Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Sư phạm Luận văn nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán ...

Tài liệu Luận văn nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh yên bái hiện nay

.PDF
114
593
54

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -------- HÀ THỊ DUYÊN NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ THẾ GIỚI QUAN DUY VẬT BIỆN CHỨNG CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ CHỐT CẤP HUYỆN Ở TỈNH YÊN BÁI HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -------- HÀ THỊ DUYÊN NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ THẾ GIỚI QUAN DUY VẬT BIỆN CHỨNG CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ CHỐT CẤP HUYỆN Ở TỈNH YÊN BÁI HIỆN NAY Chuyên ngành : Triết học Mã số : 60.22.03.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ THỊ VÂN ANH HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS. Lê Thị Vân Anh đã tận tâm, nhiệt tình chỉ bảo, hướng dẫn em trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Đồng thời, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các thầy giáo, cô giáo trong Khoa sau Đại học, Khoa Triết học - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Cuối cùng, tôi xin gửi lời tri ân đến các đồng chí lãnh đạo Tỉnh Yên Bái, các ban, ngành của Tỉnh, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp tại Tỉnh Yên Bái những người đã luôn tạo điều kiện, động viên, khích lệ, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua để tôi có thể hoàn thành tốt luận văn. Hà Nội, tháng 5 năm 2017 Tác giả Hà Thị Duyên LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, luận văn thạc sĩ Triết học với đề tài: “Nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Lê Thị Vân Anh. Các số liệu, trích dẫn và tài liệu tham khảo trong luận văn là hoàn toàn trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Hà Nội, tháng 5 năm 2017 Tác giả Hà Thị Duyên MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài ................................................................... 2 3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................. 4 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ...................................................... 4 5. Giả thuyết khoa học ............................................................................... 4 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................ 5 7. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 5 8. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 5 9. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn ...................... 5 10. Kết cấu của luận văn ........................................................................... 6 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ THẾ GIỚI QUAN DUY VẬT BIỆN CHỨNG CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ CHỐT CẤP HUYỆN ......................................... 7 1.1. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm thế giới quan duy vật biện chứng ................................... 7 1.1.2. Khái niệm nâng cao nhận thức thế giới quan duy vật biện chứng ............ 13 1.1.3. Khái niệm về đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ......................... 15 1.2. Đặc điểm, vai trò của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ................. 18 1.2.1. Một số đặc điểm của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện............. 18 1.2.2. Vai trò của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện trong hoạt động lãnh đạo quản lý, phát triển kinh - xã hội ở tỉnh Yên Bái ............ 21 1.3. Ý nghĩa của việc nâng cao nhận thức thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ........................... 23 1.4. Nhân tố ảnh hưởng tới thế giới quan duy vật biện chứng của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái ............................ 30 1.4.1. Nhân tố con người ......................................................................... 30 1.4.2. Ảnh hưởng của nhân tố kinh tế ..................................................... 32 1.4.3. Nhân tố văn hóa - xã hội ............................................................... 36 1.4.4. Nhân tố giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ........................ 42 Tiểu kết chương 1 .......................................................................................... 44 Chương 2: NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ THẾ GIỚI QUAN DUY VẬT BIỆN CHỨNG CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ CHỐT CẤP HUYỆN Ở TỈNH YÊN BÁI HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP .............................................................................. 46 2.1. Một vài nét về tỉnh Yên Bái ................................................................... 46 2.2. Thực trạng nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở Yên Bái hiện nay ............................................................................................ 49 2.2.1. Thực trạng thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ........................................................... 49 2.2.2. Những thành tựu đạt được trong việc nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở Yên Bái hiện nay ....................................... 53 2.2.3. Những hạn chế của việc nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay....................................................... 68 2.2.4. Nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong việc nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay......................................................................................... 74 2.3. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyên ở tỉnh Yên Bái hiện nay ...................................................... 80 2.3.1. Nhóm giải pháp về công tác xây dựng Đảng ................................ 80 2.3.2. Nhóm giải pháp về kinh tế ............................................................ 83 2.3.3. Nhóm giải pháp về giáo dục - đào tạo........................................... 88 2.3.4. Nhóm giải pháp về bản thân cán bộ chủ chốt ............................... 93 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................ 100 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 102 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 103 DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng 2.1: Trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ chủ chốt ....................... 50 Bảng 2.2: Báo cáo kết quả thực hiện mục tiêu đào tạo bồi dưỡng cán bộ công chức giai đoạn 2011 - 2015 .............................................. 54 Bảng 2.3: Trình độ của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện .......................... 63 Biểu đồ 1: Các thành phần dân tộc của đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện .............................................................................................. 62 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế giới quan khoa học là cơ sở cho việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và định hướng đúng đắn cho hoạt động thực tiễn. Hay nói cách khác thế giới quan khoa học có vai trò quan trọng trọng nhận thức và cải tạo thực tiễn. Do đó việc giáo dục, nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng - thế giới quan khoa học cho đội ngũ cán bộ của Đảng không chỉ là việc làm thường xuyên, lâu dài mà còn là vấn đề cấp thiết trong công cuộc đổi mới hiện nay của nước ta. Nước ta đang trong quá trình xây dựng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Mặc dù trong quá trình hội nhập đã tạo ra nhiều cơ hội thúc đẩy phát triển kinh tế - chính trị - xã hội. Nhưng bên cạnh đó chúng ta cũng gặp không ít khó khăn và thử thách. Do vậy để đưa đất nước sánh kịp các nước trong khu vực và trên thế giới, vững bước trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, đòi hỏi chúng ta phải xây dựng được đội ngũ cán bộ các cấp có đủ bản lĩnh chính trị, phẩm chất cách mạng và năng lực lãnh đạo, chỉ đạo những nhiệm vụ kinh tế, chính trị, tư tưởng của Đảng của Nhà nước phù hợp với những quy luật khách quan. Đó là yêu cầu quan trọng và cần thiết hiện nay. Tỉnh Yên Bái là tỉnh miền núi nằm sâu trong nội địa, là một trong mười ba tỉnh vùng núi phía Bắc. Địa hình đồi núi khá phức tạp, khí hậu khắc nghiệt diễn biến nhiều thiên tai. Trong địa bàn tỉnh có thành phố Yên Bái, thị xã Nghĩa Lộ và 7 huyện với 30 dân tộc cùng sinh sống nên đã hình thành nên những bản sắc dân tộc phong phú và đa dạng. Do vậy đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện có vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế chính trị, an ninh quốc phòng trong tỉnh. Chính họ đã có đóng góp to lớn trong việc xây dựng và bảo vệ quê hương phát huy truyền thống dân tộc góp phần xây dựng thành phố văn minh giàu đẹp. Tuy nhiên trong tình hình cách mạng mới, một bộ phận 2 cán bộ đã xuất hiện những biểu hiện hạn chế nhất định về trình độ năng lực tư duy sáng tạo, phẩm chất, tổ chức thực tiễn. v.v. trong đó có sự hạn chế về thế giới quan duy vật biện chứng. Vì vậy việc tìm hiểu những thực trạng đó đưa ra những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện là cần thiết và cấp bách. Từ những căn cứ trên nhằm khắc phục những hạn chế và phát huy những thành quả đã đạt được góp phần xây dựng con người mới, xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện đáp ứng yêu cầu của thực tiễn đặt ra, tác giả đã chọn đề tài: “Nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay”. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Hiện nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về thế giới quan duy vật biện chứng ở những góc độ khác nhau, với những nội dung và đối tượng trong những hoàn cảnh và phạm vi cụ thể như: • Nhóm công trình nghiên cứu về thế giới quan khoa học Tác giả Bùi Ngọc với bài viết “Thế giới quan khoa học một tất yếu lịch sử”, đăng ở Tạp chí thông tin khoa học xã hội,1981, số 8. Trong bài viết này tác giả tập trung phân tích sự hình thành và phát triển của thế giới quan khoa học là một tất yếu lịch sử. Lê Xuân Vũ khẳng định: “Thế giới quan Mác - Lênin trong đời sống tinh thần của nhân dân ta”, Tạp chí Cộng sản, 186, số 6. Trong đó tác giả đã có sự lý giải khá thuyết phục tầm quan trọng của thế giới quan Mác - Lênin trong đời sống xã hội Việt Nam. • Nhóm công trình nghiên cứu về thế giới quan duy vật biện chứng đối với học sinh, sinh viên. Tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn đã tiếp cận vấn đề thế giới quan từ khía cạnh sinh học, trong bài “Một số khía cạnh về vai trò của sinh học hiện đại 3 đối với sự hình thành và củng cố thế giới quan khoa học”, đăng ở Tạp chí triết học 1988, số 3. Còn Nguyễn Thị Luyến, Bùi Kiến Thưởng và Nguyễn Thị Nết lại tìm đến đối tượng là sinh viên hay học viên, như: “Vấn đề bồi dưỡng thế giới quan duy vật biện chứng cho học viên trường chính trị tỉnh Hà Nam hiện nay”, Luận văn thạc sĩ triết học của Bùi Kiến Thưởng, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2004. Hay “Vấn đề giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng ở Hà Nội hiện nay”, luận văn thạc sĩ triết học, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2005 của Nguyễn Thị Luyến và “Giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng cho học sinh trung học phổ thông huyện Kinh Môn, tỉnh Hải Dương hiện nay”, Luận văn thạc sĩ khoa học triết học, trường Đại học sư phạm Hà Nội, 2012. • Nhóm các bài nghiên cứu ở một số khu vực nhất định Các tác giả: Trần Thanh Hà, Nguyễn Thị Luyến, Bùi Kiến Thưởng,Đỗ Việt Hưng, Nguyễn Thị Nết tập trung nghiên cứu thế giới quan của đội ngũ cán bộ đảng viên ở một số khu vực nhất định. Nếu tác giả Trần Thanh Hà nghiên cứu “Vấn đề giáo dục thế giới quan khoa học cho cán bộ đảng viên người dân tộc Kh’mer ở Đồng bằng sông Cửu Long trong giai đoạn hiện nay”, Luận văn thạc sĩ triết học, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 1993 và Đỗ Việt Hưng nghiên cứu “Nâng cao chất lượng bồi dưỡng thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên ở quận Hồng Bàng”, Luận văn thạc sĩ triết học, trường Đại học sư phạm Hà Nội, 2014. Tác giả Bùi Ỉnh đã nghiên cứu “Vấn đề xây dựng thế giới quan duy vật biện chứng đối với cán bộ đảng viên là người dân tộc thiểu số trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta”, Luận án PTS Triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 1988. Còn tác giả Trần Thước tập trung nghiên cứu thế giới quan của riêng đội ngũ trí thức: “Sự hình thành thế giới 4 quan xã hội chủ nghĩa ở tầng lớp trí thức ở Việt Nam”, luận án PTS Triết học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 1993. Tất cả các bài viết, đề tài nghiên cứu trên đã đề cập tới khái niệm thế giới quan duy vật biện chứng, chức năng và cấu trúc nội dung của thế giới quan, các hình thức phát triển của thế giới quan, làm rõ thế giới quan duy vật và thế giới quan duy tâm, nội dung và bản chất của thế giới quan duy vật biện chứng, giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng cho cán bộ đảng viên, sinh viên các trường đại học cao đẳng. Tuy nhiên chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu “Nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay” 3. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích thực trạng thế giới quan duy vật biện chứng và việc bồi dưỡng thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở Yên Bái hiện nay, luận văn đưa ra những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở Yên Bái hiện nay. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Khách thể nghiên cứu của luận văn là đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu Nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay. 5. Giả thuyết khoa học Nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở Yên Bái hiện nay rất có thể khắc phục được những hạn chế trong công tác quản lý, lãnh đạo của người cán bộ. 5 6. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn làm rõ: - Các vấn đề lý luận của đề tài, các khái niệm cơ bản như: nhận thức, nâng cao, nâng cao nhận thức, đội ngũ cán bộ chủ chốt, thế giới quan duy vật biện chứng. - Đánh giá thực trạng, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay. 7. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu vấn đề bồi dưỡng, nâng cao nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái từ 1986 đến nay. 8. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; kết hợp một số phương pháp cụ thể như: phân tích - tổng hợp; quy nạp - diễn dịch; lịch sử - logic, so sánh đối chiếu, thống kê điều tra xã hội học trong việc nghiên cứu vấn đề. 9. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn 9.1. Những luận điểm cơ bản Thế giới quan duy vật biện chứng có vai trò vô cùng quan trọng đối với người cán bộ chủ chốt, là yếu tố then chốt cho hoạt động nhận thức và thực tiễn của họ Nâng cao thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt là một yêu cầu cấp thiết hiện nay trên mặt trận tư tưởng của Đảng ta. Để nâng cao được nhận thức về thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái thì phải tìm được những hạn chế và đưa ra những giải pháp cụ thể. 6 9.2. Đóng góp mới của luận văn Góp phần làm sáng tỏ vai trò của thế giới quan duy vật biện chứng đối với đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay. Bước đầu đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng bồi dưỡng thế giới quan duy vật biện chứng cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay. Luận văn có thể làm tài liệu cho việc tham khảo cho việc định chiến lược, kế hoạch xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở tỉnh Yên Bái hiện nay. Luận văn cũng có thể làm tài liệu tham khảo nghiên cứu giảng dạy và học tập ở các trường chính trị, trung tâm bồi dưỡng chính trị. 10. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, bảng biểu và sơ đồ luận văn gồm 2 chương, 7 tiết. 7 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ THẾ GIỚI QUAN DUY VẬT BIỆN CHỨNG CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CHỦ CHỐT CẤP HUYỆN 1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm thế giới quan duy vật biện chứng Con người là một thực thể tự nhiên mang đặc tính xã hội, có sự thống nhất biện chứng giữa hai phương diện tự nhiên và xã hội. Cho nên “Bản chất con người không phải là một cái trừu tượng cố hữu của cá nhân riêng biệt. Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa những quan hệ xã hội” [43, tr.11]. Trong lịch sử triết học, các nhà triết học trước hết phải giải đáp vấn đề bản chất của thế giới là gì? Là vật chất hay tinh thần? Các nhà triết học cho rằng, bản chất của thế giới là vật chất. Ngược lại các nhà triết học duy tâm lại cho rằng, bản chất của thế giới là tinh thần. Quan điểm của các nhà triết học duy vật không ngừng bổ sung và phát triển gắn liền với sự phát triển của khoa học và thực tiễn. Kế thừa tư tưởng của các nhà triết học duy vật căn cứ vào thành tựu của khoa học tự nhiên, chủ nghĩa duy vật đi đến khẳng định rằng: Bản chất của thế giới là vật chất; thế giới thống nhất ở tính vật chất và vật chất là thực tại khách quan tồn tại độc lập với ý thức, quyết định ý thức và được ý thức phản ánh. Thế giới quan chính là biểu hiện của cách nhìn bao quoát (bức tranh) đối với thế giới bên ngoài, cả con người và cả mối quan hệ của con người với thế giới. Cho nên con người luôn luôn đặt ra những câu hỏi cẩn phải làm rõ trong quá trình phát triển của mình như: Thế giới quanh ta là gì? Nó có bắt đầu và kết thúc không? Sức mạnh nào chi phối sự tồn tại và biến đổi của nó? Con người là gì? Quan hệ của nó với thế giới bên ngoài ra sao? Nó có thể biết 8 gì và làm gì với thế giới đó? Vì sao có người tốt, kẻ xấu? Cuộc sống con người có ý nghĩa gì? Những câu hỏi như vậy được đặt ra với mức độ khác nhau đối với con người từ thời nguyên thủy cho đến ngày nay và cả mai sau. Giải đáp những vấn đề cơ bản thiết thực nói trên, sẽ hình thành ở con người những quan điểm, quan niệm của họ về thế giới, về vai trò của con người trong thế giới. Đó chính là thế giới quan. Tác giả A-ki-tốp viết: Tổng hợp tất cả những quan niệm chính kiến về thế giới, về cấu trúc, về nguồn gốc của nó, ý nghĩa và giá trị về đời sống con người, lòng tin của con người trong hiện thực được được gọi là thế giới quan. Theo Từ điển triết học (Liên Xô) bản dịch ra Tiếng Việt thì thế giới quan là “Toàn bộ những nguyên tắc, quan điểm và niềm tin quy định hướng hoạt động và quan hệ của từng người, của một tập đoàn xã hội, của một giai cấp hay của xã hội nói chung đối với thực tại” [62, tr.539]. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam thì thế giới quan là “Hệ thống tổng quoát những quan điểm của con người về thế giới (toàn bộ sự vật thuộc hiện tượng tự nhiên và xã hội) về vị trí của con người trong thế giới đó và về những qui tắc xử sự do con người đề ra trong thực tiễn xã hội’’ [59, tr.202]. Tác giả Bùi Ỉnh cho rằng: “thế giới quan là hệ thống những quan điểm của một chủ thể về thế giới, về những hiện tượng tự nhiên và các quy trình phát triển của chúng, về bản thân con người, về vị trí và vai trò của con người trước thế giới” [26, tr. 10]. Từ các quan niệm khác nhau về thế giới quan, ta có thể hiểu: Thế giới quan là toàn bộ những quan điểm, quan niệm của con người về thế giới, về bản thân con người, về cuộc sống và về vị trí của con người trong thế giới ấy. Cùng với sự phát triển của lịch sử xã hội loài người, thế giới quan được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, song có ba hình thức cơ bản đó là: Thế giới quan thần thoại, thế giới quan tôn giáo và thế giới quan triết học. Trong ba hình thức thế giới quan chủ yếu nói trên thì thế giới quan triết học là thế giới quan có trình độ phát triển cao hơn, sâu sắc hơn so 9 với thế giới quan thần thoại và tôn giáo. Trong thế giới quan triết học lại bao gồm nhiều loại khác nhau như: thế giới quan duy tâm, thế giới quan duy vật siêu hình và thế giới quan duy vật biện chứng. Thế giới quan duy vật biện chứng là hình thức phát triển cao nhất của thế giới quan triết học duy vật, khoa học. Thế giới quan triết học duy vật biện chứng ra đời vào những năm 40 của thế kỷ XIX do C. Mác và Ph. Ăngghen xây dựng sau đó được V.I.Lênin phát triển. Triết học duy vật biện chứng “đã khắc phục được những hạn chế của thế giới triết học duy vật thô sơ, mộc mạc; thế giới quan triết học duy vật siêu hình” [33, tr.13]. Bản chất của thế giới quan duy vật biện chứng được thể hiện: Thế giới quan duy vật biện chứng giải quyết một cách khoa học những nội dung là thế giới quan. Thế giới quan duy vật biện chứng giải quyết đúng đắn, khoa học vấn đề cơ bản của triết học. Trong thế quan duy vật biện chứng có sự thống nhất giữa thế giới quan duy vật và phương pháp biện chứng, có sự thống nhất hữu cơ giữa quan niệm duy vật và thế giới với quan niệm duy vật về con người, cuộc sống của con người và quan niệm duy vật về lịch sử, có sự thống nhất giữa tri thức khoa học và niềm tin cộng sản, có sự thống nhất giữa tính thực tiễn và tính cách mạng. Thế giới quan duy vật biện chứng được xây dựng trên những tiền đề kinh tế xã hội và những tư tưởng, văn hóa tiên tiến của nhân loại, của thời đại mà trực tiếp nhất là được dựa trên cơ sở phản ánh, khái quoát, đúng đắn, đầy đủ và sâu sắc về mặt triết học những tư liệu do khoa học và thực tiễn mang lại. Thế giới quan duy vật biện chứng bao gồm ba nhân tố cơ bản đó là tri thức khoa học, niềm tin khoa học và lý tưởng cách mạng. • Tri thức khoa học Tri thức là yếu tố cơ bản đề hình thành thế giới quan. Thế giới quan không thể có được nếu không có tri thức. Bất kỳ thế giới quan nào trước hết cũng chứa đựng những tri thức nhất định về thế giới. 10 Tri thức khoa học là sự hiểu biết đúng đắn sâu sắc của con người về thế giới, là kết quả của quá trình hoạt động nhận thức và thực tiễn đứng đắn của con người trong hiện thực khách quan. Tri thức khoa học của con người có nhiều loại khác nhau như: tri thức về tự nhiên, xã hội, con người hoặc cũng có thể đi sâu vào một lĩnh vực chuyên ngành hẹp như: tri thức về kinh tế, chính trị, văn hóa, khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, tri thức về ngôn ngữ, tin học… Trong nội dung tri thức khoa học của thế giới quan duy vật biện chứng, tri thức triết học Mác - Lênin đóng vai trò hạt nhân. Bởi vì chính triết học lý giải về mặt thế giới quan và phương pháp luận của toàn bộ các sự kiện mà khoa học và thực tiễn đem lại và biểu diễn chúng dưới bức tranh khái quát về hiện thực khách quan. Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở tri thức thì chưa hẳn đã có thế giới quan duy vật biện chứng. Tri thức khoa học chỉ gia nhập vào thế giới quan duy vật biện chứng khi nó trở thành niềm tin khoa học của con người. Chỉ khi đó thì tri thức mới trở nên bền vững và sâu sắc, mới có giá trị định hướng và là sức mạnh cho con người vươn lên cải tạo hiện thực. • Niềm tin khoa học Niềm tin khoa học là một nhân tố cơ bản trong cấu trúc của thế giới quan duy vật biện chứng. Niềm tin khoa học là đúng đắn và vững chắc bởi nó có cơ sở là tri thức lý luận khoa học với thực tiễn. Đó là sự hòa quyện một cách hữu cơ giữa tri thức, tình cảm và ý chí cá nhân trong mỗi con người hay mỗi cộng đồng xã hội. Toàn bộ những tri thức mà chủ thể và ý chí đã sắn sang, quyết tâm hành động theo những mục tiêu xác định. Niềm tin khoa học được hình thành trên cơ sở tri thức khoa học. Niềm tin khoa học là nguồn gốc tích cực của mỗi cá nhân, mỗi tập đoàn người vươn tới khát vọng nhận thức và cải tạo thế giới hiện thực với tư cách chủ thể của thế giới quan. Niềm tin khoa học chi phối một cách mạnh mẽ nhận thức, tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống và hành động cách mạng của mỗi con người. 11 Nó đòi hỏi hành động của mỗi con người phải dựa trên cơ sở tri thức khoa học và tuân theo những giá trị và chuẩn mực đúng đắn của xã hội. Nếu con người làm một việc gì đó mà không có niềm tin vào sự đúng đắn của tri thức, của tư tưởng, thì họ sẽ bị mất đi những rung động của ý chí, nghị lực, lòng nhiệt tình và sự cổ vũ cần thiết đối với hiệu quả của bất kỳ công việc gì, đặc biệt là công việc có ý nghĩa to lớn đối với xã hội và giai cấp của mình. Con người trở thành người với ý nghĩa cao quý của nó chỉ khi nào được khích lệ bởi một niềm tin chân chính. C.Mác, Ph. Ăngnghen, V.I.Lênin, Hồ Chí Minh… là những con người điển hình đã có một niềm tin khoa học vững chắc vào giai cấp vô sản. Các bậc vĩ nhân đó không chỉ nắm vững chân lý mà còn là tấm gương sáng về lối sống theo niềm tin khó học. Niềm tin khoa học giúp cho con người tăng thêm nghị lực, củng cố ý chí, quyết tâm, giúp con người vượt qua mọi khó khăn, thử thách, những giây phút hiểm nghèo, thậm chí sẵn sang hy sinh bản thân mình vì những mục tiêu mà mình cho là cao cả. Do vậy, niềm tin được xác lập trên cơ sở một tri thức khoa học sẽ có tác dụng thúc đẩy xã hội phát triển. • Lý tưởng cách mạng Lý tưởng là hình thức đặc biệt của thế giới khách quan, là ý thức về cái đang tồn tại và triển vọng phát triển của nó; là niềm tin nhìn vào thế giới như cái cần phải có theo khát vọng của cá nhân, của một tập đoàn người hoặc là của một giai cấp hay của cả một cộng đồng người rộng lớn. Trong cuộc sống của mình, con người không thể sống mà không có lý tưởng. Lý tưởng là trạng thái hoàn hảo nhất mà người ta mong muốn đạt tới. Lý tưởng thôi thúc con người hành động để thỏa mãn các nhu cầu lợi ích. Những quan niệm của con người về tương lai, về lý tưởng sẽ hình thành một hình thức tâm lý với tư cách là niềm hy vọng cao cả nên sự khát khao hiến dâng cả bản thân mình cho tương lai. 12 Lý tưởng mang tính lịch sử, nó có thể tiến bộ hay lạc hậu tùy thuộc vào hình thái của các quan hệ xã hội. Trong xã hội có giai cấp, lý tưởng cũng mang tính giai cấp và mang tính đảng nhất định. Lý tưởng của giai cấp vô sản khác với lý tưởng của giai cấp tư sản; lý tưởng của Đảng Cộng sản khác với lý tưởng của các đảng phản cách mạng… Lý tưởng cách mạng là một nhân tố quan trọng trong thế giới quan duy vật biện chứng về mặt định hướng cho toàn bộ hoạt động sống của cá nhân và tập đoàn xã hội hoặc giai cấp. Nó là một nhân tố kích thích sự phấn đấuvươn lên làm chủ của con người, làm chủ tự nhiên, làm chủ xã hội và làm chủ bản thân mình. Sự phát triển của một cá nhân hay của một tập đoàn người nào đó không chỉ quy vào sự tang lên về tri thức về thế giới, mà còn phụ thuộc vào sự tăng cường khả năng tái tạo thế giới, biến thế giới đang có thành thế giới cần phải có thể đáp ứng nhu cầu phát triển của con người, của một tập đoàn hay của một giai cấp nào đó. Các nhà kinh điển Mác - Lênin đặc biệt nhấn mạnh tính tất yếu phải chú ý đến quá trình biến tri thức thành niềm tin, thành lý tưởng nhằm hướng chủ thể vào việc đạt tới chân lý và cải tạo hiện thực. Sống có lý tưởng đúng đắn, cao thượng sẽ làm cho mỗi người cách mạng có thái độ, lập trường sống, học tập và công tác tích cực lành mạnh. Từ đó giúp họ vươn tới những giá trị, mục tiêu cao đẹp, đích thực như: lòng nhân ái, lòng vị tha và những phẩm chất Chân - Thiện - Mĩ; đồng thời giúp cho họ biết đấu tranh phòng chống, ngăn chặn và đẩy lùi mọi cái ác, cái xấu, cái tiêu cực và lạc hậu trong xã hội. Tóm lại, ba nhân tố cơ bản trong cấu trúc của thế giới quan duy vật biện chứng luôn có mối quan hệ biện chứng với nhau, tác động, đan xen và thâm nhập vào nhau trong một chỉnh thể thống nhất. Trong ba nhân tố cơ bản cấu thành thế giới quan duy vật biện chứng, nhân tố “Tri thức khoa học” là 13 nhân tố quan trọng nhất, có vai trò quyết định sự hình thành và phát triển thế giới quan duy vật biện chứng. Còn nhân tố “Niềm tin khoa học” và “Lý tưởngcách mạng” có vai trò trong quá trình biến tri thức thành hoạt động cải tạo thế giới để phục vụ con người. 1.1.2. Khái niệm nâng cao nhận thức thế giới quan duy vật biện chứng 1.1.2.1. Nâng cao nhận thức Theo từ điển từ và ngữ Việt Nam: “Nâng cao là làm cho cao hơn trước: không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân (Hồ Chí Minh), quan trọng đối tác việc nâng cao chất lượng công tác (Phan Văn Khải)” [34, tr.156]. Nhận thức - theo lý luận nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng là quá trình phản ánh tích cực và sáng tạo hiện thực khách quan bởi con người trên cơ sở của thực tiễn lịch sử - xã hội. Nhận thức cũng là sự phản ánh hiện thực khách quan bởi bộ óc của con người. Nhưng sự phản ánh đó không phải là một hành động nhất thời máy móc giản đơn, thụ động mà là một quá trình phức tạp của hàng loạt hoạt động trí tuệ tích cực và sáng tạo. Bởi vì, “… con người không chỉ phản ánh thế giới khách quan mà còn tạo ra thế giới khách quan” [33, tr.228]. Nhận thức, tuy cũng là sự phản ánh hiện thực khách quan bởi bộ óc con người nhưng khác với ý thức và hoàn toàn khác với hành vi phản ánh ở động vật về chất. Nhận thức của con người là quá trình phản ánh hiện thực khách quan một cách tích cực và sáng tạo là nhờ có hoạt động thực tiễn. Theo Lênin, nhận thức là một quá trình “từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn - đó là con đường biện chứng của nhận thức chân lý, của nhận thức hiện thực khách quan” [33, tr.179]. Nhận thức là một quá trình biện chứng, quá trình ấy bao gồm hai giai đoạn là nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính. Tuy khác nhau về chất nhưng nhận
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng