Tài liệu Luận văn phát triển du lịch theo hướng bền vững tại tỉnh ninh bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- ĐINH THỊ NHUNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TẠI TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- ĐINH THỊ NHUNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TẠI TỈNH NINH BÌNH Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHẠM THỊ HỒNG ĐIỆP Hà Nội – 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn: Phát triển du lịch theo hướng bền vững tại tỉnh Ninh Bình là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Các tài liệu tham khảo, các số liệu thống kê trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Học viên Đinh Thị Nhung LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, các Quý Thầy Cô đã giúp tôi trang bị tri thức, tạo môi trƣờng điều kiện thuận lợi nhất trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn. Với sự kính trọng và biết ơn, tôi xin đƣợc bày tỏ lời chân thành cảm ơn tới PGS.TS. Phạm Thị Hồng Điệp đã giúp đỡ, chỉ dẫn tận tình cho tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn này. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và các cán bộ Sở Văn hóa, Thể Thao & Du lịch tỉnh Ninh Bình đã giúp đỡ chia sẻ thông tin, cung cấp cho tôi nhiều nguồn tƣ liệu, tài liệu, số liệu hữu ích phục vụ cho đề tài luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời tri ân sâu sắc đến gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã động viên, hỗ trợ, giúp đỡ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và hoàn thành luận văn. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Học viên Đinh Thị Nhung MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................................... i DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. ii MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG.......................................................................5 1.1. Tổng quan tài liệu ............................................................................................5 1.1.1. Những nghiên cứu về PTDLTHBV..........................................................5 1.1.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu .....................................................8 1.2. Lý luận cơ bản về du lịch và phát triển du lịch bền vững................................8 1.2.1. Du lịch ......................................................................................................8 1.2.2. Phát triển bền vững .................................................................................11 1.2.3. Khái niệm và nội dung phát triển du lịch bền vững ...............................15 1.2.4. Các nguyên tắc phát triển du lịch bền vững ...........................................19 1.2.5. Các tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững ..................................25 1.2.6. Các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển du lịch bền vững ..........................32 1.2.7. Vai trò của phát triển du lịch bền vững ..................................................36 1.3. Kinh nghiệm phát triển du lịch bền vững ở các địa phƣơng và bài học cho tỉnh Ninh Bình ......................................................................................................38 1.3.1. Kinh nghiệm của Thành phố Đà Nẵng ...................................................38 1.3.2. Kinh nghiệm của tỉnh Quảng Ninh .........................................................40 1.3.3. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Ninh Bình ...............................................41 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................43 2.1. Phƣơng pháp thu thập thông tin .....................................................................43 2.1.1. Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu ............................................................43 2.1.2. Phƣơng pháp khảo sát thực địa ...............................................................44 2.2. Các phƣơng pháp xử lý thông tin ..................................................................44 2.2.1. Phƣơng pháp thống kê mô tả ..................................................................44 2.2.2. Phƣơng pháp phân tích tổng hợp ............................................................44 2.2.3. Phƣơng pháp so sánh ..............................................................................45 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TẠI TỈNH NINH BÌNH ...............................................................................47 3.1. Các nhân tố ảnh hƣởng đến phát triển du lịch theo hƣớng bền vững tại tỉnh Ninh Bình ..............................................................................................................47 3.1.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên ...........................................................47 3.1.2. Tài nguyên du lịch ..................................................................................48 3.1.3. Điều kiện kinh tế - xã hội ......................................................................54 3.1.4. Các yếu tố khác ......................................................................................56 3.2. Tình hình phát triển du lịch theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình ...............................................................................................................................61 3.2.1. Tình hình tăng trƣởng về kinh tế của du lịch .........................................61 3.2.2. Tình hình giải quyết các vấn đề xã hội trong quá trình phát triển du lịch ..........................................................................................................................73 3.2.3. Tình hình môi trƣờng trong quá trình phát triển du lịch ........................79 3.3. Đánh giá chung về tình hình phát triển du lịch theo hƣớng bền vững tại tỉnh Ninh Bình ..............................................................................................................84 3.3.1. Những thành công chủ yếu .....................................................................84 3.3.2. Những vấn đề đặt ra đối với phát triển du lịch bền vững tại tỉnh Ninh Bình ..................................................................................................................85 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TẠI TỈNH NINH BÌNH GIAI ĐOẠN 2015 – 2020 .................................................91 4.1. Quan điểm và mục tiêu phát triển du lịch tại tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2015 – 2020.......................................................................................................................91 4.1.1. Quan điểm phát triển du lịch ở Ninh Bình .............................................91 4.1.2. Mục tiêu phát triển du lịch ở Ninh Bình .................................................92 4.2. Một số giải pháp cơ bản để phát triển du lịch bền vững trên địa bàn tỉnh Ninh Bình .......................................................................................................................92 4.2.1. Nhóm giải pháp phát triển du lịch bền vững về kinh tế .........................92 4.2.2. Nhóm giải pháp phát triển du lịch bền vững về văn hóa – xã hội ..........99 4.2.3. Nhóm giải pháp phát triển du lịch bền vững về môi trƣờng ................100 KẾT LUẬN .............................................................................................................102 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................104 PHỤ LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 KCN Khu công nghiệp 2 KT-XH Kinh tế - xã hội 3 PTDLTHBV Phát triển du lịch theo hƣớng bền vững 4 Sở VH, TT và DL Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch 5 UNWTO Tổ chức Du lịch thế giới 6 WTO Tổ chức Thƣơng mại thế giới 7 VH – XH Văn hóa – xã hội i DANH MỤC BẢNG STT Bảng 1 Bảng 3.1 2 Bảng 3.2 3 Bảng 3.3 4 Bảng 3.4 5 Bảng 3.5 6 Bảng 3.6 Nội dung Dân cƣ, mật độ dân số Ninh Bình năm 2013 Cơ cấu kinh tế Ninh Bình phân theo lĩnh vực kinh tế Tình hình khách du lịch đến Ninh Bình giai đoạn 2009 – 2013 Doanh thu hoạt động du lịch giai đoạn 2009 – 2013 Bảng số lƣợng cơ sở lƣu trú tại Ninh Bình giai đoạn 2009 – 2013 Tổng hợp lao động trong ngành du lịch tỉnh Ninh Bình giai đoạn 2009 – 2013 ii Trang 54 56 62 63 65 70 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, du lịch Việt Nam đang trên đà phát triển, lƣợng khách ngày càng tăng và đƣợc bình chọn là địa chỉ yêu thích của du khách quốc tế. Du lịch đang ngày càng nhận đƣợc sự quan tâm của toàn xã hội. Du lịch đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội, góp phần thúc đẩy các ngành kinh tế khác phát triển, tăng thu ngoại tệ, cải thiện kết cầu hạ tầng, tạo việc làm và nâng cao mức sống cho ngƣời dân. Nhận thức đƣợc tầm quan trọng của ngành “công nghiệp không khói” này với sự phát triển KT - XH, Đảng và Nhà nƣớc ta đã nêu rõ quan điểm về phát triển du lịch, huy động mọi nguồn lực, khai thác tiềm năng cả nƣớc và của từng địa phƣơng, tăng đầu tƣ phát triển du lịch để đảm bảo du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn. Cách Hà Nội 93 km về phía Nam, nơi chuyển tiếp giữa miền Bắc với miền Trung bởi dãy núi Tam Điệp hùng vĩ, Ninh Bình đƣợc biết đến nhƣ vùng đất của huyền thoại, nơi hội tụ của danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử độc đáo của Việt Nam. Tài nguyên du lịch của Ninh Bình tƣơng đối phong phú, đa dạng bao gồm hệ thống núi đá vôi, rừng, hồ, các di tích lịch sử - văn hóa nổi tiếng nhƣ quần thể danh thắng Tràng An, cố đô Hoa Lƣ, chùa Bái Đính, nhà thờ đá Phát Diệm, vƣờn quốc gia Cúc Phƣơng, khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nƣớc Vân Long, suối nƣớc nóng Kênh Gà, ... Đây chính là điều kiện rất tốt cho việc hình thành và phát triển những khu du lịch trọng điểm, có sức hấp dẫn thu hút du khách trong và ngoài nƣớc. Phát huy lợi thế đó, trong những năm qua, Ninh Bình đã tập trung đầu tƣ phát triển du lịch đồng bộ trên cả ba nội dung: xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch, phát triển sản phẩm du lịch và xây dựng hệ thống cơ sở và đội ngũ nhân viên ngành du lịch. Tuy nhiên kết quả hoạt động du lịch đạt đƣợc chƣa tƣơng xứng với tiềm năng và lợi thế của tỉnh. Mặc dù tầm quan trọng của du lịch trong kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội của tỉnh đã đƣợc nâng lên một bƣớc, nhƣng trên thực tế, các ban, ngành và các cấp trong tỉnh chƣa thực sự quan tâm tới việc tạo môi trƣờng thuận lợi 1 cho du lịch phát triển, chƣa khơi dậy đƣợc tiềm năng và chƣa huy động đƣợc các thành phần kinh tế tham gia phát triển du lịch; chƣa quan tâm đầy đủ đến việc bảo vệ và tôn tạo tài nguyên du lịch. Việc giáo dục về tầm quan trọng của ngành du lịch cho cán bộ và nhân dân trong tỉnh chƣa tốt nên không phải ai cũng hiểu đƣợc vị trí, vai trò của du lịch trong đời sống cộng đồng để nâng cao chất lƣợng sản phẩm du lịch trên quan điểm phát triển du lịch bền vững. Tình trạng đầu tƣ, xây dựng san lấp mặt bằng đã dẫn đến thu hẹp diện tích cây xanh và biến đổi cảnh quan đã làm giảm thiểu nguồn khách.Trên địa bàn tỉnh hiện có 21 nhà máy sản xuất gạch, 7 nhà máy sản xuất xi măng, 83 đơn vị đang khai thác khoáng sản tại 90 điểm mỏ khai thác, 7 khu công nghiệp, mặc dù các nhà máy có ý thức bảo vệ môi trƣờng song khói bụi vẫn chƣa đƣợc kiểm soát. Thêm vào đó 75 làng nghề thủ công có từ lâu đời nhƣng chƣa xây dựng giải pháp bảo vệ môi trƣờng gây ô nhiễm nhất là bụi, tiếng ồn, nƣớc thải... [43] làm cho môi trƣờng sinh thái bị ô nhiễm nghiêm trọng, đời sống nhân dân bị ảnh hƣởng. Những vấn đề trên đã và đang ảnh hƣởng tiêu cực đến tính bền vững của hoạt động phát triển du lịch. Vì vậy việc nghiên cứu, gắn lý luận với thực tiễn để đƣa các giải pháp cho PTDLTHBV tại tỉnh Ninh Bình là rất cần thiết, phù hợp với xu thế hiện nay và có ý nghĩa quan trọng đối với phát triển du lịch của tỉnh, trở thành ngành kinh tế quan trọng, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập của nhân dân. Vì vậy, tác giả chọn đề tài: “Phát triển du lịch theo hướng bền vững tại tỉnh Ninh Bình” làm luận văn thạc sĩ Quản lý kinh tế nhằm góp phần giải quyết vấn đề thực tiễn đặt ra. * Câu hỏi nghiên cứu: Trong khuôn khổ Luận văn này, tác giả sẽ tập trung trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau đây: - Thực trạng PTDLTHBV ở tỉnh Ninh Bình nhƣ thế nào? - Cần thực hiện những giải pháp gì để PTDLTHBV ở tỉnh Ninh Bình trong điều kiện hiện nay? 2 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Trên cơ sở phân tích đánh giá thực trạng về du lịch ở Ninh Bình thời gian qua, luận văn sẽ đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm thúc đẩy ngành du lịch của tỉnh phát triển nhanh và bền vững, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ đổi mới hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu trên, đề tài tập trung giải quyết các nhiệm vụ chủ yếu sau: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về du lịch, phát triển du lịch bền vững. - Phân tích thực trạng PTDLTHBV ở tỉnh Ninh Bình từ năm 2009 đến 2013, từ đó đánh giá các kết quả đạt đƣợc, những hạn chế và nguyên nhân. - Đề xuất phƣơng hƣớng, giải pháp nhằm PTDLTHBV ở tỉnh Ninh Bình. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là quá trình phát triển du lịch theo hƣớng bền vững tại tỉnh Ninh Bình. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Ninh Bình - Về thời gian: từ năm 2009 đến năm 2013; và đề xuất phƣơng hƣớng, giải pháp phát triển du lịch bền vững đến năm 2020. - Về nội dung: Quá trình phát triển du lịch bền vững đƣợc nhìn nhận dƣới góc độ quản lý kinh tế. 4. Dự kiến đóng góp mới của luận văn - Hệ thống hóa và làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận cơ bản về du lịch và PTDLTHBV địa bàn cấp tỉnh trong giai đoạn hiện nay. - Phân tích, đánh giá thực trạng PTDLTHBV ở tỉnh Ninh Bình những năm qua; chỉ ra đƣợc những mặt tích cực, hạn chế và nguyên nhân. 3 - Đề xuất đƣợc phƣơng hƣớng và các giải pháp thiết thực hƣớng tới PTDLTHBV ở tỉnh Ninh Bình thời gian tới. - Luận văn có thể đƣợc sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan và cá nhân trong việc nghiên cứu, hoạch định chính sách phát triển du lịch nói chung và du lịch Ninh Bình nói riêng. 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn dự kiến gồm 4 chƣơng, cụ thể nhƣ sau: Chƣơng 1: Tổng quan tài liệu, cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch bền vững Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng PTDLTHBV tại tỉnh Ninh Bình Chƣơng 4: Giải pháp PTDLTHBV tại tỉnh Ninh Bình 4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG 1.1. Tổng quan tài liệu 1.1.1. Những nghiên cứu về PTDLTHBV Vấn đề phát triển du lịch bền vững phạm vi cả nƣớc nói chung và của từng địa phƣơng nói riêng là đề tài thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, các nhà lãnh đạo và quản lý kinh tế. - Trên thế giới: Đầu những năm 90, khái niệm về “du lịch bền vững ” mới bắt đầu đƣợc đề cập đến, khi mà những tác động tiêu cực lên môi trƣờng của sự bùng nổ du lịch từ những năm 1960 trở nên rõ rệt hơn. Một số loại hình du lịch quan tâm đến môi trƣờng đã bắt đầu xuất hiện nhƣ: du lịch gắn với thiên nhiên, du lịch khám phá, du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm,.. đã góp phần nâng cao hình ảnh về một loại hình du lịch có trách nhiệm, đảm bảo sự phát triển bền vững. Năm 1996, hƣởng ứng Chƣơng trình Nghị sự Trái đất, ngành du lịch toàn cầu đại diện bởi ba tổ chức quốc tế gồm: Tổ chức du lịch Thế giới (WTO), Hội đồng lữ hành du lịch thế giới (WTTC) và Hội đồng Trái Đất (Earth Council) đã ứng dụng những nguyên tắc của Agenda 21vào du lịch, phối hợp xây dựng một chƣơng trình hành động với tên gọi “Chƣơng trình nghị sự 21 về du lịch: hƣớng tới sự phát triển về môi trƣờng”. Chƣơng trình này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp du lịch, chính phủ, các cơ quan du lịch, quốc gia, các tổ chức thƣơng mại và ngƣời đi du lịch. Nhấn mạnh sự cần thiết phối hợp hành động giữa các chính phủ, phân tích tầm quan trọng về chiến lƣợc và kinh tế ngành du lịch đồng thời nêu bật những lợi ích to lớn của việc phát triển du lịch theo hƣớng bền vững. Các nghiên cứu về “Du lịch bền vững” cho thấy du lịch bền vững không chỉ bảo vệ môi trƣờng, giữ gìn sinh thái mà còn quan tâm đến khả năng duy trì lợi ích kinh tế dài hạn và công bằng xã hội. Trong lĩnh vực học thuật, du lịch bền vững đƣợc nhắc đến trong một số công trình nhƣ “Du lịch và môi trƣờng: Mối quan hệ 5 bền vững” [40], “Hƣớng tới phát triển bền vững: Các mục tiêu phát triển và các điều kiện” [41]. Bài báo cáo “Local Government’s engagement in tourism” [39] – Final Report July 2006. Bài viết đƣa ra những mối liên hệ giữa du lịch bền vững, du lịch tự nhiên và du lịch sinh thái, các kế hoạch của chính quyền với du lịch Australia... Tuy nhiên ở Australia có điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội, văn hóa, tiềm năng phát triển du lịch khác nhiều so với Việt Nam, trong đó có tỉnh Ninh Bình. - Tại Việt Nam: có một số công trình tiêu biểu nhƣ: + Nguyễn Đình Hòe và Vũ Văn Hiếu (2001): “Du lịch bền vững”, NXB ĐHQGHN. Cuốn sách giới thiệu những vấn đề về mối quan hệ giữa du lịch và môi trƣờng, khái niệm, nguyên tắc, chính sách của du lịch bền vững, du lịch bền vững ở những vùng sinh thái nhạy cảm nhƣ du lịch miền núi, du lịch ven biển ... + Du lịch cộng đồng - hƣớng phát triển du lịch bền vững ở Gia Vân – Ninh Bình Online 12/5/2014. Bài viết đƣa ra những điểm nổi bật và sự PTDLTHBV của một vùng ở Ninh Bình. Nhƣng bài viết mới chỉ đề cập đến một loại hình trong số các loại hình du lịch là du lịch cộng đồng. + Bài viết “Phát triển du lịch bền vững – Đâu là giải pháp cho Việt Nam” trên báo Thể thao & Văn hóa ngày 26/6/2013 đã đƣa ra khái niệm về du lịch bền vững, tầm quan trọng của việc phát triển du lịch bền vững và tại sao phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam còn gặp nhiều khó khăn để từ đó đƣa ra những nguyên nhân và đề xuất. Bài viết đã đề cập khá sâu sắc và toàn diện nhƣng tập trung đề cập đến các tỉnh và địa điểm du lịch ở miền Tây Nam Bộ: vƣờn quốc gia Tràm Chim ở Đồng Tháp, rừng U Minh Thƣợng, vƣờn quốc gia Cà Mau. + Tạp chí của Tổng cục du lịch ngày 3/3/2014 : “Để du lịch Việt Nam phát triển bền vững: Phải thay đổi tƣ duy và cách làm” đã đƣa ra những dự báo xu hƣớng du lịch mới của du khách và đề xuất những giải pháp để du lịch Việt Nam hƣớng đến phát triển bền vững. Tuy nhiên những đề xuất mới chỉ đề cập đến mặt kinh tế và xã hội, chƣa chú ý đến khía cạnh môi trƣờng – là khía cạnh gắn kết rất gần với du lịch. + Luận án Tiến sỹ “Phát triển du lịch bền vững ở Phong Nha – Kẻ Bàng” của tác 6 giả Trần Tiến Dũng, Hà Nội, 2006: Luận án đã phân tích và nghiên cứu du lịch dƣới góc độ phát triển bền vững ở một điểm du lịch là Vƣờn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng chứ chƣa nghiên cứu ở diện rộng là một tỉnh thành phố Quảng Bình. + Luận án Tiến sỹ: “Những điều kiện và giải pháp chủ yếu để phát triển du lịch Việt Nam thành ngành kinh tế mũi nhọn” của tác giả Nguyễn Đức Lợi, Hà Nội, 1996. Tác giả đã tập trung phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn, tiềm năng và thực trạng của ngành du lịch Việt Nam, từ đó Luận án nêu định hƣớng và đề xuất những giải pháp chủ yếu để phát triển du lịch Việt Nam thành ngành kinh tế mũi nhọn. + Luận văn Thạc sỹ kinh tế chính trị của Vƣơng Minh Hoài: “Phát triển du lịch theo hƣớng bền vững ở Quảng Ninh”, Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2011. Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển du lịch bền vững; phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch theo hƣớng bền vững ở tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2001 – 2010; đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển du lịch theo hƣớng bền vững ở tỉnh Quảng Ninh. Hạn chế của luận văn này là chƣa là rõ về mặt lý luận nội dung của phát triển du lịch theo hƣớng bền vững. Vì vậy sự phân tích thực trạng phát triển du lịch ở Quảng Ninh chƣa gắn chặt với quan điểm phát triển bền vững. Ngoài ra, còn một số bài viết liên quan đến vấn đề phát triển du lịch và phát triển du lịch bền vững, cụ thể nhƣ: + Nguyễn Văn Mạnh (2007), “Để du lịch Việt Nam phát triển nhanh và bền vững sau khi gia nhập WTO”, Tạp chí Kinh tế và phát triển, số 115. + Vũ Khoan (2005), “Đƣa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn vào năm 2010”, Tạp chí Du lịch, số 11. + Hoàng Anh Tuấn (2007), “Du lịch Việt Nam - Thành tựu và phát triển”, Tạp chí QLNN, số 133. Các công trình nghiên cứu trên đã nghiên cứu và đƣa ra quan điểm về phát triển du lịch bền vững, bƣớc đầu xây dựng khung lý luận về phát triển du lịch theo hƣớng bền vững... đây là tài liệu quý giá giúp tác giả tiếp cận, kế thừa về mặt lý luận và thực tiễn để nghiên cứu và hoàn thành mục tiêu của đề tài đã chọn. 7 1.1.2. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu Là một ngành kinh tế hàng đầu, du lịch đƣợc rất nhiều nhà khoa học, nhà quản lý, các tổ chức trên thế giới cũng nhƣ ở nƣớc ta quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, du lịch bền vững mới chỉ đƣợc đầu tƣ nghiên cứu từ những năm 1990 đến nay. Du lịch Việt Nam cũng mới thực sự khởi sắc từ những năm 90. Du lịch bền vững ở nƣớc ta ngày càng đƣợc các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu và cũng là định hƣớng phát triển du lịch trên thế giới cũng nhƣ ở nƣớc ta. Tuy nhiên số lƣợng các công trình nghiên cứu về du lịch bền vững ở nƣớc ta đang còn ít. Các công trình chủ yếu tập trung vào nghiên cứu “Du lịch sinh thái” - một loại hình du lịch thân thiện với môi trƣờng và có tính bền vững. Việc nghiên cứu phát triển du lịch bền vững áp dụng cụ thể cho một tỉnh, thành phố chƣa nhiều do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Cho đến nay, việc nghiên cứu một cách có hệ thống các vấn đề liên quan đến phát triển du lịch bền vững ở nƣớc ta đƣợc triển khai không nhiều, cần có những nghiên cứu sâu hơn. 1.2. Lý luận cơ bản về du lịch và phát triển du lịch bền vững 1.2.1. Du lịch Hoạt động du lịch đã xuất hiện từ lâu trong lịch sử phát triển của loài ngƣời và phát triển với tốc độ nhanh chóng trên phạm vi toàn thế giới. Trong quá trình hình thành và phát triển du lịch, cho đến nay có khá nhiều định nghĩa về du lịch. Trƣớc đây ngƣời ta mới chỉ quan niệm du lịch là một loại hình hoạt động mang tính văn hóa nhằm thỏa mãn nhu cầu giải trí và những nhu cầu hiểu biết của con ngƣời, du lịch không đƣợc coi là một hoạt động kinh tế, không mang tính chất kinh doanh và ít đƣợc đầu tƣ phát triển bởi du khách hầu hết là những ngƣời hành hƣơng, những thƣơng nhân,... cho đến đầu thế kỉ XX, du lịch vẫn còn dành riêng cho một nhóm ngƣời giàu có, họ đi du lịch với mục đích giải trí và đƣợc coi là những kỳ nghỉ bình thƣờng. Kể từ những năm 50 trở lại đây, khái niệm về du lịch luôn đƣợc đƣa ra tranh luận. 8 Thuật ngữ “du lịch” bắt đầu từ từ “TOUR” trong tiếng Pháp, có nghĩa là đi vòng quanh, cuộc dạo chơi. Nhƣ vậy về bản chất, du lịch gắn liền với việc nghỉ ngơi, giải trí, nhằm phục hồi sức khỏe và khả năng lao động của con ngƣời, và gắn với việc di chuyển địa điểm. Cho đến nay, mặc dù khái niệm du lịch có nhiều định nghĩa. Định nghĩa du lịch một cách quy mô phải bao gồm các thành phần tạo ra hoặc chịu ảnh hƣởng của hoạt động du lịch. Dƣới góc độ nghiên cứu của luận văn, chỉ xin đƣợc hệ thống hóa một số định nghĩa chủ yếu là: Thứ nhất, theo quan điểm của du khách. Đây là đi tìm các trải nghiệm (expericences) và thỏa mãn (satisfaction) về vật chất hay tinh thần khác nhau. Ƣớc muốn của các đối tƣợng này sẽ xác định địa điểm du lịch đƣợc lựa chọn và các hoạt động đƣợc thực hiện tại địa điểm đó. Thứ hai, theo quan điểm của người kinh doanh du lịch. Du lịch là quá trình tổ chức các điểu kiện về sản xuất và phục vụ nhằm thỏa mãn, đáp ứng các nhu cầu của ngƣời đi du lịch. Các doanh nghiệp du lịch coi du lịch nhƣ là một cơ hội để bán các sản phẩm mà họ sản xuất ra nhằm thỏa mãn các nhu cầu của khách (ngƣời đi du lịch), đồng thời qua đó đạt đƣợc mục đích số một của mình là tối đa hóa lợi nhuận. Thứ ba, theo quan điểm của bộ máy chính quyền địa phương. Du lịch đƣợc hiểu là việc tổ chức các điều kiện về hành chính, cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật để phục vụ du khách. Du lịch là tổng hợp các hoạt động kinh doanh đa dạng đƣợc tổ chức nhằm giúp đỡ việc hành trình và lƣu trú tạm thời của cá thể. Du lịch là cơ hội để bán các sản phẩm địa phƣơng, tăng thu ngoại tệ, tăng các nguồn thu nhập từ các khoản thuế trực tiếp và gián tiếp, đẩy mạnh cán cân thanh toán, và nâng cao sức sống vật chất và tinh thần cho địa phƣơng. Thứ tư, trên góc độ cộng đồng dân cư sở tại. Du lịch là một hiện tƣợng KT XH. Trong giai đoạn hiện nay, cơ cấu dân cƣ tham gia vào hoạt động du lịch tại địa phƣơng mình vừa mang lại những cơ hội để tìm hiểu về nền văn hóa và phong cách của ngƣời ngoài địa phƣơng, ngƣời nƣớc ngoài, lại là cơ hội để tìm kiếm việc 9 làm, phát triển các nghề cổ truyền, các nghề thủ công truyền thống của dân tộc. Thông qua du lịch, một mặt có thể tăng thu nhập nhƣng mặt khác cũng gây ảnh hƣởng đến đời sống của ngƣời dân sở tại nhƣ: vấn đề môi trƣờng, an ninh trật tự, xã hội .... Ngoài ra ở thời đại sự nhìn nhận về du lịch cũng có khác nhau. Điều đó phản ánh mức độ phát triển của du lịch. Năm 1811, lần đầu tiên tại Anh có định nghĩa về du lịch: “Du lịch là sự phối hợp nhịp nhàng giữa lý thuyết và thực hành của các cuộc hành trình với mục đích giải trí”. Theo định nghĩa của Tổ chức Du lịch thế giới của Liên Hợp Quốc (UNWTO): “Du lịch bao gồm tất cả các hoạt động của những ngƣời du hành, tạm trú, với mục đích tham quan, khám phá và tìm hiểu, trải nghiệm hoặc trong mục đích nghỉ ngơi, giải trí, thƣ giãn; cũng nhƣ mục đích hành nghề và những mục đích khác nữa, trong thời gian liên tục không quá một năm, ở bên ngoài môi trƣờng sống định cƣ; nhƣng loại trừ các du hành mà có mục đích chính là kiếm tiền. Du lịch cũng là một dạng nghỉ ngơi năng động trong môi trƣờng sống khác hẳn nơi định cƣ”. Theo góc độ tổng hợp, tổ chức du lịch thế giới WTO đã đƣa ra một khái niệm bao quát về du lịch: “Du lịch là tổng thể của những hiện tƣợng và những mối quan hệ phát sinh do sự tác động qua lại giữa khách du lịch, ngƣời kinh doanh du lịch, chính quyền sở tại và cộng đồng dân cƣ địa phƣơng trong quá trình thu hút và lƣu giữ khách du lịch”. Định nghĩa này đã nêu bật lên đƣợc sự quan hệ, tác động qua lại của cả hệ thống con ngƣời, tổ chức thực hiện du lịch. Nhƣ vậy du lịch đƣợc coi nhƣ một quá trình mà ở đó có sự gặp nhau giữa lợi ích tinh thần của khách du lịch và lợi ích kinh tế của ngƣời kinh doanh du lịch. Nhu cầu của khách du lịch càng cao thì đòi hỏi hệ thống tổ chức, thực hiện, kinh doanh du lịch càng phải hoàn thiện. Cho đến nay, không ít ngƣời, thậm chí ngay cả các cán bộ, nhân viên đang làm việc trong ngành du lịch, chỉ cho rằng du lịch là một ngành kinh tế. Do đó, mục tiêu đƣợc quan tâm hàng đầu là mang lại hiệu quả kinh tế. Điều đó cũng có 10 thể đồng nghĩa với việc tận dụng triệt để mọi nguồn tài nguyên, mọi cơ hội để kinh doanh. Trong khi đó, du lịch còn là một hiện tƣợng xã hội, nó góp phần nâng cao dân trí, phục hồi sức khỏe cộng đồng, giáo dục lòng yêu nƣớc, tính đoàn kết,… Chính vì vậy, toàn xã hội phải có trách nhiệm đóng góp, hỗ trợ, đầu tƣ cho du lịch phát triển nhƣ đối với giáo dục, thể thao hoặc một lĩnh vực văn hóa khác. Từ tổng quan các định nghĩa về du lịch, cho thấy mỗi định nghĩa đều nhấn mạnh đến một khía cạnh nhất định có liên quan đến hoạt động du lịch, song vì chúng ta nghiên cứu khái niệm du lịch trong điều kiện kinh tế thị trƣờng và vận dụng trong môi trƣờng cụ thể, khái niệm du lịch cần nhấn mạnh theo định nghĩa là một hoạt động kinh tế. Do vậy định nghĩa về du lịch sử dụng trong luận văn là: Du lịch là một hoạt động kinh tế bao gồm các hoạt động của những đơn vị kinh doanh và phục vụ du lịch, nhằm đáp ứng các nhu cầu về đi lại, lưu trú, ăn uống, tham quan, giải trí, tìm hiểu và các nhu cầu khác của khách du lịch. Các hoạt động đó phải mang lại hiệu quả kinh tế, chính trị, xã hội thiết thực cho khách du lịch, cho quốc gia và cho chính bản thân các doanh nghiệp. Việc nhấn mạnh khái niệm du lịch nói trên không đồng nghĩa với việc kinh doanh du lịch đơn thuần mà còn coi trọng đến hiệu quả về kinh tế, chính trị VH XH của tất cả các chủ thể liên quan đến du lịch, tạo điều kiện cho du lịch tái đầu tƣ, bảo tồn và phát triển du lịch bền vững. 1.2.2. Phát triển bền vững 1.2.2.1. Khái niệm Phát triển đƣợc xem là một quá trình tăng trƣởng bao gồm nhiều yếu tố cấu thành khác nhau về kinh tế, chính trị, văn hoá…Phát triển là xu hƣớng tự nhiên tất yếu của thế giới vật chất nói chung, của xã hội loại ngƣới nói riêng. Phát triển bền vững là sự phát triển lành mạnh, trong đó sự phát triển của cá nhân này không làm thiệt hại đến lợi ích của cá nhân khác, sự phát triển của cá nhân không làm thiệt hại đến lợi ích chung của cộng đồng, sự phát triển của cộng đồng ngƣời này không làm thiệt hại đến lợi ích của cộng đồng ngƣời khác, sự phát triển của thế hệ hôm nay không xâm phạm đến lợi ích của thế hệ mai sau và sự phát triển của thế hệ loài 11