Tài liệu Luận văn kê biên, bán đấu giá tài sản theo pháp luật thi hành án dân sự từ thực tiễn quận 10, thành phố hồ chí minh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ VĂN HOÀN KÊ BIÊN, BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN THEO PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN QUẬN 10, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ VĂN HOÀN KÊ BIÊN, BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN THEO PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TỪ THỰC TIỄN QUẬN 10, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Luật kinh tế Mã số: 8. 38.01.07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN MẠNH CƯỜNG HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sỹ: “Kê biên, bán đấu giá tài sản theo pháp luật thi hành án dân sự từ thực tiễn Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh” là do chính tôi thực hiện. Toàn bộ các tài liệu, cơ sở pháp lý, các dẫn chứng số liệu được tôi sử dụng để phục vụ cho việc nghiên cứu luận văn đều đảm bảo chính xác, trung thực theo yêu cầu của một luận văn khoa học. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 19 tháng 8 năm 2019 Tác giả Lê Văn Hoàn LỜI CẢM ƠN Qua quá trình học tập, nghiên cứu tại Học viện Khoa học Xã hội, bản thân tôi đã lĩnh hội được rất nhiều kiến thức, kinh nghiệm quý báu của các thế hệ Thầy, Cô giáo, của các anh, chị, bạn bè cùng lớp, cùng khóa, cùng trường; các kiến thức, kinh nghiệm là hành trang để tôi công tác, vận dụng vào cuộc sống ngày càng tốt hơn. Trong thời gian học tập tại trường, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của quý Thầy, Cô, gia đình và bạn bè. Trước tiên, tôi xin gửi biết ơn sâu sắc nhất đến quý Thầy, Cô ở Học viện Khoa học Xã hội với tri thức và tâm huyết của mình đã truyền đạt những kiến thức, kinh nghiệm quý báu cho chúng tôi trong suốt thời gian học tập tại trường. Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ của quý Thầy, Cô ở Học viện Khoa học Xã hội và Thầy hướng dẫn. Với tình cảm chân thành và sâu sắc nhất, cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn đến quý Thầy, Cô đã tạo điều kiện giúp đỡ trong quá trình nghiên cứu đề tài: “Kê biên, bán đấu giá tài sản theo pháp luật thi hành án dân sự từ thực tiễn Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh”. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới thầy giáo – TS. Nguyễn Mạnh Cường đã quan tâm giúp đỡ, hướng dẫn, chỉ bảo tận tình, chu đáo để tôi hoàn thành luận văn này với kết quả tốt nhất. Tuy nhiên, với điều kiện thời gian cũng như kinh nghiệm còn hạn chế, luận văn này không thể tránh được những hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự chỉ bảo, đóng góp ý kiến của các thầy, cô để tôi có điều kiện bổ sung, nâng cao kiến thức của mình, phục vụ tốt hơn công tác thực tế sau này. Tôi xin chân thành cảm ơn. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 19 tháng 8 năm 2019 Tác giả Lê Văn Hoàn MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KÊ BIÊN, BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN THEO PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ............................................................. 7 1.1. Kê biên tài sản theo pháp luật thi hành án dân sự ...........................................7 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của thi hành án dân sự ...........................................7 1.1.2. Kê biên tài sản trong thi hành án dân sự .................................................9 1.1.3. Quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục kê biên tài sản ...................10 1.2. Khái quát chung về bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự................199 1.2.1. Bán đấu giá tài sản ...............................................................................199 1.2.2. Bán đấu giá tài sản để thi hành án dân sự .............................................22 1.2.3. Nội dung pháp luật về bán đấu giá tài sản để thi hành án dân sự .........23 1.2.4. Trình tự, thủ tục bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự .............28 Chương 2: THỰC TIỄN KÊ BIÊN, BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TẠI CHI CỤC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ QUẬN 10, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ........................................................................................ 30 2.1. Đặc điểm, điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh ......................................................................................................................30 2.2. Thực tiễn kê biên tài sản trong thi hành án dân sự tại Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh ...............................................................................................................31 2.2.1. Thực tiễn áp dụng biện pháp kê biên tài sản trong thi hành án dân sự tại Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh ..................................................................311 2.2.2. Những hạn chế, khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân trong việc kê biên tài sản để thi hành án dân sự tại Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh .............411 2.3. Thực tiễn bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự tại Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh .......................................................................................................444 2.3.1. Thẩm định giá tài sản kê biên...............................................................444 2.3.2. Thực tiễn bán đấu giá tài sản tại Chi cục Thi hành án dân sự Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh ..................................................................................455 2.3.3. Một số khó khăn, vướng mắc và nguyên nhân trong bán đấu giá tài sản để thi hành án dân sự .......................................................................................59 Chương 3: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT GÓP PHẦN NÂNG CAO HIỆU QUẢ KÊ BIÊN, BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN TRONG THI HÀNH ÁN DÂN SỰ TẠI CHI CỤC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ QUẬN 10, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................................................................................... 612 3.1. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật góp phần nâng cao hiệu quả kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự .......................................................612 3.1.1. Kiến nghị sửa đổi bổ sung một số quy định của Luật Thi hành án dân sự liên quan đến kê biên, bán đấu giá tài sản .....................................................612 3.1.2. Kiến nghị sửa đổi bổ sung một số quy định của Luật Đấu giá tài sản ......................................................................................................................6464 3.1.3. Kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số quy định của Nghị định 62/1015/NĐCP ngày 18/07/2015 của Chính phủ, quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thi hành án dân sự liên quan đến kê biên, bán đấu giá tài sản .....................................................................................................................65 3.2. Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của việc kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự tại Chi cục Thi hành án dân sự Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh .........................................................................................................69 3.2.1. Nâng cao năng lực cho Chấp hành viên, công chức làm công tác thi hành án dân sự trong thực hiện kê biên, bán đấu giá tài sản để thi hành án ...........69 3.2.2. Tiếp tục hoàn thiện các nội dung phối hợp và thực hiện tốt cơ chế phối hợp liên ngành trong thi hành án dân sự .........................................................69 3.2.3. Tranh thủ sự chỉ đạo, phối hợp, hỗ trợ của cấp ủy, chính quyền địa phương trong kê biên, bán đấu giá tài sản để thi hành án ...............................70 3.2.4. Giám sát chặt chẽ việc bán đấu giá tài sản kê biên của các tổ chức bán đấu giá ..............................................................................................................70 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 71 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Phán quyết của Tòa án được chấp hành phần lớn thông qua hoạt động thi hành án, đã tác động trực tiếp đến lòng tin của nhân dân dân đối với tính nghiêm minh của pháp luật. Do vậy, hoạt động thi hành án dân sự có một ý nghĩa hết sức quan trọng, trực tiếp góp phần giữ vững kỷ cương phép nước, bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của Đảng, Nhà nước, các tổ chức và công dân. Kê biên tài sản của người phải thi hành án là biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự quy định tại Điều 71 Luật Thi hành án dân sự năm 2018 (được sửa đổi, bổ sung năm 2014), theo đó Chấp hành viên tiến hành các trình tự, thủ tục theo quy định tiến hành kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành để thi hành các nghĩa vụ của người phải thi hành án bằng tiền trong các bản án, quyết định của Tòa án [32, Tr.24]. Bán đấu giá là một trong những hình thức mua bán tài sản, hàng hóa phổ biến trong nền kinh tế thị trường. Thông qua bán đấu giá, người mua và người bán có thể mua và bán được tài sản, hàng hóa. Đấu giá tài sản là một hoạt động mang tính dịch vụ của tổ chức bán đấu giá chuyên nghiệp hoặc của Hội đồng bán đấu giá tài sản Nhà nước theo quy định của pháp luật để thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ khác nhau nhằm thu về khoản tiền nhất định nào đó cho mục đích nhất định hoặc bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, các cá nhân, tổ chức có liên quan. Đối với hoạt động thi hành án dân sự, việc bán đấu giá tài sản được thực hiện trong hai trường hợp. Trường hợp thứ nhất là việc Chấp hành viên thực hiện ký hợp đồng bán đấu giá với tổ chức bán đấu giá chuyên nghiệp hoặc các Trung tâm dịch vụ bán đấu giá tài sản thuộc Sở Tư pháp; trường hợp thứ hai là Chấp hành viên tự mình thực hiện việc bán đấu giá tài sản nhằm mục đích thu tiền để tổ chức thi hành các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Việc cải cách thủ tục hành chính, quy định các trình tự, thủ tục kê biên, bán đấu giá tài sản để thi hành các bản án, quyết định của Tòa án phù hợp và đạt hiệu quả cao đang là một trong những yêu cầu quan trọng đặt ra cho các cơ quan thi hành án 1 dân sự nói chung và tại Chi cục Thi hành án dân sự Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Thực tiễn kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự tại Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh đã và đang đạt được những kết quả quan trọng, góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn tại địa phương; tạo điều kiện cho việc phát triển kinh tế, xã hội; góp phần nâng cao niềm tin của nhân dân đối với chủ trương, đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà nước; đảm bảo các mục tiêu hội nhập và phát triển. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác thi hành án dân sự nói chung và công tác kê biên, bán đấu giá trong thi hành án dân sự trên địa bàn Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh nói riêng dự báo tiếp tục gặp rất nhiều khó khăn, thách thức trong thời gian tới, như: khó khăn về thể chế, mặc dù pháp luật về thi hành án dân sự đã quy định tương đối đầy đủ, chi tiết, cơ bản điều chỉnh được các quan hệ phát sinh trong đời sống kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, trong thực tiễn tổ chức thi hành án vẫn còn bộc lộ các khó khăn, vướng mắc, chồng chéo giữa các văn bản quy pháp luật, các ngành luật cần phải tiếp tục sửa đổi bổ sung hoàn thiện. Khó khăn về các vụ việc thi hành án phát sinh ngày càng tăng về số vụ việc và giá trị thi hành, người phải thi hành án luôn tìm cách trì hoãn, thậm chí chống đối thi hành án ngày càng diễn biến phức tạp; đòi hỏi của xã hội và người dân đối với công tác thi hành án ngày càng cao; người phải thi hành án lợi dụng các quyền khiếu nại, tố cáo, tranh chấp đối với tài sản để trốn tránh, kéo dài thi hành án gây bức xúc cho người được thi hành án ngày càng phổ biến và đa dạng; ý thức tuân thủ pháp luật của một bộ phận không nhỏ người dân và doanh nghiệp chưa cao, có tâm lý chạy theo đám đông, gây khó khăn cho cơ quan thi hành án và Chấp hành viên trong quá trình thực hiện nhiệm vụ; một số cơ quan, tổ chức, cá nhân chưa nhận thức đầy đủ trách nhiệm của mình trong phối hợp, hỗ trợ thi hành án; một số Chấp hành viên, cán bộ thi hành án còn hạn chế về năng lực, kỹ năng tác nghiệp, lơ là, chủ quan trong quá trình tổ chức thi hành án nên hiệu quả chưa cao. Do đó, đòi hỏi khách quan phải tiếp tục có các đề xuất, kiến nghị góp phần hoàn thiện thể chế; đề xuất các giải pháp để khắc phục các hạn chế, tồn tại, nâng cao hiệu 2 quả của công tác thi hành án dân sự nói chung và thủ tục kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự nói riêng. Vì những lý do trên tôi chọn đề tài: “Kê biên, bán đấu giá tài sản theo pháp luật thi hành án dân sự từ thực tiễn Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh” làm luận văn tốt nghiệp. Việc nghiên cứu vấn đề lý luận và thực tiễn về kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự để nâng cao năng lực, kỹ năng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Trên cơ sở đó đề xuất, kiến nghị một số giải pháp cụ thể và khả thi góp phần hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này, đồng thời khắc phục những khó khăn, hạn chế, bất cập trong hoạt động kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Cưỡng chế kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự đã có một số tác giả nghiên cứu: Luận văn Thạc sỹ: “Kê biên tài sản bảo đảm tiền vay Ngân hàng trong thi hành hành án dân sự theo pháp luật Việt Nam từ thực tiễn quận Bình Tân, thành phố Hồ Chí Minh”, của tác giả Phạm Ngọc Thanh (Bảo vệ năm 2017 tại Học Viện Khoa học Xã hội). Mục đích của luận văn này đã giải quyết được một số vấn đề lý luận và quy định của pháp luật liên quan đến tài sản bảo đảm, kê biên tài sản bảo đảm tiền vay của ngân hàng trong thi hành án dân sự. Luận văn đã nêu lên thực trạng kết quả đạt được, cũng như những vướng mắc, khó khăn, bất cập trong việc kê biên tài sản bảo đảm tiền vay của ngân hàng trên địa bàn quận Bình Tân, thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả cũng nêu ra các giải pháp, kiến nghị hoàn thiện pháp luật để góp phần nâng cao hiệu quả của việc kê biên, xử lý tài sản bảo đảm để thi hành cho các ngân hàng, tổ chức tín dụng. Luận văn Thạc sỹ: “Bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự từ thực tiễn Chi cục Thi hành án dân sự quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Triệu Thị Diễm Thúy (Bảo vệ năm 2018 tại Học Viện khoa học xã hội). Mục đích của luận văn này đã giải quyết được một số vấn đề lý luận và quy định của pháp luật về bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự. Luận văn đã nêu lên thực trạng kết 3 quả đạt được, cũng như những vướng mắc, khó khăn, bất cập trong việc bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự từ thực tiến quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả cũng nêu ra các giải pháp, kiến nghị hoàn thiện pháp luật để góp phần nâng cao hiệu quả của việc bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự. Các nghiên cứu khoa học trên đã làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về kê biên, bán đấu giá trong thi hành án dân sự. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách cơ bản, có hệ thống về thực trạng kê biên, bán đấu giá tài sản theo pháp luật thi hành án dân sự tại địa phương cụ thể Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh. Do đó, sau khi nghiên cứu, tiếp thu, kế thừa các quan điểm của các công trình khoa học trên, tác giả nghiên cứu chuyên sâu, có hệ thống về thực trạng kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự, trên cơ sở đó đưa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác kê biên, bán đấu giá tài sản để thi hành án dân sự tại Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài: nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống cơ sở lý luận nhằm góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về kê biên, bán đấu giá tài sản theo quy định của pháp luật thi hành án dân sự. Luận văn cũng luận giải những cơ sở lý luận và các quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục liên quan đến việc kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự. Nhiệm vụ nghiên cứu: trên cơ sở phân tích và đánh giá những vấn đề lý luận, pháp lý về kê biên, bán đấu giá tài sản theo quy định của pháp luật thi hành án dân sự. Từ đó nhận diện, đánh giá những thuận lợi, khó khăn, những hạn chế, bất cập của các quy định pháp luật từ thực tiễn vận dụng, áp dụng tại Chi cục Thi hành án dân sự Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp, kiến nghị để góp phần nâng cao hiệu quả, chất lượng, đảm bảo đúng quy định của pháp luật trong quá trình thực hiện nhiệm vụ kê biên, bán đấu giá tài sản để thi hành án dân sự; kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật liên quan đến kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự, góp phần nâng cao hiệu quả công tác thi hành án dân sự và hoàn thiện hệ thống pháp luật. 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn: là hoạt động kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự từ thực tiễn Chi cục Thi hành án dân sự Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh. Phạm vi nghiên cứu: về nội dung: nghiên cứu phần lý luận chung về kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự; phần thực tiễn áp dụng pháp luật về kê biên, bán đấu giá tài sản để thi hành án và kiến nghị hoàn thiện, nâng cao hiệu quả; về chủ thể, địa phương áp dụng: Chi cục Thi hành án dân sự Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận: Đề tài được thực hiện trên cơ sở đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật và hệ thống pháp luật hiện hành. Phương pháp nghiên cứu: Luận văn đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp; phương pháp diễn dịch; phương pháp quy nạp để tổng hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Tác giả nghiên cứu làm sáng tỏ các quy định pháp luật về kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự. Từ thực tiễn tại địa phương, đã phân tích, đánh giá, nhận diện tương đối toàn diện những thuận lợi, khó khăn, vướng mắc, bất cập trong vận dụng, áp dụng và thực thi trên thực tế công tác về kê biên, bán đấu giá tài sản để thi hành án dân sự trên địa bàn Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó đưa ra các đề xuất, kiến nghị, giải pháp cụ thể góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật về thi hành án dân sự và tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác của bản thân và đơn vị. Các nội dung thể hiện trong đề tài sẽ là tài liệu để tham khảo, nghiên cứu cho các đối tượng muốn quan tâm, tìm hiểu về kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự. Đồng thời, kết quả nghiên cứu đề tài là tài liệu góp phần phục vụ cho việc 5 nâng cao kiến thức, chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng và kinh nghiệm công tác cho các cán bộ, công chức công tác trong ngành thi hành án dân sự. Là cơ sở để các cơ quan nhà nước, địa phương hoạch định, xây dựng các chính sách liên quan đến thi hành án dân sự phù hợp, đạt hiệu quả cao. 7. Kết cấu của luận văn Bao gồm phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo; nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về kê biên, bán đấu giá tài sản theo pháp luật thi hành án dân sự. Chương 2: Thực tiễn kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự tại Chi cục Thi hành án dân sự Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh Chương 3: Giải pháp và kiến nghị hoàn thiện pháp luật góp phần nâng cao hiệu quả kê biên, bán đấu giá tài sản trong thi hành án dân sự tại Chi Cục Thi hành án dân sự Quận 10, thành phố Hồ Chí Minh. 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KÊ BIÊN, BÁN ĐẤU GIÁ TÀI SẢN THEO PHÁP LUẬT THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 1.1. Kê biên tài sản theo pháp luật thi hành án dân sự 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của thi hành án dân sự 1.1.1.1. Khái niệm về thi hành án dân sự Thi hành án dân sự là hoạt động của hệ thống các cơ quan thi hành án dân sự, có chức năng tổ chức thi hành các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án, theo trình tự, thủ tục quy định của pháp luật, nhằm khôi phục các quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, các tổ chức và người dân. Theo quy định của luật thi hành án dân sự, thì các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật được cơ quan thi hành án dân sự tổ chức thi hành bao gồm: “- Bản án, quyết định hoặc phần bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm không bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm; - Bản án, quyết định của Tòa án cấp phúc thẩm; - Quyết định giám đốc thẩm hoặc tái thẩm của Tòa án; - Bản án, quyết định dân sự của Tòa án nước ngoài, quyết định của Trọng tài nước ngoài đã được Tòa án Việt Nam công nhận và cho thi hành tại Việt Nam; - Quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh của Hội đồng xử lý vụ việc cạnh tranh mà sau 30 ngày, kể từ ngày có hiệu lực pháp luật đương sự không tự nguyện thi hành, không khởi kiện tại Tòa án; - Phán quyết, quyết định của Trọng tài thương mại; - Quyết định của Tòa án giải quyết phá sản” [32, tr.10]. 1.1.1.2. Đặc điểm của thi hành án dân sự Điều 106 Hiến pháp năm 2013 đã quy định: “Bản án, quyết định của Tòa án nhân dân có hiệu lực pháp luật phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân tôn trọng;cơ quan, tổ chức, cá nhân hữu quan phải nghiêm chỉnh chấp hành” [27, tr.26]. Các bản án, quyết định dân sự đã có hiệu lực của Toà án phải được đảm bảo thi hành theo trình tự, thủ tục thi hành án dân sự. 7 Theo nguyên tắc Hiến định nêu trên thì hoạt động thi hành án dân sự là nhằm đảm bảo thực thi nghiêm chỉnh các bản án, quyết định dân sự đã có hiệu lực pháp luật. Tuy nhiên, việc xác định bản chất của thi hành án dân sự vẫn là vấn đề còn nhiều tranh luận cả từ góc độ lý luận và thực tiễn. Dựa trên những luận cứ khác nhau, có quan điểm cho rằng thi hành án dân sự là hoạt động tư pháp; hoạt động hành chính hay hoạt động mang tính chất hành chính – tư pháp. Xuất phát từ các quy định pháp luật hiện hành và thực tiễn công tác thi hành án dân sự ở nước ta, nhiều ý kiến đồng tình với quan điểm cho rằng thi hành án dân sự là hoạt động đặc thù, vừa có tính chất của hoạt động hành chính, vừa có tính chất của hoạt động tư pháp. Điều này thể hiện ở một số điểm sau đây: Thi hành án dân sự và các giai đoạn tố tụng trước đó có mối quan hệ nhân quả với nhau. Đối với các bản án hình sự hình sự, nếu ở giai đoạn điều tra, các cơ quan tiến hành tố tụng không kiên quyết áp dụng đầy đủ, kịp thời các biện pháp ngăn chặn như kê biên, thu giữ, phong tỏa tài sản... thì đến giai đoạn thi hành án, cơ quan thi hành án dân sự sẽ gặp rất nhiều khó khăn do đương sự đã cố tình tẩu tán tài sản, dẫn đến tình trạng án tồn đọng không thể thi hành được. Hoặc nếu một bản án, quyết định được Tòa án tuyên một cách công bằng, thấu tình, đạt lý, cụ thể, rõ ràng, được dư luận đồng tình, ủng hộ thì đến giai đoạn thi hành án việc thi hành sẽ được dễ dàng, nhanh chóng. Trái lại, nếu bản án, quyết định của Tòa án được tuyên không công bằng, toàn diện, khách quan, thiếu tính khả thi sẽ gây khó khăn, cản trở cho việc thi hành án, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với các cơ quan nhà nước. Nếu việc thi hành án nhanh chóng, kịp thời sẽ có tác động tích cực trở lại đối với hoạt động xét xử, góp phần củng cố, tăng cường uy tín của cơ quan xét xử, tăng cường niềm tin của nhân dân đối với các cơ quan nhà nước. Quá trình thi hành án dân sự là nhằm khôi phục lại tình trạng ban đầu về tài sản, về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể, do đó các trình tự, thủ tục về quá trình thi hành án dân sự cũng được quy định chặt chẽ bởi pháp luật giống như những thủ tục tố tụng trước đó vì đều liên quan đến quyền và lợi ích của con người, của công dân. 8 1.1.2. Kê biên tài sản trong thi hành án dân sự Kê biên tài sản là một trong những biện pháp cưỡng chế bắt buộc của cơ quan Thi hành án do Chấp hành viên quyết định theo thẩm quyền nhằm buộc đương sự phải thực hiện những hành vi hoặc nghĩa vụ về tài sản theo Bản án, quyết định của Tòa án, được áp dụng trong trường hợp người phải thi hành án có điều kiện thi hành án mà không tự nguyện thi hành. 1.1.2.1. Điều kiện áp dụng biện pháp kê biên tài sản Để áp dụng được biện pháp kê biên tài sản, cần phải căn cứ các quy định của Luật Thi hành án dân sự, gồm: - Bản án, quyết định của Tòa án: Bản án, quyết định của Tòa án là một trong những căn cứ bắt buộc, không thể thiếu để thực hiện biện pháp kê biên tài sản. Điều này được quy định tại khoản 1, điều 70 của Luật Thi hành án dân sự về căn cứ cưỡng chế: “bản án, quyết định”. Chấp hành viên phải dựa trên cơ sở bản án, quyết định của Tòa án để áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản. - Quyết định thi hành án: Quyết định thi hành án là văn bản do Thủ trưởng cơ quan Thi hành án có thẩm quyền ban hành theo một trình tự, thủ tục nhất định để thi hành một hoặc nhiều khoản của bản án, quyết định dân sự theo thủ tục thi hành án dân sự, làm căn cứ cho việc tổ chức cưỡng chế thi hành án, bảo đảm lợi ích nhà nước, tổ chức và công dân. - Người phải thi hành án có tài sản, đã hết thời hạn tự nguyện thi hành án nhưng không tự nguyện thi hành, sẽ bị áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự. 1.1.2.2. Nguyên tắc áp dụng biện pháp kê biên tài sản Chấp hành viên căn cứ vào nội dung bản án, quyết định; quyết định thi hành án; tính chất, mức độ, nghĩa vụ thi hành án; điều kiện của người phải thi hành án và tình hình thực tế của địa phương để lựa chọn việc áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án phù hợp, việc áp dụng biện pháp cưỡng chế phải tương ứng với nghĩa vụ của người phải thi hành án và các chi phí cần thiết. 9 Sau khi ra quyết định kê biên, Chấp hành viên phải tiến hành thủ tục thông báo cho các đương sự và những cơ quan, tổ chức có liên quan biết được nội dung cưỡng chế. Thông báo cưỡng chế là thủ tục bắt buộc mà cơ quan thi hành án gửi, tống đạt cho các đương sự và những cơ quan, tổ chức hữu quan để các đương sự và cơ quan đó thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình. Theo quy định thì việc thông báo được thực hiện dưới nhiều hình thức như: thông báo trực tiếp, niêm yết công khai, thông báo trên các phương tiện thông tin đại chúng, ngoài ra còn có một số hình thức thông báo khác như: thư tín, điện tín, fax, email hoặc các hình thức khác. Người đảm nhận việc thông báo quyết định kê biên là Chấp hành viên, thư ký thi hành án giao văn bản cần thông báo cho người được thông báo, do bưu tá, người được cơ quan thi hành án ủy quyền, tổ chức tổ dân phố, trưởng thôn, làng, ấp, bản, khóm, buôn, phum, sóc, Ủy ban nhân dân, Công an cấp xã; Thủ trưởng cơ quan, đơn vị, Giám thị trại giam, trại tạm giam nơi người được thông báo có địa chỉ, cư trú, công tác. Việc áp dụng biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản phải căn cứ vào bản án, quyết định và từng điều kiện, hoàn cảnh cụ thể. Nguyên tắc này đòi hỏi rất cao về mặt chuyên môn nghiệp vụ, bản lĩnh nghề nghiệp và đạo đức Chấp hành viên. 1.1.2.3. Căn cứ áp dụng biện pháp kê biên tài sản Khi tổ chức thi hành một bản án liên quan đến kê biên tài sản của người phải thi hành án, thì căn cứ để tổ chức cưỡng chế thi hành án phải theo quy định chung, trong đó hồ sơ thi hành án phải có: Bản án quyết định, đơn yêu cầu thi hành án, Quyết định thi hành án, các văn bản tài liệu xác minh quá trình tổ chức thi hành án và cuối cùng là Quyết định cưỡng chế thi hành án, trừ trường hợp bản án, quyết định đã tuyên kê biên, phong tỏa tài sản, tài khoản và trường hợp thi hành quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời của Tòa án. 1.1.3. Quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục kê biên tài sản 1.1.3.1. Ra quyết định kê biên tài sản của người phải thi hành án Thứ nhất, thẩm quyền ra quyết định kê biên tài sản Theo quy định tại khoản 5 Điều 20 Luật Thi hành án dân sự, thì thẩm quyền này thuộc về Chấp hành viên được phân công tổ chức vụ việc. 10 Thứ hai, về thời điểm ra quyết định kê biên tài sản Theo quy định tại Điều 46 Luật Thi hành án dân sự thì hết thời gian tự nguyện thi hành án (hoặc chưa hết thời hạn tự nguyện nhưng thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Đều 45 Luật Thi hành án dân sự) và xác định người phải thi hành án có tài sản thuộc diện được kê biên để đảm bảo thi hành án. Thời hạn tự nguyện thi hành án là 10 ngày kể từ ngày nhận được hoặc được thông báo hợp lệ quyết định thi hành án. Việc áp dụng biện pháp kê biên tài sản trong thời hạn tự nguyện thi hành án thì Chấp hành viên phải chứng minh người phải thi hành án có hành vi tẩu tán, hủy hoại tài sản hoặc trốn tránh nghĩa vụ thi hành án. Thứ ba, điều kiện để ra quyết định cưỡng chế kê biên tài sản Người phải thi hành án được xác định là có điều kiện thi hành án khi người đó có tài sản để thi hành án. Để xác định thế nào là có tài sản để thi hành án, Chấp hành viên phải căn cứ vào quy định tại Bộ Luật dân sự năm 2015 và các văn bản pháp luật khác có liên quan, cụ thể: Về tài sản, theo quy định tại Điều 105 Bộ Luật dân sự, thì tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản. Tài sản bao gồm bất động sản và động sản, bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai: - Bất động sản bao gồm: đất đai; nhà, công trình xây dựng gắn liền với đất đai; tài sản khác gắn liền với đất đai, nhà, công trình xây dựng; tài sản khác theo quy định của pháp luật. - Động sản là những tài sản không phải là bất động sản. - Quyền tài sản: Theo quy định tại Điều 115 Bộ Luật dân sự năm 2015 thì, quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền, bao gồm quyền tài sản đối với đối tượng là quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác. - Giấy tờ có giá: Theo quy định tại khoản 8 Điều 6 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010; khoản 1 Điều 3 Thông tư 04/2016/TT-NHNN và khảo 1 Điều 2 Thông tư 01/2012/TT-NHNN, thì: Giấy tờ có giá là bằng chứng xác nhận nghĩa vụ trả nợ giữa tổ chức phát hành giấy tờ có giá với người sử dụng giấy tờ có giá trong một thời hạn nhất định, điều kiện trả lãi và các điều kiện khác . Như vậy, giấy tờ có 11 giá là loại giấy tờ trên đó thể hiện một giá trị thanh toán hoặc quy đổi được thành tiền và được phép giao dịch trên thị trường theo quy định của pháp luật. Thứ tư, lựa chọn tài sản để ra quyết định kê biên Để có cơ sở ban hành quyết định kê biên tài sản, Chấp hành viên phải lựa chọn tài sản để kê biên (trừ trường hợp bản án, quyết định của Tòa án đã tuyên kê biên tài sản cụ thể). Khi lựa chọn tài sản để thực hiện kê biên, Chấp hành viên cần tuân thủ các nguyên tắc sau: - Chỉ kê biên tài sản của người phải thi hành án hoặc tài sản của người phải thi hành án đang do người thứ ba giữ. Theo quy định tại khoản 3, Điều 71 Luật Thi hành án dân sự, khi ra quyết định kê biên tài sản của người phải thi hành án, Chấp hành viên phải có căn cứ pháp lý để xác định đấy là tài sản thuộc quyền sở hữu của người phải thi hành án. Ví dụ: đối với tài sản là bất động sản hoặc động sản phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản như quyền sử dụng đất, ô tô, mô tô, tàu thuyền…thì căn cứ pháp lý là giấy chứng nhận quyền sử dụng, sở hữu cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp cho người phải thi hành án [32, Tr.15]. - Phải lựa chọn tài sản kê biên tương ứng với nghĩa vụ thi hành án. Theo quy định tại đoạn 2 khoản 1 Điều 13 Nghị định số 62/NĐ-CP ngày 18/07/2015 của Chính phủ thì việc áp dụng biện pháp cưỡng chế nói chung, biện pháp kê biên tài sản của người phải thi hành án nói riêng cần đảm bảo tài sản bị kê biên phải tương ứng với nghĩa vụ của người phải thi hành án và các chi phí cần thiết. Do đó, Chấp hành viên phải lựa chọn tài sản kê biên ít nhất là lớn hơn hoặc bằng nghĩa vụ thi hành án và các chi phí cần thiết. Trường hợp người phải thi hành án chỉ có một tài sản duy nhất lớn hơn nhiều lần so với nghĩa vụ phải thi hành án mà tài sản đó không thể phân chia được hoặc việc phân chia làm giảm đáng kể giá trị của tài sản thì Chấp hành viên vẫn có quyền áp dụng biện pháp kê biên toàn bộ tài sản đó để đảm bảo thi hành án [14, Tr.6]. - Về thứ tự lựa chọn tài sản kê biên Trường hợp kê biên tài sản chung của người phải thi hành án với người khác: 12 Theo quy định tại điểm a, khoản 2, Điều 24 Nghị định số 62/NĐ-CP ngày 18/07/2015 của Chính phủ, thì: “Cơ quan thi hành án dân sự chỉ kê biên, xử lý đối với tài sản chung là quyền sử dụng đất, nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất khi các tài sản khác không đủ để thi hành án hoặc khi có đề nghị của đương sự” [14, tr.21]. Như vậy, Chấp hành viên chỉ lựa chọn việc kê biên tài sản chung của người phải thi hành án với người khác là quyền sử dụng đất, nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất khi có căn cứ pháp lý chứng minh người phải thi hành án không có tài sản khác đủ để thi hành án. Trường hợp người phải thi hành án tự nguyện giao tài sản để kê biên: Theo quy định tại khoản 4 Đều 24 Nghị định số 62/2015/NĐ-CP 18/07/2015 của Chính phủ, thì trường hợp người phải thi hành án tự nguyện đề nghị kê biên tài sản cụ thể trong số nhiều tài sản mà không gây trở ngại cho việc tổ chức thi hành án và tài sản đó đủ để thi hành án và các chi phí liên quan thì Chấp hành viên lập biên bản giải thích cho họ về việc phải chịu mọi chi phí liên quan đến việc xử lý tài sản đó và tiến hành kê biên tài sản để thi hành án. Người phải thi hành án bị hạn chế quyền thực hiện giao dịch đối với tài sản khác cho đến khi thực hiện xong nghĩa vụ thi hành á [14, Tr.22]. Do đó, khi nhận được đề nghị của người phải thi hành án về việc kê biên một tài sản cụ thể, Chấp hành viên cần phải tuân thủ các yếu tố sau khi chấp nhận kê biên tài sản đó: tính pháp lý của tài sản, giá trị của tài sản, tính thanh khoản của tài sản, khả năng thuận lợi hay khó khăn của việc giao tài sản cho người trúng đấu giá để quyết định có lựa chọn kê biên tài sản đó hay không. Trường hợp kê biên tài sản của doanh nghiệp: Theo quy định tại khoản 5 Điều 24 Nghị định 62/NĐ-CP ngày 18/07/2015 của Chính phủ, quy định: Cơ quan thi hành án dân sự chỉ kê biên tài sản khác của doanh nghiệp phải thi hành án, nếu sau khi đã khấu trừ tài khoản, xử lý vàng, bạc, đá quý, kim khí quý khác, giấy tờ có giá của doanh nghiệp đang do người thứ ba giữ mà vẫn không đủ để thi hành án, trừ trường hợp bản án, quyết định có quyết định khác hoặc đương sự có thỏa thận khác. Như vậy, đối với nghĩa vụ của người phải thi hành án là doanh nghiệp thì Chấp hành viên phải lựa chọn xử lý tiền và các loại tài sản có giá trị như tiền trước khi xử lý các tài 13 sản khác (nhà xưởng, máy móc, thiết bị…) của doanh nghiệp [14, Tr.22]. - Một số lưu ý khi lựa chọn tài sản kê biên: Không lựa chọn những tài sản mà pháp luật quy định không được kê biên: Khi thực hiện việc kê biên tài sản, phải tuân thủ quy định tại Điều 87 Luật Thi hành án dân sự, quy định những tài sản sau không được kê biên: “1. Tài sản bị cấm lưu thông theo quy định của pháp luật; tài sản phục vụ quốc phòng, an ninh, lợi ích công cộng; tài sản do ngân sách nhà nước cấp cho cơ quan, tổ chức. 2. Tài sản sau đây của người phải thi hành án là cá nhân: a) Số lương thực đáp ứng yêu cầu thiết yếu của người phải thi hành án và gia đình trong thời gian chưa có thu nhập, thu hoạch mới; b) Số thuốc cần dùng để phòng, chữa bệnh của người phải thi hành án và gia đình; c) Vật dụng cần thiết của người tàn tật, vật dụng dùng để chăm sóc người ốm; d) Đồ dùng thờ cúng thông thường theo tập quán địa phương; đ) Công cụ lao động cần thiết, có giá trị không lớn được dùng làm phương tiện sinh sống chủ yếu hoặc duy nhất của người phải thi hành án và gia đình; e) Đồ dùng sinh hoạt cần thiết cho người phải thi hành án và gia đình. 3. Tài sản sau đây của người phải thi hành án là doanh nghiệp, hợp tác xã, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ: a) Số thuốc phục vụ việc phòng, chữa bệnh cho người lao động; lương thực, thực phẩm, dụng cụ và tài sản khác phục vụ bữa ăn cho người lao động; b) Nhà trẻ, trường học, cơ sở y tế và thiết bị, phương tiện, tài sản khác thuộc các cơ sở này, nếu không phải là tài sản để kinh doanh; c) Trang thiết bị, phương tiện, công cụ bảo đảm an toàn lao động, phòng, chống cháy, nổ, phòng, chống ô nhiễm môi trường” [32, tr.77]. Việc kê biên tài sản đang cầm cố, thế chấp. Theo quy định tại Điều 90 Luật Thi hành án dân sự; khoản 1 Điều 24 Nghị định số 62/NĐ-CP ngày 18/07/2015 của Chính phủ; Điều 4 Thông tư liên tịch số 11/2016/TTLT-BTP-TANDTC-VKSNDTC 14