sở những chứng cứ đã được kiểm tra, đánh giá công khai tại phiên tòa, Tòa án ra bản án xác định có tội hay không có tội. Ngoài ra Tòa án còn có quyền ra các quyết định khác nhằm giải quyết triệt để vụ án. 8 Để có thể ra bản án và các quyết định hình sự khác tại phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự cần được chuẩn bị kỹ càng, chu đáo, toàn diện. Bởi vậy, giai đoạn xét xử sơ thẩm bao gồm chuẩn bị xét xử và thực hiện các thủ tục xét xử tại phiên tòa, trong đó chuẩn bị xét xử vụ án hình sự là khâu đầu tiên khi hồ sơ được chuyển từ Viện kiểm sát sang Tòa án. Chuẩn bị xét xử vụ án hình sự không chỉ là một hay một vài hành vi, hoạt động tố tụng đơn giản mà là một hệ thống các hoạt động tố tụng phức tạp, phối hợp liên hoàn với nhau cùng nhằm mục đích là đảm bảo cho việc xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được đảm bảo, đúng đắn và có hiệu quả như: hoạt động nhận hồ sơ vụ án, bản cáo trạng và thụ lý vụ án; nghiên cứu hồ sơ vụ án và ra các quyết định tố tụng cần thiết theo quy định của pháp luật. Theo Từ điển Tiếng Việt, Nhà xuất bản Giáo dục thì “Chuẩn bị là làm cho có sẵn cái cần thiết để làm việc gì”. Còn xét xử là từ Hán Việt, theo Từ điển thuật ngữ pháp lý, “xét xử” là “hoạt động do Tòa án tiến hành theo pháp luật tố tụng, trong đó Tòa án nghiên cứu một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ các tình tiết của vụ án, tiến hành giải quyết và xử lý vụ án bằng việc ra bản án và các quyết định cần thiết có liên quan” còn “Sơ thẩm”, Từ điển Luật học định nghĩa “ lần đầu tiên đưa ra xét xử vụ án tại một tòa án có thẩm quyền”. Theo tác giả Đinh Văn Quế thì: “Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là chuẩn bị những điều kiện cần thiết để đưa vụ án ra xét xử theo đúng quy định của pháp luật” [25,tr. 15]. Trong khi đó PGS.TS Trần Văn Độ cho rằng “ Chuẩn bị xét xử là phần đầu tiên của giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự kể từ khi nhận hồ sơ vụ án, trong đó Thẩm phán chủ tọa phiên tòa có nhiệm vụ nghiên cứu hồ sơ vụ án, giải quyết các khiếu nại và yêu cầu của những người tham gia tố tụng và tiến hành những việc cần thiết cho việc mở phiên tòa…” [39, tr.212]. Như vậy, trong khoa học Luật hình sự và TTHS chưa có khái niệm thống nhất về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Các khái niệm này mới 9 chỉ được phân tích ở các cách tiếp cận của từng tác giả và chỉ dừng lại ở khái niệm về xét xử sơ thẩm vụ án hình sự hay xét xử vụ án hình sự. BLTTHS năm 2015 cũng không có quy định cụ thể về khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự do tính chất đặc thù của việc xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động mang tính khép kín nên các quy định về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được lồng ghép trong các quy định tại mục II chương XXI của BLTTHS năm 2015 bao gồm 12 Điều từ Điều 276 đến Điều 287. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự thực chất là việc chủ thể có thẩm quyền theo quy định của pháp luật mà cụ thể là Thẩm phán được phân công làm chủ tọa phiên tòa tiến hành những hoạt động cụ thể cần thiết và bắt buộc trước khi mở phiên tòa để nắm vững được nội dung vụ án, từ đó có hướng giải quyết vụ án đúng đắn, chính xác nhất. Nếu chuẩn bị xét xử tốt sẽ giúp cho Thẩm phán chủ tọa phiên tòa xác định được vụ án đó có đủ điều kiện để đưa ra xét xử hay chưa? Có thuộc thẩm quyền giải quyết hay không? Có cần phải trả hồ sơ để điều tra bổ sung hay không?…Đây là khoảng thời gian để Thẩm phán chủ tọa phiên tòa có thể lên kế hoạch xét hỏi, chủ động đặt ra các phương án cụ thể đối với các tình huống có thể phát sinh tại phiên tòa và chuẩn bị các công việc cần thiết khác cho việc mở phiên tòa. Thời gian để tiến hành chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được quy định trong luật. Rõ ràng, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một chế định trong TTHS được BLTTHS năm 2015 quy định, là việc Tòa án (Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân) thực hiện những nhiệm vụ cần thiết để có thể ra quyết định đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm. Mà cụ thể hơn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một hoạt động mang tính bắt buộc của quy trình tố tụng hình sự được thực hiện bởi những chủ thể có thẩm quyền theo quy định của pháp luật và dựa trên các quy định của pháp luật hiện hành nhằm đảm bảo cho việc xét 10 xử sơ thẩm một cách nhanh chóng, kịp thời, bảo đảm xét xử đúng người, đúng tội và đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Từ những phân tích khái quát trên, tác giả đưa ra quan điểm về khái niệm chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự như sau: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một khâu trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, là hoạt động tố tụng hình sự do những người có thẩm quyền (Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân được phân công) tiến hành các hoạt động tố tụng và các công việc khác cần thiết theo đúng quy định của BLTTHS nhằm bảo đảm tính khách quan, đúng người, đúng tội và đúng pháp luật; bảo đảm lợi ích của Nhà nước, xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân của phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 1.1.1.2. Đặc điểm của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Trên cơ sở khái niệm về chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, có thể thấy các đặc điểm của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự cụ thể là: Thứ nhất: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một khâu trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một giai đoạn độc lập của quá trình TTHS được quy định tại Chương XXI của BLTTHS năm 2015 tương ứng với chức năng nhất định trong hoạt động tư pháp hình sự với từng loại chủ thể tiến hành tố tụng có thẩm quyền cũng như chủ thể tham gia nhất định, bao gồm các khâu bắt buộc của giai đoạn xét xử sơ thẩm theo pháp luật TTHS, trong đó có chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Chủ thể tiến hành chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là Thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa và Hội thẩm nhân dân tham gia Hội đồng xét xử sơ thẩm vụ án hình sự cụ thể. Những chủ thể này phải thực hiện nhiệm vụ theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một khâu có vị trí và vai trò quan trọng, không thể thiếu của giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 11 Thứ hai: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động tố tụng hình sự mang tính quyền lực Nhà nước và phải tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Pháp luật hình sự và TTHS điều chỉnh mối quan hệ giữa người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được BLHS quy định là tội phạm với Nhà nước để bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức khác. Xuất phát từ đặc điểm của quan hệ pháp luật hình sự nên các quy định về tố tụng cũng được xây dựng dựa trên những nguyên tắc nghiêm khắc thể hiện quyền lực Nhà nước. Vì vậy, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được thực hiện bởi các chủ thể đặc biệt mang quyền lực Nhà nước; mọi hoạt động tố tụng của khâu này đều phải tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật TTHS. Việc chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự phải đảm bảo các quy định của BLTTHS về thời hạn; việc quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; trình tự, thủ tục giao, cấp, tống đạt các văn bản tố tụng…đều phải tuân thủ các quy định của BLTTHS. Nội dung và hình thức của các quyết định được ban hành trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự cũng phải được đảm bảo theo các quy định của pháp luật. Thứ ba: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động tố tụng mang tính áp dụng pháp luật và có tính bắt buộc. Các chủ thể đặc biệt (Thẩm phán chủ tọa phiên tòa, hội thẩm nhân dân được phân công) phải áp dụng các quy định của pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự trong quá trình chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự để thực hiện nhiệm vụ cần chuẩn bị. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động có tính bắt buộc, bởi lẽ nếu không có việc chuẩn bị xét xử hoặc giai đoạn chuẩn bị chưa đầy đủ, đúng trình tự, thủ tục theo quy định của pháp luật thì phiên tòa xét xử không 12 thể đảm bảo và việc xác định sự thật vụ án sẽ vô cùng khó khăn, không được khách quan. Một số trường hợp do chuẩn bị xét xử không tốt sẽ dẫn đến việc đánh giá, kiểm tra chứng cứ không đúng, xác định sai và bỏ lọt tội phạm; dẫn đến phiên tòa xét xử phải hoãn, gây mất nhiều thời gian và chi phí cho Nhà nước. Do đó chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một hoạt động tố tụng không thể thiếu khi Tòa án tiến hành xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Thứ tư: Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là hoạt động pháp luật có mục đích rõ ràng. Bởi là hoạt động pháp luật, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có mục đích rõ ràng, đó là góp phần bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân trong tố tụng hình sự. Nói cụ thể hơn mục đích của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là nhằm bảo đảm cho việc mở phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự một cách nhanh chóng, kịp thời; xét xử đúng người, đúng tội và đúng pháp luật. Hoạt động xét xử sơ thẩm có hiệu quả hay không tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau trong đó vai trò quan trọng thuộc về chất lượng của việc chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. 1.1.1.3. Ý nghĩa của chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là một khâu trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong suốt quá trình giải quyết vụ án, là một yếu tố không thể thiếu để có được một phiên tòa xét xử sơ thẩm thành công. Ảnh hưởng không nhỏ đến phán quyết của Tòa án về một sự kiện pháp lý mà Tòa án xem xét. Việc chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự càng chu đáo, cẩn thận và đầy đủ bao nhiêu thì chất lượng xét xử càng tốt bấy nhiêu. Điều đó giúp cho Thẩm phán xác định đúng đắn đường lối giải quyết của vụ án, đảm bảo tuân thủ pháp luật nhằm xét xử một cách khách quan, đúng người, đúng tội và đúng pháp luật; góp phần đấu tranh phòng ngừa và ngăn chặn tội phạm; bảo 13 vệ chế độ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước; quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân và tổ chức. Nếu chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự không tốt, không chu đáo thì sẽ ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng giải quyết vụ án, là nguyên nhân dẫn đến các trường hợp bị oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm, gây mất uy tín cho hệ thống Tòa án, không đạt được mục đích yêu cầu của BLTTHS. Thông qua chuẩn bị xét xử, Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân nắm được nội dung của vụ án, xem vụ án đã đáp ứng được được đầy đủ yêu cầu của luật định hay chưa? có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng hay không? có đủ cơ sở để kết tội bị can hay chưa?...để từ đó khắc phục, bổ sung những thiếu sót đảm bảo yêu cầu đặt ra. Đồng thời giúp cho Hội đồng xét xử có được quan điểm đúng đắn về vụ án, góp phần giải quyết vụ án được nhanh chóng, dứt điểm và đảm bảo đúng pháp luật. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là cơ sở cho việc định hướng đường lối xét xử vụ án góp phần xác định đúng hành vi phạm tội của bị cáo, đúng pháp luật. Đây là tiền đề cho việc xét xử sơ thẩm vụ án hình sự một cách khách quan, toàn diện. Đảm bảo được quyền và lợi ích của người tham gia tố tụng khi thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình, chuẩn bị tham gia phiên tòa cũng như xuất trình chứng cứ cho Tòa án và thực hiện quyền khiếu nại khi thấy cần thiết. Chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự cũng góp phần nâng cao việc tuyên truyền, giáo dục ý thức pháp luật của công dân thông qua công tác xét xử của Tòa án. Hạn chế những sai lầm, thiếu sót trong xét xử, thống nhất được quan điểm đường lối về việc giải quyết vụ án giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Tóm lại, chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự có ý nghĩa quan trọng đối với hoạt động xét xử của Tòa án, góp phần nâng cao ý thức tuân theo pháp luật của công dân, xác định trách nhiệm của Nhà nước trong việc chứng 14