Tài liệu Luận văn quản lý hoạt động dạy học các môn khoa học xã hội tại các trường trung học cơ sở thị xã từ sơn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM QUANG HỨA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM QUANG HỨA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS. TSKH. NGUYỄN VĂN HỘ THÁI NGUYÊN - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2017 Tác giả luận văn Phạm Quang Hứa i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, bằng tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: Khoa Tâm lý - Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên; các Thầy giáo, Cô giáo đã tham gia quản lý, giảng dạy; các thầy cô giáo bộ phận đào tạo Sau đại học đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành khoá học. Đặc biệt tôi xin trân trọng cảm ơn GS.TSKH. Nguyễn Văn Hộ, người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ trong suốt quá trình nghiên cứu và làm luận văn. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các đồng chí: Ban Giám đốc và các phòng ban chuyên môn Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Ninh; Thị uỷ, HĐND, UBND Thị xã Từ Sơn, Phòng Giáo dục và Đào tạo Thị xã Từ Sơn, Ban Giám hiệu, tổ trưởng, tổ phó, nhóm trưởng chuyên môn và giáo viên bộ môn của các trường THCS Thị xã Từ Sơn; cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã cung cấp số liệu, động viên, khích lệ và giúp đỡ về mọi mặt trong quá trình học tập, nghiên cứu và làm luận văn. Vì điều kiện thời gian, phạm vi nghiên cứu và năng lực có hạn, chắc chắn luận văn tốt nghiệp của tôi không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong quý Thầy, Cô và các bạn đồng nghiệp hết sức thông cảm, giúp đỡ và chỉ dẫn thêm cho tôi để luận văn trở nên hoàn thiện hơn nữa, đóng góp một phần vào lý luận và thực tiễn công tác quản lý giáo dục. Bắc Ninh, tháng 6 năm 2017 Tác giả luận văn Phạm Quang Hứa ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC............................................................................................................ iii NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................v MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ..............................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................2 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu .....................................................................2 4. Giả thuyết khoa học ..........................................................................................2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................3 6. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................3 7. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................3 8. Cấu trúc của luận văn .......................................................................................4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ .............5 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ...................................................................5 1.1.1. Ở nước ngoài ..............................................................................................5 1.1.2. Ở Việt Nam .................................................................................................7 1.2. Một số khái niệm công cụ của đề tài .......................................................... 10 1.2.1. Khái niệm quản lý.................................................................................... 10 1.2.2. Hoạt động dạy học, hoạt động dạy học các môn KHXH ........................ 12 1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ........................................... 17 1.3. Một số vấn đề lý luận về quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS ............................................................................................. 18 1.3.1. Khái quát các môn KHXH ở trường THCS ............................................ 18 iii 1.3.2. Vị trí, vai trò của các môn KHXH đối với sự hình thành phát triển nhân cách của học sinh THCS ................................................................... 20 1.3.3. Đặc điểm dạy học các môn KHXH ......................................................... 21 1.3.4. Quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ........................................... 25 1.3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS ............................................................................. 31 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 32 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI Ở TRƯỜNG THCS THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH ......................................................................................................... 33 2.1. Một số nét về giáo dục THCS của Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh ............. 33 2.2. Khái quát về thực trạng .............................................................................. 38 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 38 2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 38 2.2.3. Đối tượng khảo sát................................................................................... 38 2.2.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 39 2.3. Thực trạng về hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh .......................................................................... 39 2.3.1. Thực trạng việc thực hiện mục tiêu, nội dung chương trình, kế hoạch dạy học các môn KHXH............................................................................ 40 2.3.2. Thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học các môn KHXH ............. 41 2.3.3. Thực trạng việc sử dụng hình thức dạy học các môn KHXH ................. 42 2.3.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động dạy học các môn KHXH.... 44 2.3.5. Thực trạng kết quả học tập các môn KHXH của học sinh THCS ........... 45 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh ................................................................... 46 2.4.1. Quản lý việc thực hiện mục tiêu, chương trình, kế hoạch dạy học các môn KHXH................................................................................................ 46 iv 2.4.2. Quản lý hồ sơ chuẩn bị lên lớp của giáo viên dạy các môn KHXH ....... 49 2.4.3. Quản lý hoạt động dạy học trên lớp và các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của giáo viên dạy các môn KHXH ......................................... 51 2.4.4. Quản lý việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học các môn KHXH ........ 53 2.4.5. Quản lý sinh hoạt của tổ chuyên môn ..................................................... 55 2.4.6. Quản lý công tác bồi dưỡng giáo viên dạy các môn KHXH ................... 56 2.4.7. Quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn KHXH ......... 58 2.5. Đánh giá chung về tình hình quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở các trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh ...................... 59 2.5.1. Những ưu điểm ........................................................................................ 59 2.5.2. Những tồn tại, hạn chế ............................................................................. 60 2.5.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế ................................................ 61 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 62 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Ở THỊ XÃ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH .............................................................................. 63 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp .............................................................. 63 3.1.1. Nguyên tắc bảo đảm tính mục tiêu .......................................................... 63 3.1.2. Nguyên tắc bảo đảm tính khoa học ......................................................... 63 3.1.3. Nguyên tắc bảo đảm tính toàn diện và hệ thống ..................................... 63 3.1.4. Nguyên tắc bảo đảm tính khả thi ............................................................. 64 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở các trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh ...................................................... 64 3.2.1. Nâng cao nhận thức của CBQL, GV, HS về tầm quan trọng của các môn KHXH ............................................................................................. 64 3.2.2. Đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học các môn KHXH theo hướng phát huy tính tích cực của HS .............................................. 66 3.2.3. Đổi mới công tác kiểm tra chuyên môn .................................................. 70 v 3.2.4. Đẩy mạnh quản lý việc học và tự học của học sinh đối với các môn KHXH ............................................................................................. 73 3.2.5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn KHXH của học sinh ....... 74 3.2.6. Tăng cường huy động, xây dựng, sử dụng có hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ cho hoạt động dạy học các môn KHXH ........................ 76 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp được đề xuất ........................................... 77 3.4. Khảo sát về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp được đề xuất ........... 78 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 80 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 81 1. Kết luận .......................................................................................................... 81 2. Khuyến nghị................................................................................................... 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 84 PHỤ LỤC ................................................................................................................ vi NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Các từ viết tắt Được hiểu là BGH CBGV CBQL CĐ CN CNH ĐH ĐHSP GD GD&ĐT GDPT GS GV HĐH HS HSG KHTN KHXH PGS PPCT PPDH QL QLGD TDTT THCN THCS THPT TS TW UBND Ban giám hiệu Cán bộ giáo viên Cán bộ quản lý Cao đẳng Công nguyên Công nghiệp hoá Đại học Đại học sư phạm Giáo dục Giáo dục và Đào tạo Giáo dục phổ thông Giáo sư Giáo viên Hiện đại hoá Học sinh Học sinh giỏi Khoa học tự nhiên Khoa học xã hội Phó giáo sư Phân phối chương trình Phương pháp dạy học Quản lý Quản lý giáo dục Thể dục thể thao Trung học chuyên nghiệp Trung học cơ sở Trung học phổ thông Tiến sĩ Trung ương Uỷ ban nhân dân iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô phát triển giáo dục THCS Thị xã Từ Sơn ........................... 33 Bảng 2.2. Xếp loại học lực của học sinh THCS các năm học ........................... 35 Bảng 2.3. Xếp loại hạnh kiểm của học sinh THCS các năm học ...................... 35 Bảng 2.4. Kết quả tham gia kỳ thi học sinh giỏi tỉnh về văn hoá, TDTT qua các năm .............................................................................................. 36 Bảng 2.5. Tỉ lệ xét tốt nghiệp của HS THCS trong 5 năm qua ......................... 37 Bảng 2.6: Thực trạng việc thực hiện mục tiêu, nội dung chương trình, kế hoạch dạy học các môn KHXH ở trường THCS............................... 40 Bảng 2.7. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học các môn KHXH ở trường THCS ..................................................................................... 41 Bảng 2.8. Thực trạng việc sử dụng các hình thức tổ chức dạy học các môn KHXH ở trường THCS........................................................................ 43 Bảng 2.9. Thực trạng sử dụng các phương pháp kiểm tra, đánh gia kết quả hoạt động dạy học các môn KHXH .................................................. 44 Bảng 2.10. Kết quả học tập môn Lịch Sử.......................................................... 45 Bảng 2.11. Kết quả học tập môn Địa Lý ........................................................... 45 Bảng 2.12. Kết quả thi học sinh giỏi cấp tỉnh môn Lịch sử, Địa lý ở trường THCS Thị xã Từ Sơn ........................................................................ 45 Bảng 2.13. Thực trạng công tác quản lý việc thực hiện mục tiêu, chương trình, kế hoạch dạy học các môn KHXH .......................................... 46 Bảng 2.14. Thực trạng công tác quản lý hồ sơ chuẩn bị lên lớp của giáo viên dạy các môn KHXH .................................................................. 50 Bảng 2.15. Thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học trên lớp và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của giáo viên dạy các môn KHXH ....................................................................................... 51 Bảng 2.16. Thực trạng công tác quản lý việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học các môn KHXH........................................................... 54 v Bảng 2.17. Thực trạng công tác quản lý sinh hoạt của tổ chuyên môn............. 55 Bảng 2.18. Thực trạng việc quản lý công tác bồi dưỡng GV dạy các môn KHXH .. 56 Bảng 2.19. Thực trạng quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn KHXH ................................................................................. 58 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát về tính cần thiết của các biện pháp đã đề xuất ...... 78 Bảng 3.2. Kết quả khảo sát về tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất ......... 79 vi MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đất nước ta đang bước vào thời kỳ hội nhập mạnh mẽ với nền kinh tế toàn cầu, để phát triển bền vững Đảng và Nhà nước ta luôn đánh giá cao về vai trò của Giáo dục và Đào tạo. Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII có chỉ rõ: "Giáo dục - Đào tạo là quốc sách hàng đầu" và "con người" được coi là mục tiêu, là động lực quan trọng cho sự nghiệp phát triển của toàn xã hội. Trong Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Đảng ta đã khẳng định: "Nguồn lực lớn nhất, quý báu nhất của chúng ta là tiềm lực con người Việt Nam, trong đó có tiềm lực trí tuệ ". Từ đó, chúng ta có thể nhận thức được tiềm năng của mỗi người, mỗi tập thể lao động và cả cộng đồng dân tộc phải được phát huy mạnh mẽ hơn bao giờ hết, để phục vụ tích cực cho sự nghiệp Công nghiệp hóa, Hiện đại hóa đất nước hiện nay. Vì vậy, việc nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo là hết sức cần thiết. Nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo trước hết phải nâng cao chất lượng công tác quản lý giáo dục. Sau khoảng 30 năm thực hiện công cuộc đổi mới, giáo dục nước ta đã thu được những thành tựu quan trọng. Ngành giáo dục bước đầu đã đa dạng hoá về loại hình và phương thức đào tạo, từng bước hội nhập và mở rộng quan hệ hợp tác với giáo dục thế giới. Ngành giáo dục đã có những chuyển biến nhất định, song nhìn chung còn bộc lộ nhiều yếu kém bất cập. Đó là, nền giáo dục chưa theo kịp với thực tế phát triển của xã hội, chưa phù hợp với đời sống xã hội. Hiệu quả của giáo dục còn thấp. Do vậy, chưa đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao về nhân lực của công cuộc đổi mới kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đối với người học, trình độ kiến thức, kỹ năng, phương pháp tư duy khoa học, khả năng nắm bắt các vấn đề xã hội còn yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu vừa phải tăng nhanh quy mô, vừa phải đảm bảo về nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục. Giáo dục THCS là cấp học tiền đề, là cơ sở cho việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đáp ứng yêu cầu kinh tế - xã hội của đất nước. 1 Quản lý dạy học là một nhiệm vụ quan trọng, là thước đo đánh giá năng lực của người quản lý ở nhà trường nói chung và trường THCS nói riêng. Trong một số năm gần đây, đã có tình trạng phân hoá rõ rệt trong việc học sinh lựa chọn môn học, các em yêu thích và lựa chọn các môn học tự nhiên hơn và đầu tư rất nhiều thời gian, công sức cho các môn học này. Còn các môn xã hội, các em xem đây là công cụ để đủ điều kiện lên lớp, dự thi, xét tốt nghiệp; do vậy các môn này có vị trí thấp trong sự lựa chọn định hướng nghề nghiệp về sau này nên chưa tích cực học tập. Tình hình đó đòi hỏi phải có những giải pháp quản lý nhằm duy trì và phát huy được chất lượng dạy học môn KHXH, đó là câu hỏi đặt ra cho cán bộ quản lý các nhà trường THCS nói chung và cán bộ quản lý của các trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh nói riêng. Với lý do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, từ đó góp phần nâng cao chất lượng quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS trên địa bàn. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động động dạy học các môn KHXH ở trường THCS trên địa bàn Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh trong thời gian qua đã được quan tâm đầu tư nhưng chất lượng còn chưa cao. Điều này do nhiều nguyên nhân, trong đó có những nguyên nhân thuộc về yếu tố quản lý. Nếu đề xuất được các biện pháp 2 quản lý phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường, đặc điểm tâm lý của học sinh...thì sẽ nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS trên địa bàn Thị xã. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH tại các trường THCS. - Khảo sát và phân tích thực tế hoạt động dạy học các môn KHXH và quản lý hoạt động dạy học các bộ môn nói trên ở trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về khách thể khảo sát - Hiệu trưởng, Hiệu phó ở các trường THCS trên địa bàn Thị xã Từ Sơn (26 đồng chí). - GV giảng dạy Lịch sử, Địa lý (44 đồng chí) 6.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu - 14 trường THCS trên địa bàn Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. 6.3. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Các môn KHXH bao gồm nhiều môn như: Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân...v.v., do năng lực nghiên cứu khoa học của bản thân còn nhiều hạn chế, trong khuôn khổ luận văn này, chúng tôi chỉ nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH và các biện pháp quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH tập trung vào hai môn: Lịch sử, Địa lý ở trường THCS trên địa bàn Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Phương pháp tổng hợp, hệ thống hoá, phân tích tài liệu; phương pháp lịch sử: để xác định các khái niệm và xây dựng khung lý thuyết của đề tài nghiên cứu. 3 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Đây là phương pháp cơ bản nhất trong đề tài để tiến hành lấy ý kiến của các đối tượng nghiên cứu thông qua phiếu điều tra, bảng hỏi nhằm làm rõ thực trạng cần nghiên cứu. 7.2.2. Phương pháp quan sát: tiến hành quan sát, khảo sát thực tế, thu thập thông tin góp phần làm rõ thực trạng cần nghiên cứu. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn: tiến hành đàm thoại với các đối tượng nghiên cứu. Trên cơ sở đó tổng hợp, so sánh các dữ liệu để làm rõ thực trạng nội dung cần nghiên cứu. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia: trưng cầu ý kiến chuyên gia về các nội dung nghiên cứu, đánh giá thực trạng nghiên cứu, đánh giá về tính khoa học và tính khả thi của các biện pháp được đề xuất. 7.3. Nhóm phương pháp toán thống kê: sử dụng một số công thức toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu thực trạng và khảo sát tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS Thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CÁC MÔN KHOA HỌC XÃ HỘI Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Ở nước ngoài Công tác quản lý luôn giữ vị trí hết sức quan trọng đối với việc phát triển xã hội. Trong lĩnh vực giáo dục, quản lý giữ vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục, trong đó, các biện pháp quản lý hoạt động dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục luôn là vấn đề được nhiều người quan tâm. Đặc biệt vấn đề cải cách giáo dục được nhiều nước quan tâm đặt lên hàng đầu, trong đó chuyển từ dạy học truyền thụ một chiều sang tổ chức các hoạt động học tập, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo; tập trung nâng cao chất lượng giáo dục, tiếp tục hiện đại hoá phương pháp dạy học và hình thức tổ chức giáo dục. Từ thời cổ đại, một số nhà triết học, nhà giáo dục phương Tây và phương Đông đã có những tư tưởng về dạy học và quản lý dạy học. Xôcơrat (469-399, trước CN) đã đề xuất dạy học phải “Giúp thế hệ trẻ từng bước tự khẳng định, tự phát hiện tri thức mới mẻ, phù hợp với chân lý”. Khổng Tử (551- 479, trước CN) đã có quan điểm về phương pháp dạy học: “dùng cách gợi mở, đi từ gần đến xa, từ đơn giản đến phức tạp, nhưng vẫn đòi hỏi người học phải tích cực suy nghĩ”, “đòi hỏi học trò phải tập luyện, phải hình thành nền nếp, thói quen trong học tập”. Thực tiễn quản lý hoạt động dạy học luôn tồn tại và sôi động. Tuy nhiên, việc tổng kết lý luận về vấn đề này còn khá chậm so với thực tiễn. Đầu những năm 50 của thế kỷ XX, trong hàng loạt những công trình nghiên cứu có tính hàn lâm của các nhà khoa học Liên Xô cũ, đã xuất hiện các đề tài về những khía cạnh khác nhau của Quản lý giáo dục. Năm 1956, lần đầu xuất hiện cuốn “Quản lý trường học” (Skolovedenie) của tác giả A.Pôpốp, một nhà sư phạm và Quản lý 5 giáo dục của Liên Xô cũ. Cuốn sách này, về thực chất, không phải là một công trình khoa học về Quản lý giáo dục, mà là cả một tập hợp khá hoàn chỉnh các chỉ dẫn cho hoạt động thực tiễn của những người làm công tác Quản lý giáo dục, đặc biệt là quản lý trường học; trong đó có quản lý hoạt động dạy học. Trong quá trình phát triển giáo dục Xô Viết (cũ), nhiều nhà nghiên cứu khoa học giáo dục đã lần lượt cho ra đời những tài liệu vừa có tính khoa học, vừa có tính thực tiễn về quản lý hai quá trình sư phạm chủ yếu diễn ra trong nhà trường: Quản lý quá trình dạy học và quản lý quá trình giáo dục. Sự tập trung của những kiến giải đó được thể hiện cụ thể trong các tác phẩm xuất bản vào giữa những năm 70. Đặc biệt, M.I Kôndakốp, nhà lý luận và hoạt động thực tiễn xuất sắc của Liên Xô (cũ) đã dày công nghiên cứu những vấn đề về Quản lý giáo dục [28]. Năm 1987, Viện Quản lý và Kinh tế giáo dục thuộc Viện Hàn lâm sư phạm (Liên Xô cũ) đã tổng kết những thành tựu nghiên cứu về quản lý trường học qua nhiều năm, trình bày những quan điểm mới nhất về quản lý giáo dục nói chung và quản lý hoạt động dạy học nói riêng của các học giả Xô Viết (cũ) tính đến thời điểm đó [43]. Như vậy, trong những công trình nghiên cứu của mình, các nhà nghiên cứu quản lý giáo dục Xô Viết cho rằng: “Kết quả toàn bộ hoạt động của nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào việc tổ chức đúng đắn và hợp lý công tác hoạt động của đội ngũ GV” [43]. Đó chính là quản lý hoạt động dạy học. Tại các nước phương Tây, việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý giáo dục nói chung và quản lý hoạt động dạy học nói riêng cũng rất sôi động. Năm 1968, các tác giả Jacob W. Getzels, Tames M. Lipham. Roald F. Campbell đã cho ra đời công trình đầu tiên nghiên cứu khá hoàn chỉnh các vấn đề quản lý giáo dục dưới ánh sáng của các học thuyết quản lý chung, đặc biệt là thuyết hành vi (quan hệ con người) trong quản lý [46]. UNESCO suốt chiều dài lịch sử tồn tại của mình đã tập hợp nhiều học giả trên thế giới để nghiên cứu những vấn đề quản lý giáo dục trên quy mô toàn 6 cầu cũng như trong phạm vi khu vực hoặc quốc gia. Từ năm 1964, trong loạt sách về kế hoạch hóa giáo dục đã tập hợp những khuynh hướng nghiên cứu khác nhau về một trong những vấn đề quan trọng của quản lý giáo dục: kế hoạch hóa giáo dục. Đầu những năm 90, UNESCO PROAP đã xuất bản cuốn sách có tính cẩm nang về kĩ năng quản lý giáo dục mang tựa đề “Kế hoạch hóa và quản lý giáo dục vi mô”. Trong những năm cuối của thế kỉ XX, sách báo về quản lý giáo dục đã xuất hiện rất nhiều. Điển hình là các công trình đề cập những quan điểm mới về quản lý giáo dục nói chung và quản lý hoạt động dạy học nói riêng [37], [39], [46]… Tuy nhiên, những nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học ở nước ngoài vẫn chưa có công trình nào bàn luận, nghiên cứu sâu đến quản lý hoạt động dạy học ở trường THCS nói chung và quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở trường THCS nói riêng. 1.1.2. Ở Việt Nam Trong xu thế toàn cầu hóa kinh tế, Việt Nam đã và đang bước vào hội nhập với khu vực và quốc tế. Trong bối cảnh đó, nền giáo dục Việt Nam cần đẩy nhanh tiến trình đổi mới để rút ngắn khoảng cách về trình độ phát triển giáo dục với các nước trong khu vực và trên thế giới. Các thành tựu nghiên cứu giáo dục đã thừa nhận quản lý giáo dục là nhân tố then chốt đảm bảo cho sự thành công của phát triển giáo dục. Vấn đề này đặt ra cho các nhà quản lý giáo dục phải hết sức nỗ lực trong công tác quản lý của mình. Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định: Giáo dục là quốc sách hàng đầu, toàn xã hội đều có ý thức chăm lo giáo dục vì giáo dục tạo nên nguồn lực con người phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Ở nước ta, nhiều nhà sư phạm đã tiến hành nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề về vị trí, vai trò của việc quản lý quá trình dạy học, ý nghĩa của việc nâng cao chất lượng dạy học trên lớp đối với việc nâng cao chất lượng 7 giáo dục. Những ưu điểm và nhược điểm của việc quản lý hoạt động dạy học trên lớp, bản chất và mối quan hệ giữa quản lý hoạt động dạy và hoạt động học, quản lý vai trò của người dạy và người học, quản lý đổi mới nội dung và cách thức tổ chức tiến hành các hình thức tổ chức dạy học trên lớp, điển hình là các tác giả: Đặng Quốc Bảo [2], Trần Kiểm [19], Nguyễn Thị Mỹ Lộc [24], Nguyễn Ngọc Quang [32]… Trong những năm gần đây đứng trước nhiệm vụ đổi mới Giáo dục - Đào tạo nói chung và đổi mới hoạt động dạy học nói riêng, nhiều nhà nghiên cứu trong đó có những nhà giáo dục, tâm lý học đã đi sâu nghiên cứu vấn đề đổi mới quản lý hoạt động dạy học nhằm nâng cao tính hiện đại, gắn khoa học với thực tiễn sản xuất và đời sống, vấn đề lấy HS làm trung tâm trong hoạt động dạy học như: Phạm Minh Hạc [6], Đặng Thành Hưng [16], Bùi Văn Quân [34], Phạm Viết Vượng [44]... Như vậy, vấn đề quản lý giáo dục nói chung và quản lý hoạt động dạy học từ lâu đã được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm. Ngày nay, vấn đề này càng được quan tâm nhiều hơn và trở thành mối quan tâm của toàn xã hội, đặc biệt của các nhà nghiên cứu giáo dục, ý kiến của các nhà nghiên cứu có thể khác nhau nhưng điểm chung mà ta thấy trong các công trình nghiên cứu của họ là: Khẳng định vai trò quan trọng của công tác quản lý trong dạy và học ở các cấp học, bậc học. Đây cũng là tư tưởng mang tính chiến lược về phát triển giáo dục của Đảng ta: “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, phương pháp và quản lý giáo dục, đào tạo”. Hiện nay, quản lý hoạt động dạy học là một vấn đề mang tính thời sự đã được quan tâm nghiên cứu và tiếp tục được nghiên cứu để đổi mới nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy trong nhà trường. Quản lý hoạt động dạy học là quản lý cơ bản, quan trọng nhất trong công tác quản lý trường học. Chính vì lẽ đó, vấn đề quản lý hoạt động dạy học luôn được các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý giáo dục đề cập trong các công trình 8 nghiên cứu khoa học. Giáo trình giảng dạy của trường Đại học sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Học viện Quản lý giáo dục, Đại học Giáo dục, Viện Chiến lược Giáo dục,... cũng đã có những công trình nghiên cứu và giảng dạy về chuyên đề quản lý giáo dục nói chung và quản lý hoạt động dạy học nói riêng. Bên cạnh những tác giả nghiên cứu sâu sắc về các hoạt động của nhà trường kể trên, còn có một số công trình nghiên cứu cũng đã đề cập đến vấn đề tăng cường quản lý hoạt động dạy học, phổ biến kinh nghiệm quản lý chung cho cán bộ quản lý, như: Nguyễn Hữu Châu [5]; Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Nguyễn Quốc Chí [27]; Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Trọng Hậu, Nguyễn Quốc Chí [27]; Nguyễn Văn Trường (biên dịch cùng nhóm tác giả) [39]… Các tác giả đã nhấn mạnh: nhà quản lý cần có những quan điểm mới phù hợp và có hệ thống nhằm chuyển đổi thành công từ hoạt động dạy học lấy kiến thức sang lấy năng lực của người học làm mục tiêu dạy học. Một số tạp chí chuyên ngành cũng đăng tải các kết quả nghiên cứu bàn đến một số vấn đề có liên quan quản lý hoạt động dạy học, đã đi sâu làm rõ quan niệm về tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát huy tính tích cực của HS [12], [22], [36], [38]… Quản lý hoạt động dạy học các môn KHXH ở các trường THCS là một vấn đề nghiên cứu khá mới mẻ, hiện nay trên cả nước có ít công trình nghiên cứu về vấn đề này. Trong quá trình nghiên cứu tài liệu để viết luận văn chúng tôi mới chỉ tiếp cận được công trình nghiên cứu của tác giả Chu Đình Trọng nghiên cứu: “Một số giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXH ở các trường THCS huyện Quan Sơn, tỉnh Thanh Hóa”. Trong nghiên cứu của mình tác giả tập trung nghiên cứu chủ yếu đến các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học môn KHXH ở địa phương tác giả công tác. Tuy nhiên, trong thực tiễn quản lý, ở từng bậc học, ở từng địa phương luôn nảy sinh những vấn đề riêng và mới. Hơn thế nữa, Nghị quyết số 299