Tài liệu Luận văn năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng của công ty cổ phần xây dựng bảo tàng hồ chí minh​

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ HOÀNG VĂN MINH NĂNG LỰC CẠNH TRANH TRONG ĐẤU THẦU XÂY DỰNG CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG BẢO TÀNG HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG HÀ NỘI – 2018 I ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ HOÀNG VĂN MINH NĂNG LỰC CẠNH TRANH TRONG ĐẤU THẦU XÂY DỰNG CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG BẢO TÀNG HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH Mã số: 60 34 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN HÀ NỘI – 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài nghiên cứu:" Năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng của Công ty Cổ phần Xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh " đƣợc hình thành và phát triển từ những quan điểm của riêng tôi, dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TS Hoàng Văn Hải. Các số liệu và kết quả có đƣợc trong luận văn là hoàn toàn trung thực. Hà Nội, ngày20 tháng 01năm 2018 Tác giả Hoàng Văn Minh LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu, tác giả đã nhận đƣợc rất nhiều sự giúp đỡ nhiệt tình và đóng góp quý báu của nhiều tập thể và cá nhân. Trƣớc hết, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TSHoàng Văn Hải, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập, thực hiện nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận văn này. Tác giả xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo trƣờng Đại học Kinh Tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội đã giúp đỡ tận tình cho tác giả hoàn thành quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Lãnh Đạo, các đồng nghiệp đang công tác tại Công ty cổ phần Xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh, đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi, cung cấp tài liệu cần thiết cho tác giả trong quá trình thực hiện luận văn. Cuối cùng xin cám ơn gia đình cùng các bạn bè đồng nghiệp đã động viên, tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành luận văn đúng thời hạn. Do hạn chế về thời gian, kiến thức Khoa học và kinh nghiệm thực tế của bản thân chƣa nhiều nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp và trao đổi tận tình của các thầy cô giáo và bạn bè để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Trân trọng! Hà Nội, ngày20 tháng 01 năm 2018 Tác giả Hoàng Văn Minh MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................... i DANH MỤC BẢNG .......................................................................................... ii DANH MỤC HÌNH .......................................................................................... iii MỞ ĐẦU ..............................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn...........................2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ..................................................2 4. Những đóng góp của luận văn ........................................................2 5. Kết cấu của luận văn .......................................................................3 CHƢƠNG 1 – TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP TRONG ĐẤU THẦU XÂY DỰNG ..................................................................................4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xâydựng ...........................................................................................4 1.2. Khái luận về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong đấu thầu xây dựng .................................................................................................5 1.2.1. Quan niệm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ..........................5 1.2.2. Nội dung năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ...........................10 1.2.3. Sự cần thiết phải nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam...............................................................................16 1.2.4. Căn cứ pháp lý về năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng ..18 1.2.5. Sự cạnh tranh trong đấu thầu xâydựng ...........................................22 1.3. Nội dung năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xâydựng ............26 1.4. Những nhân tố tác động đến cạnh tranh đấu thầu xây dựng của doanhnghiệp...........................................................................................30 1.4.1. Những nhân tố bên ngoài của doanhnghiệp ....................................30 1.4.2. Những nhân tố nội bộ của doanhnghiệp ..........................................33 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .................................................................................39 CHƢƠNG 2 – PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ THIẾT KẾ LUẬN VĂN....................................................................................................................40 2.1. Quy trình tiến hành nghiên cứu: ..................................................40 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ..............................................................41 2.2.1. Phƣơng pháp thu thập dữ liệu ......................................................41 2.2.2. 2.2.3. Phƣơng pháp tổng hợp, phân tích dữ liệu ...................................41 Phƣơng pháp phỏng vấn chuyên gia ............................................42 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .................................................................................43 CHƢƠNG 3- THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH TRONG ĐẤU THẦU XÂY DỰNG CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG BẢO TÀNG HỒ CHÍ MINH TRONG GIAI ĐOẠN 2011-2015 ........................................44 3.1 Tổng quan về Công Ty Cổ Phần Xây Dựng Bảo Tàng Hồ Chí Minh .......................................................................................................44 3.1.1 Thông tin chung về doanhnghiệp ....................................................44 3.1.2 Quá trình hình thành và phát triển của Côngty ................................44 3.1.3 Nhiệm vụ, lĩnh vực hoạt động, cơ cấu tổ chức của Công ty ............46 3.2. Những nhân tố ảnh hƣởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh đấu thầu xây dựng của Công ty cổ phần Xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh .......................................................................................................47 3.2.1. Các nhân tố bêntrong .......................................................................47 3.2.2. Các nhân tố bênngoài .......................................................................52 3.3. Thực trạng năng lƣc̣ cạnh tranh đấu thầu xây dựng của Công ty HCMCC trong giai đoạn2011-2015 .......................................................57 3.3.1. Tình hình đấu thầu của Công ty trong giai đoạn2011-2015 ............57 3.3.2. Năng lƣ̣c cạnh tranh đấu thầu của Công ty HCMCC trong giai đoạn (2011-2015) .....................................................................................58 3.3.3. Đánh giá chung về thực trạng năng lƣ̣c cạnh tranh đấu thầu xây dựng của Công ty .............................................................................63 3.4. Phân tích các đối thủ cạnh tranh của Công ty trong thời gian tới .......................................................................................................69 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .................................................................................75 CHƢƠNG 4 -CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH ĐẤU THẦU XÂY DỰNG CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN XÂY DỰNG BẢO TÀNG HỒ CHÍ MINH........................................76 4.1. Định hƣớng phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh trong đấu thầu của Công ty ...................................................................................76 4.1.1. Xu hướng phát triển của cạnh tranh đấu thầu xâydựng ..................76 4.1.2. Định hƣớng phát triển của Công Ty CPXD Bảo Tàng Hồ Chí Minh ................................................................................................78 4.2. Các giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh trong đấu thầu của Công Ty CPXD Bảo Tàng Hồ Chí Minh ..................81 4.2.1. Nhóm giải pháp nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh của Công Ty CPXD Bảo Tàng Hồ Chí Minh ........................................................81 4.2.2. Nhóm giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng hồ sơ dự thầu và kỹ thuật đấu thầu của Công ty ..............................................................90 4.3. Một số kiến nghị đối với Nhà nƣớc trong lĩnh vực cạnh tranh đấu thầu xây dựng cơbản ............................................................................94 4.3.1. Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho hoạt động đấu thầu xâydựng ...........95 4.3.2. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động đấu thầu xây dựng ................................................................................................97 4.3.3. Hoàn thiện nâng cao bộ máy cơ quan quản lý đấuthầu ..................98 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 ...............................................................................100 KẾT LUẬN .......................................................................................................99 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................100 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 CPXD Cổ phần xây dựng 2 ĐTXD Đấu thầu xây dựng 3 HCMCC Công ty cổ phần Xây Dựng Bảo Tàng Hồ Chí Minh 4 KCN Khu công nghiệp 5 NĐ - CP Nghị định, chính phủ 6 TT Thông tƣ i DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang 1 Bảng 3.1 Bảng tổng hợp về nguồn nhânlực Công ty CổphầnXây dựng Bảo Tàng Hồ Chí Minhnăm2015 47 2 Bảng 3.2 So sánh năng lực tài chính giữa Công ty HCMCC với HUDvàUDIC 50 3 Bảng 3.3 Mộtvàichỉtiêu tàichính củaCôngty HCMCC giaiđoạn 2011-2015 50 4 Bảng 3.4 Tình hình đầu tƣ dự án Công ty HCMCC năm 2015 57 5 Bảng 3.5 Tổng hợp tình hình thực hiện kế hoạch sản xuất kinh doanh từ năm 2011-2015 Công tyHCMCC 58 6 Bảng 3.6 Bảng thống kê số lƣợng trúng thầu Công ty HCMCC giaiđoạn2011-2015 59 7 Bảng 3.7 Một số dự án tiêu biểu của Công ty HCMCC trong giai đoạn 2011-2015 59 8 Bảng 3.8 Tổng kết những mặt mạnh, yếu; các cơ hội và thách thức đối với HCMCC 67 9 Bảng 3.9 10 Bảng 3.10 Kết quả sản xuất kinh doanh của Tổng công ty đầu tƣ phát triển hạ tầng đô thi UDIC năm 2015 71 11 Bảng 4.1 Dự kiến kế hoạch sản lƣợng năm 2017 77 Kết quả sản xuất kinh doanh của Tổng Công Ty Đầu Tƣ Phát Triển Nhà và Đô Thị (HUD) ii 69 DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung 1 Hình 1.1 Phạm vi kinh doanh của doanh nghiệp 14 2 Hình 2.1 Quy trình tổ chức nghiên cứu 39 3 Hình 3.1 Sơ đồ tổ chức của Công ty CP Xây Dựng Bảo Tàng Hồ Chí Minh iii Trang 46 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trƣởng thành và phát triển ngay từ những ngày đầu khó khăn gian khổ của đất nƣớc, công ty cổ phần xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh đã sớm định hƣớng cho mình hƣớng đi đúng đắn trong công cuộc chuyển biến của cả đất nƣớc khi bƣớc vào nền kinh tế thị trƣờng. Là một trong nhiều những công ty khác trực thuộc sự quản lý của Công ty xây dựng Hà Nội, công ty không những đã tự khẳng định đƣợc sự tồn tại và phát triển của mình trong cơ chế thị trƣờng mà đã và đang có những bƣớc đi vững chắc trên mọi mặt của hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty. Ngày nay, đấu thầu đƣợc áp dụng trên nhiều lĩnh vực nhƣng nhiều nhất vẫn là trong lĩnh vực xây dựng công trình. Phƣơng thức đấu thầu trong lĩnh vực xây dựng cơ bản có vai trò lớn đối với chủ đầu tƣ, nhà thầu và nhà nƣớc. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là một trong những công cụ để tạo ra lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Một doanh nghiệp có năng lực cạnh tranh mạnh thì đồng nghĩa với lợi thế cạnh tranh mạnh và ngƣợc lại. Vấn đề cạnh tranh trong đấu thầu hiện nay rất khốc liệt do vậy việc xây dựng, nâng cao năng lực cạnh trong đấu thầu có ý nghĩa quan trọng với các doanh nghiệp. Chính việc phải tham gia đấu thầu và cạnh tranh mạnh mẽ giữa các doanh nghiệp cũng sẽ là động lực để doanh nghiệp phát huy đƣợc tính năng động, sáng tạo trong đấu thầu, tích cực tìm kiếm thông tin, xây dựng các mối quan hệ, tìm mọi cách nâng cao uy tín, thƣơng hiệu trên thị trƣờng. Hơn nữa, việc thắng thầu sẽ giúp doanh nghiệp tạo đƣợc them nhiều công ăn việc làm và thu nhập cho ngƣời lao động, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp hơn nữa. Vậy làm sao để nâng cao đƣợc năng lực cạnh tranh trong đấu thầu củadoanh nghiệp xây dựng trong thời điểm kinh tế có nhiều biến đổi nhƣ hiện nay? Trƣớc tình hình nổi cộm hiện nay trong ngành xây dựng nhƣ vậy nên em đã đi sâu tìm hiểu về thực trạng đấu thầu nơi công ty mình nhằm tìm ra cách thúc đẩy mạnh hơn nữa năng lực cạnh tranh trong đấu thầu của công ty HCMCC. Đó chính là lí do giúp em quyết tâm nghiên cứu đề tài này, đề tài: 1 “Năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng của Công ty Cổ phần Xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh”. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn a) Mục đích nghiên cứu Mục đích của đề tài là phân tích thực trạng, đề xuất các giải pháp khả thi để nâng cao năng lực cạnh tranh trongđấu thầu xây dựng của Công ty Cổ phần Xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh. b) Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu những vấn đề sau: - Những vấn đề lý luận cơ bản về năng lực cạnh tranh trongđấu thầu xây dựng của doanh nghiệp - Phân tích và đánh giá năng lực cạnh tranh trongđấu thầu xây dựng của Công ty Cổ phần Xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh. - Đề xuất một số giải pháp, kiến nghị nhằm nâng caonăng lực cạnh tranhtrongđấu thầu xây dựng của Công ty Cổ phần Xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu a) Đối tượng nghiên cứu:năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xây dựngcủaCông ty Cổ phần Xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh. b) Phạm vi nghiên cứu: - Về không gian: Công ty Cổ phần Xây dựng Bảo Tàng Hồ Chí Minh. - Về thời gian: Luận văn nghiên cứu kết quả hoạt động đấu thầu từ năm 2011 đến 2015 và định hƣớng phát triển của công ty trong thời gian tới. 4. Những đóng góp của luận văn - Về mặt lý luận: Luận văn trình bày một cách hệ thống những lý luận cơ bản năng lực canh tranh trong đấu thầu và những biện pháp nâng cao năng lực canh tranh trong đấu thầu xây dựng - Về mặt thực tiễn: Từ hệ thống lý luận cơ bản trên, luận văn đã tìm hiểu và áp dụng những lý luận cơ bản đó vào Công ty Cổ phần Xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh. Qua đó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh thắng thầu và sự phát triển 2 của Công ty. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài Phần mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn đƣợc kết cấu thành 4 chƣơng: Chƣơng 1:Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong đấu thầu xây dựng. Chƣơng 2:Phƣơng pháp nghiên cứu và thiết kế luận văn. Chƣơng 3: Thực trạng năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng của Công Ty Cổ Phần Xây Dựng Bảo Tàng Hồ Chí Minh trong giai đoạn 20112015. Chƣơng 4: Các giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh đấu thầu xây dựng của Công Ty Cổ Phần Xây Dựng Bảo Tàng Hồ Chí Minh. 3 CHƢƠNG 1–TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP TRONG ĐẤU THẦU XÂY DỰNG 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xâydựng Nâng cao năng lực cạnh tranh là mối quan tâm hàng đầu của các doanh nghiệp vì nó quyết định sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp. Liên quan đến đề tài nghiên cứu đã có nhiều tài liệu, công trình nghiên cứu đã đƣợc công bố nhƣ: - Năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp thuộc Tổng Công ty Bƣu chính viễn thông trên địa bàn Thành phổ Hồ Chỉ Minh - thực trạng và giải pháp - Luận văn Thạc sĩcủa Trương Hoài Trang, Hà Nội, 2005. - Một sổ giải pháp nhằm tăng cƣờng năng lực cạnh tranh của hệ thống Ngần hàng Công thƣơng Việt Nam - luận văn Thạc sĩ của Phan Lê Mai Linh, Đà Nẵng, 2003. - Nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty TNHH hệ thống thông tin FPT trogng điều kiện hội nhập quốc tế - luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Minh Tuấn, Hà Nội, 2008. - Giải pháp nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp xây dựng Nhà nƣớc ở Việt Nam - luận án Tiến sỹ kinh tế của Nguyễn Tiến Triển. - Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa, nghiên cứu trên địa bàn thành phố Hà Nội- luận án Tiến sỹ kinh tế của Phạm Thu Hương, Hà Nội 2017. - Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh xuất khẩu vào thị trƣờng các nƣớc EU của doanh nghiệp dệt may Việt Nam trong giai đoạn hiện nay- luận án Tiến sỹ kinh tế của Nguyễn Hoàng, Hà Nội 2009. - Nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp thƣơng mại vừa và nhỏ Việt Nam trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế - Đề tài nghiên cứu khoa học của TS. Lưu Khánh Cường, Hà Nội. - Nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp thƣơng mại Việt Nam trong hội nhập kinh tế quốc tế - Tiến sỹ Nguyễn Vĩnh Thanh, Nxb Lao động xã hội, Hà Nội. 4 - Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia - Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ƣơng (CIEM) và cơ quan phát triển Liên họrp quốc (UNDP) - Nxb Giao thông vận tải, Hà Nội. Trong công tác đấu thầu xây dựng nói riêng thì cũng có những công trình nghiên cứu đã đƣợc công bố nhƣ: - Giải pháp nâng cao năng lực đấu thầu của Công ty cổ phần xây lắp bƣu điện Hà Nội - Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Thị Thanh Huyền, Hà Nội, 2011 - Nâng cao năng lực cạnh tranh trong đấu thầu xây dựng của Công ty Xây dựng công trình 545 – Luận văn Thạc sĩ của Ngô Tấn Hưng, Đà Nẵng, 2006. - Nâng cao năng lực cạnh tranh đấu thầu xây dựng của công ty cổ phần xây dựng thủy lợi 1- Luận văn Thạc sĩ của Ngô Thanh Tùng, Thái Nguyên, 2013. - Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh đấu thầu xây dựng của Tổng Công ty Cổ phần xuất nhập khẩu và Xây dựng Việt Nam – Luận văn Thạc sĩ của Lê Văn Hưng, Hà Nội, 2014. 1.2. Khái luận về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong đấu thầu xây dựng 1.2.1. Quan niệm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp * Quan niệm về cạnh tranh Theo tiến trình của lịch sử các học thuyết kinh tế, các học giả cũng đã đƣa ra rất nhiều quan niệm về cạnh tranh. Trong tác phẩm “Quốc phú luận” của Adam Smith, tác giả đã cho rằng cạnh tranh có thể phối họp kinh tế một cách nhịp nhàng, có lợi cho xã hội. Theo Smith, “nếu tự do cạnh tranh, các cá nhân chèn ép nhau, thì cạnh tranh buộc mỗi cá nhân phải cố gắng làm công việc của mình một cách chính xác”, “cạnh tranh và thi đua thƣờng tạo ra sự cố gắng lớn nhất. Ngƣợc lại, chỉ có mục đích lớn lao nhƣng lại không có động cơ thúc đẩy thực hiện mục đích ấy thì rất ít có khả năng tạo ra đƣợc bất kỳ sự cố gắng lớn nào” (Adam Smith, 1997, tr.6). Adam Smith lấy chủ nghĩa cá 5 nhân làm cơ sở để sáng lập ra hệ thống lý luận kinh tế học theo chủ nghĩa tự do. Ông cho rằng con ngƣời chạy theo lợi ích cá nhân, nhƣng lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội lại thống nhất với nhau. Smith chủ trƣơng tự do cạnh tranh, ông cho rằng thông qua cạnh tranh mà các hoạt động kinh tế có thể phối họp một cách nhịp nhàng và thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Tự do cạnh tranh thúc đẩy con ngƣời nổ lực hơn, sáng tạo, tăng năng suất lao động, làm cho quá trình của cải của quốc gia tăng lên, cạnh tranh chủ yếu diễn ra thông qua thị trƣờng và gía cả, do đó cạnh tranh có quan hệ chặt chẽ với thị trƣờng và tự do cạnh tranh cổ thể tự điều tiết các quan hệ cung - cầu, sản lƣợng, phân công lao động, tạo sự cân bằng cung cầu xã hội mà không cần sự can thiệp của Nhà nƣớc. Cùng suy nghĩ với Adam Smith, Mill cho rằng cạnh tranh là cần thiết để thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Mill đề cao tự do cá nhân, nhƣng lại cho rằng xã hội có quyền sử dụng vũ lực để ngăn ngừa cá nhân gây ra hậu quả xấu. Theo Charles Robert Darwin, nhà sinh vật học ngƣời Anh mô tả cạnh tranh trong giới sinh vật là quá trình sinh vật không ngừng thích ứng với môi trƣờng bên ngoài để tồn tại. Không có cạnh tranh thì không có tiến hoá của toàn bộ các loài, trong đó có cả loài ngƣời. Vận dụng nguyên lý của Darwin vào nền kinh tế thị trƣờng cho thấy rằng cồng ty nào hoặc sản phẩm nào thích hợp với quá trình phát triển thì mới tồn tại đƣợc, kẻ yếu bị xua đuổi. Quan điểm cạnh hanh của ông là chuyển từ cạnh tranh đối kháng sang cạnh tranh hợp tác. Quan điểm này phù hợp với xu thế kinh tế hiện nay: nhiều Công ty kết họp với nhau thành các tập đoàn đa quốc gia, cùng thiết lập quy tắc cạnh tranh mới, xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật và hợp tác để cùng tồn tại và phát triển. Trong lý luận cạnh tranh của mình, trọng điểm nghiên cứu của Các Mác những cuộc cạnh tranh này diễn ra dƣới ba góc độ: cạnh tranh giá thành thông qua nâng cao năng suất lao động giữa các nhà tƣ bản nhằm thu đƣợc giá trị thặng dƣ siêu ngạch; cạnh tranh chất lƣợng thông qua nâng cao giá trị sử dụng hàng hoá, hoàn thiện chất lƣợng hàng hoá để thực hiện đƣợc giá trị hàng hoá; cạnh tranh giữa 6 các ngành thông qua việc gia tăng tính lƣu động của tƣ bản nhằm chia nhau giá trị thặng dƣ. Ba góc độ cạnh tranh cơ bản này diễn ra xoay quanh sự quyết định giá trị, sự thực hiện giá trị và sự phân phối giá tậ thặng dƣ, chúng tạo nên nội dung cơ bản trong lý luận cạnh tranh của Các Mác. Đến nửa cuối thế kỷ XIX, các nhà kinh tế học thuộc trƣờng phái cổ điển mới xây dựng lý luận cạnh tranh trên cơ sở tổng kết sự phát triển lý luận kinh tế ở nửa đàu thế kỷ ấy nhằm vạch ra nguyên lý cơ bản về sự vận động của chế độ tƣ bản chủ nghĩa để chỉ đạo cạnh tranh, kết quà là họ đã cho ra đời tƣ tƣởng về thể chế kinh tế cạnh tranh hoàn hảo, lấy thị trƣờng tự do hoặc chế độ trao đổi làm cốt lõi. Cạnh tranh hoàn hảo là một trong những giả thiết cơ bản của lý luận kinh tế này. Trong kinh tế học cổ điển mới, thị trƣờng đƣợc giả định là thị trƣờng không có độc quyền, tự động giữ đƣợc cân đối, những ngƣời tham gia thị trƣờng cũng đƣợc giả định là có đầy đủ thông tin nhƣ nhau. Trong nền kinh tế cạnh tranh hoàn hảo, ngƣời sản xuất phải bố trí sản xuất theo thị hiéu của ngƣời tiêu dùng, còn ngƣời tiêu dùng phải chọn lựa hàng hoá và dịch vụ bằng hình thức tiền tệ. Ngƣợc với tƣ tƣởng xem cạnh tranh là một quá trình tĩnh của các nhà kinh tế học thuộc trƣờng phái cổ điển mới của thế kỷ XIX, các nhà kinh tế học của trƣờng phái Áo cho rằng: “Một chỉ tiêu quan trọng về sự ra đời của lý luận cạnh tranh hiện đại là vứt bỏ việc lấy cạnh tranh hoàn hảo làm giáo điều của mô hình cạnh tranh hiện thực và lý tƣởng, cạnh hanh đƣợc xem xét ở góc độ là một quá trình động, phát triển chứ không phải là quá trình tình. Tƣơng ứng với điều này, đối tƣợng nghiên cứu trọng điểm cũng không còn là giá cả đƣợc quyết định nhƣ thế nào trên tiền đề đã định sẵn và phải thích ứng với kết cấu hiện có nhƣ thế nào để thực hiện đƣợc sự cân đối kinh tế, mà là hình thức kết hợp các yếu tố cạnh tranh trong quá trình cạnh tranh thực tế thực hiện đƣợc tiến bộ và sáng tạo kỹ thuật. Nhƣ vậy thì lý luận cạnh tranh mói là môn lý luận độc lập với lý luận giá cả” (Trần Sửu, 2006, trang 56). Quan điểm của David Ricardo cũng đề cao tự do canh tranh, đặc biệt là tƣ tƣởng về lợi thế so sánh. Mỗi quốc gia, mỗi ngành có những lợi thế về tài nguyên 7 khác nhau, công nghệ khác nhau do đó có thể sản xuất và bán những sản phẩm mà mình có lợi thế hơn và thông qua ngoại thƣơng nhập những mặt hàng mà mình kém ƣu thế hơn. Adam Smith và David Ricardo chỉ rõ gía trị và giá trị sử dựng của hàng hoá và chính hai yếu tố này quyết định năng lực cạnh tranh của hàng hoá. Nhƣ vậy, cạnh tranh là một công cụ mạnh mẽ và là một yêu cầu tất yếu cho sự phát triển kinh tế của mỗi doanh nghiệp và mỗi quốc gia. Cạnh tranh giúp khai thác một cách hiệu quả nguồn lực thiên nhiên và tạo ra các phƣơng tiện mới để thoả mãn nhu cầu cá nhân ở mức giá thấp hơn và chất lƣợng cao hơn, từ đó, nâng cao đƣợc đời sống vật chất và tinh thần của con ngƣời. Nhờ cạnh tranh đã thúc đẩy đổi mới công nghệ và gia tăng năng suất, tạo ra những thành tựu mới trên nhiều lĩnh vực. * Phân loại cạnh tranh Dựa trên những góc độ khác nhau mà có thể phân cạnh tranh thành nhiều loại: Dƣới góc độ các chủ thể kinh tế tham gia thị trƣờng, có canh tranh giữa những ngƣời sản xuất với nhau, giữa ngƣời mua và ngƣời bán, ngƣời sản xuất và ngƣời tiêu dùng và giữa những ngƣời mua với nhau. Dƣới góc độ quy mô cạnh tranh có cạnh tranh của sản phẩm, cạnh tranh của doanh nghiệp và cạnh hanh của quốc gia. Theo tính chất của phƣơng thức cạnh tranh có: cạnh tranh hợp pháp hay cạnh tranh lành mạnh và cạnh tranh không hợp pháp hay cạnh tranh không lành mạnh. Theo hình thái của canh tranh có: cạnh tranh hoàn hảo hay thuần túy và cạnh tranh không hòan hảo. Theo công đoạn của sản xuất - kinh doanh có: cạnh tranh trƣớc khi bán hàng, trong quá trình bán hàng và sau khi bán hàng. Theo mục tiêu kinh tế của các chủ thể trong cạnh tranh có cạnh tranh nội bộ ngành và cạnh tranh giữa các ngành. 8 Theo phạm vi lãnh thổ có cạnh tranh trong nƣớc và cạnh tranh quốc tế. Quan niệm về năng lực cạnh tranh Trong cạnh tranh sẽ có ngƣời có khả năng cạnh tranh mạnh, ngƣời có khả năng cạnh tranh yếu hoặc sản phẩm có khả năng cạnh tranh mạnh, sản phẩm có khả năng cạnh tranh yếu, khả năng cạnh tranh này gọi là năng lực cạnh tranh hay sức cạnh tranh. + Năng lực cạnh tranh của sản phẩm là sự vƣợt trội của nó (về các chỉ tiêu) so với sản phẩm cùng loại do các đối thủ khác cung cấp trên cùng một thị trƣờng. Nhƣ vậy việc xác định năng lực cạnh tranh của sản phẩm hên thị trƣờng là xác định mức độ tin cậy của ngƣời tiêu dùng đối với sản phẩm về giá cả, đổi mới công nghệ, dịch vụ sau bán hàng... so với sản phẩm cùng loại mà đối thủ khác cung cấp trên cùng một thị trƣờng, chứ không quan tâm đến việc nó có ƣu điểm hon các sản phẩm xuất khẩu tại chỗ hay không. Năng lực cạnh tranh của sản phẩm chính là năng lực nắm giữ và nâng cao thị phàn của loại sản phẩm do chủ thể sản xuất và cung ứng nào đó đem ra để tiêu thụ so với sản phẩm cùng loại của các chủ thể sản xuất, cung ứng khác đem đến tiêu thụ ở cùng một khu vực thị trƣờng và thời gian nhất định. Nhƣ vậy năng lực cạnh tranh của sản phẩm phụ thuộc vào chất lƣợng của nó, giá cả, tốc độ cung cấp, dịch vụ đi kèm, uy tín của ngƣời bán, thƣơng hiệu, quảng cáo, điều kiện mua bán, ... Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng doanh nghiệp tạo ra đƣợc lợi thế cạnh tranh, có khả năng tạo ra đƣợc năng suất và chất lƣợng cao hơn đối thủ cạnh tranh, chiếm lĩnh thị phần lớn, tạo ra thu nhập cao và phát triển bền vững. Đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thông qua: thị phần, doanh thu, lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận, thu nhập bình quân, phƣơng pháp quản lý, bảo vệ môi trƣờng, uy tín của doanh nghiệp đối với xã hội, tài sản của doanh nghiệp...các yếu tố này tạo nên lợi thế canh tranh của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp có khả năng 9 triển khai các hoạt động với hiệu suất cao hơn các đối thủ cạnh tranh, tạo ra giá trị khác biệt hay chi phí thấp hoặc cả hai yếu tố trên. Nhƣ vậy đối với doanh nghiệp thì lợi thế canh tranh là xuất phát điểm, là điều kiện cần, khả năng cạnh tranh mạnh là điều kiện đủ để doanh nghiệp có vị thế cạnh tranh mạnh trên thƣơng trƣờng. Doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh thì nhất thiết phải có lợi thế cạnh tranh nhƣng ngƣợc lại thì chƣa chắc đúng. Neu doanh nghiệp có lợi thế canh tranh nhƣng không có khả năng tận dụng tốt lợi thế đó để cung cấp các sản phẩm đem lại nhiều giá trị hơn cho khách hàng, không phát triển các lợi thế mới để duy trì ƣu thế của mình so với đối thủ thì doanh nghiệp đó không thể đƣợc coi là có sức cạnh tranh mạnh và lợi thế sớm muộn cũng sẽ mất đi. Một nền kinh tế có năng lực cạnh tranh Quốc gia cao phải có nhiều doanh nghiệp có sức cạnh tranh, ngƣợc lại để tạo điều kiện cho doanh nghiệp có sức cạnh tranh, môi trƣờng kinh doanh của nền kinh tế phải thuận lợi, các chính sách vĩ mô phải rõ ràng, nền kinh tế phải ổn định, bộ máy Nhà nƣớc phải trong sạch, có tính chuyên nghiệp. Đồng thời tính nhạy bén, năng động trong quản lý của doanh nghiệp là nhân tố quan trọng góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Doanh nghiệp là tế bào của nền kinh tế, sức cạnh tranh của doanh nghiệp tạo cơ sở cho năng lực cạnh tranh Quốc gia. Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, của sản phẩm vừa là bộ phận cấu thành, vừa là một trong những mục tiêu của nâng cao năng lực cạnh tranh của Quốc gia. 1.2.2. Nội dungnăng lực cạnh tranh của doanh nghiệp * Trình độ tổ chức quản lý của doanh nghiệp - Phƣơng pháp quản lý: Trình độ tổ chức và quản lý là yếu tố quan trọng nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Hiện nay có nhiều phƣơng pháp quản lý tốt mà nhiều doanh nghiệp đã áp dụng vào quản trị thành công tại đơn vị mình đó là phƣơng pháp quản lý theo tình huống, quàn lý theo tiếp cận quá trình và tiếp cận hệ thống, quản lý theo phƣơng pháp của quản lý chất lƣợng. Mỗi phƣơng pháp sẽ có một hiệu quả riêng của nó. Quản lý theo tình huống là phƣơng pháp quản lý linh hoạt. Nhận thức đƣợc tầm quan trọng của công tác quản lý điều hành sản xuất nên 10