Tài liệu Luận văn nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh bắc ninh hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -------- TRẦN THỊ THU HIỀN NÂNG CAO Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN TỈNH BẮC NINH HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -------- TRẦN THỊ THU HIỀN NÂNG CAO Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN TỈNH BẮC NINH HIỆN NAY Chuyên ngành : Triết học Mã ngành : 60.22.03.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. PHAN MẠNH TOÀN HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của TS. Phan Mạnh Toàn, có kế thừa một số kết quả nghiên cứu liên quan đã được công bố. Các số liệu, tài liệu trong luận văn là trung thực, đảm bảo tính khách quan và có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng khoa học về luận văn của mình. Hà Nội, tháng 5 năm 2017 Tác giả Trần Thị Thu Hiền LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lời cảm ơn trân thành nhất tới giảng viên TS. Phan Mạnh Toàn đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ em hoàn thành luận văn này. Em xin bày tỏ lời cảm ơn tới các thầy cô trong trường Đại học Sư phạm Hà Nội, đặc biệt là các thầy, các cô trong khoa Triết học đã giảng dạy và hướng dẫn em trong suốt thời gian qua. Em xin được cảm ơn Ban công an tỉnh Bắc Ninh và Đoàn thanh niên tỉnh Bắc Ninh đã tao điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành luận văn này. Cảm ơn các bạn học sinh, sinh viên, thanh niên tỉnh Bắc Ninh đã chia sẻ nhiệt tình và trung thực. Với điều kiện hạn chế thời gian cũng như kiến thức bản thân, nên luận khó tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong sự chỉ bảo của các thầy cô cũng như các bạn sinh viên. Em xin trân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2017 Học viên Trần Thị Thu Hiền MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TĂT MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................................... 2 3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................ 5 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu của luận văn .................................... 5 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................. 5 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 5 7. Phạm vi nghiên cứu của luận văn ............................................................. 6 8. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ............................................... 6 9. Kết cấu của luận văn ................................................................................. 6 10. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn ....................... 6 Chương 1: Ý THỨC PHÁP LUẬT VÀ TÍNH TẤT YẾU CỦA VIỆC NÂNG CAO Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN TỈNH BẮC NINH HIỆN NAY ........................................................ 7 1.1. Ý thức pháp luật và thực chất của việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay ........................................ 7 1.1.1. Ý thức pháp luật .............................................................................. 7 1.1.2. Thực chất của việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên Bắc Ninh hiện nay ................................................................ 12 1.2. Tính tất yếu của việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay ................................................................ 15 1.2.1. Xuất phát từ yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước ................. 15 1.2.2. Xuất phát từ yêu cầu xây dựng con người toàn diện ................... 17 1.2.3. Xuất phát từ yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ............... 18 1.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay ............................................... 19 1.3.1. Điều kiện kinh tế - xã hội Bắc Ninh ............................................. 19 1.3.2. Đặc điểm thanh niên Bắc Ninh ..................................................... 22 1.3.3. Tác động của kinh tế thị trường trong bối cảnh toàn cầu hóa ................ 25 1.3.4. Ảnh hưởng của tâm lý, phong tục, tập quán lạc hậu .................. 27 1.3.5. Ảnh hưởng của gia đình, nhà trường, xã hội ............................... 29 Chương 2: NÂNG CAO Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN BẮC NINH HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ..................... 36 2.1. Thực trạng ý thức pháp luật của thanh niên Bắc Ninh hiện nay và nguyên nhân .............................................................................. 36 2.1.1. Thực trạng ý thức pháp luật của thanh niên Bắc Ninh hiện nay .......... 36 2.1.2. Nguyên nhân của thực trạng ......................................................... 48 2.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay ..................................................... 56 2.2.1. Tăng cường vai trò của các tổ chức chính trị ở Bắc Ninh trong việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên .................. 56 2.2.2. Kết hợp giáo dục pháp luật với giáo dục đạo đức cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh ....................................................................... 61 2.2.3. Phát huy tính tự giác của thanh niên tỉnh Bắc Ninh ..................... 63 2.2.4. Kết hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay ........................................................................................ 66 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 75 PHỤ LỤC.......................................................................................................... 80 DANH MỤC TỪ VIẾT TĂT ` GDCD : Giáo dục công dân GDĐĐ : Giáo dục đạo đức GDPL : Giáo dục pháp luật GVCN : Giáo viên chủ nhiệm KCN : Khu công nghiệp THCN : Trung học chuyên nghiệp THPT : Trung học phổ thông XHCN : Xã hội chủ nghĩa YTPL : Ý thức pháp luật YTXH : Ý thức xã hội 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Pháp luật có vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, bởi không có pháp luật thì không có dân chủ, bình đẳng và văn minh; sẽ không có dân chủ thực sự nếu nhà nước thiếu pháp luật hoặc sử dụng pháp luật không hiệu quả. Để xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) thực sự của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, ngoài việc thực hiện đồng bộ các mục tiêu, giải pháp phát triển kinh tế, xã hội, nâng cao đời sống mọi mặt cho nhân dân, một yêu cầu hết sức cấp thiết là phải nâng cao ý thức pháp luật (YTPL). Nước ta đi lên chủ nghĩa xã hội (CNXH) ở điểm xuất phát thấp, phương thức sản xuất lạc hậu. Sự phát triển kinh tế xã hội, xu thế hội nhập, toàn cầu hóa... đặt ra những khó khăn, thách thức hết sức to lớn, đòi hỏi Đảng và Nhà nước cần có những chủ trương, chính sách phù hợp với thực tiễn đất nước. Có như vậy mới ''sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại'', đảm bảo an ninh chính trị ổn định, đời sống nhân dân được nâng cao. Trong sự nghiệp cách mạng ấy không thể xem nhẹ vai trò của thanh niên vì thanh niên là lực lượng quan trọng, quyết định sự tồn tại và phát triển của một đất nước. Thanh niên Việt Nam trong các giai đoạn lịch sử luôn giữ vai trò quan trọng trong công cuộc kiến thiết đất nước. Tuy nhiên, trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, tình hình vi phạm pháp luật diễn biến phức tạp, trong đó một số lượng không nhỏ là do thanh niên gây ra. Thực trạng đó một phần do có một thời gian dài công tác tuyên truyền giáo dục pháp luật chưa được chú trọng đúng mức, thậm chí nhiều nơi còn buông lỏng. Sự coi nhẹ và thiếu năng động trong công tác tuyên truyền nâng cao YTPL cho thanh niên là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng số lượng thanh niên vi phạm pháp luật tăng cả về số lượng, quy mô, tính chất. 2 Điều đó cho thấy, nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên là vấn đề có tính cấp thiết. Bắc Ninh là một tỉnh có vị trí địa lý khá thuận lợi, có nền văn hóa lâu đời, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, tiếp giáp với thủ đô Hà Nội. Thanh niên Bắc Ninh đóng vai trò quan trọng trong công cuộc xây dựng và kiến thiết đất nước. Ở Bắc Ninh những năm gần đây, giáo dục pháp luật (GDPL) cho thanh niên đã được quan tâm hơn, huy động được sự tham gia của nhiều lực lượng xã hội. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, việc nâng cao YTPL cho thanh niên chưa được chú trọng đúng mức; sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội chưa chặt chẽ; tình trạng thanh niên nói chung, học sinh nói riêng vi phạm nội quy, kỷ luật trường học, vi phạm pháp luật có xu hướng gia tăng với tính chất phức tạp, YTPL còn hạn chế so với yêu cầu của thực tiễn cuộc sống. Vì những lý do trên, vấn đề nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay đã trở nên vô cùng cấp bách và cần thiết. Chính vì vậy, học viên đã chọn đề tài “Nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Những vấn đề liên quan đến YTPL, thanh niên Bắc Ninh đã được nhiều tác giả nghiên cứu dưới những góc độ khác nhau. Một là, nhóm đề tài nghiên cứu về ý thức pháp luật có một số công trình tiêu biểu sau: - Sự hình thành ý thức pháp luật ở Việt Nam và việc nâng cao ý thức pháp luật cho người lao động. Luận án PTS Luật học tác giả Nguyễn Đình Lộc bảo vệ tại Liên Xô (cũ) năm 1977. - Giáo dục ý thức pháp luật dựa theo kinh nghiệm của Liên Xô và Việt Nam (Luận án PTS Luật học, tác giả Trần Ngọc Đường, bảo vệ tại Liên Xô (cũ) năm 1988). 3 - Những đặc điểm của quá trình hình thành ý thức pháp luật ở Việt Nam hiện nay. Luận án tiến sỹ triết học, tác giả Đào Duy Tấn, năm 2000. - Sự hình thành và phát triển ý thức pháp luật của nhân dân đồng bằng sông Cửu Long trong điều kiện đổi mới ở Việt Nam hiện nay. Luận án tiến sĩ Luật học. Tác giả Hồ Việt Hiệp, năm 2000. - Lô gíc khách quan của quá trình hình thành và phát triển ý thức pháp luật ở Việt Nam. Luận án tiến sỹ triết học, tác giả Nguyễn Thị Thuý Vân, năm 2001. - Nhà nước XHCN với việc xây dựng nền dân chủ ở Việt Nam hiện nay. Luận án tiến sỹ triết học, tác giả Đỗ Trung Hiếu, năm 2002. - Pháp luật với quá trình dân chủ hoá đời sống xã hội ở địa phương miền núi. Luận văn thạc sỹ triết học, tác giả Nguyễn Ngọc Hưng năm 1993. - Ý thức pháp luật với việc xây dựng nền dân chủ XHCN ở Việt Nam. Luận văn thạc sỹ triết học. Tác giả Mai Thị Minh Ngọc, năm 2003. - Giáo dục pháp luật cho nông dân tỉnh Thái Bình trong giai đoạn hiện nay. Luận văn thạc sỹ Luật học. Tác giả Hoàng Trung Thành, năm 2004 - Trần Văn Trầm (2002), Giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức trên địa bàn tỉnh Bình Định- Thực trạng và giải pháp, Luận văn thạc sĩ luật, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh. - Nguyễn Đình Đặng Lục (2005), Vai trò của pháp luật trong quá trình hình thành nhân cách, Nxb Tư pháp, Hà Nội. - Nguyễn Đình Đặng Lục (2008), Giáo dục pháp luật trong nhà trường, Nxb Giáo dục, Hà Nội. - Trần Thị Sáu (2008), Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giáo dục pháp luật, Tạp chí nghiên cứu lập pháp. Hai là, nhóm đề tài nghiên cứu về sự khác biệt và tương đồng giữa đạo đức và pháp luật cũng như sự tác động qua lại giữa chúng trong điều 4 chỉnh các quan hệ xã hội. Ở góc độ này có một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: - Hoàng Thị Kim Quế (chủ nhiệm) (2002), Mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức trong quản lý xã hội ở nước ta hiện nay, Đề tài khoa học cấp Bộ. - Nguyễn Thuý Hoa (2005), Kết hợp pháp luật và đạo đức trong quản lý nhà nước ở Việt Nam hiện nay, Luận văn thạc sĩ luật, Học viện chính trị Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh. - Lương Hồng Quang (2003), Tư tưởng Hồ Chí Minh về kết hợp pháp luật và đạo đức trong quản lý xã hội, Luật văn thạc sĩ luật, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh. - Hoàng Thị Kim Quế (2002), Tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật và đạo đức, Tạp chí nghiên cứu lập pháp. - Trần Nghị (2004), Mối quan hệ giữa pháp luật và đạo đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh về pháp luật, Tạp chí Nhà nước và pháp luật Ba là, nhóm đề tài nghiên cứu về thanh niên gồm: - Lê Thị Hoài Thanh, (2002) “Quan hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong giáo dục đạo đức cho thanh niên Việt Nam hiện nay”, Luận án tiến sĩ Triết học. Trong luận án này, tác giả đã phân tích thực trạng và vấn đề kết hợp truyền thống và hiện đại trong giáo dục đạo đức cho thanh niên, từ đó đưa ra những phương hướng giải pháp để kết hợp truyền thống và hiện đại trong giáo dục đạo đức cho thanh niên Việt Nam hiện nay. - “Sự biến đổi định hướng giá trị của thanh niên Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trường” của Thái Duy Tuyên, Tạp chí Triết học, số 5-1995; - “Xã hội học thanh niên” của PGS.TS Đặng Cảnh Khanh - là tác phẩm nghiên cứu chuyên sâu về thanh niên, đề cập đến các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến thanh niên Việt Nam với tính cách là nhóm xã hội. - “Thanh niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế” của PGS.TS Phạm Hồng Tung - tác phẩm bàn về lối sống của thanh niên trong thời kỳ hội nhập. 5 Ngoài ra, ở Bắc Ninh cũng có một số sách báo và các công trình nghiên cứu khoa học nhưng nội dung chủ yếu là trong lĩnh vực văn hoá nghệ thuật, đời sống xã hội …. Chưa hề có một công trình nghiên cứu nào bàn về nâng cao ý thức pháp luật. Từ những công trình trên cho thấy, cho đến nay chưa có công trình khoa học nào đi sâu nghiên cứu vấn đề nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu của các công trình trên là nguồn tư liệu quý báu và quan trọng để tác giả tham khảo, định hướng cho việc nghiên cứu đề tài của mình. 3. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận chung và qua khảo sát thực trạng ý thức pháp luật của thanh niên Bắc Ninh, luận văn đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên Bắc Ninh trong giai đoạn hiện nay. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu của luận văn 4.1. Khách thể nghiên cứu của luận văn Khách thể nghiên cứu là ý thức pháp luật thanh niên tỉnh Bắc Ninh. 4.2. Đối tượng nghiên cứu của luận văn Luận văn nghiên cứu vấn đề nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 5. Giả thuyết khoa học Nếu thực hiện hiệu quả những giải pháp được đề xuất trong luận văn thì sẽ góp phần nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ những vấn đề lý luận chung về ý thức pháp luật và tính tất yếu của việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn hiện nay. 6 - Phân tích thực trạng ý thức pháp luật của thanh niên tỉnh Bắc Ninh cùng những nguyên nhân của nó. - Đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 7. Phạm vi nghiên cứu của luận văn Trong luận văn này tác giả chủ yếu tập trung nghiên cứu vấn đề nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh giai đoạn hiện nay. 8. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng thời sử dụng tổng hợp nhiều phương pháp: lịch sử - lôgíc, phân tích - tổng hợp, quy nạp - diễn dịch, điều tra xã hội học... 9. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2 chương, 5 tiết. 10. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn 10.1. Những luận điểm cơ bản Ý thức pháp luật và tính tất yếu của việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay. Thực trạng ý thức pháp luật của thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay. Những giải pháp nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay. 10.2. Những đóng góp mới của đề tài Về mặt lý luận: Góp phần làm rõ thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay. Về mặt thực tiễn: Với kết quả đạt được, luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm tới vấn đề này. 7 Chương 1 Ý THỨC PHÁP LUẬT VÀ TÍNH TẤT YẾU CỦA VIỆC NÂNG CAO Ý THỨC PHÁP LUẬT CHO THANH NIÊN TỈNH BẮC NINH HIỆN NAY 1.1. Ý thức pháp luật và thực chất của việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay 1.1.1. Ý thức pháp luật 1.1.1.1. Khái niệm Ý thức pháp luật là một hình thái ý thức xã hội (YTXH) trong xã hội có giai cấp, nó thể hiện tri thức và sự đánh giá về tính công bằng của những quy tắc được chấp nhận trong một xã hội nhất định, về quyền hạn và nghĩa vụ các thành viên trong cộng đồng, xã hội, về tính hợp pháp hay không hợp pháp của hành vi con người. Ý thức pháp luật hiểu theo nghĩa hẹp thì đó là ý thức chấp hành những quy định pháp luật của con người. Quan niệm này thường được xem như sự đánh giá và thái độ chủ quan của một tập thể, cá nhân nào đó về mức độ hành vi chấp hành của một đối tượng nhất định trong việc thực hiện pháp luật theo những quy định trong văn bản pháp lý, đó là sự đánh giá mức độ YTPL cao hay thấp, tốt hay kém của họ. Trong lý luận khoa học, YTPL được hiểu theo nghĩa rộng, có tính khái quát cao. Tuy nhiên, do mục đích, yêu cầu và phương diện nghiên cứu khác nhau nên xuất hiện nhiều quan niệm khác nhau. Quan niệm thứ nhất cho rằng: "YTPL là một hình thái YTXH, biểu thị mối quan hệ của con người đối với pháp luật" [48, tr.130]. Đây là quan niệm mang tính khái quát cao, nhưng lại quá chung, chưa thể hiện đầy đủ kết cấu, nội dung và nguồn gốc của YTPL. 8 Quan niệm thứ hai, lại nhấn mạnh mặt này hay mặt khác của YTPL. Chẳng hạn, có quan niệm nhấn mạnh cơ cấu của YTPL như: "YTPL là tổng hợp những tư tưởng, quan điểm pháp luật và tâm lý pháp luật. Hay nói cụ thể hơn, là tổng hợp những nhận thức, những hiểu biết, quan điểm pháp lý, những tình cảm pháp luật cùng với sự tôn trọng và thói quen chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật" [52, tr.233]. Nhấn mạnh yếu tố pháp lý của YTPL, một quan niệm khác lại cho rằng: "YTPL là một hình thái YTXH, là tổng hợp những học thuyết, quan điểm, tư tưởng, tình cảm của con người, thể hiện thái độ, sự đánh giá về tính công bằng hay không công bằng, đúng đắn hay không đúng đắn của pháp luật, về tính hợp pháp hay không hợp pháp trong hành vi xử sự của con người, trong các hoạt động của các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội và của các chủ thể khác" [25, tr.326]. Có thể nói, quan niệm này khá toàn diện nếu xét theo góc độ của người làm công tác quản lý pháp luật, nhưng nó chưa thể hiện được tính khái quát của YTPL, vì "tính hợp pháp hay không hợp pháp" còn cần phải được xem xét dưới giác độ giai cấp, gắn với một thể chế nhà nước nhất định và sự phục vụ cho giai cấp cầm quyền nào trong xã hội. Mặt khác, quan niệm trên chỉ hàm ý áp dụng cho thể chế chính trị XHCN, nhà nước XHCN, nó chưa phản ánh toàn diện kết cấu nội dung YTPL. Quan điểm thứ ba, lại thu hẹp kết cấu YTPL, chỉ mới nhấn mạnh mặt tri thức pháp luật, yếu tố hợp pháp, yếu tố pháp nhân của YTPL, như: "YTPL là tổng thể những học thuyết, tư tưởng, quan điểm và quan niệm thịnh hành trong xã hội, thể hiện thông qua sự hiểu biết của con người đối với pháp luật hiện hành, pháp luật đã và pháp luật phải có, thể hiện sự đánh giá về tính hợp pháp hay không hợp pháp trong hành vi xử sự của con người cũng như trong hoạt động của các cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội" [8, tr.229]. Như vậy, do mục đích nghiên cứu của các chủ thể, YTPL được xem xét dưới những góc độ khác nhau. Chúng tôi đồng ý với quan niệm cho rằng “ý 9 thức pháp luật là một hình thái ý thức xã hội. Nó là toàn bộ các quan điểm, quan niệm của con người và thái độ của họ đối với pháp luật xuất phát từ từ các quan hệ kinh tế, đặc biệt là quan hệ sản xuất trong một giai đoạn phát triển nhất định của lịch sử. Mặt khác nó còn chịu sự tác động của các hình thái ý thức xã hội khác, trước hết là ý thức chính trị, ý thức đạo đức, ý thức thẩm mỹ, cả ý thức tôn giáo và kế thừa ý thức pháp luật truyền thống trong lịch sử” [22, tr.10]. Vì vậy, khi nghiên cứu ý thức pháp luật không nên nhìn nhận phiến diện một chiều mà phải đặt nó trong mối quan hệ phức tạp của đời sống xã hội. 1.1.1.2. Kết cấu của ý thức pháp luật Kết cấu của YTPL là những nhân tố cấu thành, là cách thức tổ chức bên trong của YTPL, nó vừa thống nhất với nhau vừa tác động ảnh hưởng lẫn nhau, và có mối quan hệ qua lại với các hiện tượng khác trong đời sống xã hội. Với các phương diện, tiêu chí tiếp cận và chủ thể nghiên cứu khác nhau, kết cấu của YTPL cũng có nhiều quan niệm khác nhau. Chẳng hạn, căn cứ vào đặc điểm, tính chất, phương thức phản ánh, người ta phân thành tư tưởng pháp luật và tâm lý pháp luật. Căn cứ vào mức độ khả năng phản ánh, nhận thức của các chủ thể về đời sống pháp luật xã hội, người ta chia thành ý thức pháp luật lý luận và ý thức pháp luật thông thường. Căn cứ vào chủ thể của YTPL người ta quan niệm có YTPL xã hội, YTPL bộ phận, nhóm, YTPL cá nhân. Tuỳ từng góc độ nghiên cứu khác nhau, có thể xem xét kết cấu YTPL gồm những thành tố cơ bản nhất định. Bởi vậy, căn cứ vào tính chất, nội dung của YTPL, chúng tôi dùng cách tiếp cận của triết học duy vật lịch sử, phân chia kết cấu YTPL thành hai bộ phận cơ bản là hệ tư tưởng pháp luật và tâm lý pháp luật. 10 Một là, hệ tư tưởng pháp luật. Nói đến hệ tư tưởng pháp luật là nói đến bản chất của pháp luật, bởi nó thể hiện ý chí của giai cấp thống trị trong xã hội có phân chia giai cấp. Hệ tư tưởng pháp luật là hệ thống quan điểm, tư tưởng của con người, phản ánh một cách sâu sắc đời sống pháp luật theo ý chí của một giai cấp nhất định, nó được thể hiện thông qua hệ thống các phạm trù, khái niệm, nguyên tắc... Hệ tư tưởng pháp luật là hệ thống các vấn đề được khái quát ở tầm lý luận, bao gồm tổng thể các tư tưởng, quan điểm, học thuyết pháp luật. Nó đề cập đến vai trò, bản chất giai cấp, các thuộc tính của pháp luật cũng như mối quan hệ giữa pháp luật với con người, tự do, công bằng, quyền con người, mối quan hệ giữa quyền và nghĩa vụ pháp chế trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, về nhận thức pháp luật và thực hiện pháp luật. Hệ tư tưởng pháp luật ở Việt Nam mang đặc trưng bản chất pháp luật XHCN, nó thể hiện cho ý chí và nguyện vọng của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và toàn dân do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Vì vậy, để hệ tư tưởng pháp luật XHCN tiếp tục hoàn thiện, phát triển và ngày càng giữ vai trò chi phối đời sống pháp luật toàn xã hội Việt Nam, một mặt cần phải quán triệt sâu sắc quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng Cộng sản Việt Nam về pháp luật, mặt khác, Nhà nước phải thể chế hoá đường lối chính trị của Đảng thành pháp luật, không ngừng mở rộng dân chủ, đảm bảo quyền làm chủ cho nhân dân lao động, tăng cường giám sát các cơ quan Nhà nước thi hành pháp luật bởi đây cũng chính là những nhân tố quan trọng bảo đảm cho sự thành công của quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam. Hai là, tâm lý pháp luật Tâm lý pháp luật là sự phản ánh tâm trạng, cảm xúc, thái độ, tình cảm của con người đối với pháp luật và các hiện tượng pháp lý. Tâm lý pháp luật 11 được hình thành một cách tự phát, dưới dạng tình cảm, tâm trạng, thái độ, niềm tin, cảm xúc của con người đối với pháp luật. Sự tồn tại của tâm lý pháp luật thường gắn với trạng thái tâm lý của con người, là sự phản ánh trực tiếp những "cung bậc" tình cảm của con người đối với các hiện tượng pháp lý cụ thể. Tâm lý pháp luật là một bộ phận cấu thành của YTPL, so với hệ tư tưởng pháp luật thì nó phong phú hơn, có tính bền vững hơn và ít biến đổi hơn, nó gắn bó chặt chẽ với thói quen, truyền thống, tập quán của con người, của cộng đồng xã hội. Tâm lý pháp luật thể hiện thái độ và hành vi đối với pháp luật hiện hành và việc chấp hành các quy định của pháp luật, đó là thái độ đồng tình hay phản đối, thờ ơ hay tin tưởng, xem thường hay tôn trọng pháp luật... Thông qua thái độ mà con người thể hiện tình cảm, niềm tin và thực hiện hành vi ứng xử của mình trước pháp luật hiện hành. Chúng ta cần phải thừa nhận rằng, giữa tâm lý pháp luật và hệ tư tưởng pháp luật có mối quan hệ qua lại khăng khít với nhau. Tâm lý pháp luật ra đời và phản ánh thái độ của con người trước pháp luật một cách tự phát, chưa hoàn chỉnh và chịu sự chi phối của hệ tư tưởng pháp luật. Ngược lại, sự phát triển của hệ tư tưởng pháp luật cũng chịu ảnh hưởng của tâm lý pháp luật. Tâm lý pháp luật và hệ tư tưởng pháp luật là hai trình độ phản ánh đời sống pháp luật nhưng có mối quan hệ tác động lẫn nhau trong sự hình thành YTPL; sự đan xen và mức độ tác động qua lại giữa hệ tư tưởng pháp luật và tâm lý pháp luật còn tuỳ thuộc vào điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội của mỗi quốc gia dân tộc. Do vậy, để nâng cao YTPL cho thanh niên, bên cạnh việc đổi mới, hoàn thiện hệ thống quy phạm pháp luật, việc kiểm tra giám sát thực hiện pháp luật cần phải được tăng cường thường xuyên, nâng cao hiệu lực của các cơ quan quyền lực nhà nước. Nhưng trước hết cần phải tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, phổ biến pháp luật cho mọi tầng lớp nhân dân, nhất là đối với thế hệ trẻ, lực lượng thanh niên. 12 1.1.2. Thực chất của việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên Bắc Ninh hiện nay Thanh niên có đặc trưng trưởng thành sớm về tâm sinh lý, song còn hạn chế về khả năng và kinh nghiệm sống để tham gia có uy tín vào các thiết chế xã hội để xây dựng và phát triển đất nước. Sự tự ý thức trong thanh niên đôi khi còn thiếu ổn định về lý tưởng và niềm tin. Việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên là việc làm cần thiết đối với sự phát triển xã hội. Việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh hiện nay bao gồm một số nội dung chủ yếu sau: Thứ nhất, Nâng cao nhận thức, hiểu biết về pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh Từng bước nâng cao nhận thức về pháp luật, mở rộng sự hiểu biết của thanh niên Bắc Ninh trên tất cả các lĩnh vực là một yêu cầu khách quan.Trong việc nâng cao ý thức pháp luật thì mục đích được đặt ra là không ngừng nâng cao nhận thức pháp lý cho thanh niên về pháp luật để họ có kiến thức vững vàng, nắm bắt được những tri thức về Nhà nước, về pháp luật và áp dụng vào thực tế cuộc sống xã hội. Trong điều kiện ở nước ta hiện nay, thực tế cho thấy rằng Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm đến việc nâng cao dân trí nhất là về mặt nhận thức, hiểu biết pháp luật. Vì thế việc xác định đúng đắn mục đích nâng cao ý thức pháp luật có ý nghĩa thực tiễn đặc biệt quan trọng. Chỉ có thể giáo dục ý thức pháp luật, nâng cao nhận thức pháp lý làm cho mọi người hiểu một cách đầy đủ và đúng đắn về giá trị xã hội và vai trò điều chỉnh của pháp luật, từ đó hình thành tâm lý, tình cảm và thái độ tôn trọng pháp luật, tin tưởng vào pháp luật và điều chỉnh hành vi xử sự của mình theo pháp luật. Nâng cao ý thức pháp luật góp phần hình thành, làm sâu sắc và từng bước mở rộng tri thức pháp luật của thanh niên. Tri thức pháp luật có vai trò quan trọng đối với việc hình thành tình cảm, lòng tin và thái độ đúng đắn 13 đối với pháp luật. Tri thức pháp luật giúp thanh niên đánh giá, kiểm tra, đối chiếu hành vi với các chuẩn mực pháp luật. Mục đích này đặc biệt quan trọng trong điều kiện nước ta hiện nay, khi hiểu biết pháp luật của công dân còn thấp, nhận thức về quyền và nghĩa vụ của công dân chưa đầy đủ. Đây cũng là yêu cầu của việc hoàn thiện cơ chế quản lý xã hội bằng pháp luật, xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, kỷ cương và trật tự. Khi mọi thành viên trong xã hội đều có ý thức “Sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật” thì đó là mục đích cao nhất và là hệ quả của quá trình giáo dục, nâng cao ý thức pháp luật. Việc nâng cao ý thức pháp luật cho thanh niên tỉnh Bắc Ninh chính là quá trình nâng tầm nhận thức, hiểu biết của thanh niên về pháp luật, giúp thanh niên nhận thức được tầm quan trọng của pháp luật, tăng nhu cầu tìm hiểu, hiểu biết về pháp luật, nâng cao dân trí pháp lý cho đội ngũ thanh niên, góp phần thực hiện mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh". Thứ hai, củng cố niềm tin của thanh niên Bắc Ninh vào tính khách quan, công bằng, nghiêm minh của pháp luật. Việc nâng cao trình độ nhận thức, kiến thức pháp luật là mục đích đầu tiên, vô cùng quan trọng nhưng bản thân nó chưa phải là sự quyết định hành vi xử sự hợp pháp. Có kiến thức pháp luật, nhưng trong mỗi con người cần phải có tình cảm pháp lý, nghĩa là có thái độ tôn trọng pháp luật và tin tưởng vào sự công bằng của pháp luật, từ đó mới tạo ra khả năng điều chỉnh hành vi hợp pháp của mình. Thiếu tình cảm và niềm tin vào pháp luật thì mọi hành động dễ bị chệch hướng khỏi chuẩn mực pháp lý vì những mục đích, động cơ cá nhân. Thực tế cho thấy, nếu một người có sự hiểu biết pháp luật, có tình cảm và lòng tin vào pháp luật thì họ sẽ hành động theo những quy định của pháp luật. Lòng tin vào tính công bằng của pháp luật sẽ hướng dẫn hành vi hợp pháp, tuân thủ pháp luật ở mọi lúc, mọi nơi; phê phán, lên án những biểu hiện coi thường