Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Luận văn quản lý nhà nước về văn hóa từ thực tiễn quận hoàng mai, thành phố hà n...

Tài liệu Luận văn quản lý nhà nước về văn hóa từ thực tiễn quận hoàng mai, thành phố hà nội

.PDF
86
127
52

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HÀ ANH QUYẾT QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VĂN HÓA TỪ THỰC TIỄN QUẬN HOÀNG MAI, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HÀ ANH QUYẾT QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VĂN HÓA TỪ THỰC TIỄN QUẬN HOÀNG MAI, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8.38.01.02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. Vũ Công Giao HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS. TS. Vũ Công Giao. Các nhận định và kết luận trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng được công bố. Mọi trích dẫn từ các tài liệu, được ghi xuất xứ rõ ràng, các sự kiện, tư liệu trong luận văn này là trung thực. Nếu có gì sai sót, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tác giả luận văn Hà Anh Quyết MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VĂN HÓA ........................................................................................................ 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của quản lý nhà nước về văn hóa .......... 7 1.2. Nội dung, và phương pháp quản lý nhà nước về văn hóa ................. 11 1.3. Các yếu tố tác động đến quản lý nhà nước về văn hóa ...................... 18 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VĂN HÓA TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN HOÀNG MAI, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ........... 29 2.1. Bối cảnh địa phương tác động đến quản lý nhà nước về văn hóa trên địa bàn quận Hoàng Mai ........................................................................... 29 2.2. Thực tiễn quản lý nhà nước về văn hóa ở quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội ................................................................................................ 35 2.3. Tổ chức thực hiện pháp luật trong lĩnh vực văn hóa ở quận Hoàng Mai từ năm 2013 đến nay ......................................................................... 38 2.4. Đánh giá chung công tác quản lý nhà nước về văn hóa ở quận Hoàng Mai ............................................................................................................ 51 Chương 3: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VĂN HÓA TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN HOÀNG MAI, THÀNH PHỐ HÀ NỘI................................................................................................. 59 3.1. Quan điểm về tăng cường quản lý nhà nước về văn hóa trên địa bàn quận Hoàng Mai ........................................................................................ 59 3.2. Giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về văn hóa trên địa bàn quận Hoàng Mai ................................................................................................. 63 KẾT LUẬN .................................................................................................... 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 79 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 BMNN Bộ máy nhà nước 2 CCHC Cải cách hành chính 3 HĐND Hội đồng nhân dân 4 KT-XH Kinh tế - xã hội 5 QLNN Quản lý nhà nước 6 QLVH Quản lý văn hóa 7 TTVHTTTT Trung tâm văn hóa-Thông tin-Thể thao 10 UBMTTQ Ủy ban mặt trận tổ quốc 9 UBND Ủy ban nhân dân 11 VHTT Văn hóa thông tin 8 XHCN Xã hội chủ nghĩa MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình phát triển xã hội loài người, bất cứ quốc gia nào trên thế giới cũng có nền văn hóa mang sắc tộc riêng. Văn hóa là tích lũy qua quá trình lao động, của tổng hòa các giá trị vật chất và tinh thần trong đời sống xã hội, được chọn lọc qua lịch sử tuyền thống, phát triển của từng dân tộc, từng quốc gia. Ngày nay sự phân biệt giữa quốc gia này với quốc gia khác không chỉ còn là đường biên giới, mà đó là nền văn hóa mang đậm tính dân tộc với những sắc ấn riêng biệt, giao lưu và tiếp biến về văn hóa sẽ diễn ra như một quy luật vận động của tự nhiên. Trên con đường phát triển toàn cầu hóa của thế giới, “hội nhập mà không hòa tan”, văn hóa Việt Nam không ngừng phát triển và giữ gìn đậm đà bản sắc dân tộc để tạo dấu ấn với bạn bè quốc tế khắp năm châu. Văn hóa Việt Nam là thành quả của quá trình lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là sự kết tinh lịch sử của hàng nghìn năm dựng nước, giữ nước và là sự tiếp thu giao lưu, chọn lọc tinh hoa của các nền văn minh thế giới. Chúng ta tự hào về nền văn hóa Việt Nam được giữ gìn và bồi đắp ngày càng rạng rỡ của biết bao thế hệ cha ông với truyền thống yêu nước, tinh thần dũng cảm, ý chí kiên cường, nhân ái, nghĩa tình, thủy chung luôn hướng tới Chân, Thiện, Mỹ. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9 Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) đã xác định và đề cập đến vấn đề văn hóa theo nghĩa rộng và bao quát về việc “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”. Đồng thời, Nghị quyết đã chỉ ra các lĩnh vực cụ thể của văn hóa, trong đời sống xã hội, từ đó xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Với tinh thần của Nghị quyết, văn hóa là sức mạnh nội sinh quan trọng, trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu: dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Đất nước ta đã đạt được một số thành tựu là nhờ sự giao lưu văn hóa mở rộng quan hệ quốc tế với các quốc gia trên thế giới trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần củng cố và giữ gìn đậm bản sắc 1 văn hóa dân tộc Việt Nam. Bên cạnh những thành tựu đạt được về văn hóa trong phát triển kinh tế thị trường, trên các phương tiện truyền thông, thông tin đại chúng và dư luận xã hội hiện nay cũng phản ánh những tiêu cực trong lĩnh vực văn hóa như: sự suy thoái về đạo đức, lối sống, tệ sùng ngoại, coi thường những giá trị văn hóa truyền thống, thuần phong, mỹ tục, có nơi còn chạy theo xu hướng “thương mại hóa”, tính giáo dục suy giảm..., một trong những nguyên nhân của thực trạng nói trên là do công tác quản lý nhà nước (QLNN) về văn hóa ở các cấp, trong đó có cấp quận, một cấp trung gian giữa phường và thành phố còn nhiều yếu kém, làm cho việc QLNN về văn hóa, vốn đã phức tạp lại càng phức tạp hơn. Hoàng Mai là một quận nằm ở cửa ngõ phía nam của Thủ đô Hà Nội, được thành lập và chính thức đi vào hoạt động từ năm 2004, có vị trí địa lý chiến lược quan trọng trong phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của thành phố. Công tác QLNN về văn hóa trên địa bàn quận trong những năm qua đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, nhu cầu và mức hưởng thụ văn hóa của nhân dân ngày càng cao, công tác quản lý đã đi vào nề nếp, nhiều văn bản hướng dẫn được ban hành từ lĩnh vực văn hóa được thực thi, áp dụng có hiệu lực, hiệu quả trong thực tế, đóng vai trò to lớn, có ý nghĩa sâu sắc đối với định hướng phát triển văn hóa của Thủ đô. Tuy nhiên trên địa bàn quận Hoàng Mai, công tác QLNN về văn hóa vẫn còn nhiều khó khăn, bất cập so với nhu cầu thực tiễn, đòi hỏi công tác quản lý cần có sự đổi mới. Những hạn chế yếu kém trong công tác quản lý là một trong những nguyên nhân dẫn đến môi trường văn hóa bị nhiễm độc bởi các sản phẩm “Tây hóa”, dịch vụ văn hóa độc hại, học đòi, phần nào làm giảm sút, làm suy yếu các chức năng văn hóa. Việc xây dựng thể chế văn hóa, thực thi các văn bản pháp luật, các chính sách trên lĩnh vực văn hóa còn chậm, thiếu đồng bộ, các cơ quan chức năng quản lý và một số cán bộ còn yếu kém, làm hạn chế trong công tác QLNN về văn hóa. Thực trạng đó đặt ra yêu cầu cấp thiết với việc tăng cường QLNN về văn hóa, góp phần trong cuộc đấu tranh trên lĩnh vực văn hóa, tư tưởng, giải quyết mối quan hệ giữa phát triển văn hóa và phát triển kinh tế - xã hội; đáp ứng nhu cầu văn hóa của nhân dân, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh; quản lý văn hóa ở cấp quận tốt để phát triển kinh tế xã hội trong quá trình đô thị hóa. 2 Là một học viên học ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính hiện đang công tác tại cơ quan thuộc lĩnh vực văn hóa, thông tin và thể thao của quận Hoàng Mai, vì vậy tôi chọn đề tài “Quản lý nhà nước về văn hóa từ thực tiễn quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội” làm luận văn tốt nghiệp, với mong muốn góp phần tìm ra những giải pháp phù hợp nhằm tăng cường hiệu lực, hiệu quả QLNN về văn hóa, giúp cho Đảng bộ, chính quyền các cấp ở quận Hoàng Mai định hướng đúng, quản lý tốt các hoạt động văn hóa, đáp ứng các yêu cầu trong tình hình mới. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Vấn đề QLNN về văn hóa đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu được công nhận và ứng dụng hiệu lực, hiệu quả trong thực tiễn ở nước ta. Kết quả nghiên cứu của nhiều công trình khoa học về vấn đề này đã được công bố trên các sách, báo, tạp chí, luận văn, luận án và các ấn phẩm khoa học… đề tài ở lĩnh vực này đã thu hút nhiều cơ quan và các nhà khoa học nghiên cứu. Sau đây là những công trình khoa học tiêu biểu liên quan đến đề tài luận văn: Cuốn “Bản sắc văn hóa Việt Nam” của GS. Phan Ngọc (1998); “Cơ sở văn hóa Việt Nam và tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam” của GS.TS. Trần Ngọc Thêm (1999); “Phát triển toàn diện con người trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của GS. Viện sĩ Phạm Minh Hạc (2001), Nxb Chính trị Quốc gia; “Phát triển văn hóa trong thời kỳ đổi mới” của GS. TS. Đinh Xuân Dũng (2001), Nxb Thời Đại; Đề tài “Hệ quan điểm về mối quan hệ giữa văn hóa và phát triển” của GS. TS Hồ Tôn Trinh đã nêu lên cơ sở lý luận và phương pháp luận nghiên cứu vấn đề văn hóa và phát triển trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm của thế giới và dựa vào quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; Đề tài “Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu và phát triển văn hóa, con người và nguồn nhân lực trong điều kiện kinh tế thị trường, toàn cầu hóa và hội nhâp kinh tế” của GS. TS Hồ Sĩ Quý. Các cuốn sách “Phương pháp luận về vai trò của văn hóa trong phát triển” đã đề cập đến phương pháp luận nghiên cứu văn hóa dưới góc nhìn khác nhau với sự tham gia của các tác giả Trần Văn Giàu với bài “Phương pháp luận về vấn đề văn hóa và phát triển”, tác giả Trường Lưu có bài “Mấy vấn đề phương pháp luận về văn hóa và con người trong sự phát triển văn hóa”; Các bài viết về“Cơ sở khoa 3 học, thực tiễn của chính sách văn hóa trong kinh” của GS.TS. Trần Ngọc Hiên đăng trên Tạp chí Cộng sản, số 20/2006; “Đẩy mạnh xây dựng và nâng cao chất lượng đời sống văn hóa cơ sở” của tác giả Lê Doãn Hợp đăng trên Tạp chí Cộng sản, số 773/2007; “Chính quyền địa phương với việc xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở” của Nguyễn Đức Mạnh đăng trên Tạp chí Cộng sản chuyên đề cơ sở, số 4/2008; “Văn hóa Việt Nam, đã đến lúc bừng nở sức mạnh tiềm ẩn” của GS.TSKH. Trần Ngọc Thêm, trên www.vietimes.com.vn (03/4/2008); “Văn hóa và phát triển vấn đề chiến lược cấp bách ở nước ta hiện nay” của GS.TS Trần Ngọc Hiên đăng trên Tạp chí Cộng sản ngày 09/8/2016; “Xây dựng văn hóa gia đình - cái gốc của việc xây dựng con người và xây dựng xã hội văn hóa, đạo đức, văn minh” của Ths Nguyễn Đức Mạnh đăng trên Tạp chí Cộng sản ngày 07/12/2016... và nhiều công trình khác. Tuy nhiên, vấn đề QLNN về văn hóa từ thực tiễn quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội hiện nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách trực tiếp, toàn diện. Vì vậy, luận văn này nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm tăng cường hiệu lực, hiệu quả QLNN về văn hóa trên địa bàn quận Hoàng Mai. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu: Luận văn có mục đích tổng quát là xây dựng luận cứ khoa học cho các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả QLNN về văn hóa tại quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội nói riêng, trên địa bàn cả nước nói chung. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: Nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn và pháp luật liên quan đến QLNN trên lĩnh vực văn hóa, nội dung của quản lý văn hóa cấp quận trong quá trình đô thị hóa của các Thành phố ở Việt Nam. - Khảo sát, đánh giá, tìm nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế, thực trạng trong QLNN về văn hóa tại quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội. - Xác định các quan điểm và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả QLNN về văn hóa tại quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội nói riêng, trên địa bàn quận, huyện cả nước nói chung. 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Các quan điểm về QLNN trong lĩnh vực văn hóa ở Việt Nam. - Các quy định của pháp luật trong hoạt động QLNN về văn hóa tại Việt Nam. - Thực tiễn công tác QLNN về văn hóa ở quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội. - Kinh nghiệm QLNN về văn hóa của một số địa phương. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Luận văn tập trung khảo sát, đánh giá thực trạng hoạt động QLNN về văn hóa ở một số lĩnh vực như: Hệ thống bộ máy quản lý văn hóa, hoạt động quản lý công tác tuyên truyền xây dựng đời sống văn hóa, quản lý công tác bảo tồn di tích và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, quản lý các hoạt động nghệ thuật, văn nghệ quần chúng, quản lý hoạt động thư viện, đọc sách báo, quản lý công tác xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở, quản lý công tác xây dựng các thiết chế văn hóa thông tin cơ sở, quản lý hoạt động kinh doanh các sản phẩm và dịch vụ văn hóa. - Phạm vi không gian: Luận văn nghiên cứu hoạt động QLNN về văn hóa tại quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội. Luận văn có nghiên cứu so sánh với một số địa phương khác có những nét tương đồng với quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội. - Phạm vi thời gian: Luận văn nghiên cứu QLNN về văn hóa trên địa bàn quận Hoảng Mai trong giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2018. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận của việc nghiên cứu đề tài là những luận điểm trong học thuyết Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về mối quan hệ biện chứng giữa kiến trúc thượng tầng và hạ tầng kinh tế; các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về đường lối đổi mới lĩnh vực văn hóa, các Nghị quyết Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam và các Nghị quyết Hội nghị Trung ương cũng như các văn bản pháp luật đối với công tác QLNN về văn hóa. Đồng thời, tác giả có tham khảo và kế thừa có chọn lọc một số công trình nghiên cứu của các nhà khoa học liên quan đến lĩnh vực văn hóa. 5 5.2. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp cụ thể được tác giả sử dụng trong luận văn bao gồm: Phương pháp thống kê, phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp hệ thống, phương pháp so sánh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn: 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn củng cố cơ sở lý luận khoa học về quản lý văn hóa thông qua việc phân tích tình hình thực tế ở cấp cơ sở (quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội) và đề xuất các quan điểm, giải pháp làm rõ hơn một số vấn đề lý luận cụ thể về quản lý văn hóa ở cấp quận, huyện của nước ta trong giai đoạn hiện nay. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn góp phần hệ thống hóa đầy đủ về lý luận, những quy định của pháp luật, thực trạng trong QLNN về văn hóa, có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho công tác lãnh đạo thực tiễn của quận và cấp cơ sở đối với lĩnh vực văn hóa; đồng thời kiến nghị một số giải pháp, quy định của pháp luật liên quan đến việc QLNN về văn hóa ở cấp quận, huyện của cả nước hiện nay. Luận văn có thể được sử dụng làm học liệu tham khảo cho việc giảng dạy luận hiến pháp và luật hành chính ở Học viện KHXH Việt Nam và các cơ sở đào tạo luật khác ở nước ta. 7. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tham khảo, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về văn hóa. Chương 2: Thực trạng quản lý nhà nước về văn hóa trên địa bàn quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội. Chương 3: Quan điểm, giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về văn hóa trên địa bàn quận Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội. 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VĂN HÓA 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của quản lý nhà nước về văn hóa 1.1.1. Khái niệm quản lý nhà nước về văn hóa Để định nghĩa được tổng thể khái niệm “QLNN về văn hóa”, đầu tiên cần giải đáp câu hỏi: Thế nào là QLNN? và Văn hóa là gì? Thứ nhất, QLNN hiểu theo nghĩa rộng là toàn bộ mọi hoạt động của nhà nước nói chung, mọi hoạt động mang tính chất nhà nước, nhằm thực hiện các nhiệm vụ, chức năng của nhà nước. Hiểu theo nghĩa hẹp là hoạt động quản lý do một loại cơ quan đặc biệt thực hiện mà Hiến pháp và pháp luật nước ta gọi là các cơ quan hành chính nhà nước, còn gọi là hoạt động chấp hành và điều hành nhà nước, hay thường gọi đơn giản là hoạt động chấp hành và điều hành [23, tr.11-13]. Thứ hai, khái niệm văn hóa theo Từ điển tiếng Việt do Nhà xuất bản Khoa học Xã hội xuất bản năm 1997 thì “Văn hóa bao gồm các thành tố về những thành tựu của loài người trong sản xuất, xã hội và tinh thần; sự hiểu biết về sự vật hay cách xử thế tích lũy bằng việc học tập có hệ thống hoặc thấm nhuần đạo đức và các phép tắc lịch sự, văn minh” [41, tr.1154]. Điều đó có nghĩa là văn hóa bao hàm các giá trị truyền thống, hướng con người trong hiện tại và tương lai đến Chân, Thiện, Mỹ. Theo định nghĩa của UNESCO: Văn hóa là tổng thể sống động các hoạt động sáng tạo (của cá nhân và cộng đồng) trong quá khứ và hiện tại. Qua các thế kỷ hoạt động sáng tạo ấy đã hình thành nên hệ thống giá trị, truyền thống, thị hiếu - những đặc tính của dân tộc. Như vậy định nghĩa này, không chỉ thể hiện các giá trị truyền thống do con người sáng tạo trong quá khứ mà cả trong hiện tại nhưng mang đặc tính riêng của từng quốc gia, dân tộc. [30, tr.8] Trong khuôn khổ luận văn này, tác giả chia sẻ định nghĩa sau đây về văn hóa: “Văn hóa là toàn bộ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra nhờ lao động và hoạt động thực tiễn cải tạo tự nhiên, cải tạo xã hội và phát triển con người, nhằm thỏa mãn nhu cầu của con người và thúc đẩy sự tiến bộ của xã hội” [7, tr.81-81]. 7 Từ những quan niệm về QLNN về văn hóa có thể đúc kết lại rằng: QLNN về văn hóa là “Sự quản lý của một Nhà nước đối với toàn bộ hoạt động văn hóa của quốc gia bằng quyền lực của nhà nước thông qua Hiến pháp, pháp luật và các cơ chế, chính sách nhằm đảm bảo sự phát triển của nền văn hóa” [30, tr.9]. Về bản chất: QLNN về văn hóa là sự định hướng, tạo điều kiện, tổ chức điều hành của nhà nước, làm cho văn hóa phát triển theo hướng có ích cho con người, giúp cho xã hội không ngừng đi lên. “QLNN về văn hóa có thể hiểu theo nghĩa rộng, bao quát các hoạt động quản lý của cả bộ máy nhà nước, bao gồm hoạt động lập pháp của Quốc hội, hoạt động hành pháp của Chính phủ và các tổ chức hành chính địa phương và hoạt động tư pháp của Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân. Tuy nhiên thông thường, QLNN về văn hóa được hiểu theo nghĩa hẹp, đó là hoạt động quản lý của các cơ quan hành pháp, của các tổ chức hành chính nhà nước từ Trung ương đến địa phương trong lĩnh vực văn hóa” [30, tr.9]. 1.1.2. Đặc điểm của quản lý nhà nước về văn hóa Khác với QLNN trên các lĩnh vực khác với ý nghĩa là sự định hướng lập kế hoạch, điều hành, tổ chức thực hiện, kiểm tra, đánh giá trên lĩnh vực văn hóa, QLNN về văn hóa còn có một số đặc điểm riêng biệt sau đây: Thứ nhất, QLNN về văn hóa là quản lý bằng pháp luật từ Trung ương đến địa phương với mục đích cuối cùng là quản lý tất cả các mặt của văn hóa một cách hài hòa, chuẩn mực và đúng đắn nhất. Thứ hai, QLNN về văn hóa cũng không thể đơn tuyến. Văn hóa có cơ sở là kinh tế xã hội, luôn luôn gắn liền với kinh tế xã hội. Kinh tế xã hội của một quốc gia càng phát triển thì nền văn hóa cũng đứng trước những biến động ngay trong nội tại văn hóa dân tộc đó, cũng như những làn sóng tác động từ văn hóa nước ngoài. Chính vì vậy bắt buộc QLNN về văn hóa phải thay đổi tùy theo sự phát triển của nền kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, giữa kinh tế và văn hóa không phải lúc nào cũng phát triển theo cùng một hướng, mà còn do phản ánh của văn hóa đối với sự phát triển xã hội. Bởi vậy, QLNN về văn hóa không thể là sự dịch chuyển đơn thuần của mô hình quản lý kinh tế - xã hội. 8 Thứ ba, “QLNN về văn hóa khác với QLNN về hoạt động kinh tế kỹ thuật, khi giá trị các hoạt động văn hóa không chỉ căn cứ ở số lượng thành phẩm, mà chủ yếu ở tính sáng tạo, ở cái mới vun đắp cho tâm hồn con người, giúp cho con người (trong những hoàn cảnh cụ thể, xác định) lớn lên, vươn lên trước sự đòi hỏi tính mới phát triển của xã hội hiện tại. Bên cạnh những giá trị vật chất hữu hình, QLNN về văn hóa còn quản lý, bảo tồn, duy trì và phát huy những giá trị tinh thần phi vật chất mang lại trong đời sống xã hội” [30, tr.10]. Thứ tư, QLNN về văn hóa căn cứ vào những hoàn cảnh cụ thể, những trường hợp cụ thể để xem xét chứ không theo lối tư duy dập khuôn, cứng nhắc, bởi vì văn hóa là sự sáng tạo, lựa chọn, chọn lọc của quần chúng nhân dân được thực hiện thông qua các đại biểu của mình là văn nghệ sĩ. Vì vậy, để định hướng, tổ chức điều hành, tạo điều kiện cho văn hóa phát huy, phát triển không ngừng theo hướng Chân, Thiện, Mỹ, việc QLNN về văn hóa sẽ giúp ích cho con người, giúp cho xã hội, cho nhân loại ngày càng phát triển đúng với quy luật tự nhiên. Thứ năm, “QLNN về văn hóa theo nghĩa hẹp là quản lý cái phần tĩnh, cái bề nổi còn quản lý phát triển văn hóa là quản lý cái phần động, phần chìm, cái phần nảy sinh, tương tác trong sự vận động của đời sống văn hóa. Theo nghĩa rộng, nếu xem xét văn hóa là tổng thể những giá trị mà con người đã sáng tạo và tích lũy trong quá trình hoạt động thực tiễn nhằm cải biến tự nhiên, xã hội và bản thân thì quản lý phát triển văn hóa mới là chức năng đích thực của QLNN về văn hóa” [ 30, tr.10]. QLNN về văn hóa về thực chất là sự tác động vào quá trình hình thành và vận động của hệ giá trị theo những mục tiêu định sẵn, nhưng vẫn có sự chuyển đổi dưới tác động của không gian, thời gian và chủ thể đối với hệ giá trị vốn đã ổn định. 1.1.3. Vai trò của quản lý nhà nước về văn hóa Văn hóa có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống xã hội, là năng lực sáng tạo, trí tuệ, tài năng, đạo đức của con người, là trụ cột phát triển bền vững của mỗi quốc gia, dân tộc và nhân loại. Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, văn hóa càng được khẳng định, có vai trò quan trọng, nhất là trong điều tiết, cân bằng sự phát triển của đất nước, không để tốc độ sự phát triển nhanh, dẫn tới những hệ lụy khó lường về văn hóa và cả về kinh 9 tế, xã hội, v.v.v.... Trong sự tồn tại và phát triển của văn hóa thì quản lý văn hóa đóng vai trò rất quan trọng. Một quốc gia có nền tảng văn hóa hòa nhập và phát triển thì nhân dân phát huy được sức sáng tạo, bản sắc văn hóa và sức mạnh khối đại đoàn kết của toàn dân tộc. Thứ nhất, “trên phương diện vĩ mô, QLNN về văn hóa sẽ góp phần định hướng, điều chỉnh sự phát triển của văn hóa quốc gia, giúp hiện thực hóa các chủ trương, đường lối văn hóa của Đảng cầm quyền, từ đó tác động đến mục tiêu, bản chất của văn hóa dân tộc” [ 30, tr.11]. Thứ hai, “trên phương diện vi mô, QLNN về văn hóa giúp tạo ra sự ổn định và đồng thuận trong xã hội thông qua hoạt động quản lý văn hóa trong các lĩnh vực, địa bàn, nhóm dân cư cụ thể là sẽ giúp kiểm soát sự tùy tiện, sai lệch trong khi thực thi các cơ chế, chính sách của Nhà nước trên lĩnh vực văn hóa. QLNN về văn hóa tốt sẽ giúp xây dựng, hoàn thiện thể chế văn hóa ngày càng được kiện toàn theo hướng thiết thực, hiệu quả” [ 30, tr.11]. QLNN về văn hóa tốt đồng nghĩa với việc xây dựng, ban hành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật đồng bộ, có giá trị pháp lý cao trên lĩnh vực văn hóa, tạo điều kiện để hoạt động quản lý ngày càng thuận lợi, qua đó, tạo điều kiện cho sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế trong kinh doanh và hoạt động văn hóa, khuyến khích sự mở cửa, giải phóng các nguồn lực, huy động được sự tham gia của toàn xã hội chung tay xây dựng và phát triển văn hóa. Thứ ba, “QLNN về văn hóa hình thành nên các chuẩn mực giá trị xã hội, lành mạnh hóa các quan hệ xã hội, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân. Điều này thể hiện qua, các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp được bảo tồn và phát huy, bản sắc văn hóa dân tộc không bị mai một, hòa tan trong quá trình hội nhập và toàn cầu hóa. QLNN về văn hóa đảm bảo các giá trị văn hóa mới, tiến bộ được xác lập, củng cố trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc những cái hay, cái đẹp của văn hóa nhân loại đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa ngày càng cao và đa dạng của người dân” [ 30,tr.12]. Cơ chế QLNN về văn hóa tốt không chỉ đáp ứng nhu cầu của người dân mà còn, khuyến khích được sức sáng tạo văn hóa, nghệ thuật của các chủ thể văn hóa, tạo điều kiện gia tăng và đa dạng hóa các sinh hoạt văn hóa và loại hình giải trí. Nói 10 cách khác, QLNN về văn hóa cần khuyến khích được nhiều nguồn lực tham gia xây dựng và phát triển văn hóa đất nước. Thứ tư, “QLNN về văn hóa cũng làm cho văn hóa trở thành một tác nhân kích thích sự phát triển kinh tế - xã hội của nhiều địa phương. Thông qua hoạt động QLNN về văn hóa, chính văn hóa trở thành một lĩnh vực có giá trị kinh tế, mang lại lợi nhuận, góp phần nâng cao đời sống người dân, ổn định an ninh xã hội và văn hóa vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy cho sự phát triển kinh tế - xã hội chứ không đơn thuần của một lĩnh vực bị xem là chủ yếu mang chức năng tuyên truyền và giáo dục. 1.2. Nội dung, và phương pháp quản lý nhà nước về văn hóa 1.2.1. Nguyên tắc quản lý nhà nước về văn hóa Nguyên tắc QLNN về văn hóa là những tư tưởng, quan điểm chỉ đạo tổ chức và hoạt động QLNN trên lĩnh vực văn hóa theo một thể thống nhất. QLNN về văn hóa phải dựa trên các nguyên tắc cơ bản sau: Thứ nhất, nguyên tắc Đảng lãnh đạo, Đảng lãnh đạo hoạt động văn hóa thông qua các quan điểm, chủ trương, chính sách thể hiện trong các văn kiện, nghị quyết, chỉ thị; thông qua việc xây dựng bộ máy, đội ngũ cán bộ của Đảng tham gia vào bộ máy chính quyền nhà nước. Thứ hai, nguyên tắc Nhà nước quản lý. Nguyên tắc này thể hiện qua việc thực hiện quyền lực của Nhà nước trên lĩnh vực văn hóa thể hiện qua Hiến pháp, luật và các văn bản dưới luật để quản lý, xây dựng bộ máy QLNN từ Trung ương đến địa phương, xây dựng cơ chế chính sách, bộ máy cán bộ công chức, viên chức nhà nước để thực thi các nhiệm vụ về văn hóa. Thứ ba, nguyên tắc nhân dân làm chủ. Nhân dân làm chủ hoạt động văn hóa thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp, các đoàn thể chính trị xã hội…từ đó nhân dân tham gia xây dựng, đóng góp và giám sát việc thực hiện công tác quản lý văn hóa của nhà nước. Thứ tư, nguyên tắc phân định quản lý hành chính và quản lý sự nghiệp văn hóa. Nguyên tắc này thể hiện ở sự phân định rõ chức năng quản lý hành chính nhà nước về văn hóa thông tin, bộ, vụ, cục, UBND tỉnh, sở, phòng…quản lý bằng luật 11 pháp, phi lợi nhuận và chức năng hoạt động sự nghiệp văn hóa của các đơn vị sự nghiệp văn hóa từ Trung ương đến địa phương như: nhà hát, các đoàn nghệ thuật, bảo tàng, thư viện, trung tâm văn hóa thông tin, viện nghiên cứu”. 1.2.2. Nội dung của quản lý nhà nước về văn hóa QLNN về văn hóa là hoạt động của bộ máy nhà nước trong lĩnh vực hành pháp nhằm giữ gìn, xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam. Nói cách khác: “QLNN về văn hóa là quản lý các hoạt động văn hóa bằng chính sách và pháp luật”. Hoạt động QLNN về văn hóa bao gồm các mảng cơ bản sau: - QLNN đối với văn hóa nghệ thuật; - QLNN đối văn hóa xã hội; - QLNN đối với di sản văn hóa. * Hoạt động QLNN về văn hóa bao gồm những nội dung sau: 1.2.2.1. Hoạt động xây dựng, ban hành các chính sách và văn bản pháp luật về văn hoá “Chính sách văn hoá được hiểu là tổng thể những nguyên tắc thể hiện tư tưởng chủ đạo của Nhà nước về đường lối, phương hướng xây dựng và phát triển nền văn hoá. Chính sách văn hoá đặt ra các nguyên tắc chung của sự nghiệp phát triển văn hoá, phù hợp với mục tiêu phát triển văn hoá chung của đất nước” [ 30, tr.14]. Các chính sách về quản lý và phát triển văn hoá hiện nay có thể kể đến: sáng tạo các giá trị văn hoá; bảo tồn, phát huy tài sản văn hoá; phát triển văn hoá cơ sở; giao lưu văn hoá quốc tế; hiện đại hoá kỹ thuật và phương thức sản xuất, phân phối sản phẩm văn hoá; đào tạo, phát triển đội ngũ trí thức, văn nghệ sỹ ; đảm bảo ngân sách, điều kiện pháp lý cho phát triển văn hoá; nâng cao tính tự quản và phân cấp quản lý văn hoá... Chính sách văn hoá có ý nghĩa quan trọng trong công tác QLNN về văn hoá, song chính sách văn hoá không thể thay thế pháp luật. Nhà nước ban hành các văn bản pháp luật về văn hoá nhằm phát huy tác dụng của văn hoá tới sự hình thành nhân cách, nâng cao chất lượng cuộc sống tinh thần của con người. - Trong QLNN về văn hoá nghệ thuật, “Nhà nước ban hành các chính sách phát triển văn hoá sâu rộng trong quần chúng nhân dân, phát huy khả năng sáng tạo. 12 Bên cạnh đó Nhà nước còn thực hiện chính sách bảo trợ vật chất ở mức độ khác nhau cho những loại hình văn hoá nghệ thuật không tự tồn tại và phát triển trong quan hệ kinh tế thị trường như sân khấu tuồng cổ, nghệ thuật chèo...Tuy nhiên, để tạo điều kiện cho mọi công dân có quyền bình đẳng trong nghiên cứu khoa học kỹ thuật và sáng tạo nghệ thuật thì phải được quy định rõ trong luật” [ 30, tr.14]. Ví dụ, các Điều 60, 62 Hiến pháp 2013 quy định: “Nhà nước, xã hội phát triển văn học, nghệ thuật nhằm đáp ứng nhu cầu tinh thần đa dạng và lành mạnh của Nhân dân; phát triển các phương tiện thông tin đại chúng nhằm đáp ứng nhu cầu thông tin của Nhân dân, phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”; “Nhà nước ưu tiên đầu tư và khuyến khích tổ chức, cá nhân đầu tư nghiên cứu, phát triển, chuyển giao, ứng dụng có hiệu quả thành tựu khoa học và công nghệ; bảo đảm quyền nghiên cứu khoa học và công nghệ; bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ”. - Trong QLNN về văn hóa - xã hội, “Nhà nước ban hành các chính sách nhằm ổn định trật tự xã hội, giữ gìn những nét đẹp của văn hóa truyền thống, xây dựng nếp sống văn hóa mới” [30,tr.15]. Bên cạnh, Nhà nước cũng ban hành nhiều văn bản pháp luật quy định những khuôn mẫu ứng xử trong xã hội như Nghị định số 110/2013/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bổ trợ tư pháp, hành chính tư pháp, hôn nhân và gia đình, thi hành án dân sự, phá sản doanh nghiệp, hợp tác xã; Nghị định số 110/2018/NĐ-CP ngày 29/8/2018 của Chính phủ quy định về quản lý và tổ chức lễ hội; hay Chỉ thị số 05/CT-TTg ngày 09/02/2018 của Thủ tướng chính phủ về “Đâỷ mạnh thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang”. - Trong QLNN về di sản văn hóa, “Nhà nước ban hành các chính sách và pháp luật để phát triển sự nghiệp, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa” [ 30,tr.15]. Luật Di sản văn hóa năm 2001 là một văn bản pháp lý quan trọng đối với việc áp dụng và thực hiện pháp luật để gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc. 1.2.2.2. Hoạt động của tổ chức bộ máy các cơ quan QLNN về văn hóa “Cơ quan có chức năng QLNN về văn hóa là Chính phủ; Bộ Văn hóa - Thể thao và du lịch (cấp Trung ương); UBND là cơ quan hành chính nhà nước ở địa 13 phương thực hiện chức năng QLNN về văn hóa trong địa phương mình theo quy định của pháp luật” [ 30,tr.15]. Hoạt động này bao gồm các công việc như đào tạo, bồi dưỡng cán bộ; xây dựng và chỉ đạo quy hoạch; ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản pháp quy; hướng dẫn, tuyên truyền; thẩm định; cấp giấy phép, giấy chứng nhận. Đây là những hoạt động trên thực tế để thực hiện các chức năng QLNN về văn hóa theo mục đích và nhiệm vụ đã đặt ra. Ngoài ra, hoạt động đầu tư tài chính cho văn hóa cũng đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Trong đầu tư tài chính cho văn hóa, xuất phát từ vấn đề quan tâm đến phát triển nguồn nhân lực nên Nhà nước chú trọng đầu tư ngân sách cho giáo dục. “Đầu tư cho hoạt động văn hóa với tư cách là đầu tư cho hoạt động sản xuất, cần được tính toán đến hiệu quả, cần xem văn hóa cũng làm ra lợi nhuận cho nhà nước, cho nhân dân, đồng thời cũng cần tận dụng cơ chế thị trường cho sự phát triển văn hóa đúng hướng” [30, tr.16]. 1.2.2.3. Hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm trong lĩnh vực văn hóa Đây là hoạt động có vai trò quan trọng của công tác QLNN về văn hóa. Hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm của cơ quan kiểm duyệt và thanh tra văn hóa có vai trò đặc biệt quan trọng, bởi vì văn hóa có mối quan hệ trực tiếp với chính trị, nó có tác động trực tiếp đến sự hình thành và phát triển nhân cách con người. Trong xu hướng xã hội hóa văn hóa hiện nay, các tác động tiêu cực nảy sinh ngày càng nhiều, vì vậy, hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử lý phải được chú trọng nhằm chủ động phát hiện, ngăn chặn, xử lý kịp thời, nghiêm khắc các sai phạm, nắm bắt các vấn đề nảy sinh trong hoạt động văn hóa, gia đình, thể dục thể thao tại địa phương và thông tin công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng liên quan xử lý vi phạm, thực hiện nghiêm minh, đúng quy định pháp luật, chấn chỉnh kịp thời các hành vi, vi phạm, đặc biệt chú trọng một số lĩnh vực di sản văn hóa, lễ hội và các hoạt động kinh doanh dịch vụ văn hóa. Thông qua thanh tra, kiểm tra để nâng cao vai trò QLNN cũng như ý thức chấp hành pháp luật của các tổ chức, cá nhân trong hoạt động văn hóa. 14 1.2.2.4. Giải quyết khiếu nại, tố cáo, tổng kết đánh giá,thi đua khen thưởng trong lĩnh vực văn hóa Trong QLNN trên bất cứ lĩnh vực nào cũng có khiếu nại và tố cáo, bởi vì thông qua QLNN mọi hoạt động có liên quan của con người đều được pháp luật điều chỉnh hành vi nhằm đạt được hành vi chuẩn mực nhất. Lĩnh vực văn hóa cũng tồn tại những khiếu nại, tố cáo trong quá trình thực thi pháp luật. Vì vậy, Nhà nước ban hành hệ thống các luật và các văn bản quy phạm dưới luật để quản lý và giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân và tổ chức nói chung, trong đó có khiếu nại, tố cáo liên quan đến lĩnh vực văn hóa. “Hiện tại, để giải quyết khiếu nại, tố cáo có Luật tiếp công dân 2013, Luật khiếu nại 2011, Luật tố cáo 2018, Luật xử lý vi phạm hành chính, Luật sở hữu trí tuệ, Luật Điện ảnh, Luật Di sản văn hóa, Luật Du lịch, Luật Thể dục thể thao, Luật Quảng cáo, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, Luật bình đẳng giới, Pháp lệnh Thư viện...[ 30, tr. 17]. Căn cứ vào hệ thống pháp luật này, các cơ quan chức năng trong lĩnh vực văn hóa, cơ quan QLNN về văn hóa có trách nhiệm giải quyết theo thẩm quyền những nội dung đơn thư khiếu nại, tố cáo và xử lý vi phạm khi có sai phạm xảy ra. Ví dụ, tại Điều 68, chương V, Luật di sản văn hóa 2001 quy định: “1. Tổ chức, cá nhân có quyền khiếu nại, khởi kiện đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc thi hành pháp luật về di sản văn hoá. 2. Cá nhân có quyền tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật về di sản văn hoá với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. 3. Thẩm quyền, thủ tục giải quyết khiếu nại, tố cáo và khởi kiện được thực hiện theo quy định của pháp luật”; hoặc, Điều 70 chương V, Luật Di sản văn hóa 2001 quy định: “Người nào phát hiện được di sản văn hoá mà không tự giác khai báo, cố tình chiếm đoạt hoặc có hành vi gây hư hại, huỷ hoại thì tuỳ theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật; di sản văn hoá đó bị Nhà nước thu hồi”. Hiện nay, tiến trình xã hội hóa văn hóa của nước ta đang gây ra nhiều tác động tiêu cực do điều kiện phát triển kinh tế thị trường, vì vậy hoạt động thanh tra, kiểm 15
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan