Tài liệu Luận văn tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ từ thực tiễn tỉnh bắc ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN BÁ CÔNG TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ Hà Nội – 2020 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN BÁ CÔNG TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BẮC NINH Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8380104 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN THỊ THANH THÙY Hà Nội - 2020 LỜI CAM ĐOAN Giám đốc Học viện Khoa học xã hội đã quyết định giao cho học viên Nguyễn Bá Công đề tài luận văn thạc sĩ: “Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh”. Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự; Mã số: 8380104. Tác giả xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sĩ Luật học về “Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh” là hoàn toàn trung thực và không trùng lắp với các đề tài nghiên cứu khác. Các số liệu, nội dung trình bày trong luận văn có trích dẫn nguồn gốc. Luận văn này là đề tài nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của cô giáo, TS. Nguyễn Thị Thanh Thùy. Học viên xin chịu mọi trách nhiệm về tính trung thực của luận văn. Tác giả luận văn Nguyễn Bá Công MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM.................................................................................................................. 8 1.1. Khái niệm, dấu hiệu pháp lý của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ........................................................................................ 8 1.2 Quy định pháp luật hiện hành về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ...................................................................................... 17 1.3 Khái quát lịch sử Luật hình sự Việt Nam quy định về tội vi phạm quy định về tham giao thông đường bộ .............................................................. 21 Tiểu kết chương 1 .......................................................................................... 32 Chương 2: THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TẠI ĐỊA BÀN TỈNH BẮC NINH.................................................................................. 33 2.1. Khái quát tình hình xét xử tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ tại tỉnh Bắc Ninh ............................................................... 33 2.2. Thực tiễn định tội danh tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ của Tòa án tại tỉnh Bắc Ninh ......................................... 36 2.3. Thực tiễn quyết định hình phạt về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ của TAND hai cấp tỉnh Bắc Ninh ............................ 45 Tiểu kết chương 2 .......................................................................................... 62 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO ÁP DỤNG ĐÚNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ TẠI BẮC NINH .................................... 63 3.1 Yêu cầu đảm bảo áp dụng đúng quy định của pháp luật hình sự về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh................................................................................................................. 63 3.2. Các giải pháp đảm bảo áp dụng đúng các quy định của pháp luật hình sự về xử lý tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ 67 Tiểu kết chương 3 .......................................................................................... 74 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 75 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 77 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự TAND Tòa án nhân dân VKS Viện kiểm sát TNHS Trách nhiệm hình sự GS.TS Giáo sư, Tiến sĩ TS Tiến sĩ HKTT Hộ khẩu thường trú BKS Biển kiểm soát DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1 Số vụ án và số bị cáo phạm tội vi phạm các quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ, tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ và tổng số vụ án và bị cáo bị đưa ra xét xử từ năm 2014 đến năm 2018 Bảng 2.2 Thống kê các vụ án và bị cáo bị xét xử về tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ trong 05 năm (2014 2018) trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh Bảng 2.3 Thống kê các vụ án và bị cáo bị xét xử về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ quy định tại Điều 260 BLHS năm 2015 trong năm 2018 trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh Bảng 2.4 Số bị cáo bị xét xử về tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ và tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ tại các huyện của tỉnh Bắc Ninh từ năm 2014 đến năm 2018. Bảng 2.5 Cơ cấu hình phạt Tòa án áp dụng khi xét xử sơ thẩm tội “vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ”trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2014 - 2018 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bắc Ninh là một trong những tỉnh có diện tích nhỏ nhất đất nước, tuy nhiên nằm trong khu vực trọng điểm kinh tế phía Bắc của đất nước nên có hệ thống đường giao thông thuận lợi, có nhiều tuyến đường huyết mạch trọng điểm như Quốc lộ 1A, 1B nối Lạng Sơn, Bắc Giang với các tỉnh thành trong nước hay Quốc lộ 18 nối liền giữa sân bay quốc tế Nội Bài với hệ thống cảng biển Quảng Ninh, Hải Phòng và các tuyến đường khác nối liền các tỉnh, thành phố giáp ranh giữa Hải Dương, Hưng Yên và thành phố Hà Nội. Ngoài ra, Bắc Ninh còn có nhiều khu công nghiệp lớn, tập trung các doanh nghiệp lớn như Sam Sung, Canon, Hồng Hải,…. Và là nơi có nhiều làng nghề truyền thống phát triển đa dạng, với số lượng người và xe cơ giới tham gia giao thông rất lớn, mật độ đông đúc, dẫn đến số lượng các vụ tai nạn giao thông đường bộ xảy ra với nhiều vụ việc nghiêm trọng xâm hại đến tính mạng, sức khỏe và tài sản của những người tham gia giao thông và gia tăng trong những năm gần đây. Mặt khác, Bộ luật hình sự năm 2015 ra đời đã có sự thay đổi lớn về tội phạm liên quan đến tai nạn giao thông đường bộ đó là sự thay đổi về tên tội danh từ tội Vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ thành tội Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, trong đó các dấu hiệu pháp lý của cấu thành tội phạm này có sự thay đổi để phù hợp hơn với tình hình thực tế. Bên cạnh đó, các đề tài nghiên cứu chủ yếu về tội Vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ, chưa có nhiều công trình nghiên cứu về tội phạm Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ. Do đó để làm rõ các dấu hiệu pháp lý của tội Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là cần thiết và từ đó đề ra những kiến nghị, giải 1 pháp để góp phần phòng, chống tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội, góp phần làm giảm các vụ việc vi phạm giao thông có dấu hiệu hình sự. Đây là lý do tác giả lựa chọng đề tài “Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ từ thực tiễn tỉnh Bắc Ninh” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Dưới góc độ pháp lý, trong thời gian qua việc nghiên cứu về tội vi phạm các quy định về tham gia giao thông đường bộ đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu và cán bộ làm thực tiễn. Đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu được thể hiện trên ba bình diện - luận án, luận văn, sách chuyên khảo, bình luận, cũng như giáo trình dành cho hệ đại học và một số bài viết bình luận như: * Nhóm thứ nhất (các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ) bao gồm: - Bùi Kiến Quốc (2001), “Các biện pháp đấu tranh phòng, chống tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ ở Thủ đô Hà Nội”, Luận án tiến sỹ luật học; - Nguyễn Văn Tuyên (2018), “Kiểm sát điều tra tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ từ thực tiễn tỉnh Lạng Sơn”, Luận văn thạc sĩ; - Nguyễn Hồng Phong (2019) “Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh”, Luận văn thạc sĩ; - Nguyễn Quang Tuấn (2016), “Kiểm sát điều tra vụ án vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ từ thực tiễn tại tỉnh Bắc Ninh”, Luận văn thạc sỹ luật học; 2 - Nguyễn Đắc Dũng (2011), “Tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ trong luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn tỉnh Bắc Ninh)”, Luận văn thạc sĩ; * Nhóm thứ hai (các sách chuyên khảo, tham khảo) bao gồm: - GS.TS. Võ Khánh Vinh (2013), Chương X: Các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng, Trong sách: Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam – Phần các tội phạm, do GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. - TS. Phạm Minh Tuyên (2014), Các tội phạm xâm phạm trật tự, an toàn giao thông đường bộ (Một số vấn đề lý luận và thực tiễn xét xử ở Việt Nam), NXB Thanh niên. - TS. Cao Thị Oanh (2010), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội. - GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa (2018), Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân. - GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa (2018), Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 2015 được sửa đổi, bổ sung năm 2017, Nxb Tư pháp. - Đinh Văn Quế (2006), Bình luận khoa học Bộ luật hình sự phần các tội phạm, tập VII, Nxb thành phố Hồ Chí Minh. Một số bài viết được đăng trên các tạp chí, trang tin điện tử về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ như: - Tạp chí Khoa học 2011 bàn về tội vi phạm giao thông đường bộ theo Bộ luật hình sự năm 2015 Lê Văn Luật (2011), Xác định lỗi khi định tội danh và quyết định hình phạt đối với tội vi phạm quy định về điều khiển tham gia giao thông đường bộ đường bộ một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Tòa án nhân dân, tr. 10-14. 3 - Nguyễn Duy Nam (2017), Bàn về tội vi phạm quy định tham gia giao thông đường bộ tại Điều 260 Bộ luật hình sự năm 2015, website: http://moj.gov.vn. Tuy nhiên, đa số các công trình nghiên cứu trên đều dựa trên cơ sở Bộ luật hình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009; hiện nay Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 đã ban hành và có hiệu lực, về cấu thành cơ bản của tội Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ cũng trên cơ sở đó có nhiều thay đổi, do vậy về lý luận và thực tiễn có nhiều thay đổi, do đó việc tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, cũng như đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng đối với các quy định về loại tội phạm này vẫn còn có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, đặc biệt trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Luận văn nghiên cứu một cách tương đối về những vấn đề pháp lý cơ bản về tội vi phạm các quy định về tham gia giao thông đường bộ như: Khái niệm, các dấu hiệu pháp lý, trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, đồng thời đi sâu vào phân tích thực tiễn xét xử loại tội phạm này trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh từ năm 2014 đến năm 2018. 3.2. Nhiệm vụ Quá trình nghiên cứu tội Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ nhằm làm rõ các dấu hiệu pháp lý cấu thành tội phạm này và thực tiễn xét xử người phạm tội trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Từ đó tìm ra những một số vướng mắc, tồn tại trong công tác xét xử loại tội phạm này, đồng thời đưa ra một số kiến nghị, giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định 4 của Bộ luật hình sự trong việc xử lý loại tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn đi sâu nghiên cứu về dấu hiệu pháp lý tội phạm Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ và thực tiễn xét xử tại tỉnh Bắc Ninh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu về tội phạm vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ từ thực tiễn xét xử tại tỉnh Bắc Ninh từ ngày 01/01/2014 đến ngày 31/12/2018. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách, chủ trương của Đảng và Nhà nước về công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu, tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: Phân tích quy phạm pháp luật; tổng hợp và thống kê xã hội học; khảo sát thực tiễn; phân tích, so sánh và nghiên cứu. Cụ thể: Phương pháp phân tích quy phạm pháp luật được tác giả sử dụng tại chương 1 và chương 2 để làm rõ về các dấu hiệu pháp lý thực tiễn việc định tội danh, áp dụng hình phạt tại tỉnh Bắc Ninh đối với tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ. Phương pháp tổng hợp, phân tích và thống kê xã hội, khảo sát thực tiễn được tác giả sử dụng tại chương 2, nhằm làm rõ thực trạng và nguyên nhân công tác áp dụng pháp luật trong việc xét xử tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ từ thực tiễn xét xử tại tỉnh Bắc Ninh. 5 Phương pháp phân tích, so sánh và nghiên cứu được tác giả sử dụng trong toàn bộ 03 chương của luận văn nhằm làm rõ các đặc điểm, sự khác nhau qua các thời kỳ của loại tội phạm từ đó đánh giá những hạn chế, thiếu sót khi điều tra, truy tố và xét xử loại tội phạm này tại địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận văn góp một phần hoàn thiện về mặt lý luận đối với tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trong khoa học luật hình sự Việt Nam. Cụ thể đã làm rõ các vấn đề chung về tội này trong luật hình sự Việt Nam, phân tích khái quát sự hình thành và phát triển của luật hình sự của nước ta về loại tội phạm này từ năm 1945 đến nay; làm sáng tỏ các quy định của Bộ luật hính sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017; phân tích thông qua thực tiễn khởi tố, điều tra, xét xử trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh từ năm 2014 đến năm 2018, qua đó chỉ ra những mâu thuẫn, bất cập của quy định hiện hành, từ đó đưa ra nguyên nhân và tìm giải pháp khắc phục, nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ ở khía cạnh lập pháp và thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Ngoài ý nghĩa về mặt lý luận, luận văn còn có thể được sử dụng làm tài liệu nghiên cứu, tham khảo, học tập. Một số đề xuất, kiến nghị của luận văn có thể cung cấp những luận cứ khoa học phục vụ công tác lập pháp và hoạt động thực tiễn áp dụng Bộ luật hình sự Việt Nam liên quan đến tội phạm vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh nói riêng và toàn quốc nói chung. 6 7. Kết cấu của luận văn - Chương 1: Những vấn đề lý luận về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ theo Luật hình sự Việt Nam - Chương 2: Thực tiễn áp dụng hình phạt về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ tại địa bàn tỉnh Bắc Ninh - Chương 3: Các giải pháp đảm bảo áp dụng đúng pháp luật hình sự về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ 7 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỘI VI PHẠM QUY ĐỊNH VỀ THAM GIA GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM 1.1. Khái niệm, dấu hiệu pháp lý của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ 1.1.1 Khái niệm tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ Khái niệm tội phạm được Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 (gọi tắt là BLHS 2015) quy định: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật Hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự. [3, Điều 8], Theo quy định của BLHS năm 2015, thì khái niệm của các loại tội phạm cụ thể được quy định trong các điều luật phần các tội phạm cụ thể, bằng mô tả các dấu hiệu pháp lý đặc trưng của các tội phạm đó là tính nguy hiểm cho xã hội và tính có lỗi. Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ quy định tại Điều 260 BLHS năm 2015 được hiểu là: Việc một người có hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ (người này có thể điều khiển hoặc sử dụng phương tiện giao thông đường bộ hoặc người này dẫn dắt súc vật hoặc người này thực hiện hành vi đi bộ tham gia giao thông đường bộ) gây thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khoẻ, tài sản của người khác, và được thực hiện với lỗi vô ý. Dưới góc độ Luật hình sự, nhiều tác giả đã đưa ra các khái niệm về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ như: 8 Theo tác giả Đinh Văn Quế thì “Vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ là hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ gây thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe, tài sản của người khác” [38, tr.13]. Quan điểm này mới chỉ nêu định nghĩa hành vi chứ chưa làm rõ khái niệm tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ, hơn nữa, hành vi phạm tội khác tội phạm, vì khái niệm tội phạm đòi hỏi phải đầy đủ như khái niệm trong Điều 8 Bộ luật hình sự năm 2015 hiện hành. Còn tác giả Trần Minh Hưởng lại cho rằng “Tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ là hành vi xâm phạm những quy định của Nhà nước về an toàn giao thông đường bộ”[39, tr.434]. Chúng tôi cho rằng, quan điểm này khá chung chung, chưa đầy đủ và chưa nêu cụ thể hành vi phạm tội và dấu hiệu chủ thể của tội phạm này. Tác giả Ngô Ngọc Thủy đưa ra quan điểm cụ thể hóa về hành vi phạm tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ như: “Tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ( đây là cách giải thích theo quy định tại Điều 202 BLHS năm 1999), tức là hành vi của người điều khiển phương tiện giao thông đường bộ nhưng mà vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ sau đó gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe, tài sản của người khác hoặc gây thiệt hại cho tính mạng người khác”. Theo tác giả Nguyễn Hồng Phong đưa ra khái niệm về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ “là hành vi của người tham gia giao thông đường bộ có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự mà vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ, do lỗi vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe, tài sản của người khác hoặc gây thiệt hại cho tính mạng người khác” [24, tr10,11]. 9 Về các khái niệm nêu trên, tác giả đồng ý với khái niệm mà tác giả Nguyễn Hồng Phong đã đưa ra vì khái niệm này đã nêu cơ bản đầy đủ các dấu hiệu pháp lý của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ. Do đó, tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ được hiểu là hành vi của người có năng lực trách nhiệm hình sự, đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự, người này tham gia giao thông đường bộ nhưng không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các quy định, quy tắc đảm bảo an toàn giao thông đường bộ như vi phạm Luật giao thông đường bộ, các bộ quy tắc khi tham gia giao thông. 1.1.2 Đặc điểm của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ Những đặc điểm, dấu hiệu của các tội vi phạm an toàn giao thông đường bộ là cơ sở xem xét, xác định hành vi phạm tội của chủ thế. Các dấu hiệu này bao gồm hành vi nguy hiểm cho xã hội; được BLHS quy định; do chủ thể có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện; tính có lỗi; xâm hại đến trật tự an toàn giao thông đường bộ; tính phải chịu hình phạt tương ứng. i) Đặc điểm thứ nhất là hành vi gây nguy hiểm cho xã hội. Hành vi của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ trước hết phải là hành vi nguy hiểm cho xã hội, tức là phải thể hiện bằng hành vi xác định của con người. Hành vi đó xâm hại đến các quan hệ xã hội được BLHS bảo vệ. Hành vi nguy hiểm cho xã hội của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là hành vi vi phạm các quy tắc an toàn, luật giao thông đường bộ và hành vi này gây thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tài sản của người khác, của tổ chức, Nhà nước và được thể hiện dưới dạng hành động hoặc không hành động. ii) Đặc điểm thứ hai là hành vi vi phạm phải được BLHS quy định 10 Theo quy định của Điều 2 BLHS năm 2015 quy định về cơ sở của trách nhiệm hình sự: “Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự". [3, Điều 2] Nếu hành vi của chủ thề không cấu thành các tội được quy định trong BLHS thì không bị coi là tội phạm và không phải chịu hình phạt trong BLHS, trong trường hợp này là tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ quy định tại Điều 260 BLHS năm 2015. iii) Đặc điểm thứ ba là do chủ thế có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt đủ độ tuổi theo quy định của BLHS thực hiện: Người có năng lực trách nhiệm hình sự phải đạt độ tuổi theo quy định của BLHS và có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình; - Về độ tuổi: Theo quy định tại Điều 12 BLHS năm 2015 về tuổi chịu trách nhiệm hình sự: “1. Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ những tội phạm mà Bộ luật này có quy định khác. 2. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một trong các điều 123, 134, 141, 142, 143, 144, 150, 151, 168, 169, 170, 171, 173, 178, 248, 249, 250, 251, 252, 265, 266, 286, 287, 289, 290, 299, 303 và 304 của Bộ luật này”. [3, Điều 12] - Về khả năng nhận thức và điểu khiển hành vi của chủ thể: BLHS năm 2015 dùng phưong pháp loại trừ khi quy định các trường hợp không có năng lực trách nhiệm hình sự: Điều 21 BLHS năm 2015 quy định “Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự”. [3, Điều 21] iv) Đặc điểm thứ tư là hành vi phạm tội phải có lỗi của chủ thể 11 Lỗi của chủ thể thực hiện tội phạm xâm hại đến trật tự, an toàn giao thông đường bộ thể hiện: Lỗi cố ý và lỗi vô ý. Các lỗi được thế hiện bằng hành vi của chủ thế như sau: Cố ý phạm tội là thực hiện hành vi phạm tội trong những trường hợp sau: 1. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra; 2. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xảy ra, tuy không mong muốn nhưng vẫn có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra. [3, Điều 10] Vô ý phạm tội là thực hiện hành vi phạm tội trong những trường hợp sau: 1. Người phạm tội tuy thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được; 2. Người phạm tội không thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó. [3, Điều 11] Đối với tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, dấu hiệu lỗi là lỗi vô ý. v) Đặc điếm thứ năm là xâm hại đến trật tự an toàn giao thông đường bộ Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, được quy định trong BLHS, xâm hại đến trật tự an toàn giao thông đường bộ gây thiệt hại về tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản của công dân, tổ chức hoặc Nhà nước. vi) Đặc điểm thứ sáu là tính phải chịu hình phạt của tội phạm: 12 Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước áp dụng đối với người phạm tội hoặc pháp nhân thương mại phạm tội nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người, pháp nhân thương mại đó. Mục dích của hình phạt được thể hiện: “Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người, pháp nhân thương mại phạm tội mà còn giáo dục họ ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống, ngăn ngừa họ phạm tội mới; giáo dục người, pháp nhân thương mại khác tôn trọng pháp luật, phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm”. [3, Điều 31] Trên cơ sở xác định tính chất, mức độ hành vi phạm tội, nhân thân của chủ thế và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, thì hình phạt do Tòa án quyết định đối với chủ thế thực hiện hành vi phạm tội. 1.1.3 Các dấu hiệu pháp lý của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ Nói đến dấu hiệu pháp lý của một tội phạm tức là ta nói về các dấu hiệu, đặc điểm của loại tội phạm đó bao gồm có khách thể của tội phạm (là đối tượng bị xâm hại), chủ thể của tội phạm (là người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội), mặt chủ quan của tội phạm (bao gồm các dấu hiệu như lỗi, động cơ, mục đích,…), mặt khách quan của tội phạm (bao gồm có hành vi nguy hiểm cho xã hội của tội phạm, hậu quả của tội phạm, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi nguy hiểm cho xã hội và hậu quả, công cụ phương tiện, phương pháp, thủ đoạn, hoàn cảnh, địa điểm phạm tội). - Thứ nhất về khách thể của tội phạm vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ: Là quy định của Nhà nước về an toàn giao thông đường bộ, đó là những quy định nhằm đảm bảo vệ an toàn tính mạng, sức khỏe của công dân, bảo vệ tài sản của Nhà nước, của các tổ chức và tài sản của công dân trong hoạt động tham gia giao thông đường bộ. Hành vi vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là hành vi của chủ thể tham gia giao thông 13